ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ & ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ Β'

Η. ΠΕΡΙ ΗΘΙΚΗΣ

1) Πρέπει να θυμόμαστε και εκείνον που ξεχνάει πού οδηγεί ο δρόμος.

2) Γιατί μια είναι η σοφία: το να γνωρίζεις τη σκέψη που κυβερνάει όλα μέσα απ' όλα. 

3) Απ' όσων τα λόγια άκουσα, κανείς δε φτάνει σε τούτο, να αναγνωρίσει, δηλαδή, πως το σοφό είναι απ' όλα χωρισμένο.

4) Η σωφροσύνη είναι η πιο μεγάλη αρετή, και η σοφία του να λες την αλήθεια και να πράττεις σύμφωνα με τη φύση, ακούγοντας την.

5) Γιατί πρέπει οι φιλόσοφοι να γνωρίζουν καλά πολλά πράγματα.

6) Η πολυμάθεια δε διδάσκει να έχεις νου. Αν ήταν έτσι θα είχε διδάξει τον Ησίοδο και τον Πυθαγόρα, ακόμα και τον Ξενοφάνη και τον Εκαταίο.

7) Δεν πρέπει ούτε να κάνουμε ούτε να μιλάμε όπως όταν κοιμόμαστε· γιατί και τότε νομίζουμε πως κάνουμε και μιλάμε.

8) Εξαπατούνται οι άνθρωποι ως προς τη γνώση των φανερών πραγμάτων, ακριβώς όπως ο Όμηρος που υπήρξε ο σοφότερος απ' όλους τους Έλληνες. Πράγματι, και εκείνον, κάποια παιδιά που σκότωναν ψείρες, τον εξαπάτησαν λέγοντας του: “Όσα είδαμε και πιάσαμε, τ' αφήνουμε, κι όσα ούτε είδαμε ούτε πιάσαμε, αυτά τα παίρνουμε”.

9) Γιατί ποιος είναι ο νους τους ή η φρόνηση τους; Πείθονται απ' τους τραγουδιστές του λαού και παίρνουν τον όχλο για δάσκαλο τους, χωρίς να ξέρουν ότι “οι πολλοί είναι κακοί και οι καλοί λίγοι”.

10) Όταν γεννιούνται, θέλουν να ζήσουν και να βρουν το θάνατό τους, ή μάλλον την ανάπαυση· και αφήνουν παιδιά που θα πεθάνουν με τη σειρά τους.

11) Δεν πρέπει να φερόμαστε σαν παιδιά υπό την κηδεμονία γονέων, δηλαδή απλούστερα, επειδή έτσι τα έχουμε παραλάβει.

12) Αναζήτησα τον εαυτό μου.

13) Όσα μπορώ να δω, ν' ακούσω και να μάθω, αυτά είναι που προτιμώ.

14) Παιδιών παιχνίδια οι ανθρώπινες γνώμες.

15) Ένας άνθρωπος για μένα αξίζει όσο μύριοι, όταν είναι άριστος.

16) Διαφορετική είναι η ηδονή για το άλογο, το σκυλί και τον άνθρωπο, αφού τα γαϊδούρια θα προτιμούσαν άχυρα αντί χρυσάφι. Γιατί πιο ευχάριστη είναι η τροφή για τα γαϊδούρια παρά το χρυσάφι.

17) Τα γουρούνια πλένονται στο βόρβορο, τα πουλερικά στη
σκόνη ή στις στάχτες.

18) Γιατί ο άνθρωπος ο ευγενικός δεν πρέπει να είναι ακάθαρτος ούτε άπλυτος ούτε να χαίρεται στο βόρβορο. Τα γουρούνια τέρπονται πιο πολύ στο βόρβορο παρά στο καθαρό νερό.

19) Αν η ευτυχία βρισκόταν στις σωματικές απολαύσεις, θα λέγαμε ευτυχισμένα τα βόδια όταν βρίσκουν μπιζέλια για να φάνε.

20) Οι άριστοι προτιμούν το ένα από όλα, την αιώνια δόξα των θνητών. Αλλά οι πολλοί χορταίνουν σαν τα κτήνη. 

21) Όσοι ζητούν χρυσάφι σκάβουν πολύ τη γη και λίγα βρίσκουν.

22) Κάθε τι που έρπει εξουσιάζεται με χτυπήματα.

23) Την υπεροψία πρέπει κανείς να σβήνει περισσότερο παρά την πυρκαγιά.

24) Ο λαός πρέπει να μάχεται για το νόμο όπως ακριβώς για τα τείχη του.

25) Για τα μέγιστα πράγματα ας μη κάνουμε υποθέσεις στην τύχη.

26) Για το θεό όλα τα πράγματα είναι όμορφα, αγαθά και δίκαια· αλλά οι άνθρωποι μερικά πράγματα θεωρούν άδικα και άλλα δίκαια.

27) Ο βλάκας μπροστά σε κάθε λόγο αγαπά να τρομάζει.

28) Για τους ανθρώπους δεν είναι το καλύτερο να γίνονται όσα θέλουν.

29) Γα πτώματα είναι πιο πολύ για πέταμα από την κοπριά

30) Τα σκυλιά γαβγίζουν αυτούς που δεν γνωρίζουν.

31) Η αρρώστια κάνει την υγεία ευχάριστο και καλό πράγμα, η πείνα το χορτασμό, η κούραση την ανάπαυση.

32) Είναι προτιμότερο να κρύβεις την αμάθεια, αλλά αυτό είναι δύσκολο όταν γίνεται μέσα στην κραιπάλη και στο μεθύσι. Είναι προτιμότερο να κρύβεις την αμάθεια παρά να την αποκαλύπτεις παντού.

33) Γιατί τα μάτια είναι ακριβέστεροι μάρτυρες από τα αυτιά.

34) Τα μάτια και τα αυτιά είναι κακοί μάρτυρες για τους ανθρώπους που έχουν βάρβαρες ψυχές.

35) Ο Ηράκλειτος ονομάζει την έπαρση νόσο ιερή και λέει ότι η όραση ψεύδεται.

36) ἀγχιβασίην: ἀγχιβατεῖν & ἀμφισβιτεῖν

37) Από ένα... ή από λίγους θα μπορούσαν να γίνουν (θυσίες ανθρώπων ολωσδιόλου καθαρών).

38) Αυτοί δεν θα μπορούσαν να ξέρουν το όνομα της Δικαιοσύνης, αν αυτά τα πράγματα (οι αδικίες) δεν υπήρχαν.

39) Εκείνος που χαίρει μεγάλης εκτίμησης δε γνωρίζει και δε φυλάει παρά μόνο τα καλά να πιστεύει κανείς πράγματα· αλλά η Δικαιοσύνη θα πιάσει αυτούς που κατασκευάζουν και μαρτυρούν ψέματα.

40) Οι θεοί και οι άνθρωποι τιμούν εκείνους που πέθαναν στη μάχη.

41) Σε ποιους προφητεύει ο Ηράκλειτος; Σε πλανώμενους τη νύχτα αλήτες, μάγους, βάκχους, μαινάδες και μύστες· αυτούς απειλεί με μεταθανάτια τιμωρία, σ' αυτούς προφητεύει τη φωτιά· γιατί στα καθιερωμένα απ' τους ανθρώπους μυστήρια μυούνται με τρόπο ανίερο.

42) Καθαρίζονται μιαινόμενοι μ' άλλο αίμα, όπως κάποιος που, χωμένος μέσα στη λάσπη, θα ήθελε να ξεπλυθεί με λάσπη. Αν κάποιος τον έβλεπε να κάνει κάτι τέτοιο θα τον έπαιρνε για μανιακό. Και σε τέτοια αγάλματα προσεύχονται, όμοιοι μ' εκείνον που θα φλυαρούσε μέσα στο σπίτι του, χωρίς να γνωρίζει ποιοι είναι θεοί και ποιοι ήρωες.

43) Κάματος είναι το να μοχθεί κανείς και να εξουσιάζεται απ' τους ίδιους.

44) Ποτέ να μη σας λείψει ο πλούτος, Εφέσιοι, για να βγαίνει στη φόρα η πονηριά σας.

45) Όλοι οι ενήλικες Εφέσιοι θα έπρεπε να κρεμαστούν και ν' αφήσουν την πόλη τους στους ανήλικους, γιατί εκείνοι έδιωξαν τον Ερμόδωρο, τον πιο άξιο άντρα, λέγοντας: “Κανείς από μας ας μην είναι ο πιο άξιος. Ειδεμή, ας πάει αλλού και με άλλους”.

