ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ ΑΛΛΟΣ ΕΝΑΣ ΜΙΛΗΣΙΟΣ

Αναξιμένης ο Μιλήσιος «Αήρ και πολλαπλοί κόσμοι»

 

ΠΗΓΗ: http://www.terrapapers.com/?p=39686 

Για τον μαθητή του Αναξίμανδρου, Αναξιμένη, ο αήρ ήταν η αχανής υλική μάζα -που βρισκόταν σε συνεχή κίνηση, όπως ακριβώς το άπειρο του Αναξίμανδρου- στην οποίαν αναγόταν γενετικά καθετί που υπήρχε.

«Ο Αναξιμένης ήταν Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, ο τρίτος στη διαδοχή Μιλήσιος φιλόσοφος, ήταν γιος του Ευρύστρατου και μαθητής του Αναξίμανδρου. Δραστηριοποιήθηκε στο δεύτερο μισό του 6ου π.κ.ε. αιώνα και πέθανε πιθανώς σε ηλικία 60 χρονών κατά την 63η Ολυμπιάδα (528-525 π.κ.ε.). Για τον βίο και τις δραστηριότητες του Αναξιμένoυς γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα. Οι περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του βασίζονται στον Θεόφραστο, που διασώζεται περιληπτικά από τον Σιμπλίκιο. Αποσπάσματα της φιλοσοφίας του βρίσκονται σε κείμενα του Αριστοτέλη, του Πλούταρχου, του Ιππόλυτου και του Αέτιου.

Ο Αναξιμένης αποδεχόταν κι αυτός, όπως όλοι οι άλλοι Ίωνες φιλόσοφοι, την βασική μονιστική αρχή της Ιωνικής Σχολής ότι τα πάντα πηγάζουν από μία αρχή και τελικά καταλήγουν σ’ αυτήν. Σύμφωνα με τις απόψεις του μεγάλου Έλληνα φιλοσόφου, αρχή των πάντων ήταν ο αέρας, που κατ’ αυτόν ήταν άπειρος, δηλαδή απροσδιόριστος και αιώνιος. Ο αήρ ήταν η αχανής υλική μάζα στην οποίαν αναγόταν γενετικά καθετί που υπήρχε. Αυτό ακριβώς επισημαίνει ο Ψευδο-Πλούταρχος: «Αναξιμένην δε φασι την των όλων αρχήν τον αέρα ειπείν και τούτον είναι τω μεν μεγέθει άπειρον, ταις δε περί αυτόν ποιότησιν ωρισμένον» {[Plut.] Strom. 3 (D 579)}.

«Αήρ και πολλαπλοί κόσμοι»

Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει για τον Αναξιμένη ότι, εκτός από μαθητής του Αναξίμανδρου (610-540 π.κ.ε.), υπήρξε και μαθητής του Παρμενίδη (540-470 π.κ.ε.) – δεν αντιστοιχούν, όμως, σωστά οι ημερομηνίες–, ενώ επισημαίνει ότι θεωρούσε τον αέρα ως πρώτη αρχή:

«Αναξιμένης Ευρυστράτου, Μιλήσιος ήκουσεν Αναξιμάνδρου, ένιοι δε και Παρμενίδου φασίν ακούσαι αυτόν. ούτος αρχήν αέρα είπεν και το άπειρον. Κινείσθαι δε τα άστρα ουχ υπό γην, αλλά περί γην. κέχρηταί τε λέξει Ιάδι απλή και απερίττω» (Φιλοσόφων Βίοι ΙΙ, 3).

Ο Ήλιος, η Σελήνη και όλα τα άστρα δεν περνούν κάτω, αλλά γύρω από τη Γη. Αυτό σημαίνει ότι ο Αναξιμένης «σχεδίασε» μια εικόνα του Κόσμου όχι σφαιρική, όπως πρότεινε ο δάσκαλός του Αναξίμανδρος, αλλά μάλλον ημισφαιρική.

Ο αέρας του Αναξιμένη βρισκόταν σε συνεχή κίνηση, όπως ακριβώς το άπειρο του Αναξίμανδρου. Τελικά από αυτή την αέναη κίνηση του αέρα δημιουργήθηκε όλη η ποικιλία φαινομένων και πραγμάτων. Από τον αέρα μέσω της αραίωσης προερχόταν το πυρ, ενώ μέσω της συμπύκνωσης του αέρα δημιουργήθηκαν τα ύδατα και η γη.

Πράγματι, ο Αναξιμένης θεωρούσε ως καθοριστική υλική αρχή της Δημιουργίας τον αέρα:

«Τον τα πάντα περιλαμβάνοντα και συνέχοντα και δι  ἀραιώσεως και πυκνώσεως πάντα τα ορατά και αισθητά παράγοντα».

Γένεσις και φθορά κόσμων διαδέχονται ακατάπαυστα η μία την άλλη. Ο Αναξιμένης πρέσβευε, όπως και ο Αναξίμανδρος, ότι ο Κόσμος μας δεν ήταν ο μοναδικός που υπήρχε. Ταυτόχρονα υποστήριζε ότι η αχανής μάζα του αέρα περιείχε αναρίθμητους Κόσμους που συνεχώς γεννιούνταν και πέθαιναν, επιστρέφοντας στο αρχικό άπειρο (νεφέλωμα;).

Μολονότι ο Αναξιμένης, υιοθέτησε το «άπειρον» του Αναξίμανδρου για να προσδιορίσει μ’ αυτό την βασική αρχή του, τον αέρα, εντούτοις δεν ακολούθησε την άποψη του προκατόχου του ως προς τα παράγωγά του πρωταρχικού αυτού υλικού στοιχείου. Αυτό σημαίνει ότι, ενώ στον Αναξίμανδρο έχουμε διαδοχή κόσμων, η φιλοσοφική σκέψη του Αναξιμένη μας οδηγεί στην ταυτόχρονη πολλαπλότητα κόσμων. Φαίνεται πως ο Αναξιμένης υπερκέρασε την φιλοσοφική άποψη του διδασκάλου του και επέφερε αισθητή βελτίωση στο κοσμολογικό σύστημα του Αναξίμανδρου.

