Ημερομηνία συνάντησης: 20/12/08
Τόπος συνάντησης: Τρίκαλα
Λίγο πριν τα Χριστούγεννα, στα πλαίσια του ετήσιου χορού που διοργάνωσε ο μορφωτικός σύλλογος του χωριού μας, είχαμε την χαρά και την ευτυχία, να συναντήσουμε και να συνομιλήσουμε με έναν νέο άνθρωπο, που σε πείσμα των καιρών και κλείνοντας τα αυτιά του στις σειρήνες της εποχής, υπηρετεί με αξιέπαινο τρόπο εδώ και πολλά χρόνια το καλό ελληνικό δημοτικό τραγούδι.
Έχοντας από παιδί ως πρότυπα του τους ήρωες της Επανάστασης του 1821 και εμπνεόμενος από τα έπη, την λεβεντιά και την παλικαριά αυτών, δέθηκε με το δημοτικό τραγούδι με τρόπο μοναδικό, ερμηνεύοντας το, όπως και οι παλαιότεροι του είδους (μεγάλα ονόματα όπως ο Παπασιδέρης, Μηττάκη, Αηδονίδης, Εσκενάζυ κ.α.).
Ένας σεμνός και χαμογελαστός άνθρωπος, αφοσιωμένος σε αυτό που κάνει με μεράκι και αγάπη, μιλάει μαζί μας για την παράδοση, το δημοτικό μας τραγούδι, τους νέους και άλλα πολλά!
Έχοντας από παιδί ως πρότυπα του τους ήρωες της Επανάστασης του 1821 και εμπνεόμενος από τα έπη, την λεβεντιά και την παλικαριά αυτών, δέθηκε με το δημοτικό τραγούδι με τρόπο μοναδικό, ερμηνεύοντας το, όπως και οι παλαιότεροι του είδους (μεγάλα ονόματα όπως ο Παπασιδέρης, Μηττάκη, Αηδονίδης, Εσκενάζυ κ.α.).
Ένας σεμνός και χαμογελαστός άνθρωπος, αφοσιωμένος σε αυτό που κάνει με μεράκι και αγάπη, μιλάει μαζί μας για την παράδοση, το δημοτικό μας τραγούδι, τους νέους και άλλα πολλά!
Καλή ανάγνωση!
Κύριε Λάλεζα πότε ήταν η πρώτη φορά που τραγουδήσατε μπροστά σε κοινό και τι θυμάστε από αυτ
ή;
Πρώτη φορά ήταν το 1981 σε μια συναυλία στο γήπεδο του Αιγάλεω. Ήταν μια συναυλία αφιερωμένη στο δημοτικό τραγούδι με τραγουδιστές απ’ όλη την Ελλάδα, όπως ο κ. Αηδονίδης, η Ειρήνη Κονιτοπούλου από Ήπειρο ο Σιάτρας, ο Μπέλος και άλλοι τους οποίους αυτή τη στιγμή δεν θυμάμαι. Εγώ βγήκα στον Μοριά και τραγούδησα το καλαματιανό το «Όλα τα πουλάκια ζυγά ζυγά», σε ηλικία 8 ετών. Ποτέ ξανά δεν είχα τραγουδήσει με συνοδεία ορχήστρας και μικρόφωνο.
Σαν ξεκίνησα και άκουσα τη φωνή μου, ήταν η πρώτη φορά που άκουγα τη φωνή μου στα ηχεία, σε ένα στάδιο γεμάτο από κόσμο ένιωσα ένα δέος και τρακ αλλά το ξεπέρασα γρήγορα και όλα πήγαν μια χαρά. Υπάρχει και ηχητικό ντοκουμέντο από αυτό.
Ποιο ήταν το ερέθισμα ώστε να ασχοληθείτε με το δημοτικό τραγούδι;
Ο πατέρας μου τραγουδούσε. Δεν ήταν επαγγελματίας αλλά είχε μεράκι από παιδί και γνώριζε πάρα πολλά τραγούδια, είχε μεγάλο ρεπερτόριο με δημοτικά τραγούδια, είτε από δισκογραφία (Παπασιδέρης, Μηττάκη) είτε άλλα παραδοσιακά από παλαιότερους της περιοχής. Ο πατέρας μου λοιπόν ήταν το πρώτο μου ερέθισμα γιατί από την κούνια μου αυτό άκουγα κάθε μέρα που τραγουδούσε σε ανάπαυλα της δουλειάς και στις γιορτές. Έτσι ξεκίνησα κι εγώ, αυτόν είχα δίπλα μου.
Ποιο είναι το βασικό γνώρισμα του χαρακτήρα σας;
Δεν θα ήθελα να περιαυτολογήσω και να πω προτερήματα. Αυτό το αφήνουμε πάντα για τους άλλους. Η γυναίκα μου για παράδειγμα θα μπορούσε να σας πει μερικά.
Ευαίσθητος, πολύ ευαίσθητος αλλά και εκρηκτικός όταν κάτι με ενοχλεί ή όταν με αδικούν.
Ποια βιβλία διαβάζατε μικρός και ποιοι ήταν οι ήρωες σας;
Ότι διάβαζαν όλα τα παιδιά αλλά εμένα με συνέπαιρνε ότι είχε να κάνει με τους ήρωες του 21 και με την επανάσταση. Σκεφτόμουν πριν κοιμηθώ το βράδυ όλους αυτούς τους ήρωες Κολοκοτρώνη, Νικηταρά, Καραϊσκάκη, Διάκο και φανταζόμουν πως ήμουν κι εγώ μαζί τους. Έλεγα από παιδί τα τραγούδια αυτά που μιλούσαν για τις μάχες και τα κατορθώματα των ηρώων μας και τα ζούσα. Έτσι αν και τα άλλα παιδιά είχαν ήρωες όπως τον Batman για παράδειγμα εγώ είχα τον Νικηταρά. Και έτσι είμαι ακόμη και σήμερα και ψάχνω στα παλαιοπωλεία για βιβλία με τέτοιο περιεχόμενο. Με ενθουσιάζουν ακόμη ληστρικά τραγούδια που αναφέρονται στον Γιαγκούλα, στον Νταβέλη, στον Τζέλιο στον Ασπροπόταμο όπως λέει και ένα κλέφτικο.
Ως νέος ποια ήταν τα πρότυπά σας; Υπάρχουν σήμερα πρότυπα για την νεολαία;
Ήταν ένας κορυφαίος τραγουδιστής ο Γιώργος Παπασιδέρης, εκεί κόλλησα από παιδί και ακόμα τον βρίσκω μπροστά μου. Ο Γιώργος Παπασιδέρης για μας που τραγουδάμε δημοτικά είναι ότι ο Στέλιος Καζαντζίδης για τους λαϊκούς τραγουδιστές. Αξεπέραστοι μέχρι στιγμής και οι δύο και φοβάμαι για πολλά χρόνια ακόμα. Κάποιοι μου λένε πως η φωνή μου προσεγγίζει τη φωνή του Παπασιδέρη και αυτό για μένα είναι μεγάλη τιμή. Εγώ όμως που γνωρίζω το μέγεθος του, νιώθω απλώς μαθητής του. Είναι ο σπουδαιότερος ερμηνευτής του Ρουμελιώτικου και Μοραΐτικου τραγουδιού κατά τη γνώμη μου. Και για τον τρόπο που τα ερμήνευσε. Αυτός ήταν ο δάσκαλός μου.
Δυστυχώς δεν τον πρόλαβα ώστε να συνεργαστούμε, στα 27 μου όμως χρόνια όταν στη Σαλαμίνα ο δήμος έκανε προτομή του Γ. Παπασιδέρη έξω από το σπίτι του και παρευρέθηκα στην εκδήλωση που έγινε προς τιμήν του τραγουδώντας ένα τραγούδι του. Όταν τελείωσε η εκδήλωση με πλησίασε η σύζυγος του και αφού με συνεχάρη μου είπε: «Μου θύμισες τον Γιώργο μου!». Καταλαβαίνετε πως αυτό για μένα ήταν ο μεγαλύτερος έπαινος, τα λόγια της ήταν βάλσαμο στην ψυχή μου.
