Ιστορίες - γεγονότα Ένα «παράλογο λουτρό αίµατος»: Το ολοκαύτωµα της Κλεισούρας Καστοριάς από τις γερµανικές δυνάµεις κατοχής στις 05 Απριλίου 1944 πηγή: Βλάχοι.net

Σὰν ποτάμι τὸ αἷμα ἐγίνη καὶ κυλάει στὴ λαγκαδιά, καὶ τὸ ἀθῶο χόρτο πίνει  αἷμα ἀντὶς γιὰ τὴ δροσιά.

Παντοῦ φόβος καὶ τρομάρα καὶ φωνὲς καὶ στεναγμοί. παντοῦ κλάψα, παντοῦ ἀντάρα, καὶ παντοῦ ξεψυχισμοί.
(Διονύσιος Σολωμὸς, Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν)

Οι στροφές αυτές από τον Ύµνο στην Ελευθερία του εθνικού µας ποιητή Διονύσιου Σολωµού θα µπορούσαν να αποδώσουν µια πτυχή του Ολοκαυτώµατος, που συντελέστηκε τη µοιραία εκείνη Τετάρτη της 5ης Απριλίου 1944 στην Κλεισούρα Καστοριάς, και τη θυσία διακοσίων ογδόντα (280) αθώων ψυχών ως αντίποινα µιας επίθεσης των ανταρτών. Ήταν µια προµελετηµένη τελετή απόλυτου τρόµου, που είχε ως σκοπό να γίνει παράδειγµα εξουσιαστικής επιβολής της ναζιστικής βαρβαρότητας.

Άποψη της Κλεισούρας πριν την καταστροφή

Το πρωινό εκείνο κανείς δεν µπορούσε να φανταστεί το κακό που επρόκειτο να συµβεί. Αντιστασιακές οµάδες του ΕΛΑΣ, που δρούσαν στην περιοχή µε επικεφαλής τον καθηγητή φιλολογίας Αλέξη Ρόσιο από τη Σιάτιστα, τον γνωστό καπετάν Υψηλάντη, είχαν πληροφορηθεί ότι µια γερµανική αυτοκινητοποµπή επρόκειτο να περάσει την ηµέρα εκείνη κατευθυνόµενη από την Καστοριά στο Αµύνταιο, στην έδρα του επιτελείου του 1ου Τάγµατος, για να παραλάβει προµήθειες. Έτσι επέλεξαν τη στενωπό διάβαση στην στη θέση Νταούλι περιοχή Νταούλι, θέση στρατηγική µε πολλά φυσικά πλεονεκτήµατα, και έστησαν ενέδρα. Όταν η εµπροσθοφυλακή της φάλαγγας έφτασε στην τοξωτή γέφυρα του Νταουλιού, δέχθηκε έναν καταιγισµό πυρών, που είχε σαν αποτέλεσµα να σκοτωθούν δύο (2) προποµποί Γερµανοί µοτοσικλετιστές.
Σε λίγη ώρα κινήθηκε προς το σηµείο αυτό ισχυρή κατοχική δύναµη και έτσι η αντιστασιακή οµάδα αναγκάστηκε να υποχωρήσει, αφού πρώτα οι αντάρτες ακρωτηρίασαν οικτρά τους µοτοσικλετιστές και τους εγκατέλειψαν αιµόφυρτους, παραταγµένους σε στάση προσοχής στη γέφυρα, µεταφέροντας παράλληλα τις µηχανές τους µέσα στην Κλεισούρα. Οι επικεφαλής αξιωµατικοί των Ναζί, αντικρίζοντας το αποκρουστικό θέαµα των βέβηλα κατακρεουργηµένων συντρόφων τους, οργίστηκαν αφάνταστα επιζητώντας άµεση εκδίκηση και σκληρά αντίποινα. Η στρατηγική του «προληπτικού» πυρός και σιδήρου, δηλαδή η εξόντωση κάθε εν δυνάµει εχθρού, για να µη διακυβευθεί «πολύτιµο γερµανικό αίµα», ακολουθείται και πάλι. Ενοχοποιούν φυσικά το πιο κοντινό χωριό, την Κλεισούρα. Ενηµερώνουν τα φρουραρχεία της Καστοριάς και του Αµυνταίου, καθώς και το τάγµα των Ες-Ες της Κοζάνης και δίνουν εντολή να προβούν σε πράξεις αντιποίνων κατά του ανυποψίαστου άµαχου πληθυσµού, που εκείνη τη µέρα αποτελούνταν µόνο από γυναικόπαιδα και γέροντες. Οι άνδρες είχαν αποφασίσει να αποµακρυνθούν για ασφάλεια στα γύρω βουνά και στο Μοναστήρι της Παναγίας, µε την ελπίδα ότι η γερµανική δολοφονική µανία θα άφηνε άθικτους τους γέροντες και τα γυναικόπαιδα. Έτσι τους είχε καθησυχάσει ο αρχηγός των ανταρτών, ο οποίος ωστόσο προτίµησε να αποµακρυνθεί στο γειτονικό δάσος και να παρακολουθήσει από εκεί ό,τι επρόκειτο να συµβεί. Όλα αυτά επιτρέπουν να εξάγουµε επιχειρήµατα υπέρ ή κατά της αποτελεσµατικότητας και της σκοπιµότητας της Αντίστασης, καθώς προκύπτουν ενδεχόµενες ευθύνες των αντιστασιακών οργανώσεων, η δράση των οποίων επέφερε συνέπειες στον άµαχο πληθυσµό.