Η άποψή του αυτή αντικατοπτρίζει σύγχρονες απόψεις της Αστροφυσικής για άπειρους υπεραισθητούς κόσμους, που συνυπάρχουν με τον δικό μας, αλλά δεν γίνονται αισθητοί από εμάς. Επίσης, στην φιλοσοφία του παραλλήλισε τον Κόσμο και το άτομο, τον αέρα και την ψυχή, πράγμα που φαίνεται στην μόνη φράση που επιζεί από το έργο του: «Οίον η ψυχή, φησίν, η ημετέρα αήρ ούσα συγκρατεί ημάς, και όλον τον κόσμον πνεύμα και αήρ περιέχει» [(Αέτ. I 3, 4 (D. 278)].

Αυτή η πρόταση περιέχει το σπέρμα της διδασκαλίας της Φυσικής για τον μακρόκοσμο και τον μικρόκοσμο, η οποία διαμορφώθηκε πολύ πολύ αργότερα.

Αυτό ακριβώς θέλουμε να δείξουμε επιμένοντας στην θέση μας ότι ο 17ος αιώνας και οι μετέπειτα δύο αιώνες δεν ήταν τίποτε άλλο από μία ρήξη, μια επικράτηση της Μηχανοκρατίας και, για λίγους αιώνες, του περιορισμένου μοντέλου της Νευτώνειας-Ευκλείδειας επιστήμης, ενώ ουσιαστικά η μη αισθητή γεωμετρία του Riemann είναι εκείνη η οποία περιγράφει αυτό ακριβώς που πίστευαν και πρέσβευαν οι περισσότεροι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. 

Η κίνηση: Το πυρ, όπως ήδη αναφέραμε, παράγεται από την μάνωση (αραίωση) του αέρα, ενώ το νερό και η γη από την συμπύκνωσή του. Αντίθετη διεργασία παρέχει και πάλι τον αέρα. Η κίνηση, κατά τον Αναξιμένη, είναι έμφυτη ιδιότητα της αεριώδους ύλης και με την επενέργειά της επιτυγχάνονται τόσο η αραίωση όσο και η πύκνωση. Δηλαδή ο Αναξιμένης πίστευε ότι από τον αέρα, μέσω μιας διαδικασίας πύκνωσης και αραίωσης, δημιουργήθηκαν το πυρ, το νερό και η γη.

Από τον αέρα διαχωρίστηκαν με πύκνωση τα βαριά σώματα που κατευθύνθηκαν προς τα κάτω και σχημάτισαν την Γη. Μια αντίθετη διαδικασία, μέσω της αραίωσης, σχημάτισε τα ελαφρά σώματα. Αυτά οδηγήθηκαν προς τα επάνω και δημιούργησαν τα άστρα και τον Ήλιο. Η κίνηση των σωμάτων προέκυπτε από την διαφορά στο βάρος και την θερμότητά τους. Τέλος, η συνοχή τους οφειλόταν στον πυκνό και ψυχρό αέρα, τον οποίο περιείχαν τα σώματα αυτά.

Πολύ πιθανόν, όπως διατείνονται πολλοί μελετητές του έργου του, η κίνηση που περιγράφει ο Αναξιμένης να αντικατοπτρίζει την περιστροφική κίνηση. Η περί άξονα, λοιπόν, κίνηση δίνει γένεση σε όλα τα σώματα, τα οποία αφού διανύσουν και τερματίσουν τον βίο τους, διαλύονται μέσω της διαδικασίας της αραιώσεως. 

Γη και δημιουργία: Στην δημιουργία που βρισκόμαστε, πρώτη δημιουργήθηκε η Γη από συμπύκνωση του αεριώδους περιβλήματός της. Επειδή δε στον αέρα -καλύτερα απ’ όλα τα σώματα- συγκρατούνται εκείνα που έχουν μεγάλη επιφάνεια, γι’ αυτόν τον λόγο η Γη παρομοιάζεται με τεράστιο πλατύ δίσκο μεγάλης έκτασης. Η Γη ήταν «πλατεία επ  ἀέρος οχουμένη», δηλαδή είναι μία πεπλατυσμένη επιφάνεια, η οποία ακινητεί στο κέντρο του Σύμπαντος, στηριζόμενη στον αέρα.

Ο Αριστοτέλης (Περί Ουρανού Β, 294b, 13-17) ανέφερε ότι ο Αναξιμένης, όπως ο Αναξαγόρας και ο Δημόκριτος, θεωρούσαν πως αιτία της ακινησίας της Γης ήταν το πλατύ σχήμα της:

«Αναξιμένης δε και Αναξαγόρας και Δημόκριτος το πλάτος αίτιον είναί φασι του μένειν αυτήν. Ου γαρ τέμνειν, αλλ  ἐπιπωμάζειν τον αέρα τον κάτωθεν, όπερ φαίνεται τα πλάτος έχοντα των σωμάτων ποιείν ταύτα γαρ και προς τους ανέμους έχει δυσκινήτως δια την αντέρεισιν» (Αριστοτ. Περί Ουρανού Β,  294b, 13-17).

Ο Αναξιμένης, ο Αναξαγόρας και ο Δημόκριτος ισχυρίζονται πως αιτία της ακινησίας είναι το πλατύ σχήμα της (γης). Δεν κόβει, αλλά σκεπάζει σαν καπάκι τον αέρα από κάτω της, πράγμα που φαίνεται να κάνουν τα σώματα με το πλάτος. Αυτά δυσκολεύονται να τα κινήσουν ακόμα και οι άνεμοι, λόγω της αντίστασης.

