Η «ηχηρή απουσία» της Εκκλησίας από τον πόλεμο της Ουκρανίας. Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας - στοχαστής.

 «Το θείον και οι νόμοι, ευ μεν αγόντων, εισίν ωφέλιμοι, κακώς δε αγόντων ουδέν ωφελούσιν»

(Όταν η θρησκεία και οι νόμοι εφαρμόζονται σωστά είναι ωφέλιμοι, αλλά όταν εφαρμόζονται λάθος δεν έχουν καμιά ωφέλεια, Σόλων)

 

Ο πόλεμος στην Ουκρανία, ανεξαρτήτου αποτελέσματος και των εκατέρωθεν ευθυνών – έθεσε σε δοκιμασία την χρησιμότητα και αποτελεσματικότητα παραδοσιακών θεσμών, κινημάτων ή και ομάδων ανθρώπων. Κι αυτό γιατί κανένας θεσμός, πρόσωπο ή κίνημα δεν μπόρεσε να αποτρέψει τον συγκεκριμένο πόλεμο παρόλη την ενημέρωση και τα μέσα που παρέχει η σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη και διαπλανητική επικοινωνία. Το γεγονός αυτό προκαλεί έναν προβληματισμό αλλά και μία αμφισβήτηση για την αναγκαιότητα ύπαρξης αυτών των θεσμών, αφού αποδείχτηκαν ανεπαρκείς στο «μείζον», την αποτροπή ενός πολέμου στην Ευρώπη του 2022.

Όταν το διεθνές δίκαιο καταπατείται βάναυσα και όταν μία στρατιωτική επιχείρηση με όλα τα «αξεσουάρ» της (αεροπλάνα, τανκς, στρατιώτες…) βαπτίζεται από τον εισβολέα ως «πατριωτικό καθήκον», τότε ο κάθε πολίτης όπου γης αναρωτιέται προς τι η αναγκαιότητα και η χρησιμότητα κάποιων θεσμών;

 Κι αυτά τα ερωτήματα διατυπώνονται κι από ένα μεγάλο πλήθος Ρώσων στο εσωτερικό της χώρας. Και όλοι αυτοί οι θεσμοί και τα πρόσωπα δεν αποδείχτηκαν μόνον ανεπαρκείς στην πρόληψη – αποτροπή του συγκεκριμένου πολέμου, αλλά και αδύναμοι να επηρεάσουν τον υπαίτιο για την λήξη του, αφού άρχισε και προκάλεσε πολλά προβλήματα ανθρωπιστικού περιεχομένου (πρόσφυγες…).

Στην ομάδα των θεσμών, των κινημάτων και των προσώπων που αποδείχτηκαν αναποτελεσματικοί ανήκει ο Ο.Η.Ε., το Συμβούλιο Ασφαλείας, το Διεθνές Δικαστήριο, τα διάφορα κινήματα Ειρήνης, οι διπλωμάτες, οι διάφορες ανθρωπιστικές οργανώσεις ή ακόμη και κάποιες ακτιβιστικές οργανώσεις, όπως και η ηχηρή απουσία των πνευματικών ανθρώπων. Ωστόσο η μεγάλη απούσα ήταν η Εκκλησία τόσο η Ορθόδοξη όσο και η Καθολική.

Οι αντιδράσεις των Εκκλησιών

Οι προκαθήμενοι των δύο χριστιανικών εκκλησιών εκτός από τη συνήθη καταδίκη του πολέμου, τις επιστολές προς τον Πούτιν και την παροχή κάποιας ανθρωπιστικής βοήθειας «ουδέν έτερον». Η Ρώσικη Εκκλησία έτσι κι αλλιώς είναι απόλυτα συντεταγμένη στα σχέδια και τις αποφάσεις του Ρώσου Ηγέτη. Η Ουκρανική Εκκλησία μετά την αναγνώρισή της από το πατριαρχείο Κων/λεως ως αυτοκέφαλη διέρρηξε τις σχέσεις της με την Ρωσική εκκλησία και ως εκ τούτου αδυνατεί να παρέμβει. Το ανησυχητικό έως απογοητευτικό είναι πως ο πόλεμος διεξάγεται από δύο ορθόδοξες χώρες και οι «ορθόδοξες οβίδες» σκοτώνουν ορθόδοξους στρατιώτες και άμαχους.

Όταν τελειώσει αυτός ο πόλεμος οι εκκλησίες και οι εκπρόσωποί της θα επαίρονται για το ανθρωπιστικό έργο και θα εκφράζουν την συμπάθειά τους στους πρόσφυγες. Ίσως – ίσως για εντυπωσιασμό να επισκεφτούν τις δομές των προσφύγων, να σφίξουν χέρια, να φωτογραφηθούν, να μοιράσουν δώρα στα μικρά παιδιά και να δηλώσουν τον «αποτροπιασμό» τους για τον πόλεμο. Ένας πόλεμος που ακυρώνει τα ορθόδοξα ήθη, και αναδεικνύει τον πρωταγωνιστικό ρόλο των ανθρώπινων παθών που είναι ισχυρότερα από κάθε χριστιανική διδαχή και ηθική.  Ένας πόλεμος που φανερώνει την υποκρισία κάποιων ηγετών στο βαθμό που η «θρησκευτική» τους εικόνα είναι μη συμβατή με τις αποφάσεις που λαμβάνουν για την κήρυξη – διεξαγωγή του πολέμου (επίσκεψη και προσκύνημα Πούτιν στο Άγιον Όρος).

Αναγκαίος ένας ακτιβισμός της Εκκλησίας

Η εκκλησία έχασε στον πόλεμο αυτό μία ευκαιρία για να δείξει τον ειρηνοποιό της ρόλο και τη δύναμή της. Έπρεπε να λειτουργήσει με  τις πρακτικές ενός sui generis «θρησκευτικού ακτιβισμού». Πατριάρχης και Πάπας θα μπορούσαν μπαίνοντας στο ίδιο αεροπλάνο να «πετάξουν» για μία συνάντηση με τον Πούτιν στην Μόσχα. Σε περίπτωση άρνησης του Πούτιν οι δύο ηγέτες θα μπορούσαν να συλλειτουργήσουν στην κόκκινη Πλατεία απευθύνοντας έκκληση για συμμετοχή και στον πατριάρχη Ρωσίας κ. Κύριλλο. Έτσι θα κινητοποιούσαν και τους Ρώσους πολίτες – που δεν είναι λίγοι – σε αντιπολεμικές εκδηλώσεις. Γιατί αυτό που τόλμησε η Μαρίνα  Οβσιανίκοβα στη ρωσική TV να μην το τολμήσουν οι θρησκευτικοί ηγέτες με τον τρόπο τους;

Η παραπάνω ενέργεια είναι πιο συμβατή με τη ζωή και τη δράση του Χριστού απ’ ό,τι οι πλατωνικές και άνευρες δηλώσεις τους για ειρήνη. Ο αντίκτυπος θα ήταν μεγάλος, αφού οι κάμερες όλου του κόσμου θα ήταν στραμμένες και θα εστίαζαν στο γεγονός αυτό της δυναμικής παρέμβασης των θρησκευτικών ηγετών. Αλήθεια πόση αντοχή θα μπορούσε να επιδείξει ο κ.Πούτιν και με ποια επιχειρήματα θα αντέκρουε το αίτημα για παύση του πολέμου; Μία τέτοια ενέργεια ίσως ξυπνούσε από το λήθαργο όλες τις χριστιανικές εκκλησίες του κόσμου αλλά και την παγκόσμια συνείδηση που αναλώνεται σε αναλύσεις του τύπου «Τα ίδια έκαναν και οι Αμερικάνοι».