Η παλιά γέφυρα στην αυχενοδιάβαση

Ο σφαγέας της Κλεισούρας, αντισυνταγµατάρχης Καρλ Σύµερς, διοικητής του 7ου Τεθωρακισµένου Συντάγµατος Αστυνοµίας Γρεναδιέρων Ες-Ες, θεωρούσε ότι ο ελληνικός πληθυσµός περιέθαλπε και υποστήριζε τους αντάρτες και ως εκ τούτου όλοι ήταν συνένοχοι στην αντίστασή τους κατά του Άξονα. Οι αντιανταρτικές επιχειρήσεις έπρεπε να προσφέρουν «τρόµον αντί τρόµου», έτσι ώστε ο άµαχος πληθυσµός να φοβηθεί τελικά περισσότερο τις γερµανικές δυνάµεις παρά τις αντιστασιακές οµάδες.
Οι αρχιτέκτονες του εγκλήµατος έστειλαν αρχικά µέσα στην κωµόπολη ανιχνευτές, για να τους καθησυχάσουν ότι δεν θα τους πειράξουν, ώστε να µην τραπούν σε φυγή. Πίσω τους ακολουθούσαν πάνοπλοι οι εκτελεστές και οι εµπρηστές των Ναζί. Τα απάνθρωπα κτήνη των Ες-Ες και οι γερµανοφορεµένοι Βούλγαροι κοµιτατζήδες υπό την αρχηγία των Γερµανών διοικητών της Καστοριάς Ράισλ και Χίλντενµπραντ και την καθοδήγηση του βουλγαρίζοντα αρχικοµιτατζή Κάλτσεφ και των συντρόφων του, αφού πήραν το σύνθηµα µε φωτοβολίδα από το Νταούλι, ξεχύθηκαν στις βουβές γειτονιές της πολίχνης και άρχισαν να φονεύουν τους κατοίκους και να πυρπολούν τα αρχοντικά, σπέρνοντας αδιάκριτα την καταστροφή, τον όλεθρο και το θάνατο.
Οικογένειες ολόκληρες ξεκληρίστηκαν. Ξεκοίλιαζαν έγκυες γυναίκες, λόγχιζαν βρέφη αβάπτιστα και νήπια, µητέρες έπεφταν νεκρές µε τα τέκνα τους στην αγκαλιά, νεαρές κοπέλες σφαγιάζονταν πάνω στο άνθος της ηλικίας τους, σεβάσµιοι γέροντες και γερόντισσες που σε όλη τους τη ζωή υπερασπίστηκαν τα ιδανικά της πατρίδας γίνονταν παρανάλωµα του πυρός µέσα στις οικίες τους. Το αίµα των αθώων τρέχει στα σπίτια και τους δρόµους της πονεµένης Κλεισούρας, µέσα σε µια ασύλληπτη εικόνα φρίκης.
Κανείς δεν κατάφερε να σταµατήσει τους αιµοδιψείς επιδροµείς από το φρικιαστικό έργο της οµαδικής σφαγής και της πυρπολήσεως, ούτε και ο παπα-Γιώργης Μήτρας που µε το σταυρό στο χέρι εκτελείται ως νεοµάρτυρας και κατακρεουργείται στην προσπάθειά του να καταπραΰνει το µένος των αδίστακτων οργάνων του Χίτλερ, επικαλούµενος την ευσπλαχνία τους.
Μέσα στο δίωρο διάστηµα που όριζε η διαταγή µετατρέπουν τα πάντα σε κόλαση σπέρνοντας το αίµα, τη φρίκη και τον θάνατο και αφήνοντας πίσω τους διακόσια ογδόντα (280) αθώα θύµατα, που κλείνουν τον ευρύ κατάλογο των νεκρών της Επιχείρησης «Μαγιάτικη Καταιγίδα», τον Απρίλη του 1944.

Η συνοικία Αγίου Δημητρίου Κλεισούρας πριν το Ολοκαύτωμα

Ευδιάκριτες οι πυρπολημένες οικίες της συνοικίας Αγίου Δημητρίου

Ο πολιτικός εντεταλµένος του Γ΄ Ράιχ στα Βαλκάνια Χέρµαν Νώυµπαχερ χαρακτήρισε την επιχείρηση στην Κλεισούρα «παράλογο λουτρό αίµατος» και επισήµανε µε οργή πως οι φρικαλεότητες που διεπράχθησαν παρέβαιναν τις πάγιες διαταγές περί αντιποίνων του Ανώτερου Στρατιωτικού Διοικητή Νοτιοανατολικής Ευρώπης Στρατάρχη Μαξιµίλιαν φον Βάικς.
Στο µεταίχµιο της δίωρης προθεσµίας οι στρατιώτες των Ες-Ες είχαν στήσει στον τοίχο κάποιες γυναίκες και τη στιγµή που το αυτόµατο ετοιµαζόταν να κροταλίσει, άναψε πάνω από την άµοιρη Κλεισούρα η φωτοβολίδα που σήµανε τη λήξη της ανείπωτης ανθρωποθυσίας και στάθηκε η σωτηρία τους. Από τη µνήµη και την ψυχή τους, όµως, δε θα σβήσει ποτέ η εικόνα του Γερµανού εκτελεστή µε το κόκκινο από το αίµα αδιάβροχο, αλλά και της νεκρής µάνας µε το παιδί της στην αγκαλιά.