46) Ένας άντρας, όταν μεθύσει, αφήνεται να οδηγείται από ένα ανήλικο παιδί: παραπατάει χωρίς να ξέρει πού πηγαίνει, γιατί έχει υγρή ψυχή.

47) Η ξηρή ψυχή είναι σοφότατη και άριστη.

48) Ο πιο όμορφος κόσμος είναι σα σωρός σκουπίδια χυμένα στην τύχη.

49) Ο Όμηρος αξίζει απ' τους αγώνες να τον διώχνουν και να τον ραπίζουν, καθώς κι ο Αρχίλοχος. 

50) Ο Όμηρος ήταν αστρολόγος.

51) Ο Ηράκλειτος και ο Δημόκριτος μαρτυρούν πως ο Θαλής υπήρξε ο πρώτος αστρονόμος.

52) Στην Πριήνη γεννήθηκε ο Βίας, γιος του Τευτάμου, που ο λόγος του ξεπερνά όλων των άλλων.

53) (Ο Πυθαγόρας) είναι αρχηγός στους αγύρτες.

Θ. ΑΜΦΙΒΟΛΑ & ΑΠΟΚΡΥΦΑ

1) Σύμφωνα με το νόμο των ετών, η εβδομάδα ενώνεται με τη σελήνη, αλλά διαιρείται με τις άρκτους, τα δυο σημεία της αθάνατης μνήμης.

2) Κάθε πράγμα αυξάνει με τον τρόπο του, σύμφωνα μ' αυτό που του χρειάζεται.

3) Ο Ηράκλειτος είπε στους Αιγυπτίους: “Αν είναι θεοί, γιατί τους θρηνείτε; Αλλά εάν τους θρηνείτε, μη τους θεωρείτε πια θεούς ους”.

4) Ο Ηράκλειτος, βλέποντας τους Έλληνες να προσφέρουν δώρα στους θεούς, είπε: “Προσεύχονται στα αγάλματα των θεών σαν να μπορούσαν να τους ακούσουν, ενώ δεν τους ακούνε, δεν δίνουν, όπως και δεν μπορούν τίποτα να ζητήσουν”.

5) Ο Πυθαγόρας, ο γιος του Μνησάρχου, άσκησε περισσότερο απ' όλους τους ανθρώπους την έρευνα, και αφού διάλεξε τούτες τις γραφές, έκανε μ' αυτές μια δική του σοφία: πολυμάθεια, κακοτεχνία.

6) Δεν πάει να αστειεύεται κανείς σε σημείο που ο ίδιος να γίνεται γελοίος, έλεγε ο Ηράκλειτος.

7) Ο Ηράκλειτος έλεγε πως η έπαρση είναι εμπόδιο στην προκοπή.

8) Οι τιμές υποδουλώνουν θεούς και ανθρώπους.

9) Οι κακοί άνθρωποι είναι εχθροί εκείνων που λένε την αλήθεια.

10) Η παιδεία είναι ένας άλλος ήλιος για τους μορφωμένους.

11) Ο συντομότερος δρόμος για ν' αποκτήσεις καλή φήμη είναι το να γίνεις καλός.

12) Κατά τον Ηράκλειτο, οι ψυχές που πέσανε μαχόμενες είναι καθαρότερες από εκείνες που κύλησαν σ' αρρώστιες.

13) Υπάρχει σ' όλα επέμβαση της ειμαρμένης (;).

*Ζαν Μπραν, "Ηράκλειτος", εκδόσεις "ΠΛΕΘΡΟΝ"

Ετικέτες: ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ, ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ, ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΡΕΙ, ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ, ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ Πηγή:http://philipposphilios.com
Ανιχνευτής ο Επικούρειος Πέπος. 

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ & ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ Α'

Α. Ο ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΝ

1) Αν δεν ελπίζεις, δε θα βρείς το ανέλπιστο, που είναι ανεξερεύνητο και απλησίαστο.

2) Ο άρχοντας, που δικό του είναι το μαντείο στους Δελφούς, ούτε λέει ούτε κρύβει, αλλά μονάχα σημαίνει.

3) Η Σίβυλλα, που με στόμα μαινόμενο εκστομίζει λόγια αγέλαστα, αφτιασίδωτα και αμύριστα, διασχίζει με τη φωνή της χιλιάδες χρόνια με τη βοήθεια του θεού.

4) Ο άνθρωπος νήπιο αποκαλείται απ' τη θεότητα, όπως ακριβώς το παιδί από τον άντρα.

5) Το ανθρώπινο ον δεν κατέχει την αληθινή γνώση, αλλά το θείο την κατέχει.

6) Αν και ο λόγος αυτός είναι αιώνια οι άνθρωποι είναι ανίκανοι να καταλάβουν και πριν τον ακούσουν και αφού τον ακούσουν για πρώτη φορά. Γιατί, ενώ τα πάντα συντελούνται σύμφωνα μ' αυτόν το λόγο, αυτοί μοιάζουν άπειροι όταν αποκτήσουν εμπειρία λέξεων και πράξεων σαν αυτές που εγώ διηγούμαι, όποτε διακρίνω το κάθε τι σύμφωνα με τη σύσταση του και εκθέτω το πώς έχει. Αλλά από τους άλλους ανθρώπους διαφεύγουν όσα πράττουν όταν είναι ξυπνητοί, ακριβώς όπως λησμονούν όσα πράττουν όταν κοιμούνται.

7) Μ' όποιον πάνω απ' όλα αδιάκοπα συναναστρέφονται, το λόγο, που τα κυβερνάει όλα, μ' αυτόν έχουν διαφορές, και όσα συναντούν κάθε μέρα, τους φαίνονται ξένα.

8) Δεν ξέρουν ούτε ν' ακούν ούτε να λένε.

9) Όταν ακούν δεν καταλαβαίνουν και γι' αυτό μοιάζουν με κουφούς. Σ' αυτούς ταιριάζει η παροιμία: Παρόντες απουσιάζουν.

10) Γιατί δε σκέφτονται οι πιο πολλοί απ' τους ανθρώπους, πάνω σ' αυτό που συναντούν, ούτε κι όταν το μάθουν, το γνωρίζουν, αλλά το φαντάζονται.

11) Τα πιο πολλά από τα θεία πράγματα μας ξεφεύγουν από απιστία, και δεν γίνονται γνωστά.

12) Ο θεός είναι μέρα, νύχτα, χειμώνας, καλοκαίρι, πόλεμος, ειρήνη, κορεσμός και πείνα. Αυτός μεταβάλλεται με τον τρόπο της φωτιάς: όποτε αναμιχθεί με θυμιάματα, ονομάζεται ανάλογα με τη μυρωδια του καθενός.

13) Η φρόνηση είναι κοινή σ' όλους.

14) Σ' όλους τους ανθρώπους έχει δοθεί η αυτογνωσία και η σωφροσύνη.

15) Γι' αυτό πρέπει ν' ακολουθήσουμε τον κοινό λόγο, γιατί το κοινό είναι συμπαντικό. Ενώ όμως ο λόγος είναι κοινός, οι πολλοί ζουν σαν να έχουν μια ιδιαίτερη φρόνηση.

16) Στην ψυχή ανήκει ο λόγος που αυξάνει απ' τον εαυτό του.

17) Τα πέρατα της ψυχής δε θα βρείς προχωρώντας, όσο μακριά και αν σε φέρει ο δρόμος σου· τόσο βαθύ λόγο περιέχει.

18) Ο Ηράκλειτος λοιπόν λέει ότι το παν είναι διαιρετό και αδιαίρετο, γεννητό και αγέννητο, θνητό και αθάνατο, λόγος και αιών, πατέρας και γιος, θεός και δικαιοσύνη. Αφού ακούσετε όχι εμένα αλλά το λόγο, είναι σοφό να ομολογήσετε πως τα πάντα είναι ένα.

19) Το Εν, το οποίο μόνον είναι η Σοφία, θέλει και δε θέλει να καλείται με το όνομα του Δία.

20) Νόμος είναι και η πειθαρχία στη θέληση του ενός.

21) Εκείνοι που μιλούν με νου πρέπει να στηρίζονται σ' αυτό που είναι κοινό στα πάντα, όπως ακριβώς μια πόλη πρέπει να στηρίζεται στο νόμο της, και με περισσότερη δύναμη ακόμα. Γιατί όλοι οι ανθρώπινοι νόμοι τρέφονται από τον ένα, το θεϊκό· γιατί αυτός κυριαρχεί όσο ακριβώς θέλει, επαρκεί για τα πάντα και περισσεύει.