Πράγματι, ο Αναξιμένης ο Μιλήσιος, θεωρούσε, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ότι η Γη ήταν πλατιά και πως ο Ήλιος, η Σελήνη, όπως και όλοι οι αστέρες, προήλθαν από τον πλανήτη μας: «Πιλομένου δε του αέρος πρώτην γεγενήσθαι λέγει την γην πλατείαν μάλα· διο και κατά λόγον αυτήν εποχείσθαι τω αέρι· και τον ήλιον και την σελήνην και τα λοιπά άστρα την αρχήν της γενέσεως έχειν εκ γης. Αποφαίνεται γουν τον ήλιον γην, δια δε την οξείαν κίνησιν και μαλ  ἱκανῶς θερμήν ταύτην καύσιν λαβείν» {[Plut.] Strom. 3 (D 579) ‹ I, 6}.

Την ίδια πληροφορία βρίσκουμε και στον Ιππόλυτο, ο οποίος χαρακτηριστικά αναφέρει: «Την δε γην πλατείαν είναι επ  ἀέρος οχουμένην, ομοίως δε και ήλιον και σελήνην και τα άλλα άστρα πάντα πύρινα όντα εποχείσθαι τω αέρι δια πλάτος. Γεγονέναι δε τα άστρα εκ της γης δια το την ικμάδα εκ ταύτης ανίστασθαι» [Hippol. Ref. I, 7, 4-5 (D. 560 W11)].

Όσον αφορά το σχήμα του πλανήτη μας, αναφέρεται ότι η Γη, που δημιουργήθηκε από την συμπύκνωση του αεριώδους περικαλύμματός της, ήταν επίπεδη και στηριζόταν στον αέρα (Πλούταρχ. «Στρωματείς» Ι, 6 και Ιππόλυτος, «Κατά πασών των αιρέσεων έλεγχος» Ι, 7).

Ο Αέτιος γράφει ότι ο Αναξιμένης υποστήριζε πως η Γη, χάρη στο επίπεδο σχήμα της, επέπλεε στον αέρα, ο οποίος πληρούσε όλο τον χώρο του Σύμπαντος. Στον τελευταίο κρυστάλλινο ουρανό, που αποτελεί την εξώτατη ως προς την Γη στιβάδα τροχιών, βρίσκονται οι αστέρες σαν καρφιά και περιφέρονται έτσι γύρω από την Γη: «Αναξιμένης πυρίνην μεν την φύσιν των άστρων, περιέχειν δε τινα και γεώδη σώματα συμπεριφερόμενα τούτοις αόρατα» [Αέτ. II, 13, 10, (D. 342)].

«Αναξιμένης ήλων δίκην καταπεπηγέναι τα άστρα τω κρυσταλλοειδεί. Ένιοι [;] δε πέταλα είναι πύρινα ώσπερ ζωγραφήματα» [Αέτ. ΙΙ, 14, 3, (D. 344)], και

«Αναξιμένης ουχ υπό γην, αλλά περί αυτήν στρέφεσθαι τους αστέρες» [Αέτ. II, 16, 6, (D. 346)].

Η Γη, λοιπόν, σύμφωνα με τον Αναξιμένη, ήταν ένα επίπεδο σώμα που αιωρούνταν στον αέρα και στηριζόταν πάνω σ’ αυτόν.

Όσον αφορά τον Ήλιο, ο Αναξιμένης πίστευε πως προήλθε από την Γη, ήταν όμοιος μ’ αυτήν, «πλάτος ως πέταλον» [Αέτ. II, 23, 1, (D. 352)] και ότι απέκτησε μεγάλη θερμότητα, λόγω της γρήγορης κίνησής του [Πλούταρχ. «Στρωματείς» Ι, 6 και Στρωματείς I, 3 (D. 579)]. Πρώτη, λοιπόν, σχηματίστηκε η Γη και κατόπιν τα άστρα και οι πλανήτες, που αποτελούσαν το πεπερασμένο Σύμπαν, εντός του οποίου υπήρχε ένα πλήθος σκοτεινών σωμάτων. 

Η φιλοσοφία του Αναξιμένη: Ουσιαστικά δύο ήταν οι βασικές έννοιες της φιλοσοφίας του Αναξιμένη, που καθόρισαν την συμβολή του στην επιστήμη.

Αφενός μεν η έννοια του αέρα σαν κάτι το αόρατο, αφετέρου δε η θέση του ότι όλα τα είδη έχουν μία κοινή καταγωγή. Πράγματι, στην καθαρή προκοσμική του κατάσταση ο αέρας ήταν αόρατος χωρίς εσωτερική διάρθρωση και χωρίς ποιοτικά χαρακτηριστικά, έτσι ώστε να κάνουν αισθητή την ύπαρξή του. Γίνεται αισθητός μόνο με την κοσμογονική και κοσμολογική του λειτουργία, όταν η θερμοκρασία και η υγρασία του υπόκεινται σε μεταβολές (ποιοτικός μετασχηματισμός).

Μ’ αυτές τις βασικές φιλοσοφικές έννοιες του Αναξιμένη, η Σχολή της Μιλήτου πρόσφερε στην επιστήμη συγκεκριμένη επιστημονική Κοσμολογία. Επίσης, ο καθαρός λόγος του Αναξιμένη και το ότι εισήγαγε το ποσοτικό κριτήριο για τις ποιοτικές διαφορές τον κάνουν πρόδρομο της «λογικής εξήγησης». Ο Αναξιμένης ήταν ο πρώτος φυσιοδίφης, ο οποίος σε κάθε υλική μεταβολή έβλεπε μία αληθινή αιτία. Πρώτος επίσης διέκρινε τους απλανείς αστέρες από τους πλανήτες και έδωσε την φυσική εξήγηση των ηλιακών και των σεληνιακών εκλείψεων.

Για τον Ήλιο ο Αναξιμένης αναφέρει, πως προήλθε από τη Γη, πως έχει σχήμα όμοιο με αυτήν αλλά πως απέκτησε μεγάλη θερμότητα λόγω της γρήγορης κίνησής του.