Όσον αφορά τη νέα γενιά όπως και κάθε γενιά εμπνέεται από την εποχή της. Σήμερα λοιπόν τα παιδιά που ασχολούνται με το τραγούδι θα έχουν ως πρότυπο τον Χατζηγιάννη για παράδειγμα, που για μένα αποτελεί την καλή πλευρά του τραγουδιού. Όσον αφορά τα παιδιά που ασχολούνται με την παραδοσιακή μουσική μακάρι να έχουν και αυτά ως πρότυπο τον Παπασιδέρη και να μην μαθαίνουν τα τραγούδια από εμένα ή από νεότερους αλλά να ανατρέχουν και να αναζητούν το πρωτότυπο. Η χρυσή εποχή του γραμμοφώνου αποτελεί μια πολύ σημαντική πηγή. Όσον αφορά τα κλαρίνα ο Καρακώστας για την Θεσσαλία, ο Γιαούζος για τα ακούσματα της Λειβαδιάς και για την Ήπειρο ο Χαλκιάς.
Μπορείτε να μας προσδιορίσετε τα κύρια χαρακτηριστικά της παραδοσιακής μουσικής;
Νομίζω πως ακούγοντας και αυτό το είδος της μουσικής της δημοτικής μας παράδοσης, αποφεύγεις να κάνεις λάθη στη ζωή σου. Τα μηνύματα που περικλείουν τα δημοτικά τραγούδια είναι για το ήθος, για την αγάπη, για την αξιοπρέπεια, για την λεβεντιά, για την ξενιτιά, για την ζωή στην ύπαιθρο και γενικότερα για αξίες που μας βοηθούν να σταθούμε στη φωτεινή πλευρά της ζωής. Ακούγοντας λοιπόν αυτή τη μουσική παραμένεις άνθρωπος.
Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι για έναν καλλιτέχνη όπως εσείς να υπηρετεί την παραδοσιακή μουσική;Είναι πάρα πολύ δύσκολο γιατί τα πάντα γύρω σου σε καλούν να την αφήσεις και να κάνεις κάτι ευκολότερο που έχει και περισσότερα χρήματα. Στην πορεία μου βρέθηκαν αρκετοί και εννοώ από το χώρο της μουσικής, που με πλησίασαν και μου είπαν: «Εσύ έχεις μια φωνή που μπορεί να πει σχεδόν τα πάντα, γιατί ασχολείσαι μόνο με το δημοτικό και δε
ν λες και τ’ άλλα τραγούδια που και πιο πολλά χρήματα θα βγάλεις και πιο γνωστός θα γίνεις». Το κομμάτι της νεολαίας -όπως εσείς- που με γνωρίζει είναι μικρό. Και δυστυχώς η πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από το μεγαλύτερο κομμάτι και από τα παιδιά που δεν είναι εδώ μαζί μας όπως εσείς. Άρα είναι πράγματι πολύ δύσκολο γιατί οι σειρήνες είναι πολλές και πολλές φορές μας παραπλανούν. Ειδικά παλαιότερα που δεν ήμουνα γνωστός αλλά πάντα ήθελα να επιλέγω εγώ τις δουλειές μου και όχι αυτές εμένα, για παράδειγμα δεν ήθελα να πάω στα πανηγύρια με τα τσιφτετέλια και τα σκυλάδικα με αποτέλεσμα πολλές φορές να μένω χωρίς δουλειά και να πηγαίνω να οργώνω και να φρεζάρω με τον πατέρα μου, κάτι που έκανα από παιδί.
Μόνο τα τελευταία δέκα χρόνια μπορώ να πω πως τα καταφέρνω με την δουλειά μου. Άρα είναι δύσκολο να ασχοληθείς. Καλό είναι να έχεις κάτι άλλο, να έχεις σπουδάσει κάτι σχετικό με την μουσική ή την λαογραφία.
Μέχρι στιγμής πάντως καταφέρνω να αντιστέκομαι και δεν προδίδω αυτό που κάνω και προσπαθώ να βάλω κι εγώ ένα πετραδάκι στο οικοδόμημα της δημοτικής μας παράδοσης.
Ποια άλλα είδη μουσικής ακούτε και ποιο ήταν το τελευταίο cd που αγοράσατε και σας ενθουσίασε;Όταν ταξιδεύω μου αρέσει πολύ να ακούω ραδιόφωνο, να ψάχνω τους σταθμούς και να ενημερώνομαι. Γνωρίζω σχεδόν όλους τους τραγουδιστές είτε του έντεχνου είτε του μοντέρνου και της ποπ. Θέλω να ξέρω τι γίνεται γύρω μου και να μην ζω στον κόσμο μου. Κάτι συγκεκριμένο δεν έχω αγοράσει τελευταία. Μου αρέσει πάρα πολύ να ακούω ραδιόφωνο και να ανακαλύπτω καινούρια τραγούδια και ερμηνευτές. Ακούω δισκογραφία από Τουρκία, από Αραβία, μεγάλους τραγουδιστές από εκεί και σολίστες σε όργανα όπως κλαρίνα και βιολιά και με εντυπωσιάζουν. Κάποιο cd δεν έχω αγοράσει τελευταία αλλά όταν ταξιδεύω στο εξωτερικό φέρνω κάποια. Ακούω από την Ιταλία τενόρους τους οποίους θεωρώ μεγάλες φωνές.
Θα σας ενδιέφερε να ασχοληθείτε με κάποιο άλλο είδος μουσικής και αν ναι με ποιο;
Θα με ενδιέφερε να κάνω μια συνεργασία για ένα δίσκο με Σμυρναίικα, ρεμπέτικα μιας και αυτά είναι μια γειτονιά. Είναι «ξαδερφάκια» μας. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η μαμά είναι η Βυζαντινή μουσική, τα παιδιά είναι η δημοτική μουσική, το μικρασιάτικο τραγούδι και το ρεμπέτικο και ίσως το λαϊκό μέχρι τη δεκαετία του 50. Άρα ότι είναι γραμμένο σε δρόμους της βυζαντινής μουσικής και ήχους και ρυθμούς που έρχονται από το παρελθόν με ενδιαφέρει. Τα σμυρναίικα και τα ρεμπέτικα είναι τραγούδια που τα έχω μελετήσει από το γραμμόφωνο. Ο Παπασιδέρης είχε ερμηνεύσει και ρεμπέτικα και αμανέδες όπως επίσης ο Ρούκουνας και η Ρόζα. Σε χώρους έχω τραγουδήσει τέτοια τραγούδια, δεν έχει προκύψει όμως κάτι τέτοιο και δισκογραφικά.
Ποιους παλιούς παραδοσιακούς μουσικούς θαυμάζετε και με ποιους από αυτούς έχετε συνεργαστεί; Ποια από αυτές θεωρείτε πιο σημαντική;
Είμαι τ
υχερός που συνεργάστηκα με τον Γιώργο Κόρο με τον οποίο έχω οχτώ δουλειές. Έχουμε παίξει και ζωντανά μαζί σε πανηγύρια. Πρόλαβα τον Παναγιώτη Κοκοντίνη, ένα κλαρίνο από τα χωριά της Θήβας, έπαιξα με τον Γιάννη Βασιλόπουλο, Νίκος Φιλιππίδης, Νίκος Σαραγούδας, Τασία Βέρα, Σοφία Κολλητήρι, τον Αηδονίδη, καλλιτέχνες που παλαιότερα ούτε που φανταζόμουν πως θα βρισκόμουν μαζί τους.
Όταν μελετάτε τα τραγούδια που θέλετε να ερμηνεύσετε πατάτε πάνω στο πρωτότυπο ή προσθέτετε και δικά σας στοιχεία;Στη αρχή το μαθαίνεις όπως ακριβώς είναι. Δεν λέμε να μιμηθείς όπως κάνει για παράδειγμα ο Μητσικώστας τον Μητσοτάκη. Τις νότες λοιπόν μπορείς να τις κάνεις ακριβώς. Σαν μια καλογραμμένη και λεπτομερή παρτιτούρα που μπορείς να την διαβάσεις με ακρίβεια. Αυτό δεν είναι μίμηση εκτός κι αν πρόκειται για την χροιά της φωνής. Δικαίωμά σου είναι για παράδειγμα να θέλεις να πεις «Τα νιάτα» όπως ο Παπασιδέρης και είναι εφικτό γιατί είναι νότες πάνω στις οποίες μπορείς να πατήσεις.
Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας ως καλλιτέχνης;
Ο μεγάλος μου φόβος είναι αν μην χάσω την φωνή μου. Έχουμε ακούσει πολλές φορές διάφορους σημαντικούς καλλιτέχνες που κάτι τους συνέβη στις χορδές τους και έχασαν το πολύτιμο μέταλλό τους. Με τρομάζει το γεγονός να ξυπνήσω ένα πρωί και να έχω χάσει την φωνή μου. Προσέχω βέβαια ώστε να μην της δημιουργώ προβλήματα πχ δεν καπνίζω και δεν πίνω αλλά πάντα ο φόβος παραμένει. Μη ξεχνάτε πως πολλές φορές αναγκαζόμαστε να τραγουδήσουμε σε χώρους όπου υπάρχουν πολλοί καπνιστές και οι χώροι δεν αερίζονται αρκετά. Αυτή η κατάσταση είναι επιβαρυντική για την φωνή του τραγουδιστή. Επίσης μια καλή συνταγή είναι να είσαι ένας καλός ακροατής και να αφήνεις τους άλλους να μιλούν.
Ποια είναι η γνώμη σας για τα πανηγύρια και ποιος ο ρόλος που διαδραματίζουν στις τοπικές κοινωνίες;Παλαιότερα ήταν σημείο αναφοράς τα πανηγύρια γιατί ήταν ο τόπος όπου θα μπορ
ούσαν να βρεθούν οι άνθρωποι για να διασκεδάσουν, να ξεκινήσει μια σχέση στον χορό επάνω. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει, κάθε μέρα είναι σαν πανηγύρι και έχει χάσει την παλιά του αίγλη. Παλιά το περίμεναν πως και πως γιατί ήταν η μοναδική διασκέδαση το πανηγύρι και ο γάμος. Σήμερα μπορούμε να κάνουμε το εξής, στο πανηγύρι έστω και μια φορά το χρόνο να ακούμε σωστή παραδοσιακή μουσική στην κάθε περιοχή να ακούγονται πρωτίστως τοπικά τραγούδια. Μακάρι να γίνει έτσι και σ’ αυτό θα βοηθήσουν πάρα πολύ οι πολιτιστικοί σύλλογοι, όπως καλή ώρα αυτός του χωριού σας που μας έκανε την τιμή να μας καλέσει για δεύτερη φορά. Άρα σκοπός του πανηγυριού είναι να μας θυμίζει από πού ήμαστε.
Τι θυμόσαστε από την συμμετοχή σας στο χορό του συλλόγου «Θεόκτιστος» στην Αθήνα στο Olympic Royal σε ηλικία 10 ετών;
Για την πρώτη φορά δεν θυμάμαι και πολλά πράγματα (εκτός από την παρουσία του Βαγγέλη Γιαννόπουλου) γιατί ήμουν πολύ μικρός. Τη δεύτερη φορά όμως θυμάμαι κάτι πολύ σημαντικό. Όταν γύρισα σπίτι μου πήρα τη γυναίκα μου και φύγαμε για το νοσοκομείο για να γεννήσει το πρώτο μας παιδί, την πρώτη μου κόρη με την οποία έχω συνδέσει λοιπόν εκείνη την εκδήλωση.
Θα θέλαμε να μας αναφέρετε μερικά παραδοσιακά τραγούδια που σας αγγίζουν περισσότερο κατά την ερμηνεία τους.Δεν θα αναφερθώ σε τίτλους τραγουδιών αλλά θα σας πω το είδος που με συγκινεί ιδιαίτερα όταν το τραγουδάω είναι τα κλέφτικα, της τάβλας που λέμε. Τα τραγούδια που έχουν να κάνουν με την Επανάσταση και τους αγώνες για την λευτεριά μας. Μακάρι στο μέλλον να έχω την δυνατότητα να αφιερώσω όλη μου την καριέρα σ’ αυτά τα τραγούδια και ως ερμηνευτής και ως ερευνητής.
Ποια πιστεύετε πως είναι η στάση της νεολαίας απέναντι στην παραδοσιακή μουσική;
Σήμερα είναι καλύτερα τα πράγματα συγκριτικά με την εποχή που ξεκίνησα εγώ. Όλο και πιο πολλοί νέοι έρχονται κοντά στην παραδοσιακή μουσική. Σε αυτό βοηθούν πολλοί παράγοντες π.χ. τα μουσικά σχολεία, οι πολιτιστικοί σύλλογοι και κάποιοι σημαντικοί καλλιτέχνες όπως η Αλεξίου, ο Πάριος, ο Νταλάρας, ο Αηδονίδης, οι Κατσιμιχαίοι, ο Ross Daly και άλλοι πολλοί που ερμήνευσαν δημοτικά τραγούδια κι αυτό λειτούργησε πολύ θετικά στα ακούσματα των νέων. Τα καλοκαίρια που πάμε στα πανηγύρια οι νέοι είναι αυτοί που χορεύουν μέχρι το πρωί. Το σέβεται η νεολαία το δημοτικό τραγούδι και μεγάλη μερίδα ασχολείται με αυτή μαθαίνοντας κάποιο παραδοσιακό όργανο.
Ποια η γνώμη σας για τα μουσικά σχολεία και αν πιστεύετε πως παράγουν έργο.
Σίγουρα παράγουν έργο και αποτελούν μια σημαντική πρωτοβουλία που βοήθησε πάρα πολύ. Έχουν ξαναβγεί όργανα όπως το κανονάκι, το σαντούρι και το ούτι που είχαν χαθεί. Είχαν μείνει για παράδειγμα στο σαντούρι μόνο ο Καρατάσιος και ο Μόσχος. Πολλοί νέοι ήρθαν κοντά στην παραδοσιακή μουσική είτε σαν ερμηνευτές είτε σαν ακροατές χάρη στα μουσικά σχολεία. Θα ήθελα όμως να δώσουν περισσότερη βάση ώστε το έργο που παράγεται εκεί να έχει καλύτερο αποτέλεσμα. Επίσης θα πρέπει να διευρύνουν το ρεπερτόριό ώστε να καλύπτουν πιο πολλές περιοχές πχ. Θεσσαλία, Ρούμελη, Ήπειρο.
Νομίζω πως έχουν ρίξει όλο το βάρος στα Μικρασιάτικα και στα Θρακιώτικα. Θα ήθελα πιο πολλές επιλογές.
Ποιας περιοχής τα δημοτικά τραγούδια είναι δυσκολότερα στην ερμηνεία τους;
Τα Ποντιακά και τα Σαρακατσάνικα γιατί θέλουν και βιώματα για να τα ερμηνεύσεις. Είναι πολλά πράγματα που δεν γράφονται στην Βυζαντινή μουσική. Για παράδειγμα το «καμπίσιο» που λένε (ένας ήχος) δεν ανήκει κάπου και πρέπει να το έχεις ακούσει από παιδί και μόνο έτσι θα το πεις. Μπορεί να το λέει μια γιαγιά που δεν ξέρει τίποτα από μουσική. Αυτά λοιπόν θεωρώ πιο δύσκολα, που είναι σε κλειστές κοινωνίες (Ποντιακά, Σαρακατσάνικα, Βλάχικα, τραγούδια από το Μέτσοβο).
Επιδιώκεται να βρεθείτε σε τέτοιες περιοχές ώστε να έχετε «τοπικά» ακούσματα;
Ναι βεβαίως. Πήγα ένα καλοκαίρι στο Ζαγόρι με το συγκρότημα του Γρηγόρη Καψάλη (ο Ζώτος ήταν στο λαούτο) για να μάθω τα Ζαγορίσια εκεί. Δισκογραφία σχετική είχα ήδη αλλά ήθελα να τα πω και εκεί, να τραγουδήσω σε κόσμο γνήσιο εκεί και κατάφερα να τους κάνω να θεωρήσουν πως ήμουν από τα μέρη τους. Το ίδιο ισχύει και στον χορό. Ο ξένος θα φανεί σε σχέση με τους ντόπιους. Αν καταφέρεις λοιπόν να σε θεωρήσουν δικό τους τότε έχεις πετύχει.
Πόσο δύσκολο είναι να αντισταθεί κανείς στα σουξέ και στο εύκολο χρήμα;
Είναι πάρα πολύ δύσκολο παιδιά. Οι πειρασμοί είναι πολλοί αλλά πρέπει να έχεις φτιάξει τις αντιστάσεις σου από μικρός και να μη τους κάνεις την χάρη να υποκύψεις.