Β. Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΡΙΣ

1) Ο πόλεμος είναι πατέρας όλων, όλων βασιλιάς. Άλλους ανέδειξε σε θεούς και άλλους σε ανθρώπους, άλλους έκανε δούλους και άλλους ελεύθερους.

2) Πρέπει να γνωρίζει κανείς ότι ο πόλεμος είναι κοινός και η διχόνοια δικαιοσύνη, και ότι τα πάντα γίνονται σύμφωνα με τη διχόνοια και την ανάγκη.

3) Και ο κυκεώνας διαλύεται όταν δεν κινείται.

Γ. Η ΑΡΜΟΝΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ

1) Το αντίθετο συγκλίνει, και απ' τις διαφορές (γεννιέται) η πιο όμορφη αρμονία, και τα πάντα γίνονται με τη διχόνοια.

2) Η αφανής αρμονία είναι καλύτερη απ' τη φανερή.

3) Ο δρόμος που ανεβαίνει κι ο δρόμος που κατεβαίνει είναι ένας κι ο ίδιος δρόμος.

4) Στο γναφείο ο δρόμος ο ευθύς και ο δρόμος ο λοξός είναι ένας κι ο ίδιος δρόμος. 

5) Συνδέσεις όλα κι όχι όλα, ομόνοια, διχόνοια, συμφωνία, ασυμφωνία: το Ένα γεννιέται απ' όλα και από το Ένα όλα.

6) Του τόξου το όνομα είναι ζωή, αλλά το έργο θάνατος.

7) Δεν καταλαβαίνουν πως το διαφορετικό συνομολογεί με τον εαυτό του· αρμονία αντιθέτων εντάσεων όπως στο τόξο και τη λύρα.

8) Το ίδιο πράγμα υπάρχει σε μας, το ζωντανό και το πεθαμένο, το ξύπνιο και το κοιμισμένο, το νέο και το γερασμένο· γιατί αυτά μεταβάλλονται σ' εκείνα και, αντίθετα, εκείνα μεταβάλλονται σ' αυτά.

9) Η θάλασσα είναι το πιο καθαρό και το πιο μολυσμένο νερό· για τα ψάρια είναι πόσιμο και σωτήριο, αλλά για τους ανθρώπους μη πόσιμο και ολέθριο.

10) Οι αθάνατοι είναι θνητοί και οι θνητοί αθάνατοι· αυτοί ζουν από το θάνατο εκείνων κι εκείνοι πεθαίνουν από τη ζωή αυτών.

11) Είναι τέρψη ή θάνατος για τις ψυχές να γίνονται υγρές. Είναι τέρψη γι' αυτές η πτώση τους στη γέννηση. Η ζωή μας γεννιέται από το θάνατο τους και η ζωή τους γεννιέται από το θάνατο μας.

12) Το καλό και το κακό είναι ένα και το αυτό. Γιατί οι γιατροί, λέει ο Ηράκλειτος, που κόβουν και καίνε και με κάθε τρόπο βασανίζουν τους αρρώστους, τους ζητούν, ενώ δεν το αξίζουν, κι αμοιβή, ενώ η θεραπεία έχει τις ίδιες επιπτώσεις που έχουν κι οι αρρώ στιες.

13) Δάσκαλος των πιο πολλών ανθρώπων είναι ο Ησίοδος· αυτοί είναι βέβαιοι πως αυτός γνωρίζει πάρα πολλά, αυτός που δεν μπορούσε να αναγνωρίσει τη μέρα και τη νύχτα· γιατί αυτές είναι ένα.

14) Ο Ηράκλειτος επέπληξε τον Ησίοδο που άλλες μέρες τις κάνει καλές κι άλλες κακές, για την άγνοια του ότι μια είναι η φύση κάθε μέρας. Κάθε μέρα είναι όμοια με όλες τις άλλες.

Δ) ΤΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ

1) Στα ίδια ποτάμια και μπαίνουμε και δεν μπαίνουμε, και είμαστε και δεν είμαστε. 

2) Δεν μπορούμε να μπούμε δυο φορές στο ίδιο ποτάμι, κατά τον Ηράκλειτο, ούτε ν' αγγίξουμε δυο φορές μια ουσία θνητή, γιατί σκορπίζεται και πάλι μαζεύεται με την οξύτητα και την ταχύτητα της μεταβολής, (και μάλιστα όχι πάλι, ούτε αργότερα, αλλά ταυτόχρονα εμφανίζεται και χάνεται) και πλησιάζει κι απομακρύνεται.

3) Αυτοί που μπαίνουν στα ίδια ποτάμια δέχονται συνέχεια άλλα κι άλλα νερά· κι απ' τα υγρά βγαίνουν οι ψυχές σαν αναθυμιάσεις (;).

4) Για τις ψυχές θάνατος είναι να γίνουν νερό, για το νερό θάνατος να γίνει γη, από τη γη γίνεται νερό κι απ' το νερό ψυχή.

5) Στην περιφέρεια του κύκλου η αρχή και το πέρας συμπίτουν.

6) Η φωτιά ζει το θάνατο της γης κι ο αέρας ζει το θάνατο της φωτιάς, το νερό ζει το θάνατο του αέρα και η γη του νερού.

7) Τα ψυχρά θερμαίνονται, το θερμό ψύχεται, το υγρό ξεραίνεται, το στεγνό δροσίζεται.

8) Ο αιώνας είναι ένα παιδί που παίζει, ρίχνοντας ζάρια· ενός παιδιού η βασιλεία.

9) Αν όλα τα όντα γίνονταν καπνός, θα το γνωρίζαμε με τα ρουθούνια. 

Ε. ΤΟ ΠΥΡ

1) Όλα τα κυβερνά ο Κεραυνός.

2) Η φωτιά είναι χρεία και χορτασμός· γι' αυτόν χρεία είναι η τάξη, και η εκπύρωση χορτασμός.

3) Πράγματι, ο Ηράκλειτος λέει ότι η φωτιά, όταν επέλθει, θα κρίνει και θα καταλάβει τα πάντα.

4) Τα πάντα ανταλλάσσονται με τη φωτιά και με τα πάντα η φωτιά, όπως τα εμπορεύματα με το χρυσάφι, και το χρυσάφι με τα εμπορεύματα.

5) (Η φωτιά) μεταβαλλόμενη αναπαύεται.

6) Θα ξεφύγει ίσως κανείς από το αισθητό φως, αλλά είναι αδύνατο να ξεφύγει από το νοητό. Ή, όπως λέει ο Ηράκλειτος, πως κανείς να κρυφτεί απ' αυτό που δεν δύει ποτέ;

7) Αυτόν εδώ τον κόσμο, τον ίδιο για όλους, ούτε κανείς θεός ούτε άνθρωπος τον έπλασε, αλλ' ήταν από πάντα και είναι και θα είναι αιώνια ζωντανή φωτιά, που ανάβει με μέτρο και σβήνει με μέτρο.

8) Η φωτιά μετατρέπεται πρώτα σε θάλασσα· και το μισό της θάλασσας γίνεται γη και το άλλο μισό σίφουνας. (Ο Ηράκλειτος) θέλει να πει μ' αυτό πως με τη δύναμη της η φωτιά, υπό την επήρεια του θείου Λόγου που κυβερνά τα πάντα, μετατρέπεται δια μέσου του αέρα σε υγρασία, πυρήνα της όλης διάταξης του σύμπαντος, και την οποία ονομάζει θάλασσα. Από αυτήν ξαναγεννιούνται η γη ο ουρανός και ό,τι εμπεριέχουν. Το πώς ο κόσμος οδηγείται ξανά προς τα πίσω και αφανίζεται από τη φωτιά, το εξηγεί καθαρά: Η (γη) διαλύεται σε θάλασσα και φτάνει στο ίδιο μέτρο αναλογίας που ίσχυε πριν γίνει γη.

ΣΤ. Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ

1) Ο χαρακτήρας του ανθρώπου, ο δαίμονας του.

2) Ο ωραιότερος πίθηκος είναι άσχημος όταν συγκρίνεται με το γένος των ανθρώπων.

3) Ο σοφότερος άνθρωπος, όταν συγκρίνεται με το θεό, φαίνεται πίθηκος και στη σοφία και στην ομορφιά και σ' όλα τ' άλλα.

4) Όπως μια αράχνη στο κέντρο του ιστού της, μόλις μια μύγα κόβει ένα νήμα του, το αισθάνεται και τρέχει γρήγορα σαν να υπέφερε για το κομμένο νήμα, έτσι και η ψυχή του ανθρώπου, όταν ένα μέρος του σώματος τραυματίζεται, ορμάει προς τα 'κεί σαν να μη μπορεί να υποφέρει τη λαβωματιά του σώματος με το οποίο είναι δεμένη γερά και αρμονικά.

5) Γιατί αν δεν οργάνωναν πομπή για το Διόνυσο και δεν τραγουδούσαν το φαλλικό ύμνο, όσα έκαναν θα ήταν αναιδέστατα. Άλλα ο Άδης και ο Διόνυσος είναι το ίδιο πράγμα, που στ' όνομά του μαίνονται και βακχεύουν.

6) Ο Ηράκλειτος είπε ότι η ίδια “γιατρειά” θεραπεύει φοβερές ασθένειες και ελευθερώνει τις ψυχές από συμφορές.

7) Είναι δύσκολο να πολεμά κανείς την καρδιά του· γιατί αυτό που θέλει, το αγοράζει με ψυχή.

8) Οι ψυχές οσμίζονται μέσα στον Άδη.

9) Εκεί πέρα, μπροστά σ' αυτόν που είναι, ανασταίνονται και γίνονται άγρυπνοι φύλακες των ζωντανών και των νεκρών.

10) Πράγματα που δεν ελπίζουν ούτε φαντάζονται περιμένουν τους ανθρώπους μετά το θάνατο τους.

11) Οι πιο μεγάλοι θάνατοι έχουν την πιο μεγάλη μοίρα.

12) Θάνατος είναι όσα βλέπουμε ξύπνιοι, και ύπνος όσα κοιμισμένοι.

13) Όταν τα μάτια του σβήνουν, ο άνθρωπος ανάβει φως για τόν εαυτό του μέσα στη νύχτα. Ζωντανός στον ύπνο του, όταν τα ιάτια του κλείνουν, αγγίζει τον πεθαμένο, ξύπνιος, αγγίζει αυτόν που κοιμάται.

14) Για τους ξύπνιους ένας και κοινός κόσμος υπάρχει, αλλά κάθε κοιμισμένος ξαναγυρνά στο δικό του ιδιαίτερο κόσμο.

15) Οι κοιμισμένοι είναι εργάτες και συνεργοί σ' αυτά που γίνονται στον κόσμο.

Ζ. Η ΦΥΣΗ

1) Η φύση αγαπά να κρύβεται.

2) Αν ο ήλιος δεν υπήρχε, θα ήταν νύχτα παρά τα άλλα άστρα.

3) Ο ήλιος, κύριος και φύλακας των περιόδων, ορίζει, κατανέμει, φανερώνει και αποκαλύπτει τις μεταβολές και τις εποχές που φέρνουν τα πάντα.

4) Της αυγής και της εσπέρας τέρματα η άρκτος και απένανντι στην άρκτο, το όριο του λαμπερού Δία.

5) Γιατί ο ήλιος δεν μπορεί να υπερβεί τα όρια του, αλλιώς θα τον βρουν οι Ερινύες που βοηθούν τη δικαιοσύνη. 

6) Ο ήλιος έχει το πλάτος ανθρώπινου ποδιού.

7) Ο ήλιος καθημερινά είναι νέος, είναι νέος διαρκώς και ακατάπαυστα.

*Ζαν Μπραν, "Ηράκλειτος", εκδόσεις "ΠΛΕΘΡΟΝ"

Ετικέτες: ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ, ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ, ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΡΕΙ, ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ, ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ Πηγή: http://philipposphilios.com

ΕΠΙΚΤΗΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ

"Από τα πράγματα, άλλα εξαρτώνται από εμάς, και άλλα  δεν εξαρτώνται από εμάς. Από εμάς εξαρτάται η αντίληψη, η ορμή, η όρεξη, η έκκλιση και-μ’έναν λόγο-όσα είναι δικά μας. Από εμάς δεν εξαρτάται το σώμα, το απόκτημα, οι δοξασίες, τ΄αξιώματα και-μ’έναν λόγο-όσα δεν είναι έργα δικά μας. Όσα εξαρτώνται από εμάς είναι φύσει ελεύθερα, ακώλυτα, ανεμποδίαστα, ενώ όσα δεν εξαρτώνται από εμάς ασθενή, υποδουλωμένα, κωλυτά, αλλότρια."

Με την παραπάνω φράση, ξεκινάει το Εγχειρίδιον, έργο που συνοψίζει την διδασκαλία και το τρόπο ζωής της Στωικής φιλοσοφίας που γεννήθηκε από τον Ζήνωνα στα τέλη του 4ου, αρχές 3ου αιώνος. Το εγχειρίδιο θεωρείται το απαύγασμα του Στωικισμού. Γραμμένο από τον μαθητή του Επίκτητου, Φλάβιο Αρριανό, αποτελεί το απάνθισμα και την Σύνοψη των Διατριβών και των Ομιλιών του Δασκάλου του, ο οποίος αναβίωσε τη φιλοσοφική σχολή στα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού, επηρεάζοντας βαθιά, τους μετέπειτα Ρωμαίους Φιλοσόφους όπως τον αυτοκράτορα, Μάρκο Αυρήλιο.

Έντιμος, λιτός, ολιγαρκής, φτωχός, καταδεκτικός, ευπροσήγορος είναι μοναχά λίγοι χαρακτηρισμοί που αποδόθηκαν στον Στωικό Φιλόσοφο, εμβληματική μορφή της φιλοσοφίας. Ο Επίκτητος, γεννήθηκε γύρω στο 50μ.Χ στην Ιεράπολη της Φρυγίας, γιος  δούλης, όπως και ο ίδιος, στο κτήμα του βίαιου Επαφρόδιτου. Στον τελευταίο, οφείλεται και η αναπηρία του φιλοσόφου. Συγκεκριμένα, του έβαλε το πόδι σ’ένα μάγγανο και το το έσφιγγε, για να τον κάνει να χάσει τη στωικότητά του και να φωνάξει. «Θα μου σπάσεις το πόδι», τον προειδοποίησε ο Επίκτητος, αλλά ο Επαφρόδιτος συνέχισε το σφίξιμο, μέχρι που έγινε το κακό. «Δε στο είπα πως θα μου σπάσεις το πόδι;» αρκέστηκε να πει ο Επίκτητος.

Υπήρξε αγαπημένος μαθητής του Γάιου Μουσώνιου Ρούφου, που είχε εξοριστεί από τον Νέρωνα στην Γυάρο, αλλά επέστρεψε για να διδάξει μετά τον θάνατο του Ρωμαίου Αυτοκράτορα. Η φιλοσοφία του "Ανέχου και Απέχου" επηρέασε καταλυτικά τον Ελληνα Στωικό. Ως απελεύθερος, άρχισε να διδάσκει στην Ρώμη τις αρχές της Στωικής φιλοσοφίας, μέχρι που εξορίστηκε το 94 μ.Χ από τον Δομιτιανό. Ο τελευταίος, θεωρούσε την ραγδαία αύξηση της φιλοσοφίας ως "ενδημικό φαινόμενο" καθώς διακυβευόταν η τάξη της Ρωμαικής Αυτοκρατορίας από εν δυνάμει ανατρεπτικά στοιχεία. Τότε ο Επίκτητος αναγκάστηκε να καταφύγει στην Νικόπολη της Ηπείρου, όπου και άνοιξε νέα σχολή, διδάσκοντας μέχρι το Θάνατο του, το 130 μ.Χ.

Ο άγαμος, στωικός Φιλόσοφος προσπάθησε, όπως διαφαίνεται μέσα στην διδασκαλία του, να συγκεράσει την φιλοσοφία με την ψυχολογία, κτίζοντας έναν νέο τρόπο ζωής που θεμελιώνεται στην ευδαιμονία, προϊόν της απάθειας. Επιχείρησε να αρματώσει τον άνθρωπο, ενάντια των δηλητηριωδών βελών της μοίρας, ώστε αυτός να συνεχίσει με καρτερικότητα και γαλήνη το ταξίδι του στην ζωή. Ακρογωνιαία λίθος της φιλοσοφίας του, είναι η έννοια της Απάθειας, η οποία πλησιάζει, τόσο στην "παντελή έλλειψη παθών", όσο και στην ψυχική ηρεμία και γαλήνη, την αταραξία μπροστά στην φουρτούνα, το χαμόγελο στο απόλυτο σκοτάδι. Η υπόνοια ότι η "κατάχρηση της λογικής" αμφισβητεί ή απορρίπτει παντελώς την μελέτη "της ανθρώπινης φύσης" ίσως δεν αποτελεί το λάθος του Επίκτητου, παρά το λαμπρό αστέρι που αναδύεται από την φιλοσοφία του. Πρόκειται για την έλλογη δυναμική αντιμετώπιση της φυσικής συναισθηματικής αδυναμίας του ευπαθούς ανθρώπου, κατάσταση διαχρονική και δη στην εποχή μας.

"Να θυμάσαι, λοιπόν ότι αν θεωρήσεις ως ελεύθερα τα φύσει υποδουλωμένα, και ως δικά σου τ’αλλότρια, θα εμποδιστείς, θα πενθήσεις, θα ταραχτείς, θα μεμφθείς θεούς και ανθρώπους, ενώ εαν θεωρήσεις ως δικό σου, ό,τι είναι δικό σου, και το αλλότριο, όπως ακριβώς είναι, αλλότριο, κανείς ουδέποτε δεν θα σε αναγκάσει, κανείς δεν θα σε κωλύσει, δεν θα μεμφθείς κανέναν, ούτε θα εγκαλέσεις κανέναν, τίποτα δεν θα πράξεις ακούσια, δεν θα έχεις εχθρό και κανένας δεν θα σε βλάψει, επειδή τίποτα βλαβερό δεν θα πάθεις."

Ο Επίκτητος, όπως είπαμε και στην Εισαγωγή, διαχωρίζει τα πράγματα σε δύο κατηγορίες. Αυτά που εξαρτώνται άμεσα από εμάς, όπως η ορμή, η αντίληψη, οι διανοητικές και σωματικές ικανότητες, η όρεξη, οι επιθυμίες, και τα πράγματα που είναι ανεξάρτητα από την βούληση μας όπως τα αξιώματα, οι τιμές, τα πράγματα, όσα δεν είναι δικά μας κτλ. Τα πρώτα είναι φύσει ελεύθερα, ενώ τα δεύτερα μας υποδουλώνουν. Αν επενδύσουμε στα πρώτα, δεν θα δυσφορούμε, όμως αν μας απασχολούν τα δεύτερα, η ζωή μας θα ναι τρικυμιώδης.

Αν έρθει ένα κακό, πρέπον εστί, να εξετάσουμε σε ποια κατηγορία ανήκει. Αν δεν εξαρτάται από εμάς, τότε οφείλουμε να το υπενθυμίσουμε στον εαυτό μας. Σπέρματα της φιλοσοφίας του Στωικισμού βρίσκουμε στον Σόπεναουερ. Ο Γερμανός φιλόσοφος συνιστά, εν είδει φαρμάκου, να διαβάζουμε Επίκτητο ή Βέδες λίγο πριν τον ύπνο για  να είμαστε ατάραχοι. Επίσης, διακρίνοντας τα 3 είδη ευτυχίας, προτείνει να μην δίνουμε έμφαση στην απόκτηση νέων αγαθών, αν δεν σκεφτούμε πρώτα πως θα ήταν η ζωή μας αν χάναμε τα ήδη υπάρχοντα και κεκτημένα.

"Ταράσσει τοὺς ἀνθρώπους οὐ τὰ πράγματα,
ἀλλὰ τὰ περὶ τῶν πραγμάτων δόγματα."

Τους ανθρώπους δεν τους ταράσσουν τα πράγματα (καθαυτά) αλλά οι απόψεις, τα δόγματα για τα πράγματα. Όπως αναφέρει ο Στωικός φιλόσοφος, ο θάνατος είναι αντικειμενικά κακός, όμως σκεφτείτε και τον Σωκράτη που τον επιθύμησε. Άλλο ένα παράδειγμα, ο χωρισμός με κάποιον έχει αρνητικό πρόσημο. Ομως, αν ο/η σύντροφος σε κακομεταχειριζόταν, τότε είναι ανάσα ελευθερίας.

"Είναι έργο απαίδευτου να κατηγορεί τους άλλους, για όσα πράττει ο ίδιος. Έργο εκείνου που άρχισε να εκπαιδεύεται να κατηγορεί τον εαυτό του. Έργο του εκπαιδευμένου είναι να μην κατηγορεί ούτε άλλον ούτε τον εαυτό του."

Όπως φαίνεται, η αντίδραση  μπροστά σε ένα αρνητικό αποτέλεσμα, παίρνει το πρόσωπο, αρχικά, μομφής προς ένα αντικείμενο γιατί δεν μπορεί, μωρό να αναλάβει την ευθύνη. Στο πρώτο σκαλοπάτι, ο εκκολαπτόμενος φιλόσοφος, μέμφεται τον εαυτό του για το κακό που τον βρήκε, ενώ ο γινωμένος καρπός σκέψης, είναι η συνειδητοποίηση, ότι μήτε ο ίδιος, μήτε άλλος ευθύνεται για τα δεινά που τον βρήκαν, αλλά οι αόρατες και ακαθόριστες δυνάμεις που ξεπερνούν τα όρια του. Γράφει παρακάτω "Στάση και χαρακτήρας κοινού ανθρώπου, ουδέποτε προσδοκά ωφέλεια και βλάβη από τον εαυτό του, αλλά από τα εξωτερικά πράγματα. Στάση και χαρακτήρας φιλοσόφου: προσδοκά ωφέλεια και βλάβη από τον εαυτό του. Σημάδια προκομμένου: Κανέναν δεν ψέγει, κανέναν δεν επαινεί, κανέναν δεν μέμφεται, κανέναν δεν εγκαλεί, τίποτα δεν λέει για τον εαυτό του, ότι δήθεν είναι κάποιος ή γνωρίζει κάτι. Όταν εμποδιστεί ή κωλυθεί σε κάτι, εγκαλεί (κατηγορεί) τον εαυτό του και αν κάποιον τον επαινεί, τον καταγελά και αν κάποιος τον ψέγει, δεν απολογείται!"

Συγκεκριμένα,αναφέρει για την Κατηγορία-Μομφή, ότι αυτή δεν υπάρχει αφ’εαυτής "Να θυμάσαι ότι δεν υβρίζει ούτε αυτός που λοιδορεί, ούτε αυτός που χτυπά, ΑΛΛΑ Η ΔΟΞΑΣΊΑ ότι είναι υβριστής. Όταν λοιπόν κάποιος σε ερεθίσει, γνώριζε ότι σε έχει ερεθίσει η αντίληψη σου γι’αυτόν."

Όσο αφορά τη μομφή που δέχεσαι, τα λόγια του είναι αιχμηρά, καθώς η κρίση πρέπει να μας αφήνει αλώβητους.

"Έαν κάποιος παρέδιδε το σώμα του στο πρώτο τυχόντα θα αγανακτούσες. Εσύ,λοιπόν,παραδίδεις την δική σου κρίση στον πρώτο τυχόντα-ώστε εκείνη να σε ταράξει και να σε συγχύσει, αν αυτός σε λοιδορήσει-και δεν ντρέπεσαι γι’αυτό;"

Τους ανθρώπους ταράσσει περισσότερο η απώλεια, και όταν αυτή είναι κοντινών προσώπων, ο πόνος είναι δυσβάσταχτος. Τα άτομα, οφείλουν, αν θέλουν να περάσουν μια μακάρια ζωή,να δρουν με φιλοσοφικό γνώμονα. Η εφήμερη και παροδική ζωή, είναι συνυφασμένη με την θνητότητα. Η αιωνιότητα είναι, παρά τις δοξασίες των θρησκειών, κλειστή πόρτα αν όχι ανύπαρκτη. Η ζωή είναι πλημμυρίδα και άμπωτη, ποτάμι της αβεβαιότητας, που μόνο ο θάνατος δεν χωρά διάψευση.