Τις επόµενες µέρες οι κάτοικοι των γύρω περιοχών µε τρόµο θα βλέπουν την Κλεισούρα να καίγεται και τη φωτιά να συµπληρώνει το έργο της καταστροφής. Όσοι είχαν καταφύγει στα δάση, επιστρέφοντας το επόµενο πρωί, δε βρίσκουν τίποτε άλλο παρά µόνο ερείπια και νεκρούς. Άλλοι αγκάλιαζαν τα πτώµατα των οικείων τους και άλλοι µάταια αναζητούσαν τους καµένους συγγενείς τους.
Η Κλεισούρα είχε µετατραπεί σε ένα τεράστιο νεκροταφείο και το κοιµητήριο του χωριού δεν επαρκούσε για να ταφούν τα διακόσια ογδόντα (280) θύµατα, που θάβονταν στις αυλές των εκκλησιών και των σπιτιών και στις πλαγιές του βουνού. Η φοβερή ναζιστική θηριωδία είχε ολοκληρωθεί µε µια ανείπωτη καταστροφή εκατοντάδων οικιών και δηµοσίων κτηρίων, µεταξύ των οποίων και το ηµιγυµνάσιο, η αστική σχολή, το νέο δηµοτικό σχολείο (που είχε ιδρυθεί το 1919) και η µεγάλη βιβλιοθήκη τους. Σύµφωνα µε τις επίσηµες εκθέσεις που συντάχθηκαν µετά την πυρπόληση της Κλεισούρας, από τις 350 οικίες οι 150 καταστράφηκαν ολοσχερώς και άλλες 25 µερικώς.
Ήταν παραµονές Μεγάλης Εβδοµάδας και η πολύπαθη Κλεισούρα ανήλθε στον Γολγοθά του µαρτυρίου της για να διδάξει και να δείξει στους ελεύθερους λαούς τον δρόµο της αυτοθυσίας, της αρετής και της ελευθερίας. Τις επόµενες ηµέρες το κλάµα και οι κραυγές απόγνωσης των κατοίκων αντηχούσαν στα γύρω φαράγγια και στα δάση επαναλαµβάνοντας το µακρόσυρτο µοιρολόγι για τα αγαπηµένα τους πρόσωπα.

Ο λαός, θέλοντας να χαρακτηρίσει το ολοκαύτωµα αυτό, δίκαια το ονόµασε σφαγή, γιατί έτσι µόνο µπορεί να χαρακτηριστεί ο τρόπος µε τον οποίο διαπράχθηκε. Το γεγονός αυτό δεν πέρασε ακόµη στην ιστορία, αλλά είναι ζωντανό στη µνήµη των πιο ηλικιωµένων, στη µνήµη των ανθρώπων που έχασαν τόσο άδικα τις οικογένειές τους και τα αγαπηµένα τους πρόσωπα. Το πένθος κυριαρχεί ακόµα και σήµερα στις ψυχές τους και το δάκρυ δεν στέρεψε ποτέ στον ακριτικό µας τόπο. Οι µαρτυρίες των επιζώντων αποτελούν σήµερα για εµάς αφηγήσεις εξωπραγµατικές και αντιµετωπίζονται µε δυσπιστία για το µέγεθος της φρικαλεότητας. Η τραυµατική αυτή εµπειρία για όσους βίωσαν το Ολοκαύτωµα της Κλεισούρας, τους ώθησε αναπόφευκτα στην απώθηση της µνήµης και στην αναγκαιότητα επαναφοράς της ζωής στην κανονικότητά της.

Τα εγκαίνια του πρώτου μνημείου στις 28 Μαΐου 1961 και το πάνδημο μνημόσυνο για το Ολοκαύτωμα της Κλεισούρας