Ωστόσο, είναι γεγονός ότι ο Αναξιμένης, παρά την καθαρότητα της φιλοσοφικής σκέψης του, δεν χρησιμοποίησε το εργαλείο των μαθηματικών^ αυτό το βασικό βήμα προς τον ορθολογισμό, όπως θα δούμε στην συνέχεια, το κάνουν οι Πυθαγόρειοι. 

Βιβλιογραφία

Θεοδοσίου Στράτος: Η εκθρόνιση της Γης – Η διαπάλη του γεωκεντρικού με το ηλιοκεντρικό σύστημα. Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα, 2007.

ΑΝΙΧΝΕΥΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ

ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ

Η ζωή του

Ο Αναξίμανδρος γεννήθηκε στη Μίλητο το 610 π. Χ. περίπου και πέθανε λίγο μετά το 546 π. Χ. Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, ήταν μαθητής του Θαλή και άμεσος συνεχιστής του έργου του. Για την ζωή του ξέρουμε πολύ λίγα. Σύμφωνα με τον Αιλιανό ηγήθηκε της αποστολής της Μίλητου στην ίδρυση αποικίας στην Απολλωνία, ενώ σύμφωνα με τον Κικέρωνα προειδοποίησε τους Σπαρτιάτες να εγκαταλείψουν προσωρινά την Σπάρτη προβλέποντας τον σεισμό που έγινε λίγο μετά καταστρέφοντας οικίες και ιερά. Γενικώς όλες οι πληροφορίες που αφορούν τον Αναξίμανδρο είναι δευτερογενείς, συνήθως από μεταγενέστερους σχολιαστές οι οποίοι όμως είχαν ανά χείρας το βιβλίο του, άρα οι πληροφορίες τους είναι κατά πάσα πιθανότητα έγκυρες, ειδικά αν αναλογιστούμε το γεγονός ότι ταυτίζονται μεταξύ τους στο περιεχόμενο.

 Το έργο του

Το έργο του Αναξίμανδρου ήταν πολύπλευρο και σε πολλούς τομείς της επιστήμης, πολλών εκ των οποίων θεωρείται και ιδρυτής. Συγκεκριμένα είναι ο ιδρυτής της επιστήμης της γεωγραφίας, αφού ήταν αυτός ο οποίος δημιούργησε τον πρώτο χάρτη του Ελληνικού κόσμου. Θεωρείται από τους ιδρυτές της αστρονομίας καθώς δημιούργησε τον πρώτο χάρτη με τους αστερισμούς του ουράνιου στερεώματος, προσπάθησε να καταγράψει τις διαδοχικές θέσεις του ήλιου, ενώ εφηύρε το ηλιακό ρολόι το οποίο με μια κάθετη βελόνα κατέγραφε τον χρόνο σε συνάρτηση με την πορεία του ήλιου. Σύμφωνα με το κοσμολογικό σύστημα το οποίο κατασκεύασε ο

Αναξίμανδρος και το οποίο κατέγραψε στο βιβλίο του "Περί φύσεως" (το οποίο φυσικά δεν έχει διασωθεί), στο κέντρο του σύμπαντος βρισκόταν η γη και αυτό γιατί ισαπέχει από όλα τα σημεία της ουράνιας περιφέρειας. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό η γη είχε σχήμα δίσκου, γύρω από τον οποίο κινούνταν τα άστρα και η σελήνη σε προδιαγεγραμμένες τροχιές. Αλλά και ως βιολόγος διετύπωσε την τολμηρή και καινοφανή θεωρία ότι ο άνθρωπος προήλθε από μια αργή εξελικτική διαδικασία, ενώ ο πρόγονος του ήταν το ψάρι.

Η προέλευση της φύσης και τον όντων

Αναμφίβολα η φήμη του Αναξίμανδρου οφείλεται στο γεγονός ότι, ως τις μέρες μας έχει φτάσει αυτούσιο ένα μικρό απόσπασμα του βιβλίου του, το οποίο περιγράφει με έναν ποιητικό -και εν πολλοίς ανεπανάληπτο - τρόπο, το πως δημιουργήθηκε ο κόσμος. Το απόσπασμα που σώζει ο δοξογράφος Σιμπλίκιος είναι το ακόλουθο:

.....λέγει δ' αὐτὴν μήτε ὕδωρ μήτε ἄλλο τι τῶν καλουμένων εἶναι στοιχείων, ἀλλ' ἑτέραν τινὰ φύσιν ἄπειρον,ἐξ ἧς ἅπαντας γίνεσθαι τοὺς οὐρανοὺς καὶ τοὺς ἐν αὐτοῖς κόσμους· ἐξ ὧν δὲ ἡ γένεσίς ἐστι τοῖς οὖσι, καὶ τὴν φθορὰν εἰς ταῦτα γίνεσθαι κατὰ τὸ χρεών· διδόναι γὰρ αὐτὰ δίκην καὶ τίσιν ἀλλήλοις τῆς ἀδικίας κατὰ τὴν τοῦ χρόνου τάξιν...

Μετάφραση

(Ο Αναξίμανδρος) υποστήριξε ότι ούτε το νερό ούτε κάποιο άλλο στοιχείο είναι η αρχή των όντων, αλλά το άπειρο από το οποίο προήλθαν όλοι οι ουρανοί και οι κόσμοι. Από εκεί που γεννιούνται όλα τα όντα, εκεί επιστρέφουν μοιραία όταν ολοκληρωθεί η φθορά τους. Έτσι τιμωρούνται και επανορθώνουν αμοιβαία την αδικία τους σύμφωνα με την τάξη του χρόνου....

Πριν προχωρήσουμε διαβάστε εκ νέου δύο τουλάχιστον φορές το απόσπασμα και αισθανθείτε την μέθεξη της φυσικής φιλοσοφίας με την ατόφια ανθρώπινη έμπνευση....