Ίσως – ίσως αν αποτύγχανε η επίσκεψή τους στη Μόσχα θα μπορούσαν να κατασκηνώσουν για μέρες στις βομβαρδισμένες πόλεις της Ουκρανίας για να σταματήσουν την καταστροφή τους και τα κύματα των προσφύγων. Πόση βαρβαρότητα θα μπορούσε να επιδείξει ο Ρώσος ηγέτης βομβαρδίζοντας περιοχές όπου για διαμαρτυρία είχαν κατασκηνώσει οι θρησκευτικοί ηγέτες; Ποιος πολίτης ανά την υφήλιο δεν θα εκτιμούσε μία τέτοια στάση της εκκλησίας που θα αποδείκνυε με πράξεις ότι νοιάζεται για τον άνθρωπο και την ειρήνη και όχι για άλλα ξένα προς την ζωή και τις προσδοκίες των λαών του κόσμου;

Η εκκοσμίκευση της εκκλησίας

Κάποιοι, βέβαια, θα αντιτείνουν πως έργο της εκκλησίας είναι η «σωτηρία των ψυχών» και όχι η ανάμειξή της σε γεγονότα που ενέχουν και το στοιχείο της πολιτικής. Όμως τι να την κάνεις την «σωτηρία της ψυχής» όταν καταστρέφεται μία χώρα, όταν 3.000.000 άνθρωποι πήραν το δρόμο της φυγής και της προσφυγιάς (τα μισά είναι παιδιά) και οι μαχητές στην Οδησσό και το Κίεβο κινδυνεύουν να γίνουν ολοκαύτωμα ενός αναίτιου και παράλογου πολέμου; Όταν χύνεται αίμα άδικα και το σώμα πληγώνεται, τότε οι προσευχές και οι εκκλήσεις για πνευματική ανάταση και ψυχική σωτηρία είναι ατελέσφορες.

Πολλοί μιλούν για έναν εκκοσμικευμένο  χριστιανισμό, φορέα κοσμικής εξουσίας, με εκκλησιαστικές ηγεσίες κατ’ όνομα χριστιανικές (και μάλιστα ορθόδοξες) στην ουσία, όμως, διεκδικήτριες κοσμικής εξουσίας και προβολής. Η εκκοσμίκευση συνιστά μία φαρισαϊκή συμμόρφωση στα πρότυπα της φιλαυτίας και του ανθρώπινου εγωισμού. Αποτέλεσμα  αυτής της εκκοσμίκευσης είναι ο περιορισμός του ρόλου της θρησκείας στις σύγχρονες κοινωνίες, είναι η μείωση της θρησκευτικότητας. Αυτός ο θρησκευτικός αποχρωματισμός και η περιθωριοποίηση της εκκλησίας αποδυναμώνει τόσο τον  ρόλο της εκκλησίας και την παρεμβατική της δύναμη όσο και την εμπιστοσύνη των πιστών προς αυτήν.

«Ουαί υμίν γραμματείς και φαρισαίοι υποκριταί»

Διάχυτη, λοιπόν, είναι μία υποβόσκουσα απογοήτευση για την απουσία της εκκλησίας από τον σημερινό πόλεμο. Ίσως όλοι μας περιμέναμε μία πιο έντονη διαμαρτυρία και καταγγελία. Ο Χριστός όταν διείδε κάποιο λάθος ή παραβίαση των ιερών κανόνων και του δικαίου μεταχειρίστηκε σκληρή γλώσσα εναντίον όλων εκείνων που θεώρησε υπεύθυνους: Το εμβληματικό «Ουαί υμίν γραμματείς και φαρισαίοι υποκριταί» συνιστά το διαχρονικό ηθικό ράπισμα σε κάθε εξουσία που θυσιάζει τον άνθρωπο στα ανομολόγητα συμφέροντά της. Αντί αυτού, όμως, οι σημερινοί εκκλησιαστικοί ηγέτες περιορίστηκαν σε μία άνευρη επιστολή προς τον Ρώσο ηγέτη, σε μία καταγγελία διπλωματών.

Το σύγχρονο «κακό» και το «άδικο» απαιτούν έναν διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης και μία εκκλησία να μην χάνεται στην τυπολατρία και σε κάποιους αναχρονιστικούς ιερούς κανόνες. Οι πιστοί και το εκκλησίασμα θέλουν μία εκκλησία καταγγελτική απέναντι στο άδικο  και σε ό,τι υποβιβάζει ή αφαιρεί την ανθρώπινη ζωή. Θέλουν τους εκκλησιαστικούς ηγέτες να υψώνουν το δικό τους ανάστημα απέναντι στις «αμαρτίες» και ηθικές παρεκτροπές της πολιτικής εξουσίας.

Η χριστιανική Ευρώπη και οι εκκλησίες της Ευρώπης (Ορθόδοξες, Καθολικές…) έχασαν μία ευκαιρία για μία συν-ένωση ή σύμπραξη για την καταγγελία του άδικου πολέμου. Μία ευκαιρία  για να αναδειχτεί η δύναμή της και να μη θεωρηθεί διάκονος των αυθαιρεσιών της πολιτικής εξουσίας (Ρωσική εκκλησία) και της ισορροπίας ή των ίσων αποστάσεων απέναντι στους «μεγάλους» της Γης.

 ΙΔΕΟπολις

Διαδίκτυο και Εκπαίδευση. Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

 

«Οι υπολογιστές είναι άχρηστοι, μόνον απαντήσεις

μπορούν να δώσουν».(Πικάσο)

Η έλλογη πορεία του ανθρώπου δικαιώνεται ιστορικά τόσο από το πλήθος και την ποιότητα των πνευματικών του δημιουργημάτων (γλώσσα, επιστήμες, θεσμοί, ιδεολογίες) όσο και από τα αντίστοιχα υλικά – τεχνολογικά. Τα τελευταία έχουν επιφέρει ριζικές αλλαγές σε όλο το φάσμα της προσωπικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Κορυφαίο τεχνολογικό επίτευγμα οι Η/Υ, διεκδικούν δικαιώματα πάνω στην εξουσία του ανθρώπου αμφισβητώντας την αποκλειστικότητα της σκέψης. 

Οι σκεπτόμενες μηχανές επιτελώντας μια σειρά από λειτουργίες και εργασίες συνιστούν τον ύμνο του Homo Sapiens στον αιώνα μας. Η οικονομία, η επιστήμη, η κοινωνική ζωή, η επικοινωνία, η εκπαίδευση, η εργασία και ένα πλήθος άλλων ανθρώπινων δραστηριοτήτων υφίστανται τις αλλαγές που επέβαλαν οι Η/Υ προσαρμοζόμενες στις προδιαγραφές αυτών των «άψυχων» αλλά «σκεπτόμενων» μηχανών.

Ειδικότερα η εκτεταμένη χρήση των Η/Υ στη σχολική τάξη και με δεδομένη την εμπειρία των διαδικτυακών μαθημάτων λόγω του Covid -19 διχάζει τους ειδικούς και γεννά ερωτήματα για τον τύπο ανθρώπων που θέλουμε να εκπαιδεύσουμε και τον τύπο του πολίτη που θα διαμορφώσουμε.

Οι ενστάσεις που διατυπώνονται σχετίζονται με τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η χρήση των Η/Υ στη μαθησιακή διαδικασία τόσο στον πνευματικό κόσμο του μαθητή (κρίση, φαντασία, γλώσσα) όσο και στην ψυχοσυναισθηματική του ωρίμανση. Τελευταία δε πληθαίνουν και οι διαμαρτυρίες για τη «μοναξιά» που τρέφει η καθημερινή ενασχόληση (πολύωρη) του νέου με τον Η/Υ.

Ωστόσο για λόγους μεθοδολογικούς κρίνεται σκόπιμο να καταγραφούν τα θετικά στοιχεία που απορρέουν από την χρήση των Η/Υ και του διαδικτύου – είτε στην σχολική τάξη, είτε στην διαδικτυακή διδασκαλία. Τα θετικά ευρήματα αισθητοποιούνται σε πολλά επίπεδα – όπως βέβαια και τα αρνητικά – και ανοίγουν νέους ατραπούς στον αγώνα των νέων για την κατάκτηση της γνώσης.

Η θετική συμβολή

Ενεργητική μάθηση

Αρχικά οι Η/Υ και το διαδίκτυο ευνοούν και καλλιεργούν την ενεργητική σχέση με την γνώση. Στο νέο πλαίσιο που υφαίνεται ο μαθητής διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Γίνεται ο ίδιος «θηρευτής» του άγνωστου και αρέσκεται στην ιδέα της προσωπικής αποκάλυψης της αλήθειας. Αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, αναλύει τα δεδομένα, συνθέτει τα ευρήματα και καταλήγει σε συμπεράσματα. Σε ένα προχωρημένο στάδιο ο μαθητής από «καταναλωτής» ετοιμοπαράδοτης γνώσης γίνεται "παραγωγός" γνώσης. Παράλληλα καλλιεργείται το ερευνητικό πνεύμα, η αυτενέργεια, η φαντασία και η δημιουργικότητα. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω η βίωση ενός υψηλού αισθήματος αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης.

Παιδαγωγική αυτονομία

Σε ένα δεύτερο επίπεδο η θετική συμβολή των Η/Υ και του διαδικτύου διαφαίνεται – διαπιστώνεται και στην καλλιέργεια της παιδαγωγικής αυτονομίας του μαθητή απέναντι στον διδάσκοντα.  Αυτή η αυτονομία – απεξάρτηση του μαθητή από τον «διδάσκαλο – αυθεντία» κλώθει την πνευματική ελευθερία. Η διδασκαλία, δηλαδή, παύει να έχει ως μοναδική πηγή γνώσης τον δάσκαλο κι από «δασκαλοκεντρική» μετατρέπεται σε «μαθητοκεντρική». Επαναπροσδιορίζονται οι σχέσεις διδάσκοντα και διδασκομένου και γκρεμίζονται τα αυστηρά τείχη της από «καθέδρας διδασκαλίας». Οι μαθητές αντιμετωπίζονται ως συνεργάτες και συνεπιβάτες στο γοητευτικό ταξίδι της γνώσης. Έτσι συντελείται μία άτυπη μετάβαση από την μαγική διδασκαλία στην εξατομικευμένη. Η διδασκαλία έχει ως κέντρο τις ανάγκες του κάθε μαθητή χωριστά και όχι του απρόσωπου συνόλου. Ο μαθητής νιώθει πιο ελεύθερος απέναντι στην οθόνη, αυτοαξιολογείται χωρίς το άγχος της επίπληξης του διδάσκοντα και το χλευασμό των συμμαθητών του. 

Ήχος και Εικόνα

Στα αναμφισβήτητα θετικά του διαδικτύου συγκαταλέγεται και ο συνδυασμός ήχου και εικόνας, ως εποπτικού εργαλείου. Η εικόνα και ο ήχος αλληλοϋποστηρίζονται και καθιστούν το γνωστικό αντικείμενο περισσότερο εύληπτο και νοηματικά κατανοητό. Η οπτικοποίηση της γνώσης την καθιστά περισσότερο ελκυστική, αφού παύει να είναι ένα σύνολο «άτακτων» λέξεων. Η πραγματικότητα αυτή τον καθηλώνει και αναζωπυρώνει την φαντασία και το ενδιαφέρον του για μάθηση. Σημαντική, επίσης, κρίνεται και η συμβολή των πολυμέσων ως εργαλείων διδασκαλίας στην αφομοίωση και δημιουργική αξιοποίηση του γνωστικού υλικού χωρίς το βαρύ φορτίο της αποστήθισης που καλλιεργεί μόνον την επιφανειακή προσέγγιση. 

Το οικουμενικό σχολείο

Στα θετικά των Η/Υ και του διαδικτύου χρεώνεται και η δημοκρατικοποίηση της γνώσης στο βαθμό που καταργούνται οι διαμεσολαβητές, ακυρώνονται οι έλεγχοι της γνώσης και διευκολύνεται η ελευθερία του χρήστη – μαθητή. Στην κοινωνία της πληροφορίας ως ένα βαθμό αίρονται οι ταξικοί φραγμοί απέναντι στη γνώση και η «ανοιχτή κοινωνία» δίνει ίσες ευκαιρίες σε όλους. Έτσι δημιουργείται ένα οικουμενικό σχολείο, μία παγκόσμια κοινότητα γνώσης και μία διαπλανητική τράπεζα πληροφοριών. Τα όρια της μνήμης διευρύνονται και οι διαστάσεις του χώρου και του χρόνου παύουν να αποτελούν εμπόδιο στη γνώση.

Τα αρνητικά – Οι κίνδυνοι

Η αφυδάτωση της γλώσσας

Αρχικά η χρήση των Η/Υ και του διαδικτύου μπορεί να αποβεί επιβλαβής κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις στη γλώσσα. Επικοινωνώντας ο μαθητής μέσω των νέων τεχνολογιών αναγκάζεται να προσαρμόσει και τις λέξις σύμφωνα με τις προδιαγραφές του μέσου. Αυτό σημαίνει αυτόματα περιορισμό του λεξιλογίου και πειθαρχία σε κάποιες σταθερές γλωσσικές νόρμες. Ο λόγος κωδικοποιείται, απλοποιείται και ασφυκτιά μέσα στα στενά πλαίσια που ορίζουν οι ανάγκες των Η/Υ και διαδικτύου. Εδώ κυριαρχεί ο συνθηματικός λόγος που από τη φύση του είναι λόγος απλός, επιφανειακός, φτωχός και χωρίς σημασιολογικό πλούτο. Με άλλα λόγια εξυπηρετεί τις βασικές επικοινωνιακές ανάγκες χωρίς ιδιαίτερο περιεχόμενο.

Έτσι ευνοείται ο τυποποιημένος και στερεότυπος λόγος που αδυνατεί να  εκφράσει όλες τις συνιστώσες των διανοημάτων, των συναισθημάτων και των επιθυμιών του πομπού. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι μία τάση για γλωσσική εξομοίωση που αναπόφευκτα συνοδεύεται από ένα γλωσσικό ισοπεδωτισμό. Οι γλωσσικές ιδιαιτερότητες εξαφανίζονται κι εκείνο που κυριαρχεί είναι η λεξιλογική ομοιομορφία. Η πολυπλοκότητα και η συνθετότητα της δομής της γλώσσας υποχωρεί μπροστά στην ανάγκη να διοχετευθούν στο δέκτη πληροφορίες σύντομες και εύπεπτες. 

Αυτό, όμως, μαθηματικά οδηγεί στην ατροφία του γλωσσικού οργάνου με αρνητικές επιπτώσεις και στη σκέψη των χρηστών. Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό πως η χρήση ενός νέου επικοινωνιακού μέσου (Η/Υ…) μπορεί να συνοδευτεί – αν δεν τηρηθεί το μέτρο – από φαινόμενα γλωσσικής ένδειας. Κάθε έκπτωση, όμως, του γλωσσικού πλουραλισμού του ανθρώπου έχει ως αποτέλεσμα το στένεμα του κόσμου του σύμφωνα και με τη ρήση του Wittgenstein«Τα όρια της γλώσσας μου σημαίνουν τα όρια του κόσμου μου».

Η τυποποίηση των σχέσεων

Αξίζει δε, να επισημανθεί και ο αρνητικός ρόλος των Η/Υ στις σχέσεις των εμπλεκομένων στη μαθησιακή διαδικασία (μαθητής – διδάσκων). Οι διαπροσωπικές σχέσεις κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας λαμβάνουν καθαρά έναν τυπικό χαρακτήρα. Παύουν να έχουν το χρώμα της προσωπικής επαφής και την αυθεντικότητα μιας ανθρώπινης επικοινωνίας. Οι αντιδράσεις μαθητών και διδάσκοντα είναι μηχανικές και αφυδατωμένες από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε προσώπου χωριστά. Ο ενθουσιασμός, η χαρά, η συγκίνηση, η απογοήτευση κι ένα πλήθος άλλων συναισθημάτων υποχωρούν ή εξωτερικεύονται με ένα μηχανικό τρόπο.

Έτσι η επικοινωνία μετασχηματίζεται σε μηχανική, το «πρόσωπο»αρχίζει να ξεθωριάζει (αφού κανέναν πλέον δεν ενδιαφέρει), ο διάλογος αντικαθίσταται από την πειθαρχία στους κανόνες λειτουργίας του Η/Υ και γενικότερα προωθείται ένα κλίμα εσωστρέφειας και εγωκεντρισμού. Στη σχολική τάξη έχουμε ένα σύνολο – άθροισμα μοναχικών υπάρξεων που αδυνατούν να επικοινωνήσουν ως ψυχές. Όλα τα παραπάνω, όμως, απογυμνώνουν το διδάσκοντα από τον παιδαγωγικό του ρόλο και στερούν από τους μαθητές τις προϋποθέσεις να καλλιεργηθούν κοινωνικά και ψυχοσυναισθηματικά.

Η απουσία συνεργασίας

Επιπρόσθετα, ως αποτέλεσμα του παραπάνω κλίματος παρατηρούνται φαινόμενα έλλειψης συνεργασίας και απουσίας ομαδικού πνεύματος. Με τη χρήση των Η/Υ ο καθένας λειτουργεί ως απρόσωπη «μοναχική μονάδα». Οι μαθητές φαντάζουν ως μοναχικοί περιπατητές στον εικονικό κόσμο όπου οι ήχοι του πληκτρολογίου γεμίζουν το κενό του συνεπιβάτη – μαθητή. Ο χρήστης του Η/Υ σε μακροπρόθεσμο επίπεδο εθίζει στη μοναχική πορεία και αδυνατεί να συνεργαστεί ή να λειτουργήσει ως μέλος μιας ευρύτερης ομάδας. Πολλές φορές δε, λόγω της μακροχρόνιας εξάρτησης αναπτύσσει μια αντικοινωνική συμπεριφορά που όχι σπάνια εκδηλώνεται και ως επιθετικότητα.

Προβλήματα προσαρμογής

Πέρα, όμως, από την επιθετικότητα παρουσιάζονται – και θα διογκωθούν στο μέλλον – φαινόμενα αδυναμίας προσαρμογής στο περιβάλλον. Ο νέος βυθισμένος για πολύ χρόνο στις δαιδαλώδεις ατραπούς μιας εικονικής πραγματικότητας σχηματίζει μια λανθασμένη εικόνα για τη ζωή και τα γεγονότα. Ζει την ψευδαίσθηση της εικόνας και αδυνατεί να προσδιορίσει με ακρίβεια τα όρια του φανταστικού και του πραγματικού.

Όλα αυτά, όμως, δυσκολεύουν την κατανόηση ακόμη και των απλών φαινομένων της καθημερινής ζωής με αποτέλεσμα ο νέος να εμφανίζει προβλήματα προσαρμογής με το περιβάλλον μέσα στο οποίο υποχρεωτικά καλείται να ζήσει, να εργαστεί και να συνυπάρξει. Από τη χρήση του Η/Υ απουσιάζουν οι εμπειρίες και τα βιώματα γεγονός που δυσκολεύει ακόμη περισσότερο την ένταξη του νέου στο κοινωνικό σώμα αλλά και την ανεμπόδιστη εξέλιξή του ως κοινωνικού και ψυχοσυναισθηματικού όντος.

Επιμύθιον

Αναγκαία, λοιπόν, κρίνεται η λελογισμένη χρήση του Η/Υ και του διαδικτύου γενικότερα ως μέσων διδασκαλίας, γιατί κινδυνεύουμε πάντα να αφεθούμε στην γοητεία και την εξουσία του. Θα ήταν τραγικό λάθος για τον σύγχρονο νέο – παραφράζοντας τη σχετική ρήση του Wittgenstein – να αφήσει τα «μέσα» να ορίσουν αυτά τα όρια του κόσμου του.

Σίγουρα οι Η/Υ και το διαδίκτυο διευρύνουν τα όρια του κόσμου μας, αλλά αυτά δεν είναι τα μοναδικά, τα επιθυμητά, ούτε και τα κοινωνικά αναγκαία. Η ωρίμανση και η τελείωση του νέου είναι μία σύνθετη διαδικασία και δεν μπορεί να πραγματωθεί μόνον μέσα από ένα τελειοποιημένο μηχάνημα.

«Το διαδίκτυο γίνεται η κεντρική πλατεία για το παγκόσμιο

χωριό του αύριο».(BillGates)

 ΙΔΕΟπολις

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΕ ΕΝΑΝ ΜΑΧΗΤΗ ΑΝΤΙΟ ΘΕΙΕ ΘΩΜΑ [Θωμάς Γεωργίου Γκοβίνας]

 

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΙ ΘΩΜΑΣ 2021

ΘΩΜΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ  ΓΚΟΒΙΝΑΣ 01/03/1942  -  01/03/2022

3 ΜΑΡΤΙΟΥ 2022 Στην Εκκλησία Γεννέσιον της Θεοτόκου στο Μαγευτικό και Πανέμορφο Γοργογύρι αποχαιρετήσαμε τον θείο Θωμά Γκοβίνα.

Μετά από τετράμηνη νοσηλεία στο Λαϊκό Νοσοκομείο ο θείος Θωμάς έπεσε βαριά λαβωμένος από μια βολή του Χάροντα που τον πέτυχε στην καρδιά. Σ' αυτούς τους τέσσερις μήνες έδωσε πολλές μάχες οι οποίες ήταν αμφίρροπες, είχε πολλές λαβωματιές αλλά ήταν σκληρός μαχητής και μέχρι την τελευταία στιγμή αντιστεκόταν στις σαϊτιές του Χάροντα. Η σκέψη πως θα έβλεπε ξανά την Αγορίτσα του όταν θα επέστρεφε στο χωριό, έτσι αποκαλούσε την σύζυγό του, του έδινε δύναμη. Η αγαπημένες φωνές που άκουγε από τις αγαπημένες του κόρες όταν τον επισκέπτονταν τον εμψύχωναν να συνεχίσει τη μάχη εναντίον του Χάροντα.

Κάποια στιγμή μάλιστα φάνηκε πως έστω στα σημεία θα έβγαινε νικητής, ειδικότερα εκείνη την ημέρα που μέσω skipe συνομίλησε με την αδερφή του την Βασιλική η οποία του είπε: μην φοβάσαι αδερφούλη μου όλα θα πάνε καλά, και ο θείος της απάντησε: και ποιος σου είπε πως φοβάμαι; Πράγματι δεν φοβόταν, ποτέ δεν φοβήθηκε, ποτέ δεν δείλιασε. 

Κάπου εκεί όλοι μας νιώσαμε πως ο θείος Θωμάς θα βγει νικητής. Έλα όμως που αυτή την κουβέντα την άκουσε και η Χαρόντισσα η οποία μετέφερε τα νέα στον σύζυγό της τον Χαρούλη κι αυτός με το που άκουσε τα πήρε στο κρανίο και άρχισε να σκέφτεται το πώς θα βγάλει τον θείο Θωμά εκτός μάχης. Κάλεσε αμέσως σε συμβούλιο την Χαρόντισσα και τους βοηθούς του προκειμένου να συνδράμουν στην εξόντωση του μαχητή. Ο Χάροντας και τα τσιράκια του δημιούργησαν ένα κεραυνοβόλο χτύπημα στην καρδιά του μαχητή, ήταν τόσο αστραπιαίο το χτύπημα που οι γιατροί αναγκάστηκαν να του κάνουν ανάταξη προκειμένου να επανέλθει, απόρησαν που ο θείος Θωμάς και πάλι τα κατάφερε. Ήταν όμως μία Πύρρειος νίκη γιατί μετά από αυτή τη μάχη ο θείος Θωμάς δεν μπόρεσε να ανακάμψει, δεν μπόρεσε να επανέλθει στην προηγούμενη κατάσταση. Κάποια μέρα που συνομίλησε με τον Πέπο έγινε μεταξύ τους ο εξής διάλογος.

Πέπος: 

Θείε μίλησα με την Νεφέλη και μου είπε πως όλα θα πάνε καλά.

Θείος Θωμάς:

Άκου να σου πω πασιάμ εσύ είσαι έξυπνος άνθρωπος όπως κι εγώ, μετά από αυτό που έπαθα δεν πρόκειται να βγω ζωντανός από εδώ...

Πέπος: . . . . .

Θείος Θωμάς:

Άκου να σου πω Πίπη θέλω από σένα μία χάρη, όταν εγώ ''φύγω'' θέλω να πεις στα κορίτσια πως έκαναν το καλύτερο που μπορούσαν για μένα και τις ευχαριστώ πολύ, θα πρέπει να σταθούν δυνατές και να συμπαρασταθούν στην μητέρα τους. Στην Αγορίτσα μου να της πεις πως την ευχαριστώ για όλα και πως πρέπει να σταθεί δυνατή. Να πεις επίσης ένα μεγάλο ευχαριστώ στους γαμπρούς μου και στα εγγόνια μου. Στην αδερφή μου την Βασιλική να της πεις πως δεν θα ξαναπάμε για δουλειά στον Ορχομενό.

Στον αδερφό μου τον Δημήτρη να του πεις πως όταν θα κάθεται κάτω από την Μουριά ν' αφήνει και μία καρέκλα κενή για μένα. Σε όσους στεναχώρησα άθελά μου τους ζητώ συγγνώμη. Λοιπόν Πίπη σ' αφήνω τώρα γιατί κουράστηκα. Να μου φιλήσεις την Λαμπρούλα και το κορίτσι.

Αυτή ήταν η τελευταία φορά που μίλησε ο Πέπος με τον θείο Θωμά. 

Πράγματι ήταν τυχερός ο θείος που είχε τέτοιες κόρες γιατί στάθηκαν δίπλα του ως φύλακες άγγελοι σε όλη την περιπέτεια που πέρασε. Ένα μεγάλο ευχαριστώ θα πρέπει να πούμε στους γιατρούς του Λαϊκού Νοσοκομείου που έκαναν ό,τι καλύτερο μπορούσαν για τον θείο Θωμά αλλά τα προβλήματα που είχε ήταν πολλά και κυρίως οι 40 μέρες που ήταν θετικός στον κορωνοϊο άλλαξαν τα πάντα προς το χειρότερο.

Όλα τα μέλη της οικογένειας έχουν πολλά και διάφορα να θυμούνται τα οποία και είχα καταγράψει αλλά από κάποιο δικό μου λάθος τα διέγραψα!!!! Ζητώ συγγνώμη. .

Επιμέλεια κειμένου Επικούρειος Πέπος.

Το ταξίδι της… Γραφής: Περιπέτεια ή πηγή ζωής; Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

 «Ο κόσμος μας είναι ένας κόσμος κειμένων προφορικών και γραπτών»

(Barthes)

Πολλές φορές ο κειμενογράφος βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα υπόρρητο ερώτημα που πλανάται μπροστά του κι απαιτεί μία γρήγορη και ξεκάθαρη απάντηση. Ερώτημα που σχετίζεται με την έμπνευση, το ερέθισμα, τον σκοπό και τα εργαλεία της γραφής ενός κειμένου. Παράλληλα με το κεντρικό  αυτό ερώτημα αναδύονται – ως παράπλευρες συνέπειες – κι άλλα μικρότερα και λιγότερο απαιτητικά που σχετίζονται με τις επί μέρους εργασίες που απαιτούνται στους ενδιάμεσους σταθμούς της διαδρομής. Το ταξίδι, δηλαδή, της γραφής είναι προδιαγεγραμμένο στη λεπτομέρειά του χωρίς παρεκκλίσεις ή σε κάποια σημεία σε παρασέρνει η ίδια η γραφή κι επανακαθορίζεις στόχους και τεχνικές.

Η βασική ιδέα ως σύλληψη και ερέθισμα συνιστά τον αναγκαίο όρο της γραφής; Η λέξη αποτελεί το κορυφαίο εργαλείο αυτής της γραφής; Οι λέξεις περιορίζουν την ελευθερία της σκέψης και την «αταξία» της αρχικής έμπνευσης; Η γραφή ως τελικό προϊόν συνιστά την απόλυτη σύνθεση των προηγούμενων – Ιδέα/Σκέψη > λέξη – ή καθίσταται αυτόνομη και αυτάρκης; Βασανιστικά ερωτήματα και διλήμματα που κακοφορμίζουν αν δεν απαντηθούν από τον δημιουργό και επηρεάζουν το τελικό προϊόν, το κείμενο.

Ένα τέτοιο ερώτημα μού ετέθη από την εκλεκτή καθηγήτρια κ. Δήμητρα Σμυρνή – Φιλόλογο σε μία συνέντευξή μου στο site  Faretra­, του οποίου είναι και χρήστης.

Το Ερώτημα

Πώς θα μπορούσατε να ορίσετε εσείς, με τη δική σας ματιά, τις λέξεις «Γλώσσα», «Λόγος»και «Γραφή», αφού σ’ αυτές αφιερώσατε ένα τόσο μεγάλο μέρος της ζωής σας;

Ο «Λόγος» είναι αμφίσημη έννοια (ειδικό άρθρο στο blog μου, ΙΔΕΟπολις, «Ο Λόγος και τα λόγια που έχουν τη χάρη», ενότητα ΓΛΩΣΣΟδρόμιον). Σημαίνει Ομιλία και Σκέψη. Τον εξωτερικό και τον ενδιάθετο – εσωτερικό λόγο. Ίσως συνιστά την πιο πλούσια σε νοήματα ελληνική λέξη. Μπορεί ο άνθρωπος να χάσει την ικανότητα της έκφρασης (παθολογικά ή απαγόρευση). Κανείς, όμως, δεν μπορεί να κοντύνει τον Λόγο ως δυνατότητα σκέψης και εσωτερικού διαλόγου. Ούτε ο «Μεγάλος Αδελφός» δεν το μπόρεσε κι ας επινόησε την «διπλή σκέψη» με την κατάργηση των λέξεων (1984).

Η γλώσσα ως κώδικας σημείων δίνει μορφή (εικόνα, ήχο) στην άυλη σκέψη και στην έννοια. Είναι το όχημα – ένδυμα της σκέψης. Εξάλλου «σκεφτόμαστε με λέξεις κι εκφράζουμε τη σκέψη με τις λέξεις». Για μας πραγματικότητα είναι μόνον αυτή που υπάρχει λεκτικά. Ο κόσμος μας είναι ο κόσμος των λέξεών μας.

Η «Γραφή» είναι το τελευταίο στάδιο μετά το «Λόγο», τη «Γλώσσα» (λέξη – έννοια). Το αποτύπωμα μιας διαδικασίας σύμφωνα με το Παρμενίδειο: ΕΙΝΑΙ – ΝΟΕΙΝ – ΛΕΓΕΙΝ – ΓΡΑΦΕΙΝ. Το τελευταίο συνιστά και το κορυφαίο στάδιο γιατί όλα τα προηγούμενα είναι η πρώτη ύλη που χρειάζεται την κατάλληλη επεξεργασία για να μορφοποιηθεί σε κάτι που θα αρέσει ως μορφή και περιεχόμενο. Κι αυτό γιατί οι άτακτες σκέψεις πρέπει να γίνουν ένα σώμα με αρχή, μέση και τέλος.

Ωστόσο η Γραφή απαιτεί αυστηρή πειθαρχία και συνθετική ικανότητα στο βαθμό που το παραγόμενο κείμενο πρέπει να συνθέτει τα επί μέρους χωρίς να χάνεται η αλληλουχία, η συνοχή και η ενότητα ως όλον. Μία άλλη ιδιαιτερότητα της γραφής είναι κι αυτή που σχετίζεται με την σαφήνεια και την καθαρότητα τόσο της βασικής ιδέας όσο και του κεντρικού νοήματος που αναδύεται μέσα από ένα κείμενο.  

Ελευθερία και Γραφή

Η ελευθερία και η αταξία στη σκέψη μπορεί να θεωρούνται δεδομένα και ως ένα βαθμό και στην επιλογή των κατάλληλων λέξεων – τόσο ως προς την αισθητική τους όσο και ως το νοηματικό τους φορτίο –, αλλά στη Γραφή η ελευθερία περιορίζεται για να επιτευχθεί το «μείζον», η ξεχασμένη «Κεντρική Ιδέα» του κειμένου. Κι αυτό γιατί όταν ο αναγνώστης ταλανίζεται να ανιχνεύσει το βασικό μήνυμα, τότε χάνουν κάτι από τη λάμψη τους τόσο οι ιδέες όσο και οι λέξεις. Τότε διαχέεται η προσοχή σε αλλότρια εδάφη και η ανάγνωση καταλήγει σε μια μηχανιστική διαδικασία. Αυτό, όμως, είναι και η αποτυχία της Γραφής και του υποκειμένου της.

Η μοναξιά της Γραφής

Μία άλλη σημαντική παράμετρος της τελικής φάσης, της Γραφής, είναι και το γεγονός πως αυτή ως τελικό προϊόν μένει ανυπεράσπιστη στο βλέμμα του αναγνώστη, αφού ο συγγραφέας το απελευθερώνει και το παραδίδει στην εξουσία των αντικρουόμενων απαιτήσεων των κάθε λογής αναγνωστών. Γι’ αυτό η γραφή θα πρέπει να πείθει αφ’ εαυτής χωρίς τις διευκρινίσεις ή επεξηγήσεις του δημιουργού. Η μοναξιά ενός κειμένου στις παραξενιές κάθε αναγνώστη είναι ο συμπαντικός νόμος της ανάγνωσης. Όταν κάποιο κείμενο χρειάζεται την υπεράσπιση του δημιουργού του αυτό φανερώνει τόσο την αδυναμία του όσο και την «ατεχνία» του συγγραφέα.

Η αντοχή της Γραφής

Παράλληλα με την μοναξιά του κειμένου, ως του τελικού προϊόντος της γραφής, υπάρχει και το θέμα της αντοχής του στην φθορά του χρόνου. Υπάρχουν κείμενα που πέρασαν αδιάφορα στον παρόντα χρόνο. Υπάρχουν κείμενα που άντεξαν στην φθοροποιό του δύναμη κι έγιναν κλασικά. Υπάρχουν, όμως, και κείμενα που μπορεί να μην προκάλεσαν το ενδιαφέρον του αναγνώστη του παρόντος, αλλά «δικαιώθηκαν» στον μέλλοντα χρόνο. Με βάση αυτά τα δεδομένα κρίνεται αξιολογικά σημαντική η δύναμη ενός κειμένου να κερδίσει με την «αντοχή» του τους αναγνώστες του παρόντος, αλλά και να επενδύσει στο μέλλον.

Η Γραφή και η Ταυτότητα του δημιουργού

Μία άλλη ιδιοτυπία της γραφής, ως τελικού προϊόντος της δημιουργίας, είναι και το στοιχείο της ικανότητάς του να αναδεικνύει την ταυτότητα του δημιουργού χωρίς πολλή σκέψη. Όταν ο αναγνώστης ταλανίζεται να εντοπίσει τον δημιουργό της γραφής, τότε διάκειται ασυνείδητα αρνητικά και στο προϊόν. Η γραφή, δηλαδή, πρέπει να συνιστά το «οικόσημο» του δημιουργού είτε ως μήνυμα είτε ως τεχνική. Αν το κείμενο με την πρωτοτυπία του και την μοναδικότητά του δεν παραπέμπει στην αναγνώριση της ταυτότητας του δημιουργού τότε υπολείπεται σε αξία.

Αυτό βέβαια ως απαίτηση ισχύει για όλες τις τέχνες. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Ένας πίνακας του Νταλί αποκαλύπτει με καθαρότητα τον ζωγράφο. Ένα μουσικό κομμάτι του Μπετόβεν παραπέμπει αμέσως στον γνωστό μουσουργό. Διαβάζοντας ένα ποίημα του Καβάφη δεν απαιτεί κόπο να αναγνωρίσεις τον δημιουργό. Και δεν είναι η θεματολογία που φανερώνει τον δημιουργό της γραφής, αλλά και  η όλη τεχνική της. Η ειρωνεία, η απαισιοδοξία, η αποφθεγματικότητα και ο πεζολογικός στίχος του Καβάφη συνιστούν το «τέθριππο άρμα» της ποίησής του.

Ποιος δεν αναγνωρίζει τον ποιητή – δημιουργό διαβάζοντας τον στίχο «Κι όμως η πτώσις μας είναι βεβαία»;

Το αναπάντητο ερώτημα…

Το ταξίδι, λοιπόν, της γραφής από τη σύλληψη της ιδέας (ερέθισμα) μέχρι τον τελευταίο σταθμό συνιστά μία άκρως δημιουργική ενασχόληση και απαιτεί τη συνεργασία όλων των δυνάμεων του ανθρώπου – δημιουργού. Δυνάμεις  που αντανακλούν την πνευματική οξύτητα, την ψυχοσυναισθηματική ευαισθησία – ισορροπία, τον κοινωνικό προβληματισμό, την ηθική αρτιότητα και την δύναμη του σώματος να τα συνθέτει όλα αυτά χωρίς να υποχωρεί στην κόπωση. Ένα ταξίδι γοητευτικό με συνεπιβάτες τις ιδέες, τις λέξεις και την τεχνική.

Το άλλο ερώτημα «γιατί γράφω» θα μείνει για πάντα αναπάντητο…

«Nulla dies sine linea»

(Απελλής, Αρχαίος ζωγράφος, «Ούτε μέρα χωρίς γραμμή»)

­* Ευχαριστώ θερμά τους εκλεκτούς φίλους και χρήστες της Faretra κ. Δήμητρα Σμυρνή και κ. Δημήτριο Τσιμούρα για το ερέθισμα και το βήμα που μου έδωσαν. «Ου πολλώ δέω χάριν έχειν, ότι μοι…»

 ΙΔΕΟπολις

'Έρωτας: Ο ταραχοποιός θεός. Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας. ΛΙΛΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ [«Τον έρωτα πρέπει να τον γιορτάζουμε κάθε μέρα»]

 «Το μεγαλύτερο και δυσκολότερο πρόβλημα που έχουν να λύσουν οι άνθρωποι, όπου κι αν βρίσκονται, ό,τι κι αν πρεσβεύουν, δεν είναι ούτε το ηθικό, ούτε το θρησκευτικό, ούτε το κοινωνικό, ούτε το οικονομικό, αλλά το ερωτικό, το οποίον αν μείνει άλυτο, είναι αδύνατον να λυθούν όλα τα άλλα (…). Ας αποδείξουμε στους χαύνους οικονομολόγους, στους ομφαλοσκόπους ιδεαλιστές και στους αρνητικούς επαναστάτες, μας προ πάντων στα αγόρια και στα κορίτσια των σημερινών γενεών και των επερχόμενων, (…) όχι χωρίς την πλήρη και ελεύθερα άσκηση του έρωτα, ζωή πλήρης και πλήρεις άνθρωποι δεν υπάρχουν…»

Η παραπάνω θέση – άποψη του Εμπειρίκου δεν προκάλεσε μόνο προβληματισμούς και αμφισβητήσεις για την τολμηρότητα των προτάσεών του, αλλά εξακολουθεί να δοκιμάζει ακόμη και σήμερα την ηθική, την παιδαγωγική και την ελευθερία μας. Παρόλο που η καθημερινότητά μας περιβάλλεται από μία υπερφορτωμένη σεξουαλικότητα – εικόνες, κείμενα, ανέκδοτα, υπονοούμενα – πολλοί είναι εκείνοι που εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν με έντονο σκεπτικισμό διαπιστώσεις και διδαχές σαν αυτές του υπερρεαλιστή Εμπειρίκου, έστω κι αν αυτές διατυπώθηκαν γύρω στο 1943, την εποχή που εκυοφορείτο το έργο του «Ο Μεγάλος Ανατολικός».

Το «ερωτογράφημα» του ποιητή Εμπειρίκου δεν αποδομεί μόνον την ηθική πολλών αλλά και την αισθητική με το ύφος του. Κι αυτό γιατί είναι γνωστό πως η «Αισθητική είναι η Ηθική του μέλλοντος» με την έννοια ότι οι δύο χώροι αλληλεπιδρούν. Έτσι η υποκρισία μας ως ατόμων και κοινωνίας σκιάζει την πραγματικότητα που ωστόσο εξακολουθεί να μάς βασανίζει από τις απαρχές της βιολογικής παρουσίας του ανθρώπινου είδους. Γι’ αυτό συνιστά μέγιστο στρουθοκαμηλισμό να αρνούμαστε να δούμε κάτι που διαμορφώνει την ζωή μας και επηρεάζει βασανιστικά τις επιλογές μας.

Η ερμηνεία

Ο Φρόϋντ οικοδόμησε ένα μεγάλο τμήμα της ψυχαναλυτικής του θεωρίας πάνω στον έρωτα, σε αυτό το αρχέγονο ένστικτο αναπαραγωγής. Η σεξουαλική παρόρμηση ως στοιχείο του Φροϋδικού id (εκείνο) ζητά επιμόνως ικανοποίηση και συνιστά κατεξοχήν το «πρώτο κινούν» της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Για τον Φρόϋντ η ανικανοποίητη ερωτική επιθυμία αποτελεί την βασική αιτία για τις περισσότερες ψυχικές ασθένειες. Με την έννοια αυτή ο ψυχαναλυτής και ποιητής Εμπειρίκος θεωρεί πως «χωρίς την πλήρη και ελεύθερα άσκηση του έρωτα, ζωή πλήρης και πλήρεις άνθρωποι δεν υπάρχου…».

Κι ενώ το ερωτικό στοιχείο και η σεξουαλική ενόρμηση ως ένστικτο βασανιστικά κυριαρχούν στη ζωή μας και αποτελούν βασική πηγή έμπνευσης για την Τέχνη (Ζωγραφική – Λογοτεχνία) κι ενώ η ηδονιστική κοινωνία μας θεμελίωσε την «ευτυχία» μας πάνω στην ικανοποίηση της ερωτικής επιθυμίας μάς τρομάζουν ακόμη κάποιες θέσεις σαν αυτές του Εμπειρίκου που έχουν την μορφή ενός «ερωτικού μανιφέστου». Δεν ήταν και λίγοι αυτοί που το «ερωτογράφημα» του Εμπειρίκου το χαρακτήρισαν ως «πορνογράφημα». Κι αυτό γιατί ο φτερωτός θεός, ο Έρωτας εξακολουθεί να παραμένει ο πιο γνωστός – άγνωστός μας. Είναι το πιο φωτεινό αλλά και το πιο σκοτεινό κομμάτι της ύπαρξής μας. Είναι αυτό που συνθέτει τις εσωτερικές μας αντιθέσεις ή αναδύεται μέσα από αυτές, όπως: Ζωή – Θάνατος, Χάος – Τάξη, Δύναμη – Αδυναμία, Έλξη – Άπωση, Υλισμός – Ιδεαλισμός, Ελευθερία – Δουλεία, Είναι – Φαίνεσθαι…

Ωστόσο ο έρωτας, ως «ταραξίας» θεός δεν μπόρεσε να χωρέσει και να ερμηνευτεί απόλυτα ούτε από τη θεωρία της λίμπιντο (libido) του Φρόϋντ, αφού η «αρχή της ηδονής» υποτάχτηκε στην «αρχή της πραγματικότητας» που επέβαλε ο «πολιτισμός ως πηγή δυστυχίας». Ο Καρτέσιος προσπάθησε να εντάξει τον έρωτα στο δίπολο Σώμα – Ψυχή/Πνεύμα. Ο Νίτσε διείδε στον έρωτα την δημιουργική εκείνη ενέργεια που διακονεί την προσπάθεια του ανθρώπου για απόκτηση δύναμης με στόχο τον Νιτσεϊκό Υπεράνθρωπο… Ο ανυπότακτος χαρακτήρας του έρωτα δημιουργεί ερμηνευτικά προβλήματα στους επιστήμονες, στους φιλοσόφους και στους στοχαστές. Γι’ αυτό η τέχνη μπόρεσε να τον περιγράψει αποτελεσματικότερα μέσα από αθάνατα λογοτεχνικά κείμενα που συγκινούν και ενθουσιάζουν ακόμη τους ανθρώπου.

«Ο έρωτας/ Το αρχιπέλαγος/ Κι η πρώρα των αφρών του/

Κι οι γλάροι των ονείρων του/ Στο πιο ψηλό κατάρτι του ο ναύτης ανεμίζει/ Ένα τραγούδι».(Ελύτης)

Ο Έρωτας στη θρησκεία

Η αρχαία ελληνική θρησκεία έπλασε τον δικό της θεό για τον έρωτα που εκπροσωπούσε το πάθος, την δύναμη, το κάλλος και την ερωτική διάθεση καθώς και όλα τα θετικά συναισθήματα. Γι’ αυτό τα επίθετα που τον συνοδεύουν είναι πολλά, όπως: κάλλιστος (ομορφότερος), λυσιμελής (αυτός που παραλύει τα μέλη), πυρίδρομος (που βγάζει φωτιά), διφυής (δύο φύσεις), αλγεσίδωρος (φέρνει πόνο), σχέτλιος (σκληρός), ανίκατος (ακατανίκητος).

Σύμφωνα με την «Θεογονία» του Ησιόδου, ο Έρωτας ήταν μία από τις τρεις θεότητες που δημιούργησαν τον κόσμο: Οι άλλες δύο ήταν το Χάος και η Γαία. Ο έρωτας ως ζωοποιός και κοσμοποιός δύναμη προϋπήρχε των Ολυμπίων θεών.

«Ήτοι μεν πρώτιστα χάος γένετ’  αυτάρ έπειτα Γαία ευρύστερνος… ηδ’ Έρος  ος  κάλλιστος εν αθανάτοισι  θεοίσι»

Βέβαια ο έρωτας ως θεότητα συνδέθηκε στενά με την θεά Αφροδίτη, αφού θεωρείται πως ήταν τέκνο της με τη συμμετοχή του Άρη. Η μυθολογία μάς παρέδωσε πολλές ιστορίες και μεταλλάξεις του Δία για να πετύχει τις ερωτικές του συνευρέσεις μακριά από το βλέμμα της Ήρας. Για τους αρχαίους ο Έρωτας ήταν ένα δυναμικό στοιχείο της ζωής τους και είχε αποηθικοποιηθεί πλήρως. Αποτελούσε κυρίαρχο στοιχείο του Διονυσιακού πνεύματος που ισορροπούσε με την αντίρροπη δύναμη, την Λογική και το φως που εκπροσωπούσε ο Απόλλωνας. Έτσι παραδίνεται μέχρι σήμερα αυτή η διαπάλη του Διονυσιακού με το Απολλώνειο στοιχείο.

Η έλευση του χριστιανισμού εξοστρακίζει και ξορκίζει τον Έρωτα από το λεξιλόγιο και την ηθική του. Η λέξη αγάπη τείνει να αντικαταστήσει το φλογερό πάθος του έρωτα. Αυτό ερμηνεύεται από το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι περισσότερο πνευματική ύπαρξη και υποχρεούται να ελέγχει τις γήινες δυνάμεις που χαρακτηρίζουν το σώμα του. Η έννοια ηδονή είναι μη – συμβατή με την χριστιανική ηθική. Σκοπός του ανθρώπου είναι η μέθεξή του με το θείο και ό,τι εμποδίζει αυτήν την πορεία (έρωτας) πρέπει να καταπνιγεί. Έτσι με τον καιρό η ερωτική επιθυμία ενοχοποιήθηκε για την απαρχή πολλών αμαρτημάτων και στοχοποιήθηκε ως ένα στάδιο της πτώσης του ανθρώπου. Αποτέλεσμα αυτής της αντίληψης το δικαιικό σύστημακαι οι παράγωγοι νόμοι να εδραιωθούν πάνω σ’ αυτήν την αντίληψη με θύματα πολλούς ανθρώπους και ιδιαίτερα γυναίκες.

Η έννοια «βικτωριανή» εποχή ή Ηθική μάς παραπέμπει σε έννοιες αυστηρής ηθικής, όπως: πουριτανισμός, συντηρητισμός, σεμνοτυφία, ηθική αυστηρότητα. Η γυναικεία υποδούλωση έλκει την καταγωγή της από το γεγονός πως θεωρείται πηγή ερωτικής διάθεσης και προκαλεί αδάμαστα πάθη στον άνδρα.

Η σεξουαλική απελευθέρωση

Η σεξουαλική απελευθέρωση ως αποτέλεσμα των κοινωνικών κινημάτων αμφισβήτησης που κυριάρχησαν κατά τη δεκαετία του 1960 έφερε πολλές ανακατατάξεις στις διαπροσωπικές σχέσεις. Η ερωτική επιθυμία αποηθικοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό και η θέση της γυναίκας βελτιώθηκε, αφού έπαψε να θεωρείται κατ’ ανάγκην και η πηγή κάθε αμαρτίας. Οι σχέσεις των ανθρώπων ορθολογικοποιήθηκαν και το ερωτικό στοιχείο αναγνωρίστηκε ως το αναγκαίο στοιχείο ενός ζευγαριού.

Ωστόσο πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν πως η σεξουαλική απελευθέρωση για κάποιους μεταφράστηκε ως σεξουαλική ελευθεριότητα ή και ασυδοσία. Αποτέλεσμα αυτής της ακρότητας η ανάπτυξη ενοχικών συναισθημάτων σε όσους δεν μπορούν να κατακτήσουν ή να προκαλέσουν ερωτική επιθυμία. Όλα προπαγανδίζουν πως η ερωτική κατάκτηση συνιστά το απώτατο κριτήριο προσωπικής επιτυχίας ή προϋπόθεση αυτοεπιβεβαίωσης. Ένας πολιτισμός – άκρως ηδονιστικός και εγωκεντρικός – δημιουργεί ρήγματα στον ψυχικό κόσμο του σύγχρονου πολίτη και συνιστά πηγή πολλών δεινών. Ο έρωτας αντιμετωπίζεται περισσότερο ως μία απλή βιολογική ικανοποίηση αφυδατωμένη από κάθε άλλη κοινωνική, ψυχική, πνευματική διάσταση.

Οι συνταγές και οι διδαχές περισσεύουν στο θέμα διαχείρισης του ερωτικού στοιχείου της ζωής μας. Τα βιώματα δεν διδάσκονται. Εξάλλου όταν ολόκληρη βιομηχανία εορτών και επετείων και οίκοι μόδας – αισθητικής έχουν επενδύσει πάνω στον έρωτα πως θα αντισταθείς; Η Λιλή Ζωγράφου υπερθεματίζοντας είχε δηλώσει κάποτε για τον έρωτα:

«Τον έρωτα πρέπει να τον γιορτάζουμε κάθε μέρα»

Η Έλλη Αλεξίου ίσως βρήκε τη χρυσή τομή με το:

«Η ευτυχία του έρωτα είναι ν’ αγαπάς. Μόνον όταν αγαπάς πλουτίζεται ο συναισθηματικός σου κόσμος»

Αλλά η δικαίωση του Εμπειρίκου έρχεται από τη ρήση του Πλάτωνα, σχετικά με τη σχέση έρωτα και ευτυχίας:

«Επ’ ευτυχία τη μεγίστη παρά θεών η τοιαύτη μανία δίδοται»

(Η μεγαλύτερη ευτυχία που δίνεται από του θεούς είναι αυτή η μανία [έρωτας])

 ΙΔΕΟπολις