Χαροκαμένες Κλεισουριώτισσες θρηνούν για τους νεκρούς του Ολοκαυτώματος της ιδιαίτερης πατρίδας τους στην πλατεία Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη στις 2 Νοεμβρίου 1944 (μόλις επτά μήνες μετά τη σφαγή). Το μαύρο λάβαρο φέρει τη λιτή επιγραφή: «Η Κλεισούρα δια τα σφαγιασθέντα τέκνα της».Το Ολοκαύτωµα της Κλεισούρας δεν έτυχε της δέουσας προβολής και άργησε να ιστορικοποιηθεί, καθώς οι επιζώντες ακολούθησαν και προσαρµόστηκαν στους άγραφους νόµους κατασκευής της συλλογικής µνήµης. Οι φωνές των επιζώντων αποσιωπήθηκαν ή καταπνίχθηκαν στα πλαίσια οικοδόµησης του νέου εθνικού αφηγήµατος, που επέτασσε τη διατήρηση αγαθών διπλωµατικών σχέσεων µε τους «αδελφούς» λαούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η ελληνική πολιτεία, ως ένδειξη αναγνώρισης της ηρωικής προσφοράς της Κλεισούρας, της απένειµε τον Πολεµικό Σταυρό Α΄ Τάξης· ωστόσο, η σταδιακή σχετικοποίηση του Ολοκαυτώµατος συνέτεινε στη µερική παραγνώρισή του, καθώς βρισκόταν εκτός του χώρου προβολής του από το επίσηµο ελληνικό κράτος και απασχόλησε ελάχιστα τη νεοελληνική ιστοριογραφία. Η µέχρι πρόσφατα άγνοια για το Ολοκαύτωµα και η συρρίκνωσή του σε ελάχιστες γραµµές µελετών για την κατοχική περίοδο υπήρξαν απογοητευτικές.
Εβδοµήντα δύο χρόνια µετά και έχοντας αφήσει οριστικά τη µαύρη περίοδο του Ναζισµού, οι απόγονοι των θυµάτων του Ολοκαυτώµατος απαιτούµε από την κυβέρνηση της Οµοσπονδιακής Δηµοκρατίας της Γερµανίας να αναγνωρίσει έµπρακτα τη θυσία των Κλεισουριέων, καθώς έχει κληρονοµήσει το υλικό χρέος και την ηθική συνυπευθυνότητα να µην περιέλθουν στην ιστορική λήθη τα µαζικά εγκλήµατα που διεπράχθησαν από τις γερµανικές δυνάµεις κατοχής.
Απαιτούµε να δικαιώσει τα θύµατα και τη µνήµη των επιζώντων, τείνοντας χείρα φιλίας και συνεργασίας στη βάση πάντα της ισοτιµίας, της ειλικρίνειας και της αµοιβαίας κατανόησης.
Καλούµε, όµως, µε βαθιά αίσθηση χρέους και ευθύνης και όλους εσάς, τους αιρετούς άρχοντες, να πρωτοστατήσετε στη διαδικασία επαναδιαπραγµάτευσης της ιστορίας του Ολοκαυτώµατος, η οποία πρέπει να είναι σαφής, πλήρης, διαφανής και όχι µεροληπτική, κοµµατική και δηµαγωγική, και να συµβάλετε στην πρόοδο του τόπου µας, υποστηρίζοντας κάθε υγιή προσπάθεια ανάπτυξης και ανάδειξής του.
Η ετήσια επέτειος του Ολοκαυτώµατος αποτελεί εκδήλωση µνήµης και τιµής στους Κλεισουριείς που θυσιάστηκαν από τα γερµανικά στρατεύµατα κατοχής, γιατί η µνήµη συνιστά στοιχείο ταυτότητας και ετεροπροσδιορισµού. Οι κοινές µνήµες που µοιραζόµαστε σήµερα σφυρηλατούν στενούς δεσµούς µεταξύ µας και ορίζουν εν τέλει την αίσθηση της κοινής µας µοίρας. Η θυσία της Κλεισούρας δεν αποτελεί ένα απλό ιστορικό γεγονός, αλλά καθιστά τον µαρτυρικό µας τόπο παγκόσµιο σύµβολο και πρότυπο αυτοθυσίας και ηρωισµού.
Το µνηµείο που ανήγειρε ο Σύλλογος των Απανταχού Κλεισουριέων, τιµώντας τη µνήµη των θυµάτων, θα αποτελεί αιώνιο σύµβολο του µαρτυρίου τους. Η τιµή ανήκει σε εκείνους και εµείς µόνο µε θαυµασµό και κατάνυξη υποκλινόµαστε στο µεγαλείο τους. Το δικαίωµα που µας έδωσαν να είµαστε σήµερα παρόντες µέσα στην Ιστορία είναι ένα βαρύ χρέος απέναντι στο παράδειγµα ζωής που εκείνοι χάραξαν.

Δρ Νικόλαος Σιώκης
Διδάκτωρ Ιστορίας Ελληνισµού ΑΠΘ
Ένα «παράλογο λουτρό αίµατος»: Το ολοκαύτωµα της Κλεισούρας Καστοριάς από τις γερµανικές δυνάµεις κατοχής στις 05 Απριλίου 1944
Ανάδειξη Μαρτυρικών Σημείων. Μαρτυρίες και Μαρτυρικοί Τόποι, Πρακτικά 1ου Συνεδρίου (Κοζάνη 24-25 Ιουνίου 2016), Περιφέρεια Δυτ. Μακεδονίας, Κοζάνη 2019

ΠΗΓΗ: 

ht://vlahoi.net/istories

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου. Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

 ΚΕΙΜΕΝΟ Α΄

Αλληλεγγύη και Κοινοτισμός

1.  Βέβαια πέρα από την κοινωνική αλληλεγγύη στα τρία παραπάνω επίπεδα (οικονομικό, κοινωνικό, ψυχο-συναισθηματικό) υπάρχει και η ηθική παράμετρος που μας διαφοροποιεί από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο και καταδεικνύει την ποιότητα του πολιτισμού μας. Η έκφραση της κοινωνικής αλληλεγγύης αποκαλύπτει το ηθικό υπόβαθρο τόσο του ατόμου όσο και των σύγχρονων κοινωνιών.

2.  Αντίθετα, μια κοινωνία που αδιαφορεί και προσπερνά τη φτώχεια και τη δυστυχία των άλλων είναι μια κοινωνία ανάπηρη, μια μη-κοινωνία. Γιατί η κοινωνία προϋποθέτει και συνεπάγεται την κοινότητα και το κοινό. Ο κοινοτισμός, ως ιδέα, κίνημα και πολιτική επιλογή εξανθρωπίζει το άτομο και το μετατρέπει σε «πρόσωπο». Κι αυτό γιατί ο κοινοτισμός δίνει έμφαση στις διανθρώπινες σχέσεις και στον ψυχικό σύνδεσμο των ανθρώπων που ζουν στην κοινότητα.

3.  Σε αυτό το σημείο, λοιπόν, συγκλίνουν και αλληλο-νοηματοδοτούνται η κοινωνική αλληλεγγύη και ο κοινοτισμός. Οι ηθικές προτεραιότητες και η αναγωγή του συν-ανήκειν και συν-κοινωνείν σε απόλυτες ατομικές και κοινωνικές αξίες συνιστούν τα βάθρα μιας υγιούς κοινωνίας.

4.  Η κοινωνική αλληλεγγύη, λοιπόν, απορρέει από τη φυσική ανάγκη να συνυπάρχουμε με άλλα ανθρώπινα όντα. Συνιστά μια από τις πολλές εκφράσεις της κατηγορικής προσταγής του Καντ που συμπληρώνει το χριστιανικό πρόσταγμα «Πάντα ουν όσα αν θέλητε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, ούτω και υμείς ποιείτε αυτοίς. Ούτος γαρ έστιν ο νόμος και οι προφήται», (Ματθαίος, Ζ, 12).

 

5.  Και επειδή πολλοί θα αντιτείνουν πως η βοήθεια στον «πλησίον» συνιστά μια υπέρβαση του ναρκισσισμού μας και γι’ αυτό η αλληλεγγύη είναι δύσκολο έργο, τότε το λιγότερο που έχουμε να κάνουμε ως άτομα και κοινωνία είναι αυτό που διακήρυξε ο Δαλάι Λάμα.

6.  «Αν μπορείς να βοηθάς τους άλλους. Αν δεν μπορείς να το κάνεις αυτό, τουλάχιστον μην τους προκαλείς κακό».

(Ηλίας Γιαννακόπουλος,

Απόσπασμα από το κείμενο:

«Κοινωνική αλληλεγγύη: Κοινωνικός ανθρωπισμός»,

blog«ΙΔΕΟπολις»)

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Β΄

Νέες επιλογές

1.  Η μετά την πανδημία περίοδος είναι σίγουρο πως θα συνεπιφέρει σημαντικές αλλαγές στην κοινωνική και την πολιτική μας ζωή. Η εμπειρία της καραντίνας απέδειξε πως κάποια πράγματα της καθημερινότητας μπορούν να αλλάξουν και καινούργιες προτεραιότητες να κυριαρχήσουν στη ζωή μας.

2.  Βασικά νέα στοιχεία εισέβαλαν στη ζωή μας που σταθερά μπορούν να οδηγήσουν σε συναρπαστικές αλλαγές. Χαρακτηριστικότερα είναι η σφυρηλάτηση της ενότητας, της αλληλεγγύης και της κοινωνικής συνοχής ανάμεσα στους ανθρώπους. Δίχως εγκατάλειψη της ελεύθερης αγοράς και των ατομικών ελευθεριών θα αρχίσει να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση σε συλλογικότερες  προτεραιότητες, όπως η δημόσια υγεία και η φροντίδα ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων. Αναπόφευκτα θα υπάρξει αναπροσανατολισμός και των πολιτικών αξιών. Ο αχαλίνωτος και τυφλός εγωισμός για την προστασία και ικανοποίηση του απόλυτου «εγώ» θα δώσει τη θέση του σε περισσότερη κοινωνικότητα και σε πιο συλλογικές προσπάθειες. Είναι απαραίτητη η συνειδητοποίηση της ανάγκης εξισορρόπησης ανάμεσα στην πίστη μας για ελευθερία και περιορισμό των κρατικών αυθαιρεσιών και σε μια νέα κλίμακα ηθικών αξιών που τονίζει την ένταξη σε μια κοινότητα και την αύξηση του αισθήματος ατομικής ευθύνης. Η πανδημία μάς έδειξε τη δυνατότητα αναθεώρησης καθιερωμένων νοοτροπιών και την υιοθέτηση περισσότερο συντροφικών ηθικών αξιών. Χρειαζόμαστε να καθιερώσουμε πλέον μια πολιτική βαρύτερης ουσίας. Ένα ευρύτερο ήθος ατομικών ευθυνών και φροντίδας. Να καθορίσουμε ένα καινούργιο περίγραμμα κοινωνίας των πολιτών που θα οριοθετεί τον τρόπο που βλέπουμε τις δυνάμεις της αγοράς, από τη μια μεριά, και τη δυναμική του κράτους – και ιδιαίτερα του κοινωνικού κράτους – από την άλλη.

3.  Με άλλα λόγια, η έγνοια μας από τώρα και στο εξής θα πρέπει να είναι η οικοδόμηση μιας κοινωνίας που μας γεμίζει ικανοποίηση και που μας κάνει να αισθανόμαστε σαν μέρος ενός συνόλου μεγαλύτερου από τον εαυτό μας. Αυτό σηματοδοτεί μια απόκριση περισσότερο «προοδευτική» απέναντι σε κάποιες παραδοσιακές αδυναμίες του φιλελευθερισμού. Τα όποια ηθικά μειονεκτήματα της σημερινής κοινωνίας μπορούν να αντιστραφούν με στροφή στην κοινότητα, τη μεγαλύτερη αλληλεγγύη και την αίσθηση υπευθυνότητας. Σύμφωνα με τον Amitai Etzioni («The spirit of Community», Fontana, 1995) οι νέες αντιλήψεις ομιλούν για διαφορετικές ηθικές ιεραρχήσεις που καταδικάζουν την υπερβολή στη διεκδίκηση ατομικών δικαιωμάτων και επιμέρους ταυτοτήτων αλλά και στην υποβάθμιση των ατομικών μας ευθυνών. Η άρνηση των παρεμβάσεων του κράτους δεν μπορεί να μεταφράζεται σε απουσία των ατομικών ηθικών υποχρεώσεων απέναντι στο κοινωνικό μας περιβάλλον.