α) Το Αναξιμάνδρειο "Απειρον"

Σύμφωνα με την ορθολογική και φιλολογικά ορθότερη ερμηνεία, το "Άπειρον" του Αναξίμανδρου  σήμαινε αυτό που δεν έχει όριο από την άποψη του χώρου. Δεν είναι ξεκάθαρο όμως αν το Άπειρον είναι κάποιας μορφής ύλη, η οποία φυσικά δεν έμοιαζε με καμία μορφή από όσες είναι ήδη γνωστές, η αντιθέτως μια θεϊκή ουσία που περικλύει την κίνηση, ενυπάρχει παντού λειτουργώντας με βούληση.

Ο Αριστοτέλης σε ένα εδάφιο του στα "Φυσικά" (Φυσ. Γ΄ 4, 203b 7) ερμηνεύοντας τον Αναξίμανδρο απέδιδε θεϊκές ιδιότητες στο "Άπειρο" ως περιέχον τα πάντα, αθάνατο και θείο. Είναι φανερό πως η επιλογή της ερμηνείας του "Απείρου" έχει και μια ιδεολογική χροιά. Πολλοί σχολιαστές έβλεπαν στο Άπειρο μια κατάσταση χάους από όπου αναδύθηκε ο κόσμος όπως τον ξέρουμε. Ο Γαίγκερ ανακαλύπτει πίσω από το "Άπειρο" μια θρησκευτική έννοια που ενσαρκώνει παραστατικά την θεία βούληση σε μια αρχέγονη λειτουργία. Ο Νίτσε ερμηνεύει το άπειρο ως απροσδιόριστο, επειδή ακριβώς δεν έχει κανένα γνωστό χαρακτηριστικό η ιδιότητα, αφού αν είχε σημαίνει ότι θα ήταν φθαρτό.

Σύμφωνα με το Μαρξιστή Γιάννη Κορδάτο, το Άπειρον είναι η αρχική ύλη, η οποία είναι άφθαρτη και χωρίς τέλος. Ο μαθηματικός Ευάγγελος Σταμάτης χαρακτήρισε το Άπειρον ως ενέργεια. Ο κ. Δημήτριος Μακρυγιάννης στο βιβλίο του "η έννοια του θεού στην προσωκρατική φιλοσοφία" υποστηρίζει ότι η υλική υφή του αναξιμάνδρειου απείρου οφείλει να αποκλειστεί, αφού σύμφωνα με τα αποσπάσματα το Άπειρο δεν ταυτιζόταν σύμφωνα με τα αποσπάσματα με ένα από τα τέσσερα βασικά υλικά στοιχεία (πυρ, ύδωρ, αήρ, γη) των Αρχαίων Ελλήνων άρα το θεωρεί ως μια θεϊκή ουσία, αλλά προχωρεί ακόμη περισσότερο χαρακτηρίζοντας την κινούν αίτιο, ίδιο με το αριστοτέλειο πρώτο κινούν όν. Ο υλοζωιστής Πάνος Παναγιώτου κινείται σε μια μέση λύση. Θεωρεί το "Απειρον" ως μια αρχετυπική μορφή ύλης, απροσδιόριστη μάζα που περιέχει το παν, του αναγνωρίζει όμως τα Αριστοτελικά γνωρίσματα του "άφθαρτου", του "αθάνατου", του "αγέννητου" και αυτού που κυβερνάει τα πάντα, γνωρίσματα όμως που δεν ταιριάζουν στην ύλη σε οποιαδήποτε μορφή.

β) Η συνολική ερμηνεία του αποσπάσματος

Το ομολογουμένως αινιγματικό αυτό απόσπασμα υπήρξε αφορμή για πολυάριθμες ενδιαφέρουσες

ερμηνείες από φιλολόγους και φιλοσόφους σε όλες τις εποχές της ανθρώπινης Ιστορίας, ένα αληθινό γοητευτικό πνευματικό παιχνίδι για την παγκόσμια διανόηση που εξελίχθηκε τα τελευταία 150 χρόνια. Κατ΄αρχάς ας δώσουμε μια επίπεδη διάσταση στην ερμηνεία του:

Όλα τα φυσικά όντα προέρχονται από το Άπειρον στο οποίο επιστρέφουν λόγω της συνεχούς φθοράς τους. Ουσιαστικά υπάρχει μια κυκλικότητα της ύλης, η οποία μετά την φθορά της επιστρέφει από εκεί που εκπορεύτηκε, αναγεννάται και πιθανά αναδημιουργείται. Ουσιαστικά έχουμε την περιγραφή ενός μηχανιστικού ντετερμινιστικού μοντέλου δημιουργίας της φύσης. Σύμφωνα με αυτή την πλέον διαδεδομένη και "επιστημονικά ορθή" ερμηνεία του αποσπάσματος (από τους φιλολόγους Kirk - Raven - Schofield), από το άπειρον προέρχονται τα "αντίθετα" (π.χ. ψυχρό - ζεστό, σκληρό-μαλακό, βλέπε τα σχετικά αποσπάσματα). Στα αντίθετα αυτά το ένα από τα δύο υπερέχει του άλλου και έτσι δημιουργεί. Η υπεροχή αυτή είναι μια μορφή "αδικίας" η οποία επανορθώνεται με την αποκατάσταση της ισότητας έναντι του "αδικούμενου" αντίθετου σε ένα συμμετρικό χρονικό διάστημα που συνέβη η "αδικία" αυτή.