"Έαν θέλεις να ζήσουν παντοτινά τα τέκνα, η γυναίκα,οι φίλοι σου, τότε είσαι ηλίθιος, επειδή θέλεις να εξαρτώνται από σένα, όσα δεν εξαρτώνται από σένα (…)"

"Μην ζητάς τα γινόμενα, να γίνονται όπως εσύ θέλεις, αλλά να θέλεις τα γινόμενα, όπως αυτά γίνονται, και θα ευροήσεις (θα ζήσεις μακάρια). Ποτέ σου δι’ οποιονδήποτε πράγμα μην πεις “το έχασα”, αλλά “το έδωκα πάλιν ως οφειλόμενον”. Πέθανε το παιδί σου; Απεδόθη. Πέθανε η γυναίκα σου; Απεδόθη. “Μου αφέρεσαν την ιδιοκτησία”. Και αυτή λοιπόν απεδόθη. “Μα είναι κακός εκείνος που την αφαίρεσε…”"

Ωστόσο, ο θάνατος έχει και γόνιμο μέρος, Μemento mori (θυμήσου τον θάνατο). Έτσι η θέαση των πραγμάτων sub specie aeternitatis (από την πλευρά της αιωνιότητας) και του πεπερασμένου, δίνει αναζωογονητικό αέρα στην πνιγηρή πραγματικότητα που βρίθει συμφορών.

"Ο Θάνατος και η εξορία και όλα όσα φαίνονται ως δεινοπαθήματα, ας βρίσκονται μπροστά σου, και περισσότερο απ’όλα ο θάνατος, και ποτέ τίποτα ταπεινό δεν θα θυμηθείς, ούτε κάτι δεν θα επιθυμήσεις υπερβολικά."

Η φιλοσοφία δεν κλείνεται, όπως υποστήριζε και ο Διογένης ο Κυνικός, σε αίθουσες και βιβλία. Είναι το χέρι και κίνηση της ζωής σου.

"Όμως, πουθενά μην ονομάσεις τον εαυτό σου φιλόσοφο, ούτε να πολυμιλάς για τα θεωρήματα σου σε κοινούς ανθρώπους, αλλά πράττε αυτό που προκύπτει από τα θεωρήματα σου.. Και όταν κάποιος σου πει ότι τίποτα δεν γνωρίζεις και εσύ δεν δαγκωθείς, τότε άρχισε το έργο σου, επειδή τα πρόβατα δεν φέρνουν χόρτο στους ποιημένες για να επιδείξουν πόσο έφαγαν αλλά όταν τους χωνέψουν την νομή φέρνουν έξω μαλλί και γάλα.. και εσύ μην επιδεικνύεις τους ανθρώπους τα θεωρήματα σου, αλλά τα έργα που προκύπτουν από την πέψη τους!"

"Άν κάποτε σου συμβεί να στραφείς στα εξωτερικά πράγματα για να αρέσεις σε κάποιον, γνώριζε ότι χάνεις την εσωτερική σου στάση. Να αρκεστείς να φαίνεσαι φιλόσοφος σε όλα, και να φαίνεσαι στον εαυτό σου. Αυτό είναι αρκετό!"

Στην μικρή, αλλά διόλου ευκαταφρόνητη, σταχυολόγηση της στωικής φιλοσοφίας, θα βρούμε συμβουλές άμεσες, λιτές, λογικές, προσιτές καθώς δεν εξαρτώνται από εξωτερικά γεγονότα, αλλά μόνο από διεργασίες στον εσωτερικό κόσμο του υποκειμένου. Πριν ξεκινήσουμε να επιθυμούμε όμως κάτι οφείλουμε να αναλογιστούμε τι προηγείται και τι έπεται. Όπως αναφέρει ο Επίκτητος, μπορει να θέλουμε να γίνουμε Ολυμπιονίκες για τις δάφνες και τα μετάλλια, όπως αξίζει τον κόπο και το διακύβευμα. Στέρηση, πείνα, αποχή, κίνδυνο εξάρθρωσης και η Νίκη δεν είναι καν βέβαιη. Είναι φανερά τα αχνάρια της εποχής, σφυρηλάτησης της φιλοσοφίας, μιας εποχής αντιξοοτήτων, ανέχειας και πόνου, όσο και το ιστορικό βεβαρυμένο παρελθόν, του πρώην δούλου. Μα αν δεν ριψοκινδυνεύεις στην ζωή, τότε γιατί να την ζήσεις. Θα περάσει και ο καημός, θα ναι δυσβάσταχτος. "Όσα δεν ζήσαμε αυτά μας ανήκουν" γράφει ο Τάσος Λειβαδίτης. Αν δεν γευτείς τις γλυκιές πίκρες, τα λυτρωτικά βάσανα, τον πόνο και την λύτρωση, σταύρωση και ανάσταση, η ζωή σου θα ναι φτωχή. Θα ναι ζωή νεκρού. Όμως, από την άλλη η στωική φιλοσοφία σου προσφέρει τα εφόδια, να περάσεις από το σκοτάδι στο φως, από την τρικυμία στην νηνεμία. Ένα ορθό και χρήσιμο κατά περίσταση εργαλείο, όχι όμως απαρέγκλιτος τρόπος ζωής!

Ένα από αυτά τα εργαλεία είναι και το παρακάτω. Στην ζούγκλα του πολιτισμού, ο ένας είμαστε λύκος για τον άλλο( homo homini lupus). Η περηφάνια και αξιοπρέπεια, το θάρρος και οι αξίες παραβλέπονται άγρα ωφέλειας. Οι μηχανές-άνθρωποι εξοβελίζουν τις αρετές, τον χαρακτήρα και την θεία φύση τους, στο κυνήγι μιας χιμαιρικής ευτυχίας, ενώ οι άλλοι νιώθουν θλιμμένοι, αντικρίζοντας την επίπλαστη ευδαιμονία τους. Αν συνειδητοποιήσουν ότι αυτή εξαρτάται από αντικείμενα που τους υποδουλώνουν, παρά φύσει πράγματα και τιμές, τότε θα νιώσουν την σπίθα που διατηρούν μέσα τους, την απώτατη ευτυχία. Δηλαδή, τον εαυτό τους. Όπως λέει ο Γκαίτε "Η μεγαλύτερη χαρά είναι η προσωπικότητα."

Έτσι και ο Επίκτητος: "Αντι για σένα, κάποιον άλλο προτίμησαν στην συνεστίαση ή στην προσφώνηση ή στην πρόσληψη συμβουλίου. Εάν αυτά είναι αγαθά πρέπει να χαίρεσαι, επειδή αυτά έτυχαν σε εκείνον. Εαν είναι κακά, μην δυσφορείς επειδή δεν έτυχαν σε σένα. Να θυμάσαι ότι δεν δύνασαι να έχεις αξιώσεις, όταν δεν κάνεις τα ίδια με εκείνους που προσδοκούν να πετύχουν όσα δεν εξαρτώνται από εμάς. Πως δύναται κάποιος να έχει ίδιες απολαβές με κάποιον που δεν συχνάζει στην εξώθυρα κάποιου; Όποιος δεν τον συνοδεύει με όποιον τον συνοδεύει; Όποιος δεν τον επαινεί με όποιον τον επαινεί; Θα είσαι άπληστος και άδικος αν επιθυμήσεις να λάβεις αυτά δωρεάν, χωρίς να παράσχεις αυτά με τα οποία αγοράζονται(…) Πούλα το δείπνο (ή μια θέση δουλε(ί)ας) για έναν έπαινο ή μια υπηρεσία. Εαν σε ενδιαφέρει δώσε το αντίτιμο για το οποίο πωλείται. Αν όμως θέλεις να μην δώσεις, και εκείνα να λάβεις, τότε είσαι άπληστος και αβέλτερος. Τίποτα λοιπόν δεν έχεις αντί για το δείπνο; ΚΑΙ ΒΕΒΑΙΑ ΕΧΕΙΣ: Το ότι δεν επαίνεσες εκείνον που δεν ήθελες και το ότι δεν εμποδίστηκες από τους δούλους που έχει στην είσοδο.."

Ο Επίκτητος αποκρυσταλλώνει μια ανθρωπολογική σκέψη που δεν καταφεύγει σε μεταφυσικές και θρησκευτικές προκείμενες, αλλά παραμένει σταθερά εντός των φιλοσοφικών πλαισίων ενός εκκοσμικευμένου ανθρωπισμού. Όπως γράφει ο Στέφανος Δέλτα:

"Ο Επίκτητος είναι ο άνθρωπος που μέσα του βρέθηκαν ενωμένοι όλοι αυτοί οι όροι:

δούλος, ανάπηρος, πάμπτωχος, κατατρεγμένος πέρασε από τις σκληρότερες δοκιμασίες του βίου, από τις κοινωνικές καταστάσεις που θεωρούνται πιο εξευτελιστικές και δεν έπαυε να είναι καθαρός σαν διαμάντι. Το πνεύμα του ζυγίζεται αψηλά κι από τα ύψη βλέπει και κρίνει τα εγκόσμια μαζί και το δικό του σώμα, τις αδυναμίες  και τις ανάγκες του. Καθήκον του θεωρεί,να κρατεί την συνείδηση,την οδηγήτρια ανεπηρέαστη από κάθε εξωτερικό συμβάν και να ωφελεί τους ομοίους του με την διδασκαλία και το παράδειγμα του!"

*Μετάφραση και Εισαγωγή Αθανάσιος Α.Τσακνάκης

Ετικέτες: ΕΠΙΚΤΗΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ, ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ, ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ, ΣΤΩΙΚΙΣΜΟΣ, ΑΠΑΘΕΙΑ Πηγή: http://philipposphilios.com/
Ανιχνευτής ο Επικούρειος Πέπος. 

ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΥΡΙΑΙ ΔΟΞΑΙ [Από τον Επικούρειο Πέπο.]

1) Το ευτυχισμένο και άφθαρτο ον ούτε το ίδιο έχει προβλήματα ούτε προκαλεί σε άλλον. Έτσι, ούτε την οργή γνωρίζει ούτε χάρες κάνει. Γιατί όλα αυτά χαρακτηρίζουν το αδύναμο ον.

2) Ο θάνατος είναι ένα τίποτα για μας. Γιατί αυτό που έχει αποσυντεθεί δεν αισθάνεται, και ό,τι δεν αισθάνεται είναι ένα τίποτα για μας.

3) Όριο του μεγέθους των ηδονών είναι η εξάλειψη κάθε πόνου. Όπου υπάρχει η ηδονή και για όσο χρόνο διαρκεί, δεν υπάρχει πόνος στο σώμα ή λύπη στην ψυχή, ή και τα δυο μαζί.

4) Δεν παρατείνεται συνέχεια η διάρκεια του σωματικού πόνου, αλλά αντίθετα, ακόμα και ο πιο δυνατός πόνος κρατάει ελάχιστο χρόνο, ενώ ο πόνος που καλύπτει την ηδονή της σάρκας δε διαρκεί πολλές μέρες. Και στις μακροχρόνιες αρρώστιες την υπεροχή στο σώμα έχει η ηδονή παρά ο πόνος.

5) Δεν είναι δυνατόν να ζεις ευχάριστα χωρίς σύνεση, ομορφιά και δικαιοσύνη, ούτε μπορείς να ζεις με σύνεση, ομορφιά και δικαιοσύνη χωρίς να ζεις ευχάριστα. Σε όποιον δε συμβαίνει αυτό, δε γίνεται να ζει ευτυχισμένα.

6) Για να μη φοβάται κανείς τους ανθρώπους, μπορεί να χρησιμοποιήσει κάθε φυσικό αγαθό, όπως η εξουσία και η βασιλεία, που είναι πιθανό να του προσφέρουν την ασφάλεια που χρειάζεται.

7) Ορισμένοι άνθρωποι θέλησαν να γίνουν ένδοξοι και διάσημοι, νομίζοντας ότι με αυτό τον τρόπο θα προστατευτούν από τους άλλους ανθρώπους. Έτσι, αν η ζωή τους έγινε ασφαλής, απέκτησαν το αγαθό της φύσης- αν όμως δεν έγινε ασφαλής, τότε δεν κατέχουν αυτό που, σύμφωνα με την ανθρώπινη φύση, από την αρχή επιθύμησαν.

8) Καμία ηδονή, αυτή καθεαυτή, δεν είναι κάτι το κακό. Για ορισμένες, όμως, ηδονές απαιτούνται πράγματα που φέρνουν πολλαπλάσιες ενοχλήσεις από τις ηδονές.

9) Αν κάθε ηδονή συμπυκνωνόταν σε έκταση και διάρκεια, και τη βίωνε το σώμα μας στο σύνολό του ή τα κυριότερα μέρη της φύσης μας, τότε οι ηδονές δε θα διέφεραν ποτέ μεταξύ τους.

10) Αν αυτά που συνιστούν τις ηδονές των ασώτων διέλυαν τους φόβους του νου γύρω από τα ουράνια φαινόμενα, το θάνατο και τους πόνους, και δίδασκαν επιπλέον και το όριο στις επιθυμίες, δε θα είχαμε ποτέ κάτι για να κατηγορήσουμε τους ασώτους, γιατί με κάθε τρόπο θα ήταν πλήρεις ηδονών και από πουθενά δε θα εισέπρατταν ούτε πόνο ούτε λύπη, αυτά δηλαδή ακριβώς που συνιστούν το κακό.

11) Εάν δε μας ενοχλούσαν οι υποψίες για τα ουράνια φαινόμενα και το θάνατο, ότι δηλαδή αυτά μπορεί να σημαίνουν κάτι για μας, και εάν επιπλέον δεν αδυνατούσαμε να κατανοήσουμε τα όρια του πόνου και των επιθυμιών, τότε δε θα είχαμε ανάγκη την επιστήμη της φύσης.

12) Δεν είναι δυνατόν να απελευθερωθεί κανείς από τους φόβους για τα πιο σημαντικά θέματα, εάν δε γνωρίζει ποια είναι η φύση του σύμπαντος, και ταράζεται μ’ αυτά που λένε οι μύθοι. Επομένως, δεν μπορεί κανείς να απολαμβάνει ακέραιες τις ηδονές χωρίς τη μελέτη της φύσης.

13) Κανένα όφελος δεν αποκομίζει κανείς φροντί­ζοντας για την προστασία του από τους ανθρώπους, ενώ παραμένουν στην ψυχή του η ταραχή για όσα συμβαίνουν στον ουρανό και κάτω από τη γη και, γενικά, στο άπειρο.

14) Αν και η προστασία από τους ανθρώπους επιτυγχάνεται, ως ένα βαθμό, χάρη σε μια σταθερή δύναμη και στον πλούτο, πραγματική ασφάλεια έχει κανείς όταν αυτή απορρέει από την ήσυχη ζωή και την απομάκρυνση από το πλήθος.

15) Ο φυσικός πλούτος, και καθορισμένος είναι, και εύκολα αποκτάται, ενώ ο πλούτος που πηγάζει από τη ματαιοδοξία δε γνωρίζει όρια.

16) Σε λίγα μόνο πράγματα επηρεάζει η τύχη τον σοφότα μεγαλύτερα και τα πλέον σημαντικά θέματα τα ορίζει η λογική του, και θα τα ορίζει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.

17) Ο δίκαιος είναι απόλυτα ατάραχος, ενώ ο άδικος γεμάτος ταραχή.

18) Δε μεγαλώνει η ηδονή στη σάρκα μόλις απομακρυνθεί ο πόνος της στέρησης, απλώς διαφοροποιείται.

19) Ο άπειρος και ο περιορισμένος χρόνος ενέχουν ίση ηδονή, αν μετρήσει κανείς τα όρια της ηδονής με βάση τη λογική.

20) Για τη σάρκα δεν υπάρχουν όρια στην ηδονή, κι έτσι είναι άπειρος ο χρόνος που χρειάζεται για να την απολαύσει κανείς. Ο νους, όμως, που κατανόησε με τη λογική το σκοπό και τα όρια του σώματος, και διέλυσε τους φόβους σχετικά με την αιωνιότητα, έχει προετοιμάσει την τέλεια ζωή, και καμιά ανάγκη δεν έχει πλέον τον άπειρο χρόνο. Και ούτε αποφεύγει την ηδονή, ούτε, όταν έρθει η ώρα να εγκαταλείψει τη ζωή, κάνει σαν να του έλειψε κάτι από τον άριστο βίο.

21) Όποιος έχει κατανοήσει τα όρια της ζωής, γνωρίζει ότι εύκολα μπορεί να αποκτήσει αυτό που απομακρύνει τον πόνο της στέρησης και κάνει όλη τη ζωή τέλεια. Έτσι, δε χρειάζεται πράγματα που αποκτώνται με αγώνες.

22) Είναι ανάγκη να αναλογιζόμαστε το σκοπό της ζωής και όλη τη φανερή πραγματικότητα πάνω στην οποία στηρίζουμε τα όσα πιστεύουμε. Αλλιώς, τα πάντα θα είναι γεμάτα από σύγχυση και ταραχή.

23) Εάν αντιτίθεσαι σε όλα όσα γίνονται αντιληπτά με τις αισθήσεις, δε θα έχεις τίποτε πλέον πάνω στο οποίο να μπορείς να στηριχθείς για να κρίνεις, ούτε καν αυτά που θεωρείς ότι δεν είναι αληθινά.

24) Αν απορρίψεις τελείως κάτι που γίνεται αντιληπτό με κάποια από τις αισθήσεις και δε διαχωρίσεις τη γνώμη που περιμένει επιβεβαίωση, από αυτό που έχει γίνει ήδη αντιληπτό με την αίσθηση, τα συναισθήματα και με κάθε άλλη παράσταση του νου, θα προκαλέσεις με την ανεπιβεβαίωτη γνώμη σου σύγχυση και στα άλλα πράγματα που γίνονται αντιληπτά με τις αισθήσεις, κι έτσι δε θα έχεις πλέον κανένα κριτήριο. Αν πάλι, έχοντας εμπιστοσύνη στις υποκειμενικές σου απόψεις, θεωρήσεις ότι είναι βέβαιο, και αυτό που περιμένει επιβεβαίωση, και αυτό που δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί, δε θα αποφύγεις το λάθος, αφού θα αμφιβάλλεις πάντα για κάθε κρίση σου σχετικά με το τι είναι σωστό και τι δεν είναι.

25) Αν καθετί που κάνεις δεν το εναρμονίζεις πάντα με το σκοπό της φύσης, αλλά έχεις ως γνώμονα κάποιο άλλο κριτήριο σε ό,τι αποφεύγεις ή σε ό,τι επιδιώκεις, τότε οι πράξεις σου δε θα συμφωνούν με όσα υποστηρίζεις.

26) Όσες επιθυμίες δεν προκαλούν πόνο αν δεν ικανοποιηθούν, δεν είναι αναγκαίες και απομακρύνονται εύκολα, όταν δούμε ότι ικανοποιούνται δύσκολα ή ότι μας βλάπτουν.

27) Από αυτά με τα οποία η σοφία προετοιμάζει την ευτυχία για ολόκληρη τη ζωή, εκείνο που είναι πολύ πιο σημαντικό είναι η εξασφάλιση της φιλίας.

28) Το ίδιο σκεπτικό που μας έκανε να έχουμε εμπιστοσύνη στο γεγονός ότι τα δεινά δεν είναι αιώνια, αλλά ούτε και διαρκούν για πολύ, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, στον περιορισμένο χρόνο της ζωής μας, η ασφάλειά μας κατοχυρώνεται κυρίως με τη φιλία.

29) Από τις επιθυμίες, ορισμένες είναι φυσικές και αναγκαίες, άλλες είναι φυσικές και όχι αναγκαίες, και άλλες δεν είναι ούτε φυσικές ούτε αναγκαίες, αλλά γεννιούνται από ματαιοδοξία.

30) Οι φυσικές επιθυμίες που δεν προκαλούν πόνο αν δεν ικανοποιηθούν, αλλά η προσπάθεια που καταβάλλει κανείς για την ικανοποίησή τους παραμέ­νει έντονη, γεννιούνται από ματαιοδοξία, και δεν οφείλεται στη φύση τους το ότι δεν απομακρύνονται, αλλά στη ματαιοδοξία του ανθρώπου.

31) Το φυσικό δίκαιο αποτελεί συμφωνία που έχει να κάνει με το συμφέρον των ανθρώπων, ώστε να μη βλάπτει ο ένας τον άλλο.

32) Όσες από τις ζωντανές υπάρξεις δεν μπόρεσαν να συνάψουν συμφωνίες ώστε να μη βλάπτει ο ένας τον άλλο, δεν υπάρχει γι’ αυτές ούτε δίκαιο ούτε άδικο. Το ίδιο συμβαίνει και με τους λαούς που δεν μπόρεσαν ή δε θέλησαν να συνάψουν συνθήκες, σύμφωνα με τις οποίες δε θα βλάπτονται μεταξύ τους.

33) Η δικαιοσύνη δεν είναι κάτι που καθαυτό υπάρχει, αλλά το νόημά της είναι μία — κατά τό­πους και περιόδους — συμφωνία που ορίζει να μη βλάπτονται οι άνθρωποι στις μεταξύ τους σχέσεις.

34) Η αδικία, αυτή καθεαυτή, δεν είναι κάτι το κακό, αλλά μεταβάλλεται σε κακό επειδή προκαλεί φόβο στον άνθρωπο που αδικεί, μήπως και δεν μπο­ρέσει να ξεφύγει από αυτούς που έχουν αναλάβει να τιμωρούν τις άδικες πράξεις.

35) Όποιος παραβιάζει στα κρυφά κάτι από αυτά που έχουν συμφωνήσει οι άνθρωποι για να μη βλά­πτει ο ένας τον άλλο, δεν μπορεί να πιστεύει ότι θα ξεφύγει οριστικά, έστω κι αν προς το παρόν παρα­μένει απόλυτα απαρατήρητος. Γιατί δεν είναι βέ­βαιο ότι θα διαφεύγει μέχρι να πεθάνει.

36) Από γενική άποψη, το δίκαιο είναι το ίδιο για όλους, γιατί είναι κάτι που ωφελεί τις ανθρώπινες σχέσεις. Οι ιδιαιτερότητες, όμως, κάθε χώρας και οι εκάστοτε συνθήκες έχουν σαν επακόλουθο να μην είναι το ίδιο πράγμα δίκαιο για όλους.

37) Από αυτά που έχουν θεωρηθεί από το νόμο δίκαια, πραγματικά δίκαιο είναι μόνον αυτό που έχει επιβεβαιωθεί ότι εξυπηρετεί τις ανάγκες των ανθρώπινων σχέσεων, είτε είναι το ίδιο για όλους είτε όχι. Εάν, όμως, κάποιος απλά και μόνο θεσπίσει ένα νόμο που δεν αποβαίνει προς όφελος των ανθρώπινων σχέσεων, τότε ο νόμος αυτός δεν έχει πλέον τη φύση του δικαίου. Κι αν το όφελος που πηγάζει από το δί­καιο μεταβάλλεται, το δίκαιο όμως για μία χρονική περίοδο είναι εναρμονισμένο με την περί δικαίου αντίληψη, σ’ αυτή την περίοδο υπάρχει δικαιοσύνη για όσους δεν πέφτουν σε σύγχυση από τα κούφια λόγια, αλλά δίνουν σημασία στην πραγματικότητα.

38) Όπου, χωρίς να έχουν αλλάξει οι συνθήκες, φάνηκε στην πράξη ότι, όσα έχουν θεωρηθεί από το νόμο δίκαια, δεν είναι εναρμονισμένα με την περί δικαίου αντίληψη, τότε αυτά δεν είναι δίκαια. Όπου όμως, με νέες συνθήκες, οι ίδιες διατάξεις δεν ήταν πια χρήσιμες, τότε ήταν δίκαιες όταν ωφελούσαν τις μεταξύ των πολιτών σχέσεις, ενώ στη συνέχεια, όταν δεν τις ωφελούσαν, δεν ήταν πια δίκαιες.

39) Όποιος έχει φροντίσει στην εντέλεια για την ασφάλειά του από εξωτερικές απειλές, αυτός, όσα μπορούσε τα έκανε να πρόσκεινται φιλικά απέναντι του, και αυτά που δεν μπορούσε, τουλάχιστον τα έκανε να μην είναι εχθρικά. Και με όσα πράγματα ούτε αυτό ήταν δυνατόν, διέκοψε κάθε σχέση μαζί τους και, με αυτό τον τρόπο, απομάκρυνε όλα αυτά που ήταν προτιμότερο να διώξει από κοντά του.

40) Όσοι κατόρθωσαν να έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη στους ανθρώπους που βρίσκονται γύρω τους, έζησαν πολύ ευχάριστα μεταξύ τους και με την πιο σίγουρη εγγύηση, και έχοντας απολαύσει την πληρέστερη συντροφικότητα, δε θρηνούν, σαν να τον λυπούνται, αυτόν που έφυγε από τη ζωή πριν από τους ίδιους.

*Από το βιβλίο του Χάρη Λύτα ''Λάθε βιώσας'' των εκδόσεων Κέδρος (Διογένης Λαέρτιος Χ 139 - 154)

Ετικέτες: ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ, ΕΠΙΚΟΥΡΙΣΜΟΣ, ΗΔΟΝΗ, ΑΤΑΡΑΞΙΑ, ΚΥΡΙΑΙ ΔΟΞΑΙ
Πηγή: http://philipposphilios.com
Ανιχνευτής ο Επικούρειος Πέπος