4.  Το καινούργιο πολιτικό πλαίσιο θα μπορούσε να είναι η «εταιρική δημοκρατία» (σύμφωνα και με το έργο του Paul Hirst «Associative Democrasy», Polity, 1994), με την έννοια της σμίλευσης στενότερων διαδραστικών σχέσεων μεταξύ πολιτών και δημοσίων δραστηριοτήτων και αποφάσεων. Ο μεγαλύτερος δηλαδή εκδημοκρατισμός και η διαφάνεια με την κατοχύρωση των δικαιωμάτων της κοινωνίας των πολιτών στη λήψη αποφάσεων. Γεφυρώνοντας έτσι και το χάσμα κοινωνικού κεφαλαίου που έχει δημιουργηθεί στη λειτουργία της δημοκρατίας (βλ. και τη σημαντική μελέτη του Robert D. Putnam «Democracies in Flux», Oxford, 2004).

5.  Μετά τον κορωνοϊό ένα νέο πλαίσιο φροντίδας και κοινωνικής συμπαράστασης ανατέλλει.(Δημοσίευμα εφημερίδας).

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ΄

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α 

1.     Δεν μπορώ να ακούω,

2.     δεν θέλω να βλέπω άλλα

3.     πνιγμένα ανθρώπινα κορμιά.

4.     Πώς έγινα εγώ έτσι;

5.     Να βλέπω χέρια απλωμένα

6.     και το χέρι μου να μην τεντώνεται;

7.     Να κρατώ στις παλάμες μου ένα χέρι

8.     κι αυτό να ξεγλιστρά σαν χέλι

9.     και να χάνεται κάτω από τα κύματα;

10.  Τι άνθρωπος είμαι εγώ που δεν σώζω κανέναν;

11.  Ποια αλληλεγγύη γεμίζει φέρετρα;

12.  Πέστε μου ποια αλληλεγγύη;

(«Αλληλεγγύη»: Σοφία Κιόρογλου)

 

Ε Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Σ

Α.Δώστε την περίληψη του Κ.Α. σε 80 λέξεις.

/15

Β1. Βάλτε τη λέξη Σωστό ή Λάθος στο τέλος των προτάσεων με αναφορά στις αντίστοιχες § του Κ.Β.: 1. Η πανδημία κατέστησε αναγκαία την αλληλεγγύη ανάμεσα στους ανθρώπους (…), 2. Η ανάγκη για ελευθερία θα συνοδευτεί κι από μείωση της ατομικής ευθύνης (…), 3. Η κοινωνία των πολιτών θα προσδιορίσει και τον τρόπο που βλέπουμε το κοινωνικό κράτος (…), 4. Η στροφή στην κοινότητα αδυνατεί να αναιρέσει τα ηθικά μειονεκτήματα της κοινωνίας (…), 5. Η «εταιρική δημοκρατία» προϋποθέτει την υποβάθμιση της κοινωνίας των πολιτών (…).

/10

Β2α. Να βρείτε και να αξιολογήσετε την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του τίτλου του Κ.Β.λαμβάνοντας υπόψη τη σχέση του με το θέμα και τη θέση που λαμβάνει – προβάλλει ο συγγραφέας. Δώστε δύο παραδείγματα που επικυρώνουν τα παραπάνω.

/8

β.«Χαρακτηριστικότερα…ανθρώπους» (§2, Κ.Β.). Με ποιον τρόπο και ποιες θέσεις θεμελιώνει και επεξηγεί την παραπάνω βασική του θέση ο συγγραφέας. Να σχολιάσετε το ρόλο δύο γλωσσικών επιλογών στην προβολή και στερέωση της θέσης αυτής.

/7

Β3α. Να βρείτε στα Κ.Α. και Κ.Β. μία κοινή αναφορά στην αξία και το ρόλο του «κοινοτισμού» στην μετά κορονοϊό εποχή και κοινωνίες.

/10

β. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες συνώνυμες έτσι ώστε ο λόγος να καταστεί πιο άμεσος και οικείος: 1.Η υιοθέτηση συντροφικών ηθικών αξιών (§2, Κ.Β.), 2.Θα οριοθετεί τον τρόπο που βλέπουμε (§2, Κ.Β.), 3.Με την έννοια στης σμίλευσης στενότερων σχέσεων (§4, Κ.Β.), 4.Η σφυρηλάτηση της ενότητας ανάμεσα στους ανθρώπους (§2, Κ.Β.), 5.Η οικοδόμηση μιας κοινωνίας (§3, Κ.Β.).

/5

Γ. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Δώστε σε γενικές γραμμές τα συναισθήματα του ποιητικού υποκειμένου και να επισημάνετε τέσσερις κειμενικούς δείκτες αναλύοντας δύο από αυτούς. Νιώσατε κάποτε κι εσείς όπως η ποιήτρια; (180 λέξεις)

/15

Δ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ – ΈΚΘΕΣΗ

1.«Οι σύγχρονες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες προβάλλουν επιτακτικά το αίτημα της «αλληλεγγύης» ως συστατικού στοιχείου του πολιτισμού μας. Σε κείμενο των 500 λέξεων να αναπτύξετε: α. Τη μορφή (ες) και το περιεχόμενο της αλληλεγγύης και β. Τη θετική συνεισφορά αυτής τόσο για το άτομο όσο και για την κοινωνία» (Να έχει το κείμενο τη μορφή άρθρου).

/30

Εναλλακτικό

2. Στα κείμενα διαπιστώνονται ως αναγκαιότητα οι αλλαγές που επέφερε ή θα επιφέρει η πανδημία για την επιβίωση των κοινωνιών και την εξασφάλιση συνθηκών για μια άλλη ποιότητα ζωής. Να βρείτε και να αναπτύξετε τρία (3) θετικά στοιχεία για την επίτευξη των παραπάνω στόχων (υποχρεωτικά από το κείμενο ή δύο από τα κείμενα κι ένα της δικής σας πρότασης – επιλογής) και τον τρόπο με τον οποίο το σχολείο μπορεί να καλλιεργήσει στους νέους τον κοινοτισμό και η οικογένεια την αξία της κοινωνικής αλληλεγγύης. (370 λέξεις)

 

Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ

Α.Στο κείμενο καταγράφεται η σχέση της κοινωνικής αλληλεγγύης με τον κοινοτισμό. Αρχικά τονίζεται η παράλληλη πορεία της κοινωνικής αλληλεγγύης με την ηθική. Επισημαίνεται, επίσης, η αλληλονοηματοδότηση μεταξύ της κοινωνικής αλληλεγγύης και του κοινοτισμού που ενισχύει τον ψυχικό δεσμό μεταξύ των ανθρώπων. Στο πλαίσιο αυτό η ανθρώπινη συνύπαρξη λογίζεται ως αξία. Προς επίρρωση του περιεχομένου της κοινωνικής αλληλεγγύης προβάλλεται η κατηγορική προσταγή του Καντ και η σχετική προτροπή του Χριστιανισμού. Επιλογικά και ενάντια στις ενστάσεις που διατυπώνονται για το εφικτό της κοινωνικής αλληλεγγύης παρατίθεται σχετική γνώμη του Δαλάι Λάμα.

Β1.1Σ («Χαρακτηριστικότερα…ανθρώπου», §2), 2Λ («Είναι απαραίτητο…ευθύνης», §2), 3Σ («Να καθορίσουμε…άλλη», §2), 4Λ («Τα όποια…υπευθυνότητας», §3), 5Λ(§4).

Β2α.Ο τίτλος προοικονομεί και προϊδεάζει τον αναγνώστη για τις «προβλέψεις» του σχετικά με την μετα-κορονοϊό εποχή. Έτσι ο αναγνώστης διερωτάται και αναζητά το είδος και το περιεχόμενο των επιλογών. Έτσι προκαλείται το ενδιαφέρον του αναγνώστη και εστιάζει την προσοχή του στις συγκεκριμένες επιλογές. Ο συγγραφέας προβαίνει στην καταγραφή αλλά και στην προτροπή για τις αλλαγές – επιλογές που είναι αναγκαίες. Ενδεικτικά τέτοιες επιλογές μπορεί να είναι: α. Η κοινωνία της αλληλεγγύης και της κοινωνικής συνοχής (§1), β. Η ένταξη στην κοινότητα με την αρωγή ενός επαναπροσδιορισμού των ηθικών αξιών. Με την ανάλυση των δύο αυτών επιλογών ο συγγραφέας δίνει το περιεχόμενο του τίτλου και επεξηγεί την επιλογή του όρου «Επιλογές» ως τίτλο. Έτσι αυτός λειτουργεί με σωστό επικοινωνιακό τρόπο και βοηθά στην κατανόηση του κειμένου.

β. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί το πλαίσιο της αυριανής κοινωνίας, ως μίας αναγκαιότητας μετά την επέλαση της πανδημίας. Θεμέλιοι λίθοι αυτής της κοινωνίας η Ενότητα, η Αλληλεγγύη και η Κοινωνική συνοχή. Την πρότασή του αυτή τη θεμελιώνει και την επεξηγεί με τα ακόλουθα επί μέρους στοιχεία, ακολουθώντας υπόρρητα μία παραγωγική συλλογιστική πορεία (Γενικό ® Ειδικό). Ειδικότερα τα στοιχεία που θεμελιώνουν τη βασική του θέση – πρόταση είναι: α. Η στροφή – έμφαση σε «συλλογικότερες  προτεραιότητες», β. Η άρνηση – υπέρβαση του εγωκεντρικού πνεύματος και η καλλιέργεια της κοινωνικότητας, γ. Η ένταξη σε κοινότητες και η αύξηση της ατομικής ευθύνης, δ. Η αποδοχή ενός νέου Ηθικού κώδικα. Τα παραπάνω στοιχεία συνθέτουν την πρόταση – όραμα του συγγραφέα. 

Την παραπάνω θέση με τα ιδιαίτερα γνωρίσματα την υποστηρίζει και με τις ανάλογες γλωσσικές επιλογές. Εκτός από το γ’ Ενικό πρόσωπο που υποδηλώνει το ουδέτερο ύφος και την αντικειμενικότητα ο συγγραφέας στην §2 χρησιμοποιεί και το α’ Πληθυντικό πρόσωπο με σκοπό να καταδείξει την καθολικότητα της απαίτησης και συμμετοχής σε αυτήν την επιλογή. Η αλλαγή της κοινωνίας προς μία θετική εκδοχή προϋποθέτει την ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση όλων. Υφολογικά το πρόσωπο αυτό προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια και οικειότητα. Σημαντικός, επίσης, είναι και ο ρόλος της Προτρεπτικής Υποτακτικής (να καθιερώσουμε, να καθορίσουμε). Με τη συγκεκριμένη έγκλιση υποδηλώνεται η ευχή – συμβουλή – προτροπή για το χρέος και την ευθύνη όλων μας με στόχο τη δόμηση μιας άλλης κοινωνίας, 

Β3α.Και στα δύο κείμενα γίνεται ευρεία αναφορά στην έννοια και την αναγκαιότητα – ρόλο του κοινοτισμού. Ειδικότερα στο Κ.Α. (§2) καταγράφεται η συμβολή του στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου και στην ενίσχυση των διαπροσωπικών σχέσεων. Επιπλέον τονίζεται ο ρόλος του κοινοτισμού στη βίωση του αισθήματος της συγ-κοινωνίας των ανθρώπων (§3). Ανάλογες αναφορές υπάρχουν και στο Κ.Β., όπως η προτεραιτότητα στην ένταξη σε μια κοινωνία (§1) που συνοδεύεται από θετικά στοιχεία και βιώματα, όπως την ηθικοποίηση και συντροφικότητα. Επίσης ο κοινοτισμός ενισχύει την αλληλεγγύη και καλλιεργεί την υπευθυνότητα (§3). Γενικότερα ο κοινοτισμός ως θεσμός και κοινωνική συμπεριφορά – πρακτική προβιβάζει σε αξία την ατομική ευθύνη και το αίσθημα της κοινωνικής αλληλεγγύης μέσα από την σφυρηλάτηση της συντροφικότητας και της ηθικής συμπεριφοράς.

β.1.Υιοθέτηση - Αποδοχή, 2.Οριοθετεί – Καθορίζει - Προσδιορίζει, 3.Σμίλευσης – Χάραξης – λάξευμα – σκάλισμα – καλλιέργεια, 4.Σφυρηλάτηση - Διαμόρφωση, 5.Οικοδόμηση - Χτίσιμο.

 

Γ. Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

Στο ποίημα το ποιητικό υποκείμενο με έναν απολογητικό και εξομολογητικό τρόπο εκφράζει τη θλίψη του για την αδυναμία να προσφέρει βοήθεια – ίσως και ζωή – σε συνανθρώπους πάσχοντες ή που ζητούν βοήθεια. Σε κάποιους στίχους τα συναισθήματα λαμβάνουν τη μορφή ενοχικών συναισθημάτων μέσα από μία έντονη αυτοκριτική (4, 10). Αυτή η ηθική  αυτομαστίγωση υποδηλώνει κάποιες ενοχής για ό,τι μπορούσε να πράξει και δεν το έπραξε ή για κάποια αδιαφορία (5-6). Είναι μία καταγγελία για έναν υφέρποντα μιθριδατισμό (ατομικό και κοινωνικό). Η έκφραση των συναισθημάτων του ποιητικού υποκειμένου φανερώνει μία προσπάθεια αυτογνωσίας (4…) για να αιτιολογήσει και όχι να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του. Πολλές φορές τα συναισθήματα λαμβάνουν τη μορφή ενός επικριτικού λόγου ή ακόμη και καταγγελτικού για την αδυναμία ή απροθυμία προσφοράς αλληλεγγύης (11-12).

Στο ποίημα πλεονάζουν τα εκφραστικά μέσα που συνδράμουν στην εξωτερίκευση και αποτύπωση των συναισθημάτων της ποιήτριας. Τέτοια είναι: Το α’ Ενικό πρόσωπο, Τα Ερωτηματικά, Οι Εικόνες, Οι Επαναλήψεις και ο Συγκινησιακός λόγος. Ειδικότερα το α΄ Ενικό πρόσωπο υποδηλώνει την έκφραση μιας προσωπικής εξομολόγησης της ποιήτριας αλλά και μιας έντονης αυτοκριτικής για την αδυναμία της να προσφέρει βοήθεια. Ο υποκειμενικός χαρακτήρας του προσώπου αναδεικνύει και το μέγεθος της ευθύνης που βαραίνει ηθικά την ποιήτρια. Τα πολλαπλά ερωτηματικά του ποιήματος αναδεικνύουν την αγωνία της ποιήτριας να οριοθετήσει το πλαίσιο ευθύνης της. Όσο, όμως, κι αν το ερώτημα απευθύνεται στο Εγώ της, εύκολα γίνεται αντιληπτό πως αυτό έχει αποδέκτη και το Εμείς. Έτσι οι εκφραστικοί τρόποι βοηθούν στην ανάδειξη και καταγγελία της κοινωνικής υποκρισίας και της ψευδούς αλληλεγγύης.

Σε μία παρόμοια περίπτωση αδυναμίας – απροθυμίας επίδειξης αλληλεγγύης βρέθηκα κι εγώ, όταν προσπέρασα έναν άστεγο χωρίς την εκδήλωση ενδιαφέροντος ή κάποιας πρακτικής βοήθειας και υλικής αλληλεγγύης. Ο άστεγος δεν ζητιάνευε, αλλά τα μάτια, το βλέμμα και η όλη παρουσία του αποτύπωναν μία «ικεσία» για βοήθεια. Ένιωσα πολύ αμήχανος όταν άρχισα να συνειδητοποιώ πως η αδιαφορία μου ίσως να απογοήτευε τον άστεγο και να διόγκωνε το πρόβλημά του. Μία αδιαφορία αναιτιολόγητη που με οδήγησε σε μία σκληρή αυτοκριτική γι’ αυτόν τον μιθριδατισμό που κυριαρχεί στην εποχή μας.

 

Δ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ  ΚΕΙΜΕΝΟΥ – ΈΚΘΕΣΗ

­Η ανάλυση του θέματος 1 βρίσκεται στο blog του συγγραφέα ΙΔΕΟπολις ,iliasgiannakopoulos.blogspot.com και ειδικότερα στα άρθρα:α.

«Κοινωνική Αλληλεγγύη – Κοινωνικός ανθρωπισμός»και β.«Κοινωνική Αλληλεγγύη: Θετική ενέργεια».

 ΙΔΕΟπολις