Νίτσε

Από εκεί και πέρα έχουμε μια σειρά από άλλες ερμηνείες. Σύμφωνα με τον Νίτσε, ο Αναξίμανδρος ήταν ο πρώτος που κατάλαβε την ύπαρξη ως πράξη χειραφέτησης από το ανώτερο ον που αποτελεί όμως μια αδικία εις βάρος του και η οποία ξεπληρώνεται μόνο με τον θάνατο. Από την εργασία του Νίτσε φαίνεται η επιρροή του φιλοσόφου Schopenauer ο οποίος σε ένα απαισιόδοξο χωρίο του χαρακτήριζε την ανθρώπινη ύπαρξη ως καταδικασμένη από την γέννηση της να καταστραφεί. Στο ίδιο μήκος κύματος ο Λέον Τσέστοβ ερμηνεύει την ειδικότητα της ύπαρξης ως μια ανευλαβή πράξη εις βάρος της ολότητας η οποία επανορθώνεται μόνο με τον θάνατο. Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή, η ύπαρξη είναι μια τραγική τροχιά προς την μοιραία επανένταξη στην ολότητα, στο αναξιμάνδρειο "Άπειρον".

Για τον μεγάλο Γερμανό φιλόλογο Γαίγκερ, αποκλείεται στην Αρχαία Ελληνική φιλοσοφία να ταυτίζεται η ύπαρξη με την αμαρτία. Σύμφωνα με τον Γαίγκερ η διατύπωση του Αναξίμανδρου παραπέμπει σε μια διαδικασία ανταγωνισμού μεταξύ των δυνάμεων

werner jaeger

της φύσης, η οποία ομοιάζει με τον κοινωνικό ανταγωνισμό. Η διαδικασία επανόρθωσης της φύσης μοιάζει με αυτή της κοινωνίας που μετά από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με τον ένα η τον άλλο τρόπο, εξισορροπεί τις αντίρροπες κοινωνικές δυνάμεις. Άρα η Αναξιμάνδρεια διατύπωση έχει ηθικό περιεχόμενο παρά φυσικό.

Ο νομπελίστας φιλόσοφος Ράσελ διαβάζει το απόσπασμα ως μι ακόμη επιβεβαίωση για την σημασία της δικαιοσύνης στην Αρχαία Ελληνική κοινωνία. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, ο Αναξίμανδρος εφαρμόζει την λειτουργία της δικαιοσύνης, της ισομέρειας, της συμμετρίας στην διαδικασία επαναφοράς της ισορροπίας μεταξύ των όντων που ανταγωνίζονται αέναα. Ο Paul Selingman υποστηρίζει ότι με το απόσπασμα αυτό σκιαγραφείται ο αφανισμός του όντος ως μια επανένωση με την θεία ουσία από την οποία εκπορεύτηκε. Άρα ενώ η πεπερασμένη ύπαρξη φοβάται το τέλος της, με την αναξιμάνδρεια θεωρεία το τέλος μοιάζει με μια απολύτρωση, με μια απελευθέρωση που κάθε άνθρωπος, εγκλωβισμένος στο εδώ και τώρα, οφείλει να αναζητά.

Σύμφωνα με τον υλιστή Γιάννη Κορδάτο το απόσπασμα περιγράφει μια μηχανιστική διαδικασία όπου από την αρχική άφθαρτη ύλη του απείρου χάρις την πάλη των αντιθετικών στοιχείων προκύπτουν τα

bertrand russell

όντα, τα οποία όμως επειδή ταξινομούν την αρχική άφθαρτη ύλη ποιοτικά την αδικούν, αδικία που επανορθώνουν με την φθορά και τον θάνατο τους και την συνεπακόλουθη επιστροφή στην αρχετυπική ύλη.

Σύμφωνα με τον Πάνο Παναγιώτου, το νόημα του αποσπάσματος είναι ότι υπάρχει μια μάχη μεταξύ αντίπαλων πραγμάτων όντων, η οποία μοιραία καταλήγει σε νίκη ενός από αυτά. Αυτή η νίκη όμως του ενός όντος επί του άλλου είναι μια αδικία που η φύση ως δικαστής επανορθώνει ώστε να επέλθει εκ νέου η ποθητή ισορροπία.

Σύμφωνα πάλι με τον κ. Δημήτριο Μακρυγιάννη, το χωρίο υπαινίσσεται μια θεωρία μετεμψύχωσης, κατά την οποία όταν το ον ζήσει και πεθάνει χωρίς να δώσει αποζημίωση ("δίκη"), χωρίς να ξεπληρώσει δηλαδή την οφειλή του, τότε οφείλει να επανέλθει στον υλικό κόσμο κατά την τάξη του χρόνου για να υποστεί τις συνέπειες της δικίας του.

Επίλογος

Χάρις τις τέσσερις αυτές γραμμές, ο Αναξίμανδρος καταχωρείται στην παγκόσμια φιλοσοφία ως ο πρώτος άνθρωπος που κατάφερε να καταγράψει και να εξηγήσει σε ένα ενιαίο σύστημα όλες τις εμπειρίες της ανθρώπινης νόησης. Είναι φανερό πως μια απόλυτη ερμηνεία της θεωρίας του Αναξίμανδρου είναι αδύνατη, λόγω έλλειψης στοιχείων, αλλά και αποσπασμάτων από το υπόλοιπο βιβλίο του. Ακόμη και η χρησιμοποίηση στοιχείων από τον Αριστοτέλη και τους δοξογράφους ίσως δίνουν ένα προσανατολισμό και να αποτελούν ελκυστικές εκκινήσεις, αλλά αποτελούν πάντοτε μια ερμηνεία τρίτων που υπόκειται σε σοβαρούς περιορισμούς, πόσο μάλλον όταν και αυτοί είχαν φιλοσοφικές απόψεις που επηρέαζε την κρίση τους και τις απόψεις τους.