Ποια είναι η στάση των παλαιότερων του δημοτικού τραγουδιού απέναντι στους νεώτερους τραγουδιστές που θέλουν να ασχοληθούν με αυτό το είδος;Είναι γεγονός πως όταν ξεκίναγα κι εγώ για παράδειγμα έβρισκα παραξενιές, ζήλεια. Δεν σε καλοδέχονταν στον κύκλο τους που ήταν κλειστός. Όταν όμως είσαι καλός σε αυτό που κάνεις, ο κόσμος θα σε τοποθετήσει εκεί που πρέπει. Στην αρχή λοιπόν είχα κι εγώ προβλήματα με τραγουδιστές και με μουσικούς. Τραγουδούσα παιδάκι και είτε μου κλείνανε το μικρόφωνο είτε παίζανε με τα κλαρίνα ψηλά σε άλλους τόνους για να με κουράσουν μιας και δεν ήξερα τότε. Όλα βρήκαν τον δρόμο τους όμως!
Σε τι χώρους θα προτιμούσατε να τραγουδάτε και σε τι κοινό;
Ένας χώρος όπως είναι το Παλλάς πιστεύω πως είναι ο καταλληλότερος. Θα μου άρεσε αυτό το πράγμα.
Να έρθουνε μια φορά και να ακούσουνε μόνο, γιατί παρατηρώ πως μετά από μισή ώρα γλεντιού είτε εγώ είμαι πάνω είτε φέρουν κάποιον άλλον να με αντικαταστήσει δεν θα το καταλάβει κανείς. Έτσι λοιπόν θα ήθελα να προσέξει ο άλλος τι του δίνω. Θα με ενδιέφερε να κάνω αφιερώματα στην παραδοσιακή μουσική σε έναν χώρο στην Αθήνα. Το κοινό που προτιμώ είναι αυτό που αγαπά τα παραδοσιακά και που σκέφτεται. Θα μου άρεσε πολύ να έρθει η οικογένεια με τα παιδιά, πράγμα που γίνεται σε μεγάλο βαθμό τα καλοκαίρια. Παιδιά, γονείς και παππούδες όλοι μαζί και έρχονται και μου λένε : «Φέραμε και τον παππού που ξέρει όλα τα τραγούδια που λες!». Αυτό μου αρέσει λοιπόν, και οι τρεις γενιές μαζί!
Ποια είναι η γνώμη σας για το Γοργογύρι και πως θα χαρακτηρίζατε την συνεργασία σας με τον συγχωριανό μας τον κ. Μαργώνη.Ο Σωτήρης είναι ένας από τους καλύτερους νέους μουσικούς που έχουμε (άλλοι είναι ο Μαρινάκης, Κότορος Μανώλης). Με τον Σωτήρη γνωριζόμαστε δέκα χρόνια περίπου, έχουμε παίξει αρκετές φορές μαζί σε γάμους, σε συναυλίες. Όσο καλός είναι στο βιολί άλλο τόσο καλός είναι και σαν άνθρωπος. Γεμάτος αρετές και πάντα με το χαμόγελο. Εξίσου καλός μουσικός είναι και ο αδερφός του στα έγχορδα σε σημείο που μπορείς να τον χαζεύεις να παίζει όλη τη νύχτα. Πρόκειται για παιδιά με πολλές αρετές και μακάρι το παράδειγμά τους να το ακολουθήσουν και άλλα παιδιά από το Γοργογύρι.
Αυτό που θυμάμαι από το Γοργογύρι, εκτός από τα γάργαρα νερά, είναι πως η πίστα ήταν γεμάτη έως το πρωί και πως έχουν καλό μουσικό γούστο. Έδειξαν ενδιαφέρον για αυτό που κάνω και είναι ίσως από τις λίγες φορές που ήμουν ενθουσιασμένος από το ακροατήριο, λες και ήμουν σε συναυλία. Δεν το συναντάς και πολύ συχνά αυτό. Οι Γοργογυραίοι μου άφησαν πολύ καλές εντυπώσεις.
Ποια η γνώμη σας για τα τελευταία γεγονότα και πως κρίνετε τον ξεσηκωμό της νεολαίας. Θα συμμετείχατε κι εσείς σε μια πορεία μαζί τους για καλύτερη παιδεία και όχι μόνο;Σίγουρα θα ήμουν κι εγώ μαζί τους σε μια πορεία για τα δίκαια αιτήματά τους. Όταν κάνεις το σωστό θα έχεις τους πάντες με το μέρος σου κι επειδή πιστεύω πως τα παιδιά έχουν δίκιο θα ήμουν μαζί τους. Θα πρέπει βέβαια τα ίδια τα παιδιά να περιφρουρήσουν τις διαδηλώσεις τους, ώστε να μην παρεισφρέουν ανάμεσά τους οι γνωστοί άγνωστοι με τα γνωστά αποτελέσματα. Θέλουμε λοιπόν μια αστυνομία που να προστατεύει τους πολίτες χωρίς να αυθαιρετεί και μαθητές που να διεκδικούν πάντα το καλύτερο και να το παίρνουν για τους ίδιους αλλά και για όσους έρχονται από πίσω. Οι όποιες βιαιοπραγίες με βρίσκουν εντελώς αντίθετο.
Τέλος θα θέλαμε να μας χαρακτηρίσετε με λίγα λόγια τα ονόματα που ακολουθούν:
Χρήστος Ζώτος: Κορυφαίος δεξιοτέχνης, ο πρώτος στη χώρα μας που ανέδειξε αυτό το όργανο (λαούτο) και το γνωρίζει όσο κανένας άλλος. Εμένα ήταν δάσκαλός μου. Παλιότερα είχα ασχοληθεί με το λαούτο αλλά ένα ατύχημα που είχα στο χέρι μου με ανάγκασε να σταματήσω την εκμάθησή του. Χάρη σε αυτόν κατάφερα και έμαθα τραγούδια από το Αγρίνιο. Με έχει βοηθήσει απλόχερα και του οφείλω πολλά και θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που συνεργαστήκαμε.
Πετρολούκας Χαλκιάς: Κι αυτός κορυφαίος δεξιοτέχνης στο κλαρίνο της Ηπείρου. Θεωρώ τον Πέτρο Λούκα Χαλκιά και τον Γρηγόρη Καψάλη ως τους καλύτερους εκφραστές του Πογωνίσιου και του Ζαγωρίου αντίστοιχα. Πριν λίγους μήνες μάλιστα κάναμε κι ένα δίσκο μαζί στο οποίο συμμετείχε και μια νέα φωνή η Γιώτα Γρίβα, μια δροσερή φωνή που έχει μέλλον. Μεγάλος δεξιοτέχνης λοιπόν και δυστυχώς από τους τελευταίους. Ήμουν πολύ τυχερός που συνεργάστηκα μαζί του.
Κονιτοπουλαίοι: Η Ειρήνη είναι η μεγάλη τραγουδίστρια των Κονιτοπουλαίων που δεν αλλοίωσε το παραδοσιακό τους τραγούδι. Ήταν η τελευταία που τραγουδούσε μαζί και με την Καραμπεσίνη και τις αδερφές Σαρρή νομίζω, άκρως ποιοτικό παραδοσιακό νησιώτικο τραγούδι. Έτσι ακριβώς όπως ερχότανε ζυμωμένο από τα χρόνια.
Ο Βαγγέλης επίσης είναι πολύ καλός τραγουδιστής και κάνει την φωνή του όπως θέλει. Γνωρίζει πολύ καλά το νησιώτικο τραγούδι.
Χρόνης Αηδονίδης: Έχει μια μαγική φωνή που την ακούς σαν χάδι. Όταν τραγουδάει σου χαϊδεύει την ψυχή. Λεπτομέρεια μεγάλη στους ήχους. Είχα την τύχη να συνεργαστώ και με αυτόν σε πολλές συναυλίες με την Εστουδιαντίνα. Πρόκειται για έναν γλυκύτατο άνθρωπο που σιωπηλά και με ήθος κράτησε το Θρακιώτικο τραγούδι και το παρέδωσε στους νεώτερους.
Δόμνα Σαμίου: Έχουμε συνεργαστεί στο παρελθόν. Ήθελε το τραγούδι τελείως «πρωτόγονο», πρώτη ύλη δηλαδή, φανταστείτε για παράδειγμα τον χρυσό μέσα στην γη με τα χώματα και τα άλλα μέταλλα μαζί. Παραδέχομαι την δουλειά που έχει κάνει όσον αφορά την καταγραφή γυρνώντας από χωριό σε χωριό όπως και ο δάσκαλος ο Καρράς.
Γιώργος Νταλάρας: Τον ακούω από παιδί. Σαν βρεθήκαμε πρώτη φορά του πήγα ένα βίντεο 18-20 ωρών στο οποίο είχα συγκεντρώσει όλα αυτά τα χρόνια σχεδόν όλες τις συναυλίες του και τις συνεντεύξεις του – ήταν το αρχείο μου για τον Νταλάρα.
Πολλά από αυτά δεν τα είχε ούτε ο ίδιος και εντυπωσιάστηκε. Εμένα προσωπικά ο Νταλάρας μου αρέσει στο ρεμπέτικο τραγούδι γιατί αυτός είναι και τα βιώματά του. Είναι τα τραγούδια που άκουγε στο σπίτι του από παιδί. Μεγάλος καλλιτέχνης από τους πιο σπουδαίους της γενιάς του. Είναι φίλος και τον ευχαριστώ γιατί μίλησε για μένα όπως δεν έχει μιλήσει κανένας μέχρι τώρα. Είναι παράδειγμα προς μίμηση για τον τρόπο με τον οποίο στάθηκε και κινήθηκε στον χώρο τόσα χρόνια, για όλους τους νεότερους και μόνο να παίρνουμε έχουμε από αυτόν. Και βέβαια μην ξεχνάμε πόσους νέους τραγουδιστές και τραγουδίστριες βοήθησε στα πρώτα τους βήματα. Αποτελεί ένα φωτεινό παράδειγμα, ένας φάρος για τους νεότερους. Πολύ μεγάλος τραγουδιστής λοιπόν με ειδικότητα θα έλεγα τα ρεμπέτικα.
Εστουδιαντίνα: Όλοι οι μουσικοί είναι φίλοι μου. Ξεκινήσαμε μαζί τον πρώτο δίσκο και είχα μεγάλη τύχη που βρέθηκα με αυτά τα παιδιά. Γνωριζόμαστε από παλαιότερα όταν παίζαμε σε γάμους και πανηγύρια την εποχή που δεν είχε σχηματιστεί ακόμα η ορχήστρα αυτή. Θέλω να τους ευχαριστήσω για ότι έκαναν για μένα και για τις στιγμές που περάσαμε μαζί. Σε αυτούς οφείλω το ότι βρέθηκα με τον Νταλάρα, που τραγούδησα με την Βιτάλη σε ένα πάλκο, με την Γλυκερία και μου έδωσαν την ευκαιρία να τραγουδήσω στις συναυλίες ρεμπέτικα και μικρασιάτικα και κάποια λαϊκά. Τους χρωστάω πολλά.
Αρετή Κετιμέ: Είναι η ελπίδα και ίσως να την βαπτίζαμε και Ελπίδα εκτός από Αρετή. Είναι αυτή που θα ξεσηκώσει τις επόμενες γενιές. Είναι ο σπινθήρας που θα κάνει την ανάφλεξη για ένα καλύτερο αύριο στην παραδοσιακή μουσική. Παιδιά σαν την Αρετή θα σπρώξουν το κάρο της δημοτικής μουσικής προς τα εμπρός. Αρκεί να μην παρασυρθεί από αυτά που λέγαμε προηγουμένως γιατί την έχουμε ανάγκη εδώ. Πρόκειται για μια γλυκιά ύπαρξη και περιμένουμε πολλά από αυτήν και από το τραγούδι της αλλά και από το σαντούρι που παίζει. Το ευτύχημα πως υπάρχουν και άλλα παιδιά σαν και αυτή ειδικά στην επαρχία.
Φιλιππίδης: Είναι καταπληκτικός, είναι μεγάλη αξία! Είναι Ηπειρώτης από την Κόνιτσα και παίζει εξίσου καλά τα Θρακιώτικα, τα Ηπειρώτικα, τα Ρουμελιώτικα και έχεις την εντύπωση πως κατάγεται από τα αυτά μέρη! Το έχει αυτό το χάρισμα. Είναι μεγάλο σχολείο για όλους εμάς που ήμαστε δίπλα του. Σαν χαρακτήρας δε είναι αψεγάδιαστο διαμάντι.
Ross Daly: Δεν έχουμε συνεργαστεί ποτέ. Εκτιμώ αυτό που έκανε στα δύσκολα χρόνια για την παραδοσιακή μουσική. Πολλά παιδιά ξεκίνησαν κάποιο όργανο χάρη σε αυτόν. Του χρωστάμε πολλά για την στροφή που έκανε η νεολαία στο παραδοσιακό.
Παντελής Θαλασσινός: Με μεγάλη μου χαρά θα έλεγα τραγούδι
α του Παντελή Θαλασσινού. Υπάρχει μια ρήση που λέει το εξής: «Αν είναι να κλέψεις, να κλέψεις ασήμι». Αν ήταν λοιπόν να αφήσω τα δημοτικά μου για κάτι άλλο – να κάνω δηλαδή μια «παρανομία»- θα ήταν για να ερμηνεύσω τραγούδια του. Όπως κάτι αντίστοιχο είχα κάνει πριν ένα χρόνο τραγουδώντας τραγούδια του μεγάλου μαέστρου Νίκου Μαμαγκάκη.
Κύριε
Λάλεζα εκ μέρους της Λογοτεχνικής Ομάδας Γοργογυρίου σας ευχαριστού-με θερμά για αυτή την συζήτηση που είχαμε, καλή συνέχεια στο έργο σας και σας παρακαλούμε να συνεχίσετε να χαϊδεύετε τις ψυχές μας με τους γλυκούς ήχους της φωνής σας. Σας περιμένουμε ξανά στο χωριό μας!
ή;Πρώτη φορά ήταν το 1981 σε μια συναυλία στο γήπεδο του Αιγάλεω. Ήταν μια συναυλία αφιερωμένη στο δημοτικό τραγούδι με τραγουδιστές απ’ όλη την Ελλάδα, όπως ο κ. Αηδονίδης, η Ειρήνη Κονιτοπούλου από Ήπειρο ο Σιάτρας, ο Μπέλος και άλλοι τους οποίους αυτή τη στιγμή δεν θυμάμαι. Εγώ βγήκα στον Μοριά και τραγούδησα το καλαματιανό το «Όλα τα πουλάκια ζυγά ζυγά», σε ηλικία 8 ετών. Ποτέ ξανά δεν είχα τραγουδήσει με συνοδεία ορχήστρας και μικρόφωνο.
Σαν ξεκίνησα και άκουσα τη φωνή μου, ήταν η πρώτη φορά που άκουγα τη φωνή μου στα ηχεία, σε ένα στάδιο γεμάτο από κόσμο ένιωσα ένα δέος και τρακ αλλά το ξεπέρασα γρήγορα και όλα πήγαν μια χαρά. Υπάρχει και ηχητικό ντοκουμέντο από αυτό.
Ποιο ήταν το ερέθισμα ώστε να ασχοληθείτε με το δημοτικό τραγούδι;
Ο πατέρας μου τραγουδούσε. Δεν ήταν επαγγελματίας αλλά είχε μεράκι από παιδί και γνώριζε πάρα πολλά τραγούδια, είχε μεγάλο ρεπερτόριο με δημοτικά τραγούδια, είτε από δισκογραφία (Παπασιδέρης, Μηττάκη) είτε άλλα παραδοσιακά από παλαιότερους της περιοχής. Ο πατέρας μου λοιπόν ήταν το πρώτο μου ερέθισμα γιατί από την κούνια μου αυτό άκουγα κάθε μέρα που τραγουδούσε σε ανάπαυλα της δουλειάς και στις γιορτές. Έτσι ξεκίνησα κι εγώ, αυτόν είχα δίπλα μου.
Ποιο είναι το βασικό γνώρισμα του χαρακτήρα σας;
Δεν θα ήθελα να περιαυτολογήσω και να πω προτερήματα. Αυτό το αφήνουμε πάντα για τους άλλους. Η γυναίκα μου για παράδειγμα θα μπορούσε να σας πει μερικά.
Ευαίσθητος, πολύ ευαίσθητος αλλά και εκρηκτικός όταν κάτι με ενοχλεί ή όταν με αδικούν.
Ποια βιβλία διαβάζατε μικρός και ποιοι ήταν οι ήρωες σας;
Ότι διάβαζαν όλα τα παιδιά αλλά εμένα με συνέπαιρνε ότι είχε να κάνει με τους ήρωες του 21 και με την επανάσταση. Σκεφτόμουν πριν κοιμηθώ το βράδυ όλους αυτούς τους ήρωες Κολοκοτρώνη, Νικηταρά, Καραϊσκάκη, Διάκο και φανταζόμουν πως ήμουν κι εγώ μαζί τους. Έλεγα από παιδί τα τραγούδια αυτά που μιλούσαν για τις μάχες και τα κατορθώματα των ηρώων μας και τα ζούσα. Έτσι αν και τα άλλα παιδιά είχαν ήρωες όπως τον Batman για παράδειγμα εγώ είχα τον Νικηταρά. Και έτσι είμαι ακόμη και σήμερα και ψάχνω στα παλαιοπωλεία για βιβλία με τέτοιο περιεχόμενο. Με ενθουσιάζουν ακόμη ληστρικά τραγούδια που αναφέρονται στον Γιαγκούλα, στον Νταβέλη, στον Τζέλιο στον Ασπροπόταμο όπως λέει και ένα κλέφτικο.
Ως νέος ποια ήταν τα πρότυπά σας; Υπάρχουν σήμερα πρότυπα για την νεολαία;
Ήταν ένας κορυφαίος τραγουδιστής ο Γιώργος Παπασιδέρης, εκεί κόλλησα από παιδί και ακόμα τον βρίσκω μπροστά μου. Ο Γιώργος Παπασιδέρης για μας που τραγουδάμε δημοτικά είναι ότι ο Στέλιος Καζαντζίδης για τους λαϊκούς τραγουδιστές. Αξεπέραστοι μέχρι στιγμής και οι δύο και φοβάμαι για πολλά χρόνια ακόμα. Κάποιοι μου λένε πως η φωνή μου προσεγγίζει τη φωνή του Παπασιδέρη και αυτό για μένα είναι μεγάλη τιμή. Εγώ όμως που γνωρίζω το μέγεθος του, νιώθω απλώς μαθητής του. Είναι ο σπουδαιότερος ερμηνευτής του Ρουμελιώτικου και Μοραΐτικου τραγουδιού κατά τη γνώμη μου. Και για τον τρόπο που τα ερμήνευσε. Αυτός ήταν ο δάσκαλός μου.
Δυστυχώς δεν τον πρόλαβα ώστε να συνεργαστούμε, στα 27 μου όμως χρόνια όταν στη Σαλαμίνα ο δήμος έκανε προτομή του Γ. Παπασιδέρη έξω από το σπίτι του και παρευρέθηκα στην εκδήλωση που έγινε προς τιμήν του τραγουδώντας ένα τραγούδι του. Όταν τελείωσε η εκδήλωση με πλησίασε η σύζυγος του και αφού με συνεχάρη μου είπε: «Μου θύμισες τον Γιώργο μου!». Καταλαβαίνετε πως αυτό για μένα ήταν ο μεγαλύτερος έπαινος, τα λόγια της ήταν βάλσαμο στην ψυχή μου.
Όσον αφορά τη νέα γενιά όπως και κάθε γενιά εμπνέεται από την εποχή της. Σήμερα λοιπόν τα παιδιά που ασχολούνται με το τραγούδι θα έχουν ως πρότυπο τον Χατζηγιάννη για παράδειγμα, που για μένα αποτελεί την καλή πλευρά του τραγουδιού. Όσον αφορά τα παιδιά που ασχολούνται με την παραδοσιακή μουσική μακάρι να έχουν και αυτά ως πρότυπο τον Παπασιδέρη και να μην μαθαίνουν τα τραγούδια από εμένα ή από νεότερους αλλά να ανατρέχουν και να αναζητούν το πρωτότυπο. Η χρυσή εποχή του γραμμοφώνου αποτελεί μια πολύ σημαντική πηγή. Όσον αφορά τα κλαρίνα ο Καρακώστας για την Θεσσαλία, ο Γιαούζος για τα ακούσματα της Λειβαδιάς και για την Ήπειρο ο Χαλκιάς.
Μπορείτε να μας προσδιορίσετε τα κύρια χαρακτηριστικά της παραδοσιακής μουσικής;
Νομίζω πως ακούγοντας και αυτό το είδος της μουσικής της δημοτικής μας παράδοσης, αποφεύγεις να κάνεις λάθη στη ζωή σου. Τα μηνύματα που περικλείουν τα δημοτικά τραγούδια είναι για το ήθος, για την αγάπη, για την αξιοπρέπεια, για την λεβεντιά, για την ξενιτιά, για την ζωή στην ύπαιθρο και γενικότερα για αξίες που μας βοηθούν να σταθούμε στη φωτεινή πλευρά της ζωής. Ακούγοντας λοιπόν αυτή τη μουσική παραμένεις άνθρωπος.
Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι για έναν καλλιτέχνη όπως εσείς να υπηρετεί την παραδοσιακή μουσική;Είναι πάρα πολύ δύσκολο γιατί τα πάντα γύρω σου σε καλούν να την αφήσεις και να κάνεις κάτι ευκολότερο που έχει και περισσότερα χρήματα. Στην πορεία μου βρέθηκαν αρκετοί και εννοώ από το χώρο της μουσικής, που με πλησίασαν και μου είπαν: «Εσύ έχεις μια φωνή που μπορεί να πει σχεδόν τα πάντα, γιατί ασχολείσαι μόνο με το δημοτικό και δε
ν λες και τ’ άλλα τραγούδια που και πιο πολλά χρήματα θα βγάλεις και πιο γνωστός θα γίνεις». Το κομμάτι της νεολαίας -όπως εσείς- που με γνωρίζει είναι μικρό. Και δυστυχώς η πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από το μεγαλύτερο κομμάτι και από τα παιδιά που δεν είναι εδώ μαζί μας όπως εσείς. Άρα είναι πράγματι πολύ δύσκολο γιατί οι σειρήνες είναι πολλές και πολλές φορές μας παραπλανούν. Ειδικά παλαιότερα που δεν ήμουνα γνωστός αλλά πάντα ήθελα να επιλέγω εγώ τις δουλειές μου και όχι αυτές εμένα, για παράδειγμα δεν ήθελα να πάω στα πανηγύρια με τα τσιφτετέλια και τα σκυλάδικα με αποτέλεσμα πολλές φορές να μένω χωρίς δουλειά και να πηγαίνω να οργώνω και να φρεζάρω με τον πατέρα μου, κάτι που έκανα από παιδί.Μόνο τα τελευταία δέκα χρόνια μπορώ να πω πως τα καταφέρνω με την δουλειά μου. Άρα είναι δύσκολο να ασχοληθείς. Καλό είναι να έχεις κάτι άλλο, να έχεις σπουδάσει κάτι σχετικό με την μουσική ή την λαογραφία.
Μέχρι στιγμής πάντως καταφέρνω να αντιστέκομαι και δεν προδίδω αυτό που κάνω και προσπαθώ να βάλω κι εγώ ένα πετραδάκι στο οικοδόμημα της δημοτικής μας παράδοσης.
Ποια άλλα είδη μουσικής ακούτε και ποιο ήταν το τελευταίο cd που αγοράσατε και σας ενθουσίασε;Όταν ταξιδεύω μου αρέσει πολύ να ακούω ραδιόφωνο, να ψάχνω τους σταθμούς και να ενημερώνομαι. Γνωρίζω σχεδόν όλους τους τραγουδιστές είτε του έντεχνου είτε του μοντέρνου και της ποπ. Θέλω να ξέρω τι γίνεται γύρω μου και να μην ζω στον κόσμο μου. Κάτι συγκεκριμένο δεν έχω αγοράσει τελευταία. Μου αρέσει πάρα πολύ να ακούω ραδιόφωνο και να ανακαλύπτω καινούρια τραγούδια και ερμηνευτές. Ακούω δισκογραφία από Τουρκία, από Αραβία, μεγάλους τραγουδιστές από εκεί και σολίστες σε όργανα όπως κλαρίνα και βιολιά και με εντυπωσιάζουν. Κάποιο cd δεν έχω αγοράσει τελευταία αλλά όταν ταξιδεύω στο εξωτερικό φέρνω κάποια. Ακούω από την Ιταλία τενόρους τους οποίους θεωρώ μεγάλες φωνές.
Θα σας ενδιέφερε να ασχοληθείτε με κάποιο άλλο είδος μουσικής και αν ναι με ποιο;
Θα με ενδιέφερε να κάνω μια συνεργασία για ένα δίσκο με Σμυρναίικα, ρεμπέτικα μιας και αυτά είναι μια γειτονιά. Είναι «ξαδερφάκια» μας. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η μαμά είναι η Βυζαντινή μουσική, τα παιδιά είναι η δημοτική μουσική, το μικρασιάτικο τραγούδι και το ρεμπέτικο και ίσως το λαϊκό μέχρι τη δεκαετία του 50. Άρα ότι είναι γραμμένο σε δρόμους της βυζαντινής μουσικής και ήχους και ρυθμούς που έρχονται από το παρελθόν με ενδιαφέρει. Τα σμυρναίικα και τα ρεμπέτικα είναι τραγούδια που τα έχω μελετήσει από το γραμμόφωνο. Ο Παπασιδέρης είχε ερμηνεύσει και ρεμπέτικα και αμανέδες όπως επίσης ο Ρούκουνας και η Ρόζα. Σε χώρους έχω τραγουδήσει τέτοια τραγούδια, δεν έχει προκύψει όμως κάτι τέτοιο και δισκογραφικά.
Ποιους παλιούς παραδοσιακούς μουσικούς θαυμάζετε και με ποιους από αυτούς έχετε συνεργαστεί; Ποια από αυτές θεωρείτε πιο σημαντική;
Είμαι τ
υχερός που συνεργάστηκα με τον Γιώργο Κόρο με τον οποίο έχω οχτώ δουλειές. Έχουμε παίξει και ζωντανά μαζί σε πανηγύρια. Πρόλαβα τον Παναγιώτη Κοκοντίνη, ένα κλαρίνο από τα χωριά της Θήβας, έπαιξα με τον Γιάννη Βασιλόπουλο, Νίκος Φιλιππίδης, Νίκος Σαραγούδας, Τασία Βέρα, Σοφία Κολλητήρι, τον Αηδονίδη, καλλιτέχνες που παλαιότερα ούτε που φανταζόμουν πως θα βρισκόμουν μαζί τους.Όταν μελετάτε τα τραγούδια που θέλετε να ερμηνεύσετε πατάτε πάνω στο πρωτότυπο ή προσθέτετε και δικά σας στοιχεία;Στη αρχή το μαθαίνεις όπως ακριβώς είναι. Δεν λέμε να μιμηθείς όπως κάνει για παράδειγμα ο Μητσικώστας τον Μητσοτάκη. Τις νότες λοιπόν μπορείς να τις κάνεις ακριβώς. Σαν μια καλογραμμένη και λεπτομερή παρτιτούρα που μπορείς να την διαβάσεις με ακρίβεια. Αυτό δεν είναι μίμηση εκτός κι αν πρόκειται για την χροιά της φωνής. Δικαίωμά σου είναι για παράδειγμα να θέλεις να πεις «Τα νιάτα» όπως ο Παπασιδέρης και είναι εφικτό γιατί είναι νότες πάνω στις οποίες μπορείς να πατήσεις.
Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας ως καλλιτέχνης;
Ο μεγάλος μου φόβος είναι αν μην χάσω την φωνή μου. Έχουμε ακούσει πολλές φορές διάφορους σημαντικούς καλλιτέχνες που κάτι τους συνέβη στις χορδές τους και έχασαν το πολύτιμο μέταλλό τους. Με τρομάζει το γεγονός να ξυπνήσω ένα πρωί και να έχω χάσει την φωνή μου. Προσέχω βέβαια ώστε να μην της δημιουργώ προβλήματα πχ δεν καπνίζω και δεν πίνω αλλά πάντα ο φόβος παραμένει. Μη ξεχνάτε πως πολλές φορές αναγκαζόμαστε να τραγουδήσουμε σε χώρους όπου υπάρχουν πολλοί καπνιστές και οι χώροι δεν αερίζονται αρκετά. Αυτή η κατάσταση είναι επιβαρυντική για την φωνή του τραγουδιστή. Επίσης μια καλή συνταγή είναι να είσαι ένας καλός ακροατής και να αφήνεις τους άλλους να μιλούν.
Ποια είναι η γνώμη σας για τα πανηγύρια και ποιος ο ρόλος που διαδραματίζουν στις τοπικές κοινωνίες;Παλαιότερα ήταν σημείο αναφοράς τα πανηγύρια γιατί ήταν ο τόπος όπου θα μπορ
ούσαν να βρεθούν οι άνθρωποι για να διασκεδάσουν, να ξεκινήσει μια σχέση στον χορό επάνω. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει, κάθε μέρα είναι σαν πανηγύρι και έχει χάσει την παλιά του αίγλη. Παλιά το περίμεναν πως και πως γιατί ήταν η μοναδική διασκέδαση το πανηγύρι και ο γάμος. Σήμερα μπορούμε να κάνουμε το εξής, στο πανηγύρι έστω και μια φορά το χρόνο να ακούμε σωστή παραδοσιακή μουσική στην κάθε περιοχή να ακούγονται πρωτίστως τοπικά τραγούδια. Μακάρι να γίνει έτσι και σ’ αυτό θα βοηθήσουν πάρα πολύ οι πολιτιστικοί σύλλογοι, όπως καλή ώρα αυτός του χωριού σας που μας έκανε την τιμή να μας καλέσει για δεύτερη φορά. Άρα σκοπός του πανηγυριού είναι να μας θυμίζει από πού ήμαστε.Τι θυμόσαστε από την συμμετοχή σας στο χορό του συλλόγου «Θεόκτιστος» στην Αθήνα στο Olympic Royal σε ηλικία 10 ετών;
Για την πρώτη φορά δεν θυμάμαι και πολλά πράγματα (εκτός από την παρουσία του Βαγγέλη Γιαννόπουλου) γιατί ήμουν πολύ μικρός. Τη δεύτερη φορά όμως θυμάμαι κάτι πολύ σημαντικό. Όταν γύρισα σπίτι μου πήρα τη γυναίκα μου και φύγαμε για το νοσοκομείο για να γεννήσει το πρώτο μας παιδί, την πρώτη μου κόρη με την οποία έχω συνδέσει λοιπόν εκείνη την εκδήλωση.
Θα θέλαμε να μας αναφέρετε μερικά παραδοσιακά τραγούδια που σας αγγίζουν περισσότερο κατά την ερμηνεία τους.Δεν θα αναφερθώ σε τίτλους τραγουδιών αλλά θα σας πω το είδος που με συγκινεί ιδιαίτερα όταν το τραγουδάω είναι τα κλέφτικα, της τάβλας που λέμε. Τα τραγούδια που έχουν να κάνουν με την Επανάσταση και τους αγώνες για την λευτεριά μας. Μακάρι στο μέλλον να έχω την δυνατότητα να αφιερώσω όλη μου την καριέρα σ’ αυτά τα τραγούδια και ως ερμηνευτής και ως ερευνητής.
Ποια πιστεύετε πως είναι η στάση της νεολαίας απέναντι στην παραδοσιακή μουσική;
Σήμερα είναι καλύτερα τα πράγματα συγκριτικά με την εποχή που ξεκίνησα εγώ. Όλο και πιο πολλοί νέοι έρχονται κοντά στην παραδοσιακή μουσική. Σε αυτό βοηθούν πολλοί παράγοντες π.χ. τα μουσικά σχολεία, οι πολιτιστικοί σύλλογοι και κάποιοι σημαντικοί καλλιτέχνες όπως η Αλεξίου, ο Πάριος, ο Νταλάρας, ο Αηδονίδης, οι Κατσιμιχαίοι, ο Ross Daly και άλλοι πολλοί που ερμήνευσαν δημοτικά τραγούδια κι αυτό λειτούργησε πολύ θετικά στα ακούσματα των νέων. Τα καλοκαίρια που πάμε στα πανηγύρια οι νέοι είναι αυτοί που χορεύουν μέχρι το πρωί. Το σέβεται η νεολαία το δημοτικό τραγούδι και μεγάλη μερίδα ασχολείται με αυτή μαθαίνοντας κάποιο παραδοσιακό όργανο.
Ποια η γνώμη σας για τα μουσικά σχολεία και αν πιστεύετε πως παράγουν έργο.
Σίγουρα παράγουν έργο και αποτελούν μια σημαντική πρωτοβουλία που βοήθησε πάρα πολύ. Έχουν ξαναβγεί όργανα όπως το κανονάκι, το σαντούρι και το ούτι που είχαν χαθεί. Είχαν μείνει για παράδειγμα στο σαντούρι μόνο ο Καρατάσιος και ο Μόσχος. Πολλοί νέοι ήρθαν κοντά στην παραδοσιακή μουσική είτε σαν ερμηνευτές είτε σαν ακροατές χάρη στα μουσικά σχολεία. Θα ήθελα όμως να δώσουν περισσότερη βάση ώστε το έργο που παράγεται εκεί να έχει καλύτερο αποτέλεσμα. Επίσης θα πρέπει να διευρύνουν το ρεπερτόριό ώστε να καλύπτουν πιο πολλές περιοχές πχ. Θεσσαλία, Ρούμελη, Ήπειρο.
Νομίζω πως έχουν ρίξει όλο το βάρος στα Μικρασιάτικα και στα Θρακιώτικα. Θα ήθελα πιο πολλές επιλογές.
Ποιας περιοχής τα δημοτικά τραγούδια είναι δυσκολότερα στην ερμηνεία τους;
Τα Ποντιακά και τα Σαρακατσάνικα γιατί θέλουν και βιώματα για να τα ερμηνεύσεις. Είναι πολλά πράγματα που δεν γράφονται στην Βυζαντινή μουσική. Για παράδειγμα το «καμπίσιο» που λένε (ένας ήχος) δεν ανήκει κάπου και πρέπει να το έχεις ακούσει από παιδί και μόνο έτσι θα το πεις. Μπορεί να το λέει μια γιαγιά που δεν ξέρει τίποτα από μουσική. Αυτά λοιπόν θεωρώ πιο δύσκολα, που είναι σε κλειστές κοινωνίες (Ποντιακά, Σαρακατσάνικα, Βλάχικα, τραγούδια από το Μέτσοβο).
Επιδιώκεται να βρεθείτε σε τέτοιες περιοχές ώστε να έχετε «τοπικά» ακούσματα;
Ναι βεβαίως. Πήγα ένα καλοκαίρι στο Ζαγόρι με το συγκρότημα του Γρηγόρη Καψάλη (ο Ζώτος ήταν στο λαούτο) για να μάθω τα Ζαγορίσια εκεί. Δισκογραφία σχετική είχα ήδη αλλά ήθελα να τα πω και εκεί, να τραγουδήσω σε κόσμο γνήσιο εκεί και κατάφερα να τους κάνω να θεωρήσουν πως ήμουν από τα μέρη τους. Το ίδιο ισχύει και στον χορό. Ο ξένος θα φανεί σε σχέση με τους ντόπιους. Αν καταφέρεις λοιπόν να σε θεωρήσουν δικό τους τότε έχεις πετύχει.
Πόσο δύσκολο είναι να αντισταθεί κανείς στα σουξέ και στο εύκολο χρήμα;
Είναι πάρα πολύ δύσκολο παιδιά. Οι πειρασμοί είναι πολλοί αλλά πρέπει να έχεις φτιάξει τις αντιστάσεις σου από μικρός και να μη τους κάνεις την χάρη να υποκύψεις.
Ποια είναι η στάση των παλαιότερων του δημοτικού τραγουδιού απέναντι στους νεώτερους τραγουδιστές που θέλουν να ασχοληθούν με αυτό το είδος;Είναι γεγονός πως όταν ξεκίναγα κι εγώ για παράδειγμα έβρισκα παραξενιές, ζήλεια. Δεν σε καλοδέχονταν στον κύκλο τους που ήταν κλειστός. Όταν όμως είσαι καλός σε αυτό που κάνεις, ο κόσμος θα σε τοποθετήσει εκεί που πρέπει. Στην αρχή λοιπόν είχα κι εγώ προβλήματα με τραγουδιστές και με μουσικούς. Τραγουδούσα παιδάκι και είτε μου κλείνανε το μικρόφωνο είτε παίζανε με τα κλαρίνα ψηλά σε άλλους τόνους για να με κουράσουν μιας και δεν ήξερα τότε. Όλα βρήκαν τον δρόμο τους όμως!
Σε τι χώρους θα προτιμούσατε να τραγουδάτε και σε τι κοινό;
Ένας χώρος όπως είναι το Παλλάς πιστεύω πως είναι ο καταλληλότερος. Θα μου άρεσε αυτό το πράγμα.
Να έρθουνε μια φορά και να ακούσουνε μόνο, γιατί παρατηρώ πως μετά από μισή ώρα γλεντιού είτε εγώ είμαι πάνω είτε φέρουν κάποιον άλλον να με αντικαταστήσει δεν θα το καταλάβει κανείς. Έτσι λοιπόν θα ήθελα να προσέξει ο άλλος τι του δίνω. Θα με ενδιέφερε να κάνω αφιερώματα στην παραδοσιακή μουσική σε έναν χώρο στην Αθήνα. Το κοινό που προτιμώ είναι αυτό που αγαπά τα παραδοσιακά και που σκέφτεται. Θα μου άρεσε πολύ να έρθει η οικογένεια με τα παιδιά, πράγμα που γίνεται σε μεγάλο βαθμό τα καλοκαίρια. Παιδιά, γονείς και παππούδες όλοι μαζί και έρχονται και μου λένε : «Φέραμε και τον παππού που ξέρει όλα τα τραγούδια που λες!». Αυτό μου αρέσει λοιπόν, και οι τρεις γενιές μαζί!Ποια είναι η γνώμη σας για το Γοργογύρι και πως θα χαρακτηρίζατε την συνεργασία σας με τον συγχωριανό μας τον κ. Μαργώνη.Ο Σωτήρης είναι ένας από τους καλύτερους νέους μουσικούς που έχουμε (άλλοι είναι ο Μαρινάκης, Κότορος Μανώλης). Με τον Σωτήρη γνωριζόμαστε δέκα χρόνια περίπου, έχουμε παίξει αρκετές φορές μαζί σε γάμους, σε συναυλίες. Όσο καλός είναι στο βιολί άλλο τόσο καλός είναι και σαν άνθρωπος. Γεμάτος αρετές και πάντα με το χαμόγελο. Εξίσου καλός μουσικός είναι και ο αδερφός του στα έγχορδα σε σημείο που μπορείς να τον χαζεύεις να παίζει όλη τη νύχτα. Πρόκειται για παιδιά με πολλές αρετές και μακάρι το παράδειγμά τους να το ακολουθήσουν και άλλα παιδιά από το Γοργογύρι.
Αυτό που θυμάμαι από το Γοργογύρι, εκτός από τα γάργαρα νερά, είναι πως η πίστα ήταν γεμάτη έως το πρωί και πως έχουν καλό μουσικό γούστο. Έδειξαν ενδιαφέρον για αυτό που κάνω και είναι ίσως από τις λίγες φορές που ήμουν ενθουσιασμένος από το ακροατήριο, λες και ήμουν σε συναυλία. Δεν το συναντάς και πολύ συχνά αυτό. Οι Γοργογυραίοι μου άφησαν πολύ καλές εντυπώσεις.
Ποια η γνώμη σας για τα τελευταία γεγονότα και πως κρίνετε τον ξεσηκωμό της νεολαίας. Θα συμμετείχατε κι εσείς σε μια πορεία μαζί τους για καλύτερη παιδεία και όχι μόνο;Σίγουρα θα ήμουν κι εγώ μαζί τους σε μια πορεία για τα δίκαια αιτήματά τους. Όταν κάνεις το σωστό θα έχεις τους πάντες με το μέρος σου κι επειδή πιστεύω πως τα παιδιά έχουν δίκιο θα ήμουν μαζί τους. Θα πρέπει βέβαια τα ίδια τα παιδιά να περιφρουρήσουν τις διαδηλώσεις τους, ώστε να μην παρεισφρέουν ανάμεσά τους οι γνωστοί άγνωστοι με τα γνωστά αποτελέσματα. Θέλουμε λοιπόν μια αστυνομία που να προστατεύει τους πολίτες χωρίς να αυθαιρετεί και μαθητές που να διεκδικούν πάντα το καλύτερο και να το παίρνουν για τους ίδιους αλλά και για όσους έρχονται από πίