ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ ΕΝΑΣ ΠΑΝΤΟΤΙΝΟΣ ΕΦΗΒΟΣ Ευχαριστούμε Μάνο Χατζιδάκι.

Φίλες και Φίλοι αγαπητοί συνακροατές και μουσικόφιλοι καλησπέρα και οχι μόνο!!!!! Η σημερινή ανάρτηση και μερικές ακόμα που θ' ακολουθήσουν θα είναι αφιερωμένες στον Δημιουργό ΜΑΝΟ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ  που γεννήθηκε στις 23/10/1925 στη Ξάνθη, αυτόν τον υπέροχο συνθέτη, και από τους λίγους σκεπτόμενους που είχαμε στον τόπο μας και που δυστυχώς όπως πάντα σ' αυτόν εδώ τον τόπο η ζήλια, η κακομοιριά και η βλακεία μας δεν μας επέτρεψαν να καταλάβουμε αυτά που έλεγε τότε, και δυστυχώς αρκετοί ούτε και σήμερα, ΜΑΝΟ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ σου χρωστάω ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ για την κληρονομιά που μας άφησες. (αξίζει τον κόπο να διαβάσει κάποιος όλα τα άρθρα που θα ακολουθήσουν, και τα οποία οφείλω να αναφέρω πως είναι τα πιο πολλά από την LIFO και το σημερινό από το ΒΗΜΑ) Ελπίζω η φίλη μας η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΝΤΟΥΝΗ-ΜΑΓΑΛΙΟΥ να τα βρει ενδιαφέροντα μιας και είναι λάτρης της μουσικής του ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ HΕLLO ΒΑΣΟΥΛΙΝΟ!!!!!! Όσοι από τους επισκέπτες του ιστολογίου μας δεν έχουν ακούσει τον ΜΕΓΑΛΟ ΕΡΩΤΙΚΟ ας σπεύσουν να το κάνουν τώρα, μιλάμε για το ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ του ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ και οχι μόνο!!!!!!! Υ.Γ. Τι κρίμα που δε ζει πια ο ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ για να έγραφε ένα έργο για την πρώτη αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα, για φαντάσου!!!!!!!!!!! ποιά δεξιά κυβέρνηση θα τολμούσε να κάνει αυτά που κάνει η αριστερήκυβέρνηση του κ. Τσίπρα; Ο PEPE GRILLO κάτι ήξερε όταν έλεφε ''αν ο Τσίπρας είναι αριστερός εγώ τότε είμαι δελφίνι''!!!!! Όσο για τον ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΤΡΑ'Ι'ΑΝΟΥ όλα όσα είχε γράψει για τον σημερινό πρωθυπουργό δυστυχώς είναι όπως τα είχε γράψει, και ίσως λίγο χειρότερα. Σας εύχομαι καλή ανάγνωση και καλή ανάρρωση στον μικρό Λάμπρο Αργυρίου. Με σεβασμό και Επικούρεια διάθεση ο Επικούρειος Πέπος-Fuji Tomo Kazu.
Πριν από 25 χρόνια ένας νεαρός τότε δημοσιογράφος συνάντησε τον Μάνο Χατζιδάκι. Εκείνη τη συζήτηση δημοσιεύει σήμερα για πρώτη φορά «Το Βήμα»

Μάνος Χατζιδάκις ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  20/06/1999 00:00

 Μια ανέκδοτη συνέντευξη

Ηταν το 1983. Τον είχα βρει τότε στο καμαρίνι του στην μπουάτ «Σείριος» ­ μόλις είχε τελειώσει η παράστασή του με τις «Μπαλάντες της οδού Αθηνάς» ­ κατάκοπο, ιδρωμένο και οξύθυμο. Σήμερα, πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, επιστρέφω, ξανασκέφτομαι έντονα εκείνη τη συνέντευξη. Ως 19χρονος τότε φοιτητής-«δημοσιογράφος» νόμισα ότι η αρνητική και ενίοτε επιθετική στάση του Μάνου Χατζιδάκι αποτελούσε δημοσιογραφική αποτυχία, ότι ο αναγνώστης θα εισέπραττε την ίδια ψυχρολουσία με εμένα. Εχοντας ήδη κάνει συνεντεύξεις με τους Ρουμπινστάιν, Παβαρότι και Καμπαγέ για... σχολική εφημερίδα, ήμουν βέβαιος ότι μετά τη μονομαχία ­ όπως το εξέλαβα τότε ­ με τον Χατζιδάκι είχα υποστεί σαρωτική ήττα. Οσο αυθόρμητη και άμεση ήταν η έλξη της μουσικής του τόσο ζύγιασμα και σκέψη χρειαζόταν για να εκτιμήσει κανείς τις κάποτε απόλυτες, εριστικές και φαινομενικά αλαζονικές απόψεις του. Οι επιθέσεις του με άφησαν άναυδο. Το ότι δεν θα γινόταν μουσικός αν γεννιόταν δυνατός και πλούσιος με κατέπληξε. Αλλά εξίσου ενδιαφέρον παρουσιάζει η απογοήτευση και η πικρία του εναντίον ενός μουσικού κατεστημένου όπου κυριάρχησε καθώς και η ταυτόχρονη πεποίθησή του ότι ένας νέος συνθέτης έχει πάμπολλα να διδαχθεί από τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Ισως λόγω ανταγωνισμού ή προσωπικής ανασφάλειας ο Χατζιδάκις ήταν κάθε άλλο παρά γενναιόδωρος με τον έπαινο για τους συγχρόνους του. Ο κουρασμένος συνθέτης κάθησε με τον 19χρονο φοιτητή και του μίλησε. Σήμερα τον ευγνωμονώ.
­ Ποια ήταν η πρώτη επαγγελματική επαφή σας με τη μουσική και στα νεανικά χρόνια σας ποια μουσική σάς επηρέασε περισσότερο;
«"Επαγγελματικά", δεν μ' αρέσει αυτή η λέξη. Επαγγελματίας είναι κανείς από την πρώτη στιγμή που ασχολείται σοβαρά με αυτό που τον απασχόλησε. Αλλο το επάγγελμα από όπου κερδίζουμε χρήματα. Αυτό στη μουσική γίνεται εκ των υστέρων, αν θα γίνει ­ που μπορεί και να μη γίνει».
­ Ισως καλύτερα να λέγαμε σοβαρή επαφή.
«Από την πρώτη στιγμή που άρχισα να γράφω μουσική, σε ηλικία 20 ετών, ήταν σοβαρή η επαφή μου. Με επηρέασαν όλοι οι συνθέτες του καιρού μου και άκουγα με πάθος σύγχρονη μουσική. Τώρα πια είναι πολύ μακριά. Ο Προκόφιεφ και ο Μπάρτοκ με είχαν γοητεύσει το 1945-46, όταν ήμουν 20 ετών. Μετά ο Μπεργκ, o Μάλερ... Αλλά να σας πω ότι με επηρέασαν δεν μπορώ. Αλλη ήταν η καταγωγή μου και άλλη ήταν η μουσική που μου άρεσε να ακούω».
­ Υπήρχε μια αντίθεση εκεί, δηλαδή;
«Δεν υπήρχε αντίθεση, υπήρχε μια ταυτότητα αλλά δεν μπορούσε να ανακαλυφθεί αμέσως στη μουσική που έκανα. Ηθελε πολύ γερή παρατήρηση για να το δει κανείς».
­ Υπάρχει κάτι σχετικό μεταξύ της λαϊκής μουσικής της εποχής εκείνης και...
«Η λαϊκή μουσική της εποχής εκείνης ανακαλύφθηκε από εμένα τον ίδιο. Δεν υπήρχε. Στην εποχή μου τα τραγουδάκια που τραγούδαγε όλος ο κόσμος ήταν ηλίθια και εξακολουθούν να είναι ηλίθια φυσικά. Πάντα είναι ηλίθιο ένα κατασκεύασμα που προσαρμόζεται στις φωνητικές δυνατότητές μας. Το λαϊκό τραγούδι πρέπει να μας εκφράζει... Λοιπόν τα τραγουδάκια που τραγουδάει ο κόσμος είναι βιομηχανικά κατασκευάσματα ­ γίνονται πάντα. Μερικές φορές είναι πολύ καλά αλλά τις περισσότερες φορές είναι ηλίθια ­ αρκεί να είναι στις δυνατότητες τις τραγουδιστικές μας, τις φωνητικές μας, για να μπορούν να μας απασχολούν στις ιδιωτικές στιγμές μας, στις στιγμές εκτονώσεως, στις στιγμές διασκεδάσεως».
­ Δηλαδή, υπάρχει μια έλλειψη ποιότητας;
«Δεν με απασχολεί. Μπορεί να είναι και καλής ποιότητας τραγουδάκια αυτά. Αλλά δεν με απασχολεί, δεν με ενδιαφέρει η εκτόνωση του ακροατή ή η διασκέδασή του. Με ενδιαφέρει η αποκάλυψή του, η επικοινωνία του μαζί μου. Φυσικά δεν γίνεται με όλους τους ακροατές· χιλιάδες ακροατές δεν έχουν καμία διάθεση ούτε εγώ να τους πλησιάσω ούτε αυτοί να έχουν επικοινωνία μαζί μου. Αλλά υπάρχουν πάντα, όπως σε όλες τις εποχές, οι λιγότεροι, εκείνοι οι οποίοι εκπροσωπούσαν ­ είτε ως πομποί είτε ως δέκτες ­ τη λαϊκή ευαισθησία».
­ Διακρίνετε κάποια επιρροή στη μεταγενέστερη δουλειά σας από τα χρόνια εκείνα, αυτών των συνθετών;
«Οποτε μου χρειάζεται κάτι από αυτούς μου έχουν δώσει τα μαθήματά τους. Αλλά τα μαθήματα είναι σε πολλά επίπεδα. Τα μαθήματα για τους αφελείς είναι η άμεση επιρροή. Τα μαθήματα για τους σοβαρότερους είναι η επιβολή κριτηρίων γούστου και αισθητικής. Για τους ακόμη σοβαρότερους το μέγιστο μάθημα είναι να ξεχάσεις το μάθημα και την επιρροή και να αξιοποιήσεις τα στοιχεία σαν κάτι πολύ δικό σου. Ετσι, αν θέλεις καμιά φορά να αναφερθείς σε αυτούς, να αναφέρεσαι μουσικά σχεδόν σαν να τους κλέβεις. Ενας αφελής θα έλεγε ότι τους κλέβεις. Αυτό ίσως είναι το μέγιστο μάθημα».
­ Θα μπορούσατε να μας περιγράψετε λίγο τα νεανικά χρόνια σας;
«Να σας εξηγήσω. Εγώ τα νεανικά χρόνια μου εξακολουθώ να τα ζω: είμαι νέος ακόμη. Λοιπόν, ως εκ τούτου, δεν μπορώ να αναμνησιολογήσω τα αληθινά νεανικά χρόνια μου διότι είμαι εν δράσει, διότι είμαι ανήσυχος και διότι εξακολουθώ να είμαι αναθεωρητής».
­ Εννοώ προτού ασχοληθείτε με τη μουσική.
«Είχα ανακατευθεί με τη μουσική από 15 ετών. Σπούδασα μουσική και ήμουν πιανίστας 20 ετών ­ είχα τελειώσει το Ωδείο 21 ετών. Λοιπόν ασχολήθηκα από πολύ μικρός με τη μουσική, από έξι ετών, όταν άρχισα τα μαθήματα πιάνου».
­ Ησασταν στην Ξάνθη τότε;
«Στην Ξάνθη και επτά ετών ήρθα στην Αθήνα».
­ Οι δυνατότητες που είχατε εκεί ήταν σχετικώς περιορισμένες;
«Οχι, για τα μαθήματα που μπορούσε να κάνει ένα παιδί έξι ετών ήταν πολύ καλές. Οταν χρειάστηκε να αποκτήσω περισσότερες δυνατότητες, ήρθα στην Αθήνα».
­ Στον πρόλογο του βιβλίου «Τα Σχόλια του Τρίτου» γράφει ότι είχατε επηρεαστεί πολύ από τον Ερωτόκριτο και τον Μακρυγιάννη.
«Αυτές είναι ποιητικές επιρροές και δεν αναλύονται. Ή τις συναισθάνεστε ή δεν τις συναισθάνεστε».
­ Μπορείτε να μας πείτε τότε ποια πρόσωπα ιστορικά, λογοτεχνικά ή άλλα σας έχουν επηρεάσει εκτός αυτών;
«Περισσότερο τα πρόσωπα που αγάπησα, με τα οποία είχα σχέση ερωτική. Αυτά με επηρέασαν. Διάφορα πρόσωπα ιδιωτικά. Αυτά με επηρέασαν πάρα πολύ. Οι λογοτέχνες μού είναι αφόρητοι. Κατά κανόνα είναι δευτέρας κατηγορίας πολίτες ­ όλοι οι λογοτέχνες και οι λογοτεχνίζοντες».
­ Οι ποιητές;
«Αν είναι πολύ μεγάλοι, της κλάσης του Σεφέρη, του Ελύτη και του Γκάτσου, είναι άλλη υπόθεση. Αν υπάρχει ένας άνθρωπος που με επηρέασε περισσότερο από όλους είναι ο Γκάτσος ο ποιητής. Αυτός με έχει επηρεάσει και στη ζωή μου.
Επιπλέον επιρροή δέχθηκα από οποιοδήποτε βιώσιμο στοιχείο υπήρχε στον τόπο μου τον καιρό εκείνο. Ο,τι είχε επιζήσει μετά τον πόλεμο με επηρέασε ­ είτε στη λογοτεχνία είτε στη ζωή είτε στην ποίηση είτε στην τέχνη ειδικά».
­ Η επιρροή της ελληνικής μουσικής ­ βυζαντινής και νεότερης ­ ποια είναι επάνω στη δουλειά σας;
«Με επηρέασαν πολλά στοιχεία, όσα στοιχεία ταιριάζουν με την ιδιοσυγκρασία μου και με εκείνο που ήθελα να φτιάξω».
­ Γράφετε τα τραγούδια σας πρώτα και έπονται οι στίχοι ή τα γράφετε πάνω στους στίχους;
«Γράφονται συγχρόνως και οι στίχοι και η μουσική. Εχω ένα σχέδιο το οποίο πρέπει να εξυπηρετηθεί και επάνω σε αυτό δουλεύω».
­ Ποια είναι τα πιο σημαντικά ­ τα ευτυχή και τα δυστυχή ­ γεγονότα στη ζωή σας επαγγελματικά και προσωπικά;
«Είναι πολύ μεγάλη η ζωή μου. Ζω 50 χρόνια. Κατά συνέπεια δεν μπορώ να αναφερθώ τώρα σε ένα πλήθος γεγονότων. Εχω ζήσει πολύ έντονα και έχω ταξιδέψει πολύ. Δεν μπορώ αυτή τη στιγμή να αναφερθώ σε διάφορες λεπτομέρειες. Ολα είναι έντονα και όλα περνάνε γιατί ζω εξίσου έντονα τώρα. Δεν έχω τελειώσει. Να έρθετε ύστερα από 25 χρόνια που ελπίζω να έχω κάπως ησυχάσει».
­ Κοιτάζοντας πίσω στη μέχρι τούδε καλλιτεχνική πορεία σας ποιες θεωρείτε τις μεγαλύτερες καλλιτεχνικές επιτυχίες και αποτυχίες σας;
«Δεν με ενδιαφέρουν οι επιτυχίες ή οι αποτυχίες ­ ειλικρινά σας το λέω αυτό. Ούτε κοιτάζω πίσω ούτε με ενδιαφέρει καμιά επιτυχία. Σιχαίνομαι την αναγκαστική επαφή μου με αυτό που λέγεται σταδιοδρομία. Δεν έχω σταδιοδρομήσει και δεν θέλω να σταδιοδρομήσω ποτέ. Συνεπώς δεν κοιτάζω καμία επιτυχία. Δεν έχω επιτυχίες».
­ Ποιες συνθέσεις σας σάς ευχαριστούν περισσότερο;
«Να με ρωτήσετε ποιες συνθέσεις μου με εκφράζουν. Νομίζω ότι όλες εκφράζουν αυτό που κατά καιρούς ήμουν».
­ Η τεχνική όμως;
«Ενα έργο ολοκληρωμένο το 1947 είναι εξίσου σημαντικό με ένα έργο ολοκληρωμένο το 1976. Από το 1946 ζω μια συνειδητή μουσική ζωή, μουσική activity, δραστηριότητα. Δεν με ευχαριστεί τίποτε από ό,τι κάνω αλλά με εκφράζουν όλα ειλικρινά. Δεν έχω κάνει εγώ μουσική που να... ­ εκτός από μερικά πράγματα τα οποία έκανα για να βγάλω χρήματα την περίοδο που ήμουν νεαρός, όταν έκανα μουσική για φιλμ ελληνικά. Αλλά και πάλι σπούδασα πολύ καλά τον κινηματογράφο ώστε, όταν βρέθηκα έξω, ήξερα τέλεια την τεχνική της μουσικής του».
­ Πείτε μας κάτι για τη δουλειά σας στον κινηματογράφο και στο αρχαίο ελληνικό δράμα.
«Δεν με ενδιαφέρουν. Με ενδιέφεραν από την ώρα που ξεπερνούσαν τους στόχους, τις υπηρεσίες που ήθελαν να προσφέρουν και γίνονταν περισσότερο μουσική. Τέτοιες δουλειές έχω και στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Αλλά ως επαφή με τον κόσμο δεν με ενδιαφέρει πολύ. Γι' αυτό και σταμάτησα. Δεν κάνω πια. Εκανα περίπου 80 ταινίες και κάπου 75 θεατρικά έργα».
­ Ποιους σύγχρονους έλληνες μουσικούς εκτιμάτε;
«Για τον Χρήστου, που έχει "φύγει". Ολοι αυτοί που έχουν μείνει είναι μάλλον μέτριοι. Ο Ξενάκης είναι επίσης σημαντικός αλλά δεν τον συμπαθώ πολύ».
­ Είναι δύσκολο να αναπτυχθεί σωστά ένας μουσικός με την καλλιτεχνική ατμόσφαιρα που προσφέρει η Ελλάδα σήμερα;
«Η ατμόσφαιρα που προσφέρει η Ελλάδα σήμερα είναι και θετική και αρνητική. Εξαρτάται από το ποια υποδομή έχει ο νεαρός συνθέτης για να επιλέξει εκείνα τα στοιχεία τα οποία θα τον σχηματίσουν με αρτιμέλεια και με σοβαρότητα. Βιώνει καταπληκτικές καταστάσεις. Μέσα στον τόπο μας ζούμε του κόσμου τα πράγματα, αν ξέρεις να τα εισπράξεις ­ στην πολιτική, στο κοινωνικό επίπεδο. Η Ελλάδα είναι πολύ πλούσια σε γεγονότα και σε πληροφορίες αυθεντικές ώστε να μην πλήττει ένας άνθρωπος. Αν η Ελλάδα αντιμετωπίζεται επιφανειακά ίσως ένας νέος δεν έχει πολλά να πάρει. Από άποψη ουσίας έχει πάρα πολλά να διδαχθεί ­ του κόσμου οι αλλαγές και αντιθέσεις υπάρχουν σε αυτό τον τόπο».
­ Πώς μπορεί να τις εκφράσει αυτές;
«Οχι να τις εκφράσει, να τις διδαχθεί. Δεν υποχρεούται κανένας το δίδαγμα για να το εκμεταλλευθεί. Το δίδαγμα είναι για να ωριμάσει μέσα του».
­ Οχι ως μουσικός αλλά ως άτομο.
«Μα τι να το κάνω το "μουσικός" αν δεν είμαι ώριμο άτομο. Ενας μουσικός ανθρώπινα ανώριμος μου είναι αδιάφορος».
­ Δηλαδή, η ατομική ωριμότητα είναι η βασική προϋπόθεση του καλού μουσικού;
«Και του οιουδήποτε καλού, θετικού πολίτη. Αν δεν είσαι θετικός πολίτης, δεν με ενδιαφέρει η εργασία που κάνεις».
­ Αν ήσασταν σε θέση να αλλάξετε οτιδήποτε θα θέλατε εσείς, τι θα κάνατε;
«Εχω επιχειρήσει κατά καιρούς διάφορα πράγματα. Και είναι γνωστές οι απόψεις μου. Πάρα πολλά. Κατ' αρχήν, αν τυχόν ήμουν πιο συνεπής με τον εαυτό μου, θα διέλυα ό,τι υπάρχει σήμερα, τις συμφωνίες, τις ορχήστρες, τα ωδεία, όλα αυτά».
­ Εν συγκρίσει προς τη μουσική ανάπτυξη άλλων χωρών, πώς βλέπετε την ανάπτυξη της ελληνικής μουσικής;
«Εξίσου ανόητη όπως και των άλλων χωρών. Σήμερα διανύουμε μια εποχή που η μουσική είναι χρεοκοπημένη υπόθεση σε όλες τις χώρες όπως και εδώ. Η μουσική τελείωσε. Τώρα η συμφωνική μουσική δεν έχει την επαφή με το σήμερα, όπως είχε πριν από 50-70 χρόνια, πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα η μουσική είναι πια εκτός χώρου και εκτός πραγματικότητας».
Αν είχα χρήματα, δεν θα γινόμουν μουσικός
­ Τι θα μπορούσαν οι Ελληνες να μάθουν από τη νεότερη μουσική άλλων χωρών και τι θα μπορούσαμε να διδάξουμε;
«Δεν με έχει απασχολήσει. Ειλικρινείς φυσιογνωμίες υπάρχουν και αλλού. Σκοπός είναι να τις επιλέξουμε και να μην τις μπερδέψουμε με τις δεύτερες και σκάρτες φυσιογνωμίες. Αυτά τα κριτήρια μας τα δίνει η σοβαρή μελέτη της μουσικής και των άλλων κρατών. Με ενοχλεί όμως η έκφραση μουσική ανάπτυξη. Τι θα πει μουσική ανάπτυξη; Να γίνουν περισσότερα ωδεία για να μαθαίνει ο κόσμος μουσική; Αυτό με ενοχλεί. Είναι μια λάθος διέξοδος της ευαισθησίας. Νομίζω ότι η ευαισθησία ενός ανθρώπου συγχρόνου πρέπει να διοχετευθεί σε άλλους τομείς και όχι στο να μαθαίνει ένα βιολοντσέλο ή ένα βιολί. Το θεωρώ ηλίθιο. Εγώ δεν θα το 'κανα».
­ Αν ξεκινούσατε πάλι, θα ξαναπαίζατε πιάνο;
«Οχι. Δεν ξέρω τι θα έκανα. Ισως θα εφεύρισκα άλλους τρόπους με τους οποίους θα εκδηλωνόμουν».
­ Γιατί, όπως γράφετε, δεν έχουν θέση στον μουσικό χώρο της Ελλάδας το παλιό ρεμπέτικο και το μάγκικο; Δεν υπάρχει πλέον μερίδα του λαού που να εκφράζεται μέσω αυτής της μουσικής;
«Το παλιό ρεμπέτικο ήταν ένα περιθωριακό τραγούδι. Ανήκε στους ανθρώπους του λούμπεν προλεταριάτου. Σήμερα δεν υπάρχει λούμπεν προλεταριάτο. Εχει μεταναστεύσει και έχει γίνει αστικός πληθυσμός. Ο πληθυσμός της Ελλάδας πλέον σήμερα έχει γίνει μικροαστικός και αστικός. Είναι το κοινό των παλιών ρεμπετών το οποίο έχει νομιμοποιηθεί και έχει αποκτήσει ισχύ ­ έχει μεταναστεύσει. Διασκεδάζει στα σκυλάδικα. Αυτά είναι αηδή πράγματα».
­ Θα πρέπει η μουσική μιας εποχής να εκφράζει απολύτως την εποχή αυτή ή περισσότερο τον συνθέτη προσωπικά;
«Αυτόματα όταν ο συνθέτης ζει σωστά στην εποχή του εκφράζει και τον καιρό του και τον εαυτό του. Δεν επιλέγουμε εμείς την εποχή μας. Θέλουμε δεν θέλουμε, ζούμε στον παρόντα χρόνο και είμαστε εκφραστές αυτού του χρόνου. Είναι γέννημα ενός χρόνου ο συνθέτης, δεν μπορεί να το αποφύγει. Μπορείτε εσείς να πείτε ότι ζείτε στον 17ο αιώνα; Ζείτε στον παρόντα χρόνο. Οσο και να θελήσετε, δεν μπορείτε να ξεφύγετε από αυτό. Πρέπει να εκφράζει τον εαυτό του ο καλλιτέχνης αλλά μέσα στον εαυτό του είναι ο παρόντας χρόνος».
­ Θα μπορούσατε να θίξετε λίγο περισσότερο αυτό που λέτε στα «Σχόλια του Τρίτου» ότι, όταν ο άνθρωπος ξαναβρεί τον εαυτό του, θα πάψει η μουσική να είναι «ραβδί της αναπηρίας»;
«Ναι, γιατί η μουσική λίγο πολύ εκφράζει ανθρώπους που είναι ανάπηροι, είναι μισοί. Οταν ο άνθρωπος γίνει ολόκληρος, δεν θα έχει ανάγκη να φτιάχνει ήχους για να εκφραστεί, για να αισθανθεί πλήρης, αλλά θα μεταχειρίζεται μόνο τα τραγούδια για να επικοινωνήσει. Το τραγούδι θα είναι μια ερωτική πράξη, όπως ήταν στην αρχή».
­ Θεωρείτε ότι το τραγούδι βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση από τη συμφωνική μουσική;
«Οχι βέβαια! Αυτά είναι αηδή πράγματα, είναι ψέματα».
­ Εσείς είστε τώρα γενικός διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας. Γιατί δεχθήκατε αυτή τη θέση;
«Μπήκα στην Κρατική Ορχήστρα για να τη διορθώσω ή να την εκσυγχρονίσω. Δεν κατάφερα να κάνω τίποτε. Είναι τόσο διαβρωμένη και τόσο άρρωστη που θα φύγω χωρίς να έχω καταφέρει απολύτως τίποτε».
­ Θα προτιμούσατε να τη διαλύσετε τελείως;
«Θα ήταν υγιέστερη πράξη αυτή από όλες τις άλλες».
­ Τι άνθρωποι πηγαίνουν να ακούσουν συμφωνική μουσική;
«Ανθρωποι που έχουν συνηθίσει αρρωστημένα να ακροάζονται αυτό το είδος της μουσικής χωρίς να έχουν καμία άλλη επαφή με την πραγματικότητα γύρω τους».
­ Εχετε κάποια εκτίμηση για αυτού του είδους τις συναυλίες;
«Οχι πλέον».
­ Αλλά είχατε κάποτε;
«Ως μαθητής ναι, ως νέος ναι».
­ Οταν γίνατε διευθυντής είχατε;
«Ετσι κι έτσι. Ηθελα να κάνω διαφορετικά πράγματα, να πάρω την ορχήστρα και να την αλλάξω».
­ Να τη μετατρέψετε σε... ευρωπαϊκή;
«Οχι βέβαια. Δεν με ενδιαφέρει το μοντέλο της Ευρώπης ή της Αμερικής. Πολύ καλά παίζουν αλλά το άρρωστο κύτταρο υπάρχει μέσα τους».
­ Ιδανικά τι ρόλο πρέπει να παίξει η μουσική στη ζωή του ανθρώπου;
«Κανένα ρόλο. Οταν ο άνθρωπος είναι συμπληρωμένος, δεν χρειάζεται υποκατάστατα της ζωής. Η μουσική είναι υποκατάστατο της ζωής. Το τραγούδι θα τον εκφράσει ως μια επικοινωνία με τον άλλο άνθρωπο. Θα είναι ερωτική πράξη και όχι μια έκφραση τέχνης».
­ Τι ρόλο πρέπει να παίζουν τα ωδεία στην καλλιτεχνική ανάπτυξη της χώρας;
«Κανέναν. Να κλείσουν όλα. Τα καφενεία είναι καλύτερα ­ τα κλασικά καφενεία που ερέθιζαν τη συζήτηση».
­ Και πώς θα γινόταν κάποιος μουσικός;
«Τι να την κάνεις τη μουσική;».
­ Φαίνονται λίγο παράδοξα αυτά τα πράγματα. Εσείς είστε ένας μεγάλος μουσικοσυνθέτης ο οποίος έχει επηρεάσει πάρα πολύ κόσμο.
«Οχι. Είμαι ένας άνθρωπος που πραγματοποιώ τα οράματά μου, είτε με τη μουσική μου είτε με τις πράξεις μου είτε με τις σχέσεις μου. Μεταχειρίζομαι πολλά μέσα. Μεταχειρίζομαι και τη μουσική».
­ Αν ξεκινούσατε από την αρχή, θα ξανακάνατε μουσική;
«Μπορεί ναι, μπορεί και όχι».
­ Ποιος είναι ο σκοπός του Τρίτου Προγράμματος;
«Να ερεθίσει, να αφυπνίσει και να προβληματίσει».
­ Με τη μουσική;
«Καθόλου. Με όλα ­ με τον λόγο και κάθε είδους εκπομπή».
­ Ποιες θεωρείτε επιτυχίες και αποτυχίες σας στη διεύθυνση του Προγράμματος;
«Το Τρίτο Πρόγραμμα είναι επιτυχές αλλά δεν ολοκληρώθηκε. Γιατί δεν έφυγε από τον κορμό της ΕΡΤ. Αν είχε φύγει από τον κορμό της ΕΡΤ, τώρα θα ήταν ολοκληρωμένη η σχέση μου με αυτό. Θέλησα να το αποδεσμεύσω από τον κορμό της ΕΡΤ».
­ Αν μπορούσατε να ξαναζήσετε την καλλιτεχνική καριέρα σας, θα κάνατε τίποτε διαφορετικό;
«Δεν μου αρέσει η λέξη καριέρα. Δεν έχω κάνει καριέρα. Δεν θα έκανα τίποτε διαφορετικό. Ισως να έκανα με πιο επιτυχή τρόπο αυτά που έκανα ως σήμερα».
­ Στην προσωπική σας ζωή θα κάνατε τίποτε διαφορετικό;
«Απολύτως τίποτε. Πολύ ωραία είναι και τα λάθη. Είναι μέσα στην ανθρώπινη φύση».
­ Θα ξαναγινόσασταν μουσικός;
«Αν είχα χρήματα, ίσως να μη γινόμουν. Ξεκινάει κανείς κάπου στα τυφλά. Αν είχα δύναμη και χρήματα, δεν θα γινόμουν μουσικός. Δεν χρειάζεται. Θα ήμουν δυνατός και πλούσιος».
­ Πώς θα θέλατε να μείνει το όνομά σας;
«Να μη μείνει καθόλου. Δηλαδή, όταν φύγω εγώ, δεν με ενδιαφέρει καθόλου αν με ξέρει ο γιος σας. Αν πρόκειται να ξέρουν το όνομά μου, ας το ξέρουν όπως νομίζουν αυτοί. Δεν με απασχολεί το θέμα πώς θα με ξέρουν οι άλλοι. Ολο το ενδιαφέρον μου είναι πώς με ξέρουν οι δικοί μου άνθρωποι. Και επειδή κάθε ημέρα γίνομαι καινούργιος, πρέπει να με μαθαίνουν από την αρχή οι δικοί μου άνθρωποι. Οι άλλοι ας ξέρουν ό,τι θέλουν».
Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ
Ανιχνευτής Πεπέ-Πουφ-Ενδυμίων

ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΕ Σ' ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΑΠΟ ΚΑΡΔΙΑΣ

Φίλες και Φίλοι καλησπέρα, θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς τους εκλεκτούς φίλους που πήγαν στο νοσοκομείο ''ΕΛΠΙΔΑ'' για να δώσουν αίμα και αιμοπετάλια για τον ΛΑΜΠΡΟ ΑΡΓΥΡΙΟΥ φίλε ΠΕΤΡΑΚΗ ΣΤΕΛΙΟ. φίλε ΒΑ'Ι'Ο ΠΛΑΤΣΑΤΟΥΡΑ, φίλε ΘΕΜΗ ΓΙΩΤΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΣΥΝΑΔΕΛΦΟ ΣΟΥ, φίλε ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΠΕΝΤΑΡΗ σήμερα επισκέφθηκα το νοσοκομείο και η μητέρα του αγοριού μου είπε να σας πω ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ για την προσφορά σας, αξίζει τον κόπο να αναφέρω πως ουδείς από τους αιμοδότες είναι απόδημος Γοργογυραίος, απλά όλοι τους είναι μέλη της ΟΚΡΑ, ΄ελπίζω σύντομα να υπάρξουν αρκετοί Γοργογυραίοι, εννοώ αυτούς που δεν έχουν κάποιο πρόβλημα, γιατί κάποιοι πράγματι είχαν την πρόθεση να δώσουν αλλά είτε λόγω υπέρτασης, είτε για άλλους λόγους δεν τους επιτράπει. Στους υπέροχους φίλους που έδωσαν αίμα και αιμοπετάλια είναι αφιερωμένα τα τραγούδια που υπάρχουν στα βιντεάκια, αξίζει τον κόπο να τα ακροαστείτε όλοι σας. Σας εύχομαι καλή ακρόαση. Το μενού σήμερα του filomatheia blogspot.com ;έχει έναν κορυφαίο Έλληνα συνθέτη τον ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ ακούστε και απολαύστε υπέροχες μελωδίες, υπέροχες φωνές, υπέροχους στίχους. Με σεβασμό και Επικούρεια διάθεση ο Επικούρειος Πέπος-Fuji Tomo Kazu.

Το ''Εντεύθεν'' του Γιάννη Μαρκόπουλου είναι ένας δίσκος αξιώσεων με το τραγούδι της δεκαετίας από τον Vassilikos! Επειδή ο παλιός είναι αλλιώς!  Το ''Εντεύθεν'' του Γιάννη Μαρκόπουλου είναι ένας δίσκος αξιώσεων με το τραγούδι της δεκαετίας από τον Vassilikos!

www.youtube.com/watch?v=l3bx0mMP6Ts

https://www.youtube.com/watch?v=Pb_NtaWaSM0

/www.youtube.com/watch?v=ByZJKM1jjdk δείτε κι' αυτό.

Από τον ΑΝΤΩΝΗ ΜΠΟΣΚΟΪΤΗ

Μια και ακυρώθηκε στο παρά πέντε η, προγραμματισμένη για τις 8 Σεπτεμβρίου, μεγάλη συναυλία του Γιάννη Μαρκόπουλου στο Ηρώδειο, είναι καλό timing νομίζω να παρουσιαστεί το τελευταίο CD του με τίτλο ''Εντεύθεν'', που κυκλοφόρησε πριν μερικές εβδομάδες.

Κατ' αρχάς το δελτίο Τύπου της εταιρείας People Entertainment Group για την έκδοση ξεκινάει με ένα λάθος: Σαφώς και δεν είχε μία 20ετία ο Μαρκόπουλος να απασχολήσει τη δισκογραφία. Μπορώ να θυμηθώ, λόγου χάριν, τον κύκλο τραγουδιών ''Ο ταχύτατος Λούης'' (2004, Legend) σε στίχους του παλιού συνεργάτη του, Πάνου Θεοδωρίδη, με ερμηνευτές τον Κώστα Μακεδόνα και τη Μαρία Σπυροπούλου. Έπειτα, το 2009 κυκλοφόρησε από την περίφημη Naxos η ''Λειτουργία του Ορφεά'' του, ενώ στις αρχές της χρονιάς που διανύουμε βγήκε από τη Feelgood η όπερα του σε δύο πράξεις ''Ερωτόκριτος και Αρετή''. Άρα μόνο αδρανής δεν ήταν από δισκογραφικής άποψης ο μεγάλος Έλληνας συνθέτης. Αν μου έλεγαν πριν από μία δεκαετία πως ο υπέροχος τραγουδιστής των Raining Pleasure θα ερμήνευε Γιάννη Μαρκόπουλο στο μέλλον, θα το έπαιρνα ως αστείο!

Ωστόσο, τώρα με το άλμπουμ ''Εντεύθεν'' φαίνεται να υπογράφει έναν αυτόνομο κύκλο τραγουδιών βασισμένο σε δικούς του στίχους (5), καθώς και σε ποίηση του Γιώργου Βολουδάκη (3). Υπάρχουν ακόμη οι μελοποιήσεις ή οι προσεγγίσεις του, όπως λέει ο ίδιος, στον Γιώργο Σεφέρη (1), στον Γιώργο Σκούρτη (1) και στον Πόλυ Κυριάκου (1). Μάλιστα, ''Η λυπημένη'' που κλείνει το CD, ιστορικά είναι η πρώτη μελοποίηση του Μαρκόπουλου στον Σεφέρη που έπρεπε να περιμένει πολλές δεκαετίες τη δισκογράφηση της! Ο Γιάννης Μαρκόπουλος και ο Vassilikos. Ο Γιάννης Μαρκόπουλος και ο Vassilikos. Άκουσα το ''Εντεύθεν'' αρκετές φορές σερί, μονοκοπανιά που λένε, κι έχω να παρατηρήσω το εξής: Τίποτα δεν είναι τυχαίο στην Τέχνη και σ' αυτή τη ζωή. Βγαίνουν σωρηδόν δίσκοι με καινούργια ελληνικά τραγούδια, οι οποίοι ουσιαστικά δεν έχουν να προτείνουν τίποτα. Μέχρι που σκάει η νέα δουλειά ενός δημιουργού 76 ετών και λες ''Ναι, αυτό είναι καλό ελληνικό τραγούδι''! Την άποψη αυτή την ενισχύουν οι πλούσιες αρμονίες του, οι χειμαρρώδεις μελωδίες, η περίτεχνη ενορχήστρωση, οι καθόλου εύπεπτοι στίχοι και βασικά το ακάματο φρόνημα του να φτιάχνει μουσική και τραγούδια που κατά μία μεγάλη πιθανότητα δεν θα απασχολήσουν τα mainstream ραδιόφωνα του συρμού. Κακό του κεφαλιού τους, αυτοί θα χάσουν, όχι ο Μαρκόπουλος!

Τι με εντυπωσίασε στο ''Εντεύθεν'': Η συμμετοχή του ερμηνευτή Vassilikos! Αν μου έλεγαν πριν από μία δεκαετία πως ο υπέροχος τραγουδιστής των Raining Pleasure θα ερμήνευε Γιάννη Μαρκόπουλο στο μέλλον, θα το έπαιρνα ως αστείο! Όχι γιατί δεν ''κολλάνε'' οι δυο τους - ο δίσκος αυτός αποδεικνύει περίτρανα το αντίθετο - απλά ένας αγγλόφωνος τραγουδιστής της indi-pop σκηνής ακούγεται κάπως να συνεργάζεται με τον, γνωστό από τη ρήση ''Επιστροφή στις ρίζες'', ή τον ''αρχαϊκό'', αν θέλετε, συνθέτη Μαρκόπουλο. Κι όμως! Το σημαντικότερο τραγούδι του ''Εντεύθεν'' είναι κατά τη γνώμη μου το ''Εθνολύσεως Αποδημία'' με τη φωνή του Vassilikos σε ποίηση του Βολουδάκη.

Προσέξτε τι λένε οι στίχοι:

Η χώρα μου βυθίζεται απαλά σε νάρκη σκοτεινή

τους γαλάζιους ορίζοντες της αφήνοντας τούς

ορφανούς 

και τους θησαυρούς της έρημους 

απεγνωσμένους λαθρομετανάστες 

να θαλασσοπνίγονται μεσοπέλαγα 

αναζητώντας νέα αμφίβολη πατρίδα...

Το κομμάτι αυτό, μπαλάντα μελαγχολική και συγκινητική, ήθελε μιαν ερμηνεία σαν του Vassilikos. Ελαφρώς αποστασιοποιημένη, μα καθόλου ψυχρή, υπαινικτικά πολιτική - υπάρχει άραγε πολιτική ερμηνεία στο τραγούδι; Ναι, υπάρχει! - δίχως τίποτα κραυγαλέο ή έστω υπερβολικό. Το ''Εθνολύσεως Αποδημία'' είναι για μένα το τραγούδι της δεκαετίας που αποκτά ιδιαίτερη σημασία με τα νερά της Μεσογείου να έχουν μετατραπεί σε νεκροταφεία αθώων ψυχών. Χωρίς να υποτιμώ το υπόλοιπο ερμηνευτικό team, από τον Δήμο Αναστασιάδη και τη Δάφνη Ζουρνατζή μέχρι τον κορυφαίο Γιώργο Νταλάρα, θέλω να σταθώ σε ακόμη μία ερμηνεύτρια της αγγλόφωνης σκηνής που επέλεξε ο Γιάννης Μαρκόπουλος: Την Athena Andreadis με την ιδιαίτερη φωνή που μας είχε συστήσει ως τραγουδοποιό ο Γιώργος Ανδρέου το 2007 με το ντεμπούτο άλμπουμ της, ''Breathe with me''. Το ιδιαίτερο ακριβώς ηχόχρωμα της φωνής της αναδεικνύεται τόσο στο τραγούδι ''Αχ πλάτανε μου'' που αποδίδει μόνη της, όσο και στο ''Πλάι στη θάλασσα'', ντουέτο της με τον Δήμο Αναστασιάδη.

Αλλά και τα κομμάτια που δόθηκαν στον Νταλάρα, από το εναρκτήριο ''Ό,τι αλλάζει να τ' αντέξεις'' έως την εξόδιο σεφερική ''Λυπημένη'', αποκαλύπτουν για μιαν ακόμη φορά τη χημεία ερμηνευτή και συνθέτη - μην ξεχνάμε, είναι οι ίδιοι συντελεστές που μας κληροδότησαν πριν από 36 χρόνια τα ''Παραπονεμένα λόγια'' του Μάνου Ελευθερίου, ένα οριακό ελληνικό τραγούδι.

Συνοπτικά, το ''Εντεύθεν'' είναι ένας δίσκος αξιώσεων για όλους όσοι ασχολούνται με την υπόθεση ελληνικό τραγούδι. Ένας δίσκος ακόμη που τιμάει όλα τα ''εμπλεκόμενα'' πρόσωπα και κάνει το ταλέντο του Γιάννη Μαρκόπουλου να αποφαίνεται αναλλοίωτο από τα χρόνια που περνούν. Σα να λέμε (και να το εννοούμε) ''Ο Παλιός είναι Αλλιώς''! Πηγή: www.lifo.gr

 Ανιχνευτής Πεπέ-Πουφ-Ενδυμίων.

ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΟΚΡΑ ΘΡΙΑΜΒΕΥΣΑΝ ΣΤΟ ΓΥΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ Ο Πέπος το μετάλλιο το αφιέρωσε στην Μανούλα του.

Φίλες και Φίλοι αγαπητοί και τρισάγιοι!!!!!!!!!

αθλητές καλημέρα, ξεχωριστή μέρα η σημερινή λόγω του αγώνα δρόμου στο γύρο της Αθήνας όπου αρκετά μέλη της ΟΚΡΑ έλαβαν μέρος και διακρίθηκαν, π.χ. ο Αρκάς πρώτευσε στα 10 χιλιόμετρα, η Μελισσάνθη ήταν στην πρώτη 10δα στα 5χιλιόμετρα, η Δολέντσια ήταν στην πρώτη 50δα γυναικών άνω των 50 η Μαριλένα από την Κρήτη ήταν κι' αυτή στην πρώτη 100δα κοριτσιών άνω των 25, η Χρυσούλα πλασαρίστηκε στις πρώτες 30 για κορίτσια κάτω των 25 και φυσικά ο Επικούρειος Πέπος ο οποίος για μία ακόμα φορά έσπασε τα κοντέρ και φυσικά ξαναπήρε το χρυσό μετάλλιο στα 5 χιλιόμετρα και στις ηλικίες 60 plus. Για να συμβούν όλα αυτά όλες τις προηγούμενες μέρες ο Επικούρειος Πέπος είχε ακολουθήσει ένα ειδικό πρόγραμμα προπόνησης, διατροφής, και βοτανολογίας. Το πρόγραμμα της προπόνησης το επιμελήθηκε ο ειδικός καθηγητής φυσιολογίας ο διεθνούς φήμης Ιωάννης Βλάνδος, το πρόγραμμα της διατροφής το επιμελήθηκε η διεθνούς φήμης διατροφολόγος Mss Dolenthia, και το πρόγραμμα της βοτανολογίας ο μέγιστος βοτανολόγος της περιοχής ΚΟΖΙΑΚΑ δηλαδή εκεί όπου ο Ασκληπιός κορφολογούσε τα βότανα για τους ασθενείς ο περίφημος Θεόφραστος-Θωμάς 114!!! με όλη αυτή την υποδομή ήταν φυσικό και επόμενο να έχει την απαίτηση ο Επικούρειος Πέπος την κατάληψη της πρώτης και μόνο της πρώτης θέσης. Το πρόβλημα πλέον είναι ορθοπεδικό, λόγω των πολλών μεταλλίων που έχει κρεμάσει ο Επικούρειος Πέπος υπάρχει πλέον πρόβλημα στον αυχένα, ίσως θα πρέπει να σκεφτεί πολύ σοβαρά κάποια στιγμή να σταματήσει, θα είναι βέβαια μια πολύ δύσκολη στιγμή αλλά κάποια στιγμή έτσι κι αλλιώς πρέπει να γίνει. Η καλύτερη στιγμή θα ήταν μετά τον μαραθώνιο του Νοεμβρίου των 40 χιλιομέτρων να είναι και το κύκνειο άσμα του Επικούρειου Πέπου για τις συμμετοχές του αν μη τι άλλο τουλάχιστον για τις μεγάλες αποστάσεις όπως αυτή του Μαραθωνίου. Λόγω της πολυκοσμίας δεν μπόρεσα να συναντηθώ με τους: Αρκά, Ματσούκα, Γενικό, Μαραντόνα, Ευάγγελο και Μαριάνθη, η Σπυριδούλα δυστυχώς αυτή τη φορά δεν ήταν μαζί μας και έχασε την ευκαιρία να διπλασιάσει τα μετάλλια της, η Ζαν Ντ' Αρκ δεν τόλμησε να έρθει γιατί με τα κιλά που έχει πάρει δεν υπήρχε ελπίδα να τερματίσει. ένυ γουέϊ που λέει και ο Γκοτζιό ο οποίος ούτε κι' αυτός τόλμησε να λάβει μέρος λόγω του ότι πλέον είναι υπέρβαρος και το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να κόβει ξύλα και να χα'ι'δεύει την κιθάρα, όσο για τον αδερφό του τον Amigo αυτός έτσι κι' αλλιώς δεν είχε ποτέ σχέση με τον αθλητισμό οπότε δεν υπήρχε λόγος για να λάβει μέρος. Η πρώτη φορά που έλαβα μέρος στο γύρο της Αθήνας ήταν πριν 42 χρόνια τότε είχα λάβει μέρος με τον Τάκη τον Τσίρκα, τον Ηλία τον Ζάγαρο, τον Στράτο τον Διοικητή, τον κυπατζή τον Γιάννη Κανέλο, τον Μπούμπη Παναγιώτη, τον Τάκη τον Αγάνα, τον ''Άγιο Πολύκαρπο'' τον θρυλικό Τσιγαρίδα, τον Περιβόητο και αγαθό Καρλαύτη, και κάποιους άλλους που δεν θυμάμαι. Τότε είχα έρθει τρίτος, ήταν πολύ όμορφα εκείνα τα χρόνια, δεν είχε τόσο πολύ κόσμο όπως σήμερα, απ' ότι έμαθα σήμερα θα πρέπει η προσέλευση του κόσμου να ξεπέρασε τις 15 χιλιάδες, αυτό σημαίνει πως ο κόσμος διψάει για άθληση αλλά που να βρει τους χώρους; Ένυ Γουέϊ που λέει και ο Μέγιστος Γκοτζιό ο μεγαλύτερος κιθαρίστας όλων των εποχών που έβγαλε το Μαγευτικό και Πανέμορφο Γοργογύρι, η σημερινή ανάρτηση είναι αφιερωμένη σε όλους αυτούς που συμμετείχαν στον σημερινό γύρο της Αθήνας και γενικότερα σε όσους είχαν λάβει μέρος στο παρελθόν. Μ' αυτά και μ' αυτά σας χαιρετώ και σας εύχομαι καλή τύχη, με σεβασμό και Επικούρεια διάθεση ο Επικούρειος Πέπος. Υ.Γ. Ευχαριστώ θερμά τους εκλεκτούς μου φίλους σοφό Γεώργιο, Σεχίδη Πατέρα, και τον ''τρισάγιο'' Πατέρα Γεώργιο πού ήταν παρόντες για μια ακόμα φορά στην υποδοχή του τερματισμού μου. Το μετάλλιο είναι αφιερωμένο στον Επικούρειο Κωνσταντίνο τον γιο της Μαριανθούλας μου και του Ευάγγελου.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟ ΠΕΠΟ-FUJI TOMO KAZU.

Ένας Δον Κιχώτης των Εκδόσεων Άγρα. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΕΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

Φίλες και Φίλοι καλημέρα, το σημερινό μενού του filomatheia blogspot.com σας παρουσιάζει έναν καταπληκτικό άνθρωπο των εκδόσεων ΑΓΡΑ σας παρουσιάζουμε τον κ. Σταυρο Πετσόπουλο, έναν ρομαντικό Δον Κιχώτη του βιβλίου, απολαύστε τον. Με σεβασμό και Επικούρεια διάθεση ο Επικούρειος Πεπος.

O τελειοθηρικός δημιουργός των εκδόσεων Άγρα, Σταύρος Πετσόπουλος Τα βιβλία του είναι από τα πιο όμορφα που κυκλοφορούν στην Ελλάδα. Τα κείμενα που διαλέγει προδίδουν γερή μόρφωση, έντονη ιδιοσυγκρασία και ένα είδος ποιοτικού πείσματος. Το πολυτονικό που ακόμα χρησιμοποιεί θα μπορούσε ίσως να μας μπερδέψει, αν ο Σταύρος Πετσόπουλος δεν βρισκόταν πάντα στην αιχμή της τεχνικής πρωτοπορίας. Ο εκδότης της Άγρας μιλά στη LIFO για την εκδοτική κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ Ι. ΑΝΕΣΤΗ

Ο ΚΥΡΙΟΣ ΠΕΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ Αυτή είναι η απάντηση που ακούς συνήθως από την Άγρα όταν ζητάς τον εκδότη της. Ο Σταύρος Πετσόπουλος περνά αρκετές μέρες στο τυπογραφείο του Δεσποτόπουλου στη Λένορμαν, αναγνωρίζοντας πως διοικεί μάλλον «ιδιότυπα» την επιχείρησή του.

— Ποια είναι η σχέση σας με την επικαιρότητα, το χρόνο;

Για μένα η επικαιρότητα μπορεί να είναι ένα κείμενο του 1473, όπως το Περί της αξιοπρεπείας του ανθρώπου του Πίκκο ντελα Μιράντολα, που διάβασα πρόσφατα. Η επικαιρότητα, έτσι όπως την κυνηγούν κάποιοι άνθρωποι στο χώρο του βιβλίου, είναι ένα πλαστό πράγμα. Στη Διεθνή Έκθεση της Φρανκφούρτης τρέχουν όλοι να πάρουν τα τελευταία βιβλία, ενώ υπάρχουν αριστουργήματα της περασμένης δεκαετίας ή τεσσαρακονταετίας που δεν έχουν βγει ποτέ στην Ελλάδα. Αξίζει να έρθει κανείς και να δει το παζάρι των δικαιωμάτων. Δεν υπήρχε ποτέ η τρέλα που κυριαρχεί σήμερα. Τους παρουσιάζουν ως αριστουργήματα βιβλία που δεν έχουν κατακάτσει, δεν έχει φύγει από πάνω τους ο στρόβιλος, η σκόνη του καινούργιου. Πρέπει να έχεις ένα άλλο φάσμα και μια άλλη σχέση με το χρόνο και την ανάγνωση. Μπορείς να κάνεις διάλογο με κείμενα που είναι επί της ουσίας σύγχρονα, με τελείως διαφορετικούς όρους. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να έχουμε στη δουλειά μας, είναι άλλωστε και μέρος της γοητείας της.

 — Παρασύρονται οι Έλληνες εκδότες;

Οι Έλληνες είχαν μια απόσταση, αλλά τώρα έχουν μπει σε αυτό το παιχνίδι. Σήμερα ο κόσμος θέλει πολύ σύγχρονα πράγματα, συγγραφείς που βγαίνουν στην τηλεόραση και δίνουν συνεντεύξεις. Αυτό έχει πάει πίσω τα πιο κλασικά βιβλία. Βιβλία που έχουν άλλη σχέση με το χρόνο. Παλιότερα δεν είχες πρόβλημα με τον Χένρι Τζέιμς. Σήμερα έχεις.

— Είναι διεθνές φαινόμενο αυτό;

Το καραγκιοζιλίκι είναι ελληνικό. Σαφώς και άλλες χώρες συμπεριφέρονται έτσι, και πρόκειται κυρίως για χώρες που φτάνουν απότομα σε μια ανάπτυξη, αλλά στην Αγγλία, για παράδειγμα, δεν αποποιούνται το παρελθόν τους. Οι Άγγλοι μιλούν για κλασικούς αλλά και για μοντέρνους κλασικούς, αναφερόμενοι στη δεύτερη περίπτωση σε συγγραφείς όπως ο Ζενέ ή ο Σαρτρ, οι οποίοι εξακολουθούν να βρίσκουν τη θέση τους στα βιβλιοπωλεία. Εδώ όμως η οπισθοδρόμηση ως προς τους παλαιότερους συγγραφείς βρίσκεται στα όρια του επιθετικού φαινομένου. Είναι πολλά τα βιβλία όμως που φτάνουν τις 40 και 50 χιλιάδες αντίτυπα, όπως κάποιας Χρύσας Δημουλίδου. Βιβλία που συνειδητά πλέον δεν θέλουν να συνδέονται με το χώρο της λογοτεχνίας και της διανόησης, δηλώνουν ότι συγγενεύουν περισσότερο με τον κόσμο της διαφήμισης, της τηλεόρασης, των media. Αυτά τα βιβλία ρουφάνε τη ζωή από τα υπόλοιπα. Κάνουν τεράστια τιράζ και είναι σαν βρικόλακες που πίνουν το αίμα των άλλων.

— Είναι η λογική του fast-junk food. Όμως εσείς οι εκδότες δίνετε τροφή στους αναγνώστες.

Το αναγνωστικό κοινό είναι ένα κοινό που αγοράζει περιοδικά, βλέπει τηλεόραση και τα βιβλιοπωλεία ανταποκρίνονται σε αυτή την έτοιμη τροφή. Παλαιότερα όμως έβγαιναν κάποια πιο δύσκολα κείμενα - δεν θέλω να χρησιμοποιώ τη λέξη αντιεμπορικά. Ας πούμε, βιβλία που έχουν άλλη ταχύτητα κυκλοφορίας, όπως για παράδειγμα ένα φιλοσοφικό δοκίμιο. Αυτά μπορούσαν να βρουν το χώρο τους σε ένα βιβλιοπωλείο, να μείνουν στο ράφι για κάποια χρόνια και ακόμη και να εξαντληθεί μια τέτοια έκδοση και να ξανατυπωθεί. Αυτά τα βιβλία σήμερα ούτε 400 αντίτυπα δεν μπορούν να δώσουν. Φεύγουν γρήγορα από τα βιβλιοπωλεία και γίνονται σαν γιαούρτια με ημερομηνία λήξεως.

— Το βιβλίο, δηλαδή, ως προϊόν;

Το έχουν κάνει καταναλωτικό προϊόν. Μπορεί να υπάρχουν 100 απορρυπαντικά, η κίνηση επικεντρώνεται στα εξής 4. Αυτό γίνεται και στο βιβλίο. Κοιτάξτε, γίνονται τεράστια τιράζ κάποιων βιβλίων...

— Τι εννοούμε τεράστιο τιράζ στην Ελλάδα;

Ας μην πάρουμε τα πιο ψηλά των 200 -250 χιλιάδων, όπως ήταν οι Μάγισσες της Σμύρνης ή ο Κώδικας Ντα Βίντσι. Είναι πολλά τα βιβλία όμως που φτάνουν τις 40 και 50 χιλιάδες αντίτυπα, όπως κάποιας Χρύσας Δημουλίδου. Βιβλία που συνειδητά πλέον δεν θέλουν να συνδέονται με το χώρο της λογοτεχνίας και της διανόησης, δηλώνουν ότι συγγενεύουν περισσότερο με τον κόσμο της διαφήμισης, της τηλεόρασης, των media. Αυτά τα βιβλία ρουφάνε τη ζωή από τα υπόλοιπα. Κάνουν τεράστια τιράζ και είναι σαν βρικόλακες που πίνουν το αίμα των άλλων.

— Οι λίστες των ευπώλητων κάνουν κακό σε αυτά τα βιβλία;

Με κάποιον τρόπο ναι. Όταν πας έξω από το κέντρο και τα μεγάλα βιβλιοπωλεία, στα συνοικιακά βιβλιοχαρτοπωλεία και σε μικρές πόλεις, βλέπεις ότι γεμίζουν τα ράφια με τις λίστες. Είναι δύσκολο ένα βιβλίο να βρει το δρόμο του όταν δεν είναι στις λίστες. Οι λίστες φτιάχνουν ένα φαινόμενο χιονοστιβάδας: Ένα βιβλίο πουλάει επειδή πούλησε. Μπαίνει στους πάγκους και δίπλα στα ταμεία και περιθωριοποιεί τα βιβλία που έχουν άλλη ταχύτητα. Επιμένω σε αυτό, δεν χρησιμοποιώ τη λέξη αντιεμπορικό γιατί αυτή χρωματίζει το βιβλίο. Μιλάω για τη διαφορετική ταχύτητα κυκλοφορίας. Η έκδοση ενός βιβλίου είναι σαν αρραβώνας, κρατάει χρόνια με υποχρεώσεις εκατέρωθεν... Ποτέ δεν βγάζεις ένα βιβλίο και τελειώνεις με αυτό. Μετά πρέπει να το υποστηρίξεις τον επόμενο χρόνο, τα επόμενα δέκα χρόνια. Η έκδοση ενός βιβλίου είναι σαν αρραβώνας, κρατάει χρόνια με υποχρεώσεις εκατέρωθεν... Ποτέ δεν βγάζεις ένα βιβλίο και τελειώνεις με αυτό. Μετά πρέπει να το υποστηρίξεις τον επόμενο χρόνο, τα επόμενα δέκα χρόνια.

 — Τον εμπορικό κίνδυνο τον σκέφτεστε;

Πολλά βιβλία μας είναι προορισμένα να μη βγάλουν τα έξοδά τους. Το ξέρεις αυτό. Δεν την πατάς από λάθος υπολογισμό, το ξέρεις από πριν.

— Ποιο ποσοστό των βιβλίων της Άγρας ανήκει σε αυτή την κατηγορία;

Αν πιστεύουμε ότι πρέπει να βγει ένα βιβλίο, θα το εκδώσουμε έτσι κι αλλιώς. Υπάρχουν τρόποι να το υποστηρίξουμε. Θα το βγάλουμε σε αντιεμπορική εποχή, ας πούμε. Το Φεβρουάριο ή το Μάρτιο, μήνες κατά τους οποίους νεκρώνουν τα βιβλιοπωλεία, τότε είναι η φάση που μπορεί μια ποιητική έκδοση να μείνει έστω για λίγες μέρες σε έναν πάγκο, να φανεί κάπου. Είναι πολλά βιβλία μέσα στον προγραμματισμό μας που ξέρουμε ότι θα είναι παθητικά από οικονομική άποψη. Αλλά είμαστε περήφανοι που μπορούμε και τα βγάζουμε. Αυτό το παιχνίδι όμως στις μέρες μας γίνεται όλο και πιο δύσκολο. Εγώ δεν θέλω να κάνω άλλη δουλειά. Αυτά τα βιβλία ξέρω και μου αρέσει να βγάζω. Πάνω σε αυτό έχει μονταριστεί όλη η Άγρα και το κοινό της.

— Κάθε φορά που σας αναζητώ, είστε στο τυπογραφείο. Πώς μοιράζετε το χρόνο σας ανάμεσα στη διοίκηση, την επιλογή τίτλων, την εκτύπωση;

 Έχω μια συνολική, κυκλωτική αντιμετώπιση του θέματος. Από την επιλογή του βιβλίου, των κειμένων που θα πλαισιώσουν το κυρίως κείμενο. Αρχίζει η περιπέτεια της ερμηνείας του πράγματος που έχεις στα χέρια σου. Αυτό μπορεί να έχει ακόμη και ένα στοιχείο αυθαιρεσίας. Όταν το 1983 δημιουργήσαμε την αστυνομική σειρά που έβγαλε τα αστυνομικά από τα περίπτερα και τα έβαλε στα βιβλιοπωλεία, βοηθήσαμε να αναδειχθεί ως αυτόνομο λογοτεχνικό είδος και όχι ως παραλογοτεχνία. Τότε τυπώσαμε για πρώτη φορά ολόκληρα τα κείμενα, χωρίς περικοπές, με μεταφραστές που ταίριαζαν με το ύφος των συγγραφέων. Για πρώτη φορά αντιμετωπίζαμε τους συγγραφείς των αστυνομικών ως στυλίστες. Και για να υποστηρίξουμε το εγχείρημά μας εκδίδαμε τον Τσάντλερ ή τον Χάμετ με 100 σελίδες επίμετρο, με εργοβιογραφίες, σαν να βγάζεις τον Μπαλζάκ.

 — Γι' αυτό πέτυχε.

Κοιτάξτε όμως πόσο αυθαίρετο ήταν αυτό που κάναμε. Ήταν μια ιδιομορφία δικιά μας. Την αποφασίσαμε με τον Ανδρέα Αποστολίδη. Πουθενά στον κόσμο δεν τυπώνονται έτσι τα βιβλία της αστυνομικής λογοτεχνίας. Μετά την επιλογή των τίτλων, διαλέγω το σχήμα του βιβλίου, τα τυπογραφικά στοιχεία, φτάνουμε στο εξώφυλλο και στην εκτύπωση. Το παρακολουθώ όλο αυτό μέχρι και την τελευταία τυπογραφική διόρθωση. Είμαι και στο στάδιο του χειρογράφου και στην τελευταία τυπογραφική διόρθωση. Οπότε ο χρόνος μου έχει μεγάλη σχέση με την ανάγνωση, υπάρχει ένα μοναχικό κομμάτι που είσαι με το στυλό και διορθώνεις. Εξ ορισμού, όταν οι συγγραφείς μου μου λένε ότι γνωρίζουν τον τάδε τηλεοπτικό ηθοποιό για να τους παρουσιάσει το βιβλίο, απαντώ "δεν θα πάρουμε".

— Έχετε εκδώσει 840 τίτλους. Υπάρχουν βιβλία για τα οποία μετανιώσατε;

Μόνο τέσσερα. Και αυτό γιατί κάποια στιγμή υπέκυψα, δεν είπα όταν έπρεπε το όχι. Δεν έκανα κάτι από υποχρέωση αλλά από δική μου αμηχανία. Δεν μετανιώνω ποτέ γιατί ό,τι κάνω, το κρίνω όμως.

 — Δεν σας αφορά γενικότερα η έννοια της μετάνοιας;

Όχι. Έχει να κάνει με τον καθολικισμό αυτό... Την ώρα που βγάζουμε ένα βιβλίο ξέρουμε πολύ καλά γιατί το κάνουμε. Μετά μπορεί να αποστασιοποιηθούμε και προσπαθούμε σε μια ανατύπωση να του δώσουμε τη μορφή που πιστεύουμε ότι είναι πιο σωστή. Αλλά αυτό είναι κάτι εν κινήσει, ανάλογα με το πώς είσαι την εποχή που το κάνεις. Προφανώς σκεφτόμαστε κριτικά για το παρελθόν, αλλά δεν μετανιώνουμε. Μπορούμε και να γελάσουμε ή να κοροϊδέψουμε τα λάθη μας. — Ποια είναι λοιπόν η κριτική σας για αυτά τα τέσσερα βιβλία; Δεν είναι σπουδαία από λογοτεχνική άποψη. Δεν τα κάναμε όμως επειδή νομίζαμε ότι θα πουλήσουν.

— Ποιο είναι το μεγαλύτερο τιράζ για βιβλίο της Άγρας;

Δεν λέω ποτέ νούμερα. Είναι στάση αυτό. Θα σας πω όμως ότι ένα μήνα πριν κυκλοφορήσει το Όταν έκλαψε ο Νίτσε του Γιάλομ, που είναι το βιβλίο μας που έχει πάει καλύτερα από όλα, στις τελευταίες διορθώσεις έλεγα ότι η πρώτη του έκδοση θα εξαντληθεί σε πέντε μήνες. Ήμουν ευχαριστημένος. Τελικά η πρώτη έκδοση εξαντλήθηκε σε 28 μέρες, χωρίς να μπει πουθενά διαφήμιση. Έπεσα τελείως έξω. — Θέλετε να μου εξηγήσετε τη στάση σας για τα νούμερα; Ερχόμαστε στην κουβέντα που κάναμε νωρίτερα για τα ευπώλητα. Μέχρι το 1990 μας τηλεφωνούσαν το Δεκέμβριο από εφημερίδες να μας ρωτήσουν «ποιο είναι το πιο αξιόλογο βιβλίο που βγάλατε φέτος». Λίγο αργότερα, με τα έγχρωμα περιοδικά και το «Κλικ», οι ερωτήσεις μετατράπηκαν σε «ποιο βιβλίο σας πούλησε περισσότερο μέσα στο χρόνο». Έκτοτε εγώ το βούλωσα επ' αυτού. Είναι ψευδές, καταλήγει σε ψευδή συμπεράσματα και γι' αυτό δεν θέλω να παίζουμε δημόσια με αυτά τα ζητήματα. Τα βιβλία του Καββαδία κάθε χρόνο ξανατυπώνονται. Όλα. Δεν υπάρχει ποιητής που το συνολικό του έργο να τυπώνεται κάθε χρόνο. Όμως ο Καββαδίας δεν θα περάσει ποτέ σε καμία λίστα best seller. Άρα όλο αυτό είναι ένα ψέμα.

 — Στηρίζεται στο στιγμιαίο.

Και σε ένα παιχνίδι αριθμών. Γι' αυτό αρνούμαι να μπω στο παιχνίδι. Συχνά μας το ζητάνε, τώρα μας βάζουν και να το «πληρώσουμε» σε μερικά έντυπα. Για παράδειγμα, πέρυσι τον Ιούνιο κυκλοφόρησε Η Μάνα και το νόημα της ζωής του Γιάλομ. Πούλαγε σαν τρελό. Επειδή όμως δεν λέγαμε νούμερα, βγήκε ένα αφιέρωμα μεγάλης εφημερίδας για τα ευπώλητα του καλοκαιριού και δεν είχε αναφορά στο βιβλίο.

 — Πόσο βοηθούν οι κριτικές και οι στήλες των βιβλίων;

Υπάρχουν θετικά και αρνητικά. Υπάρχουν σοβαροί δημοσιογράφοι που κάνουν καλή και λεπταίσθητη δουλειά. Όμως, κριτική υψηλού επιπέδου, όπως στο εξωτερικό, δεν υπάρχει. Αναφέρομαι στο είδος της κριτικής του «TLS», του «New York Review of Books». Απέχουμε έτη φωτός από αυτό. Εδώ το επίπεδο της κριτικής είναι πολλές φορές απογοητευτικό. Ακόμη και όταν είναι εγκωμιαστική, μπoρεί να γίνεται για λάθος λόγους. Πέρυσι είχαμε πρωτοσέλιδο σε ένα έντυπο για ένα καταπληκτικό βιβλίο μιας ξένης συγγραφέως. Η κριτικός το εγκωμίασε, πέρασε όμως δίπλα από αυτό που ήταν το ενδιαφέρον, από όλους τους λόγους για τους οποίους το εκδώσαμε. Θα έπρεπε να πανηγυρίζουμε, και εγώ για μια εβδομάδα δεν μιλιόμουνα. Αυτό θα έπρεπε να καταγραφεί ως επιτυχία, αφού βοήθησε το βιβλίο...

— Το φαινόμενο των κριτικών που γίνονται λογοτέχνες και το αντίθετο, ή τα εγκώμια νέων συγγραφέων προς συναδέλφους τους, πώς το σχολιάζετε;

Δεν με ενοχλεί εξ ορισμού. Όλα έχουν δύο όψεις. Το εγκώμιο, όταν είναι καθαρό, δεν είναι κακό. Το έχουμε ξεχάσει και είναι σαν να μην τολμούμε να πούμε καλή κουβέντα. Το πιο μεγάλο παράδειγμα είναι το κείμενο που γράφει ο Εμπειρίκος για τον Εγγονόπουλο. Ο Νικόλαος Εγγονόπουλος ή Το θαύμα του Ελμπασάν και του Βοσπόρου. Λέει, «δεν θα μιλήσω ως κριτικός, θα μιλήσω ως θαυμαστής και φίλος». Και αρχίζει ένα καταπληκτικό κείμενο που μπαίνει στην ουσία του έργου του Εγγονόπουλου, αλλά ορίζει εξαρχής τη θέση του ως θαυμαστή. Έχει μια καθαρότητα, μια λάμψη, μια γενναιοδωρία. Η γενναιοδωρία δεν είναι κακό να υπάρχει στην κριτική και στην κουλτούρα γενικότερα. Και στο χώρο της λογοτεχνίας είναι καλό να υπάρχει. Είμαστε μίζεροι, δεν τολμούμε να πούμε καλό λόγο και αν τον πούμε υπάρχει, συχνά, κάποια διαπλοκή. Αν ο φίλος εγκωμιάσει το φίλο του για τους σωστούς λόγους, είναι θεμιτό. Πάντως ο κριτικός που κάποια στιγμή θελήσει να γίνει συγγραφέας, ποιητής, συχνά αποδίδει. Ή το αντίστροφο: Ο Σεφέρης όρισε όλη την ελληνική κουλτούρα για δεκαετίες με τις Δοκιμές του. Ήταν υψηλού επιπέδου κριτικός, δοκιμιακός λόγος. Δεν χρησιμοποιώ το ίντερνετ. Πρέπει να τυπώσω για να διαβάσω. Και πάλι, τα printout τα διαβάζω σαν μάθημα, δεν μπορώ να πάρω καθαρή απόλαυση από αυτά.

— Η τάση να γίνονται όλο και περισσότερες παρουσιάσεις-αναγνώσεις βιβλίων σας ενοχλεί;

Εδώ έχω απάντηση, ενώ στα άλλα θέλω να βλέπω πάντα δυο ή περισσότερες πλευρές. Πιστεύω ότι υπάρχει ένας πληθωρισμός εκδηλώσεων, όπως και ένας πληθωρισμός παραγωγής. Αυτό είναι δυσάρεστο και κουραστικό.

— Επικίνδυνο είναι;

Μπορεί να προκαλέσει στρεβλώσεις; Μη χρησιμοποιήσουμε τη λέξη επικίνδυνο. Τελευταία όλα είναι επικίνδυνα, σύμφωνα με τα ΜΜΕ. Επικίνδυνες οι φωτιές, επικίνδυνο και το χιόνι στην οδό Αλεξάνδρας. Έβγαιναν οι δημοσιογράφοι λες και είχαμε τσουνάμι . Όταν στη δεκαετία του '60, που ήμουν μικρός, χιόνιζε, ήταν γιορτή. Τώρα είναι επικίνδυνο. Ως προς τις παρουσιάσεις βιβλίων, το φαινόμενο είναι πληθωριστικό. Κάθε καρυδιάς καρύδι παρουσιάζει ένα βιβλίο. Τώρα έχουμε ένα επόμενο φαινόμενο που με ανατριχιάζει. Ηθοποιοί που στην αρχή της καριέρας τους έπαιξαν λίγο θέατρο και μετά επί είκοσι χρόνια έπαιζαν στα χειρότερα σίριαλ και σκουπίδια, όταν φτάνουν στα 45 ξαφνικά αρχίζουν και ψάχνουν την ποιότητα. Και να οι ηθοποιοί της τηλεόρασης που αρχίζουν και διαβάζουν ποίηση στη Στοά του Βιβλίου και σε άλλα βιβλιοπωλεία. Πολλοί συνάδελφοι τούς χρησιμοποιούν. Δεν βλέπω το λόγο ένας νέος ποιητής να έχει ανάγκη τον τηλεοπτικό ηθοποιό στην παρουσίασή του. Εγώ, εξ ορισμού, όταν οι συγγραφείς μου μου λένε ότι γνωρίζουν τον τάδε για να τους παρουσιάσει το βιβλίο, απαντώ «ευχαριστώ πολύ, δεν θα πάρουμε». Γιατί να δίνουμε συγχωροχάρτι σε όλους αυτούς που επί χρόνια έπαιζαν Φώσκολο και οτιδήποτε άλλο στην τηλεόραση; Άσε μας στον μικρό μας κόσμο και στο μικρό μας κοινό να κάνουμε τη δουλειά μας. Άλλωστε, έχουν φθείρει το όποιο ταλέντο τους με την τηλεοπτική εκφορά λόγου. Αν έρθουν ηθοποιοί, ας έρθουν του θεάτρου, σοβαροί. Ακόμη και η Στοά του Βιβλίου ως επίσημος φορέας καλεί τους τηλεοπτικούς.

 — Και φυσικά δεν λείπουν πια οι πολιτικοί από τις παρουσιάσεις.

Η άλλη φάρσα. Έρχονται υπουργοί και υφυπουργοί και μιλάνε για βιβλία μαγειρικής, λογοτεχνία, για τα πάντα. Η Άγρα δεν φέρνει ποτέ πολιτικούς, συνειδητά. Μια φορά φέραμε μόνο επειδή ήταν πολιτικό το βιβλίο και ο πολιτικός ήταν εν αποστρατεία, ο Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης. Άλλη φάρσα, που θεωρώ εξίσου χυδαία, μαζί με τους τηλεοπτικούς αστέρες που ωριμάζουν και έρχονται να διαβάσουν λογοτεχνία, είναι οι παρουσιάσεις βιβλίων με πολιτικούς από όλα τα κόμματα στο ίδιο πάνελ. Έχουμε τσακωθεί γι' αυτόν το λόγο με συγγραφέα που θεωρεί ότι πάμε κόντρα στο βιβλίο του. Ας πάει σε άλλο εκδοτικό οίκο. Αυτός ο εκχυδαϊσμός είναι εκτός της λογικής μας. Δεν τον θέλουμε.

— Σας θυμώνει η φυγή συγγραφέων με τους οποίους έχετε συνεργαστεί;

Δεν είναι ευχάριστο. Αλλά μερικές φορές μπορεί εκατέρωθεν να έχει ολοκληρωθεί ο χρόνος της συνύπαρξης. Η έκδοση ενός βιβλίου είναι σαν αρραβώνας, κρατάει χρόνια με υποχρεώσεις εκατέρωθεν... Ποτέ δεν βγάζεις ένα βιβλίο και τελειώνεις με αυτό. Μετά πρέπει να το υποστηρίξεις τον επόμενο χρόνο, τα επόμενα δέκα χρόνια. Είναι μια συνειδητή δέσμευση που έχεις πάρει, είναι μέρος της δουλειάς. Με τα χρόνια, με κάποιους ανθρώπους κλείνει ο κύκλος. Πάντως, όπως και να το κάνεις, είναι διαζύγιο. Έχει στεναχώρια.

— Έχει γίνει «αρπαγή» συγγραφέα της Άγρας από άλλον οίκο;

Αρπαγή όχι. Έχει συμβεί, όμως, με έναν συγγραφέα που είχαμε συμφωνήσει και ετοιμάζαμε την έκδοση του βιβλίου του. Στη στροφή του δρόμου, μας τον αρπάξανε με μια πρόταση υψηλής προκαταβολής. Αρνηθήκαμε, για λόγους αρχής, να μπούμε στον πλειστηριασμό. Με αυτή την έννοια, ναι, έχει συμβεί.

— Θα το χαρακτηρίζατε ανήθικο;

Σαν άχαρο παιχνίδι το βλέπω. Θεωρώ ότι ήμασταν τυχεροί τελικά. Εμείς ξεκινήσαμε με την πιστότητα, τη σχέση εμπιστοσύνης, θέλαμε και καταφέραμε να είναι ο εκδοτικός οίκος το σπίτι του συγγραφέα.

— Έχετε δείξει την έξοδο σε συγγραφέα;

Ναι. Όλα έχουν γίνει. Το θέμα είναι να μη γίνονται ασχήμιες. Να είναι πολιτισμένα τα διαζύγια. Το κακό είναι οι συγγραφείς που πρωτοεκδίδονται και μετά κάθε βιβλίο τους το βγάζουν σε διαφορετικούς οίκους. Θυμάμαι το παράδειγμα ενός συγγραφέα από την επαρχία που δεν δεχθήκαμε το χειρόγραφό του. Το δέχθηκε ένας εξαιρετικός συνάδελφος, το εξέδωσε και πήρε εγκωμιαστικές κριτικές. Στο δεύτερο βιβλίο του μεταγράφτηκε και στο τρίτο ξανά. Εκεί τρελαίνεσαι. Και αυτός είναι μέτριος συγγραφέας, το πρώτο του βιβλίο είναι η μόνη αναλαμπή του. Αυτό με στενοχωρεί για το συνάδελφο που τον ανέδειξε, τον έβγαλε από τα εκατοντάδες χειρόγραφα που φτάνουν κάθε χρόνο στον εκδοτικό οίκο.

 — Είστε επιχειρηματίας, κύριε Πετσόπουλε;

Βεβαίως. Από τη στιγμή που διοικώ μια επιχείρηση. Μπορεί βέβαια να τη διοικώ κάπως ιδιότυπα, αλλά είμαι επιχειρηματίας. Θα ήταν πιο λογικό, βέβαια, να διοικώ από το γραφείο αντί να περνάω τόσες μέρες στα ατελιέ και τα τυπογραφεία.

 — Το κέρδος είναι απαγορευμένη λέξη εδώ μέσα;

Όχι, όχι. Απλώς δεν έχουμε πλουτίσει από αυτήν τη δουλειά.

— Γιατί γίνατε εκδότης;

Είναι μια καλή ερώτηση αυτή... Ήθελα από 19 χρονών να γίνω εκδότης έστω και ενός βιβλίου. Έτυχε να έχω γνωρίσει στα 16 τη Νανά Καλλιανέση και να πηγαίνω κάθε Σάββατο στον Κέδρο να μου δίνουν ένα βιβλίο να διαβάσω. Ήμουν από οικογένεια συντηρητικών τάσεων, ευκατάστατη, που έχασε τα λεφτά της εκείνη την εποχή. Έψαχνα να καταλάβω πράγματα γύρω από τον αριστερό χώρο. Πήγα στον Κέδρο να ζητήσω τα ταξίδια του Καζαντζάκη Στη Ρουσία και Στην Κίνα. Δεν τα είχανε, αλλά μου έδωσαν τον Εικοστό Αιώνα της Μέλπως Αξιώτη. Κάθε εβδομάδα πήγαινα μαζί με δυο τρεις φίλους και παίρναμε βιβλία. Μας σύστηναν στους συγγραφείς, τον Τσίρκα, τον Βάρναλη, που τους μάζευε και τους φρόντιζε η Καλλιανέση στο πατάρι του Κέδρου. Μετά γνώρισα τον Φίλιππο Βλάχο στα «Κείμενα», που στοιχειοθετούσε κιόλας. Με επηρέασε πάρα πολύ, είχε ένα στοιχείο βιβλιοφιλίας και αγάπης της τυπογραφίας και της αισθητικής του βιβλίου. Όντας από έναν χώρο μάχιμο αριστερό. Αυτό ήταν ένα ζήτημα που εξαρχής με απασχόλησε πολύ: Ένας χώρος της Αριστεράς που όταν τύπωνε συνήθως απεμπολούσε την αισθητική. Εκεί κόλλησα το μικρόβιο κατασκευής του βιβλίου. Από την άλλη, δεν γράφω ο ίδιος, δεν ζωγραφίζω, δεν είμαι φωτογράφος∙ αγαπώ τα κείμενα και την ανάγνωση, αγαπώ τη ζωγραφική και τη φωτογραφία, αγαπώ την τυπογραφία, τον κόσμο των τυπογράφων, την κατασκευή και την επιμέλεια του βιβλίου. Τι άλλο θα μπορούσα να κάνω στη ζωή μου; Μου δίνεται η δυνατότητα να έχω στα χέρια μου και να επεξεργάζομαι και να δίνω μορφή στις δημιουργίες των άλλων.

— Η αισθητική ήταν από τότε βασικό ζητούμενό σας;

Εξαρχής. Ξεκίνησα 25 χρονών και τότε είτε δεν εκδίδονταν τα βιβλία που θέλαμε είτε έβγαιναν χάλια, όσον αφορά στη μετάφραση και την τυπογραφία. Εν γένει κακοποιημένα. Θέλαμε να βγάλουμε βιβλία που αντιπροσώπευαν την αισθητική μας, τις λογοτεχνικές και πολιτικές απόψεις μας. Πολλές φορές μιλούσαμε για την πολιτική μέσα από το λογοτεχνικό επιχείρημα. Θέταμε ως πολιτικό ζήτημα την αισθητική στο χώρο του βιβλίου.

 — Σε ποια ηλικία άρχισε η σχέση σας με το βιβλίο;

Με ποια αναγνώσματα; Διάβαζα σε τρεις γλώσσες από παιδί. Η άμεση επαφή με τα βιβλία σε τρεις γλώσσες ήταν το καλύτερο πανεπιστήμιο. Πήγαινα στο Κολλέγιο Αθηνών και κάναμε Άμλετ στη Δευτέρα Γυμνασίου και στην Πέμπτη Γυμνασίου Βασιλιά Ληρ. Μεγάλο κέρδος θεωρώ επίσης την ανάγνωση του Καζαντζάκη στην πρώτη εφηβεία.

 — Και σήμερα;

Δοκίμασα να τον ξαναδιαβάσω και δεν διαβάζεται με τίποτα. Υπάρχει ένας αφόρητος φολκλορισμός της γλώσσας που είναι απολύτως απωθητικός. Γι' αυτό έχω την εντύπωση ότι διαβάζεται καλύτερα ο Καζαντζάκης στα γαλλικά ή τα αγγλικά. Στη μετάφραση, όπου χάνεται το κακό φολκλόρ της γλώσσας. Παρ' όλα αυτά, η ρώσικη σαλάτα που κάνει με μηδενισμό, νιτσεϊσμό, χριστιανισμό, μαρξισμό, βουδισμό και το φολκλόρ σού ανοίγει κόσμους - δεν σου τους κλείνει. Όταν τελειώσεις την καζαντζακική παιδική περιπέτεια, ανοίγεις προς όλες τις κατευθύνσεις.

 — Τα βιβλία που σας καθόρισαν ποια είναι;

Εκεί που άλλαξε ο κόσμος όλος είναι στα 18, όταν διάβασα τα Γραπτά ή Προσωπική Μυθολογία του Εμπειρίκου και την τριλογία του Τσίρκα. Μου άλλαξαν τη ματιά προς τον κόσμο.

— Ποιες αγάπες καθορίζουν την Άγρα;

Έχω πολλές εμμονές, και όχι μόνο αναγνωστικές... Μια είναι ο Εμπειρίκος, μια άλλη ο Καββαδίας. Είναι τα κείμενα περί ζωγραφικής με τα οποία ασχοληθήκαμε από νωρίς. Η έκδοση του Ντυσάμπ, που είχαμε κάνει το '90, εξαντλήθηκε μόλις τώρα. Να, είναι βιβλία που κάποια στιγμή τελειώνουν σχεδόν από φυσικό θάνατο. Τα πρώτα μας βιβλία φέτος αφορούσαν στη ζωγραφική. Μόλις κυκλοφόρησε μια έντονη κριτική που κάνει ο ιστορικός τέχνης Νίκος Χατζηνικολάου απέναντι στο Ελ Γκρέκο του Σμαραγδή για τον τρόπο που αντιμετωπίζει τη ζωγραφική και το ζωγραφικό φαινόμενο στον κινηματογράφο. Με ενδιαφέρει το στοιχείο της κριτικής και της παρέμβασης που μπορεί να είναι και πολιτικού τύπου, αλλά μέσα από αισθητικά φαινόμενα.

— Άλλες εμμονές σας;

Οι εμμονές προχωράνε και ανανεώνονται. Πάντα υπάρχει μια εμμονή με την ερωτογραφία. Μεγάλη. Εκδώσαμε τότε τα κείμενα του Μπατάιγ, τον Μεγάλο Ανατολικό του Εμπειρίκου, αυτά έχουν καθορίσει την Άγρα. Τώρα τα Χριστούγεννα βγάλαμε την πρώτη πλήρη έκδοση του Κάμα Σούτρα με όλα τα κείμενα, γλωσσάρια, με πλούσια εικονογραφία. Η ιστορία του ματιού του Μπατάιγ ήταν το τέταρτο βιβλίο της Άγρας. Ήταν η εποχή των απαγορεύσεων, είχε βγει το Εγχειρίδιο του καλού κλέφτη του Πετρόπουλου, η Αυτοβιογραφία της Μπέτυ, μιας τραβεστί, και όλα είχαν απαγορευτεί και, όταν γινόταν αυτό, ξαφνικά πουλάγανε σαν τρελά. Εμείς παλέψαμε να μην απαγορευτεί το βιβλίο, γιατί δεν θέλαμε να κινηθεί η ερωτική λογοτεχνία μέσα από την απαγόρευση.

— Πιστεύετε ότι μπαίνουμε ξανά σε μια εποχή απαγορεύσεων;

Ξαναξεκινάει. Πιστεύω ότι σήμερα κάποια κείμενα του Εμπειρίκου θα μπορούσαν να έχουν πρόβλημα. Είμαστε σε εποχή νεοσυντηρητισμού. Μαζί με τον Μπους και το Ιράκ επηρεάζονται και τα ήθη. Βρίσκουν ευκαιρίες, γίνεται η βέλγικη παιδεραστία και ξαφνικά δεν μπορείς να ακουμπήσεις τίποτα που να έχει να κάνει με εφηβικό ερωτισμό.

— Διαβάζετε από το ίντερνετ;

Δεν το χρησιμοποιώ. Πρέπει να τυπώσω για να διαβάσω. Και πάλι, τα printout τα διαβάζω σαν μάθημα, δεν μπορώ να πάρω καθαρή απόλαυση από αυτά. Παρ' όλα αυτά έχω το παράδειγμα ενός Γάλλου συναδέλφου που εκδίδει κυρίως δοκίμια. Πολλά του βιβλία είναι εξαφανισμένα από τα βιβλιοπωλεία, πουλάνε μέχρι 30 αντίτυπα το χρόνο. Όταν τα ανέβασε στο ίντερνετ, έφτασαν οι πωλήσεις τα 200 βιβλία το χρόνο.

— Θα βάλετε τα βιβλία της Άγρας στο ίντερνετ;

Ναι, αλλά δεν έχουμε ακόμη το μηχανισμό. Αλλά σαν απάντηση σ' αυτό που ρωτάτε, ναι, θέλουμε να το κάνουμε, να αρχίσουν να περνάνε τα βιβλία μας στο ίντερνετ. Τελικά, αντί να βλέπω κίνδυνο σε αυτό, βλέπω ενδιαφέρον. Δεν θα το περίμενε κανείς αυτό από εμάς∙ λόγω του πολυτονικού που χρησιμοποιούμε, πιστεύουν ότι είναι συντηρητική η Άγρα, όμως η αλήθεια είναι πως βρίσκεται στην αιχμή της τεχνικής. Την εποχή που ήμασταν από τους τελευταίους που τυπώναμε τα βιβλία σε τυπογραφείο με μέταλλο, την ίδια στιγμή χρησιμοποιούσαμε τις πιο προχωρημένες τεχνικές στις διτονικές εκτυπώσεις μαυρόασπρης φωτογραφίας. Το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε στην Ελλάδα χωρίς φιλμ, αλλά απευθείας από το ηλεκτρονικό αρχείο στον τσίγκο ήταν δικό μας, το Βιβλίο των Αγγέλων.

 — Ποια βιβλία θα βάζατε πρώτα στο διαδίκτυο;

Θα έβαζα το Ζεμφύρα ή Το μυστικό της Πασιφάης του Εμπειρίκου, τον Κρότο του χρόνου που είναι η τελευταία ποιητική συλλογή του Διονύση Καψάλη, θα έβαζα, για να δω πώς θα λειτουργούσε, το best seller μας Όταν έκλαψε ο Νίτσε. Μπορεί να έβαζα διάφορα δοκίμια από τους Τζίνα Πολίτη, Λίζυ Τσιριμώκου, Σάββα Μιχαήλ, ένα βιβλίο της Κατερίνας Μάτσα για το 18 ΑΝΩ και ένα αμιγώς πολιτικό. Το βιβλίο της Άντζελα Ντέιβις που μόλις βγάλαμε, έναν προβληματισμό για το σωφρονιστικό σύστημα και την πολιτική των ΗΠΑ ή την ελληνική έκδοση του «New Left Review». ________ Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο τεύχος 110 της έντυπης LIFO Πηγή: www.lifo.gr

ΤΖΟΝ ΜΙΛΤΟΝ Ένα μικρό αφιέρωμα.

Αποφθέγματα του ΤΖΟΝ ΜΙΛΤΟΝ
Φίλες και Φίλοι καλημέρα με χαρά σας ξαναπαρουσιάζω έναν σκαπανέα του πνεύματος, έναν υπέροχο άνθρωπο που αξίζει να αναζητήσετε το έργο του, σας εύχομαι καλή ανάγνωση, και κυρίως καλή ανάρρωση σε όσους το έχουν ανάγκη. Με σεβασμό και Επικούρεια διάθεση ο Επικούρειος Πέπος- Fuji Tomo Kazu. ''Δεν είναι απαραίτητο να σ' αγαπώ, εξάλλου δεν μπορώ να σας αγαπώ όλους, είναι όμως απαραίτητο να σας σέβομαι όλους''. Poof

• «Αυτή μου έδωσε τον απαγορευμένο καρπό κι εγώ τον έφαγα.»
• «Αυτός που ελεύθερα διακηρύσσει πως το έργο σου είναι καλό και δεν φοβάται να δηλώσει ότι μπορούσε να ήταν και καλύτερο, σου δίνει την καλύτερη απόδειξη της πίστης και της φιλίας προς εσένα.»
• «Η αλήθεια είναι τόσο αδύνατο να βρωμιστεί από ακάθαρτα χέρια, όσο και η ηλιαχτίδα.»
• «Η ειρήνη έχει τις δικές της νίκες, όχι λιγότερο δοξασμένες απ' αυτές του πολέμου.»
• «Η εμπιστοσύνη μεταδίδει ένα θαυματουργό αίσθημα. Δημιουργεί το αίσθημα της ασφάλειας, την άγνοια του κινδύνου και την τάση για ευγενικές προσπάθειες.»
• «Η ματιά των γυναικών εκφράζει ό,τι αποσιωπά η γλώσσα.»
• «Η νευρική γυναίκα μοιάζει σαν πηγή θολή, γεμάτη λάσπες, βρωμερή και άθλια στην όψη.»
• «Η παιδική ηλικία δείχνει τον άνθρωπο, όπως το πρωί τη μέρα.»
• «Η σκέψη πως μπορείς να εκδικηθείς, φέρνει γλυκιά ικανοποίηση, πικραίνεσαι όμως ύστερα από λίγο, μόλις σκεφτείς πως μπορεί να σου την ανταποδώσουν με αντεκδίκηση.»
• «Μία γλώσσα είναι αρκετή για τη γυναίκα.»
• «Σε μια κοινωνία χωρίς ισότητα, τι αρμονία αλήθεια και ομορφιά μπορεί να επικρατήσει;»
• «Τι άλλον μπορούν οι πόλεμοι, παρά αδιάκοπους πολέμους να γεννήσουν;»

The Economist Η περίπτωση ΤΖΩΝ ΜΙΛΤΟΝ

Ο ποιητής, φυλλαδιογράφος και με τον τρόπο του πατριώτης Τζον Μίλτον έξω από τις αγγλόφωνες χώρες είναι κυρίως γνωστός σαν όνομα. Αλλά και εντός τους, η αναφορά του ανακαλεί σχολικές αναμνήσεις από αναγκαστικές εργασίες στο μεγάλο ποιητικό του κατόρθωμα, τον «Χαμένο παράδεισο», από τα λατινικά του και από τη θεολογία του, που ήταν πρότυπα για την ταραγμένη εποχή του στην πολιτική ιστορία της Αγγλίας. Γιατί παρ' όλη τη λογιοσύνη ήταν άνθρωπος που πήρε μια πολιτική θέση και την κράτησε.
Επίμοχθο έργο
Σήμερα ο Μίλτον είναι μια περιοχή που ανήκει κυρίως στους λογίους και στους δασκάλους. Και ο ίδιος το ίδιο ήταν. Ελάχιστα είναι γνωστά για την προσωπική του ζωή. Εχει απομείνει ένα σονέτο του για μια νεκρή του σύζυγο, αλλά δεν έγραψε τίποτε άλλο για τις τρεις συνολικά γυναίκες του, που οι δυο τους πέθαναν αμέσως μετά τις γέννες των θυγατέρων τους. Ούτε τίποτα έγραψε για τις τρεις θυγατέρες του ούτε για τον μοναδικό γιο του που πέθανε βρέφος. Η Anna Beer στη βιογραφία της, που πρόσφατα κυκλοφόρησε Milton: Poet, Pamphleteer and Patriot (εκδ. Bloomsbury, 458 σελ., 34,99 δολάρια, 20 στερλίνες), ανέλαβε το επίμοχθο έργο να ανασυστήσει μια προσωπικότητα και μια ζωή από λίγα, και αυτά όχι επαρκώς φωτισμένα, στοιχεία. Παρήγαγε, όμως, όπως γράφει ο «Εκόνομιστ», ένα αποτέλεσμα πολύ πειστικό. Φέτος είναι έτος Μίλτον, γιατί συμπληρώνονται 400 χρόνια από τη γέννησή του. Και ο ίδιος όμως στη ζωή έβλεπε τον εαυτό του σαν κάτι ξεχωριστό. Τουλάχιστον του ανέθεσε ένα ρόλο ξεχωριστό. Η οικογένεια που τον γέννησε ήταν μεταξύ εκείνων που γνώριζαν μια ανοδική πορεία από τα μεσαία στρώματα προς τα ανώτερα αστικά. Σπούδασε στο Κέμπριτζ, έγινε κορυφαίος στη χρήση της λατινικής γλώσσας, πράγματα που του προοιωνίζονταν είτε μια πανεπιστημιακή ή μια νομική ή μια εκκλησιαστική καριέρα. Εκείνος όμως αφιερώθηκε στην ποίηση, αποβλέποντας μέσω αυτής στην αθανασία. Φιλοδόξησε να γίνει ο εθνικός ποιητής της Αγγλίας, τότε που ο όρος αυτός είχε νόημα. Εχασε την όρασή του και μόνο τότε, ίσως γιατί δεν είχε πια ορατούς περισπασμούς ή γιατί εξαιτίας της τύφλωσης μπορούσε κλεισμένος να αφοσιωθεί, ξεκίνησε τον «Χαμένο παράδεισο». Πρόκειται για ένα από τα τελευταία έπη με την κυριολεκτική σημασία του όρου, στην Ευρώπη, με θέματα την πτώση του ανθρώπου, το καλό και το κακό, τον ορθό λόγο, την ελεύθερη βούληση, το αυτεξούσιο του ανθρώπου και την έξω του εξουσία. Με αυτό κέρδισε την αθανασία όπως είχε φιλοδοξήσει.
Στο αναμεταξύ, επισυνέβη η πτώση της Αγγλίας, η κάθοδός της στη δεκαετία του 1640, στον εμφύλιο πόλεμο, και σε μια πολιτική διχασμένη ανάμεσα στις πνευματικές και ηθικές αξίες εκείνες που διαπνέουν το βασικό έργο του Μίλτον. Αυτή η διπολικότητα είναι και ο πυρήνας της βιογραφίας. Ταυτόχρονα είναι το στοιχείο εκείνο που φέρνει κοντύτερα στον αναγνώστη τον άνθρωπο Τζον Μίλτον. Η διχογνωμία μεταξύ βασιλιά και Κοινοβουλίου για τη φύση της καλής διακυβέρνησης εξερράγη στη μορφή μιας θύελλας φυλλαδίων υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης. Τούτη η περίοδος όπου η τύχη του έθνους διακυβευόταν, ήταν η στιγμή του. Σε μορφή φυλλαδίων εξέπεμψε στο έθνος τη δική του άποψη εκφρασμένη σε ζωντανά, δημιουργικά, μυώδη αγγλικά, ενίοτε και λυρικά, άλλοτε σε ύφος δημοτικό, τραχύ μερικές φορές, αλλά πάντοτε δυναμικό. Αυτή η σύγκρουση ήταν που τον ζωογονούσε, μια σύγκρουση ιδεών γιατί ήταν άνθρωπος των ιδεών και όχι των συμφερόντων που απέρρεαν από αυτές.
«Δεν μπορείς να θίξεις την ελευθερία του πνεύματός μου», έγραψε κάπου. Και αυτό εκφράζει πολύ ορθά τις αρχές που διέπνεαν τις επιθέσεις του εναντίον κάθε μορφής καταπίεσης, εναντίον του εκκλησιαστικού δόγματος, εναντίον της λογκρισίας και εναντίον της απολυταρχίας του μονάρχη. Απόρροια της στάσης του αυτής ήταν η θέση του υπέρ των βασιλοκτόνων. Ο ίδιος δεν ήταν ένας άσπιλος υπέρμαχος της ελευθερίας. Τα σύμφωνα του διαζυγίου του όταν η πρώτη γυναίκα του τον εγκατέλειψε επ' ολίγο, βρίθουν σοφιστειών υπέρ του. Και δεν ήταν υπεράνω του να εργάζεται ο ίδιος ως λογοκριτής για την Κοινοπολιτεία ούτε ο μισογυνισμός του ήταν ξένος. Η βιογράφος δεν τον υπερασπίζεται μολονότι απαλύνει όσο μπορεί τον μισογυνιστικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει την Εύα, στον «Χαμένο παράδεισο».
Μοναχική σιλουέτα
Το κατόρθωμα της βιογράφου είναι ότι τον τοποθετεί σταθερά στον καιρό του, προσωπικά και ιστορικά· μέσα στον κόσμο των βιβλιοπωλείων και των τυπογραφείων γύρω από τον Καθεδρικό του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο, που κοντά τους ζούσε. Με την παλινόρθωση όμως της μοναρχίας και την ενθρόνιση του βασιλιά Καρόλου Β΄, ο Μίλτον έγινε μια μοναχική σιλουέτα. Αρνούμενος να αυτοεξορισθεί, υποφέροντας συλλήψεις και φυλάκιση, συνέχισε να καταγίνεται με τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής και του πεπρωμένου. Παρά το ότι υστερεί από το να είναι το τέλειο πρότυπο ανεπίληπτης συμπεριφοράς και στάσης, η βιογράφος δεν κρύβει τον θαυμασμό της γι' αυτόν. Τον οποίο, ώς ένα σημείο, μεταφέρει και στον αναγνώστη.

Πηγή: Έντυπη Kαθημερινή.
Ανιχνευτής ο Επικούρειος Πέπος-Fuji Tomo Kazu.