Αν και όταν ξεκίνησα να γράφω το άρθρο είχα άλλη πρόθεση, τελικά πιστεύω ότι δεν έχει αξία να φανερώσω την προσωπική μου άποψη, ειδικά από την στιγμή που ταυτίζεται με κάποια από αυτές που προσπάθησα να περιγράψω (άλλωστε, πιστεύω ότι φαντάζεστε προς τα που προσανατολίζομαι). Πιστεύω πως γίνεται κατανοητό πως το προσωπικό ιδεολογικό φορτίο κάθε ερμηνευτή διαμορφώνει τελικά τις απόψεις και τις θέσεις του, οπότε στην αλυσίδα αυτή ερμηνειών δεν χρειάζεται να προσθέσουμε τον δικό μας κρίκο. Να ολοκληρώσω παρατηρώντας πόσο  σημαντική τελικά είναι η επιβίωση ενός και μόνο αποσπάσματος από έναν αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο για την παγκόσμια διανόηση, αλλά και πόσο διαφορετική ίσως ήταν η παγκόσμια Ιστορία της φιλοσοφίας αν είχαμε πληρέστερη εικόνα της Αρχαίας Ελληνικής διανόησης.

Πηγή:http://www.istorikathemata.com

ΘΑΛΗΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ

Πρόκειται για έναν από τους αρχαιότερους επιστήμονες που κατάφεραν να διατηρήσουν την φήμη τους στην σύγχρονη επιστημονική κοινότητα. Μπορεί τα ονόματα άλλων αρχαίων μαθηματικών όπως ο Πυθαγόρας ή ο Αρχιμήδης, να ακούγονται πιο... οικεία στα αυτιά των περισσότερων, όμως δεν χρειάζεται πολύ προσπάθεια για να αντιληφθεί κανείς πως ο Θαλής ήταν ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες όλων των εποχών.
Ο «σοφός» επιστήμονας που αποτέλεσε πρότυπο για τους αρχαίους Ελληνες μαθηματικούς και φιλοσόφους
Σε αρκετές περιπτώσεις, δεν χρειάζεται να εξετάσουμε αναλυτικά το έργο κάποιου επιστήμονα για να καταλάβουμε το «μέγεθος» του. Αρκεί να δούμε κατά πόσο η ζωή και το έργο του έχουν επηρεάσει τους μεταγενέστερους... συναδέρφους του. Οι αναφορές στο όνομα του Μιλήσιου μαθηματικού αρχίζουν ήδη από την αρχαία Ελλάδα. Ο Αριστοτέλης, ο Πλάτωνας αλλά και αρκετοί ακόμα φιλόσοφοι του θεωρούν το Θαλή τον πρώτο φιλόσοφο της ιστορίας. Αλλωστε το όνομα του βρίσκεται ανάμεσα σε αυτά των «7 σοφών της αρχαιότητας».
Το έργο του Θαλή δεν περιορίστηκε καθαρά στον μαθηματικό κλάδο. Οπως οι περισσότεροι επιστήμονες της εποχής, έτσι και αυτός ασχολήθηκε με πολλά ζητήματα, που είχαν κύριο άξονα την κοσμολογία. Με τεράστιες και πρωτοποριακές για την εποχή γνώσεις γύρω από κάθε φυσική επιστήμη, ο Θαλής αποτέλεσε πρότυπο για τους επιστήμονες των επόμενων γενιών. Ο Πυθαγόρας, για παράδειγμα, θα μπορούσε να θεωρηθεί συνεχιστής των γεωμετρικών ιδεών του Μιλήσιου, χωρίς αυτό βέβαια να «μειώνει» τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις του.
Ο Θαλής στην σύγχρονη εποχή – Ενας μαθηματικός με... αθάνατη υστεροφημία
Ακόμα και στην σύγχρονη εποχή, ο Θαλής διατηρεί το... μαθηματικό του «κύρος». Ενας από τους σημαντικότερους μαθηματικούς των τελευταίων αιώνων, ο Μπέρναρντ Ράσελ, είχε δηλώσει πως: «Η δυτική φιλοσοφία αρχίζει με τον Θαλή». Φυσικά η δήλωση αυτή μπορεί να δικαιολογηθεί, αφού ο Θαλής ήταν από τους πρώτους επιστήμονες που ασχολήθηκαν σε μεγάλο βαθμό με την έννοια της «λογικής», η οποία αποτέλεσε βασικό αντικείμενο μελέτης του Ράσελ.
Σήμερα το όνομα του σπουδαίου μαθηματικού χρησιμοποιείται πολύ συχνά στους επιστημονικούς κύκλους. Εχουν δημιουργηθεί εκπαιδευτικές ομάδες όπως η «Θαλής και φίλοι», ενώ παράλληλα ο σημαντικότερος ελληνικός διαγωνισμός μαθηματικών έχει το όνομα «Θαλής». Υπάρχει ακόμα και πολυεθνική εταιρία ηλεκτρικών συστημάτων που ονομάζεται «Thales» προς τιμήν του αρχαίου Ελληνα μαθηματικού. Πως γίνεται όμως ένας άνθρωπος να διατηρεί τόσο «ζωντανή» την υστεροφημία του, χωρίς να έχει διάσημο επιστημονικό έργο;
Η ζωή, τα ταξίδια και το επιστημονικό έργο του Μιλήσιου – Πως κατάφερε να μετρήσει την πυραμίδα της Γκίζας με μια μικρή ράβδο
Γεννημένος στην Μίλητο, στο δεύτερο μισό του 7ου αιώνα π.Χ., ο Θαλής ξεκίνησε από πολύ μικρός να ασχολείται με την μελέτη των φυσικών φαινομένων. Για να μπορέσει να ενισχύσει τις γνώσεις του, ο διάσημος μαθηματικός πραγματοποίησε πολλά και μεγάλα ταξίδια, ειδικά για τα δεδομένα της εποχής. Ανάμεσα σε όλα, επισκέφτηκε την Αίγυπτο και την Μεσοποταμία, φροντίζοντας να συλλέξει πολύ χρήσιμες γνώσεις γύρω από την γεωμετρία και την αστρονομία.
Κατά την διάρκεια του μεγάλου του ταξιδιού, ο Θαλής φρόντισε να μεταδώσει και κάποιες από τις γνώσεις του στους γειτονικούς λαούς. Μάλιστα όταν βρισκόταν στην Αίγυπτο, μπροστά στο εντυπωσιακό θέαμα των επιβλητικών πυραμίδων, φρόντισε να πραγματοποιήσει την πιο... γνωστή του μέτρηση. Κανείς δεν γνώριζε το πραγματικό ύψος της μεγάλης πυραμίδας της Γκίζας, μέχρι που ο Θαλής έκανε μια πολύ απλή αλλά και έξυπνη σκέψη. Τοποθετώντας μια ράβδο δίπλα στο τερατώδες κτίσμα, περίμενε την στιγμή της μέρας όπου η σκιά θα έφτανε στο ίδιο μήκος με ξύλο. Την ίδια στιγμή, το ύψος της πυραμίδας μπορούσε να μετρηθεί μέσω της σκιάς της. Ενα αιώνιο πρόβλημα, άλυτο ακόμα και για τους χτίστες της πυραμίδας, είχε λυθεί με έναν τόσο απλό τρόπο.
Γυρίζοντας στην Μίλητο, ο Θαλής δημιούργησε την Ιωνική Σχολή της φυσικής φιλοσοφίας. Οι μοναδικές γνώσεις του σπουδαίου μαθηματικού κατάφεραν με αυτόν τον τρόπο να μεταδοθούν στις επόμενες γενιές επιστημόνων. Σημαντικές φιλοσοφικές ιδέες, μοναδικές γεωμετρικές αποδείξεις αλλά και θεωρήματα γύρω από κάθε φυσική επιστήμη, ήταν γεννήματα του σημαντικού επιστήμονα από την Ιωνία.
Ειδικά στον τομέα της Γεωμετρίας, ο Θαλής ήταν μια πραγματική ιδιοφυΐα. Χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά μια περίεργη μορφή «απαγωγής», έφτασε σε πολύ σημαντικά συμπεράσματα. Δημοφιλέστερο όλων είναι το γνωστό και ως «Θεώρημα του Θαλή», το οποίο αποδεικνύει πως όταν δύο παράλληλες ευθείες τέμνονται από δύο άλλες ευθείες τότε τα τμήματα μεταξύ των παραλλήλων που ορίζονται στην μια τέμνουσα, είναι ανάλογα.
Ενας επιστήμονας-προάγγελος της επιστημονικής ακμής – Οσα χάρισε ο Θαλής στους μεταγενέστερους μαθηματικούς
Μπορεί να μην δημιούργησε ξακουστά θεωρήματα, όπως ο Πυθαγόρας ή ο Αρχιμήδης, μπορεί το έργο του να μην θεωρείται αντάξιο των σπουδαιότερων μαθηματικών της ιστορίας, όμως είναι σίγουρο πως ο Θαλής δικαίως θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες. Αυτό διότι ο Μιλήσιος μαθηματικός ήταν αυτός που ουσιαστικά έδωσε το έναυσμα ώστε οι μαθηματικοί να αρχίσουν να σκέφτονται με... πιο επιστημονικό τρόπο.
Εφαρμόζοντας πρώτος την «αρχή της απαγωγής», έδωσε στα χέρια των μεταγενέστερων επιστημόνων ένα πανίσχυρο εργαλείο. Παράλληλα, μπορεί να μην άφησε σαν κληρονομιά κάποιο βαρυσήμαντο θεώρημα, όμως μέσω των αποδείξεων του αλλά και την Ιωνικής Σχολής ενίσχυσε τις γνώσεις των μαθηματικών της εποχής. Ηταν ο άνθρωπος που αφιέρωσε την ζωή του στην επιστήμη, ρίσκαρε ταξιδεύοντας μίλια μακριά και εν τέλει κατάφερε να συνδυάσει τις γνώσεις πολλών λαών, ώστε να δημιουργηθεί μια θαυματουργή γενιά αρχαίων μαθηματικών και επιστημόνων.
Ο Θαλής ο Μιλήσιος υπήρξε ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα με βάση φυσικές διαδικασίες. Χαρακτηριστική ήταν η προσπάθεια του να εξηγήσει το φαινόμενο των σεισμών. Σύμφωνα με τον Θαλή η Γη επιπλέει στο νερό και οι σεισμοί προκαλούνται όταν η Γη κλυδωνίζεται από κύματα του νερού.
Στην κοσμολογία του φιλόσοφου σημαντικό ρόλο παίζει το νερό (ύδωρ). Του αποδίδονται δύο κοσμολογικές απόψεις:

• Η Γη έχει τη μορφή ενός κυκλικού δίσκου που στηρίζεται στο νερό
• Το νερό είναι η αρχή των πάντων
• Η διάμετρος κύκλου διχοτομεί τον κύκλο.
• Οι κατά κορυφή γωνίες είναι ίσες.
• Οι παρά τη βάση ισοσκελούς τριγώνου γωνίες είναι ίσες.
• Αν δυο τρίγωνα έχουν μια πλευρά ίση και τις προσκείμενες σε αυτή γωνίες ίσες, είναι και μεταξύ τους ίσα.
• Η εγγεγραμμένη σε ημιπεριφέρεια γωνία είναι ορθή.
• Στον Θαλή, όπως και στους υπόλοιπους σοφούς, αποδίδονταν διάσημα γνωμικά της αρχαιότητας. Ορισμένα από τα γνωμικά που αποδίδονται στον Θαλή είναι:
  
• «Γνώθι σ' αυτόν»,
• «Μέτρω χρω»,
• «πρεσβύτατον των όντων θεός αγέννητον γαρ»,
• «κάλλιστον κόσμος ποίημα γαρ θεού»,
• «μέγιστον τόπος άπαντα γαρ χωρεί»,
• «τάχιστον νους δια παντός γαρ τρέχει»,
• «σοφώτατον χρόνος ανευρίσκει γαρ πάντα»..

Πηγή: Θαλής ο Μιλήσιος: Ο μαθηματικός με την αθάνατη υστεροφημία – Ενας προάγγελος της αρχαίας επιστημονικής «επανάστασης» | iefimerida.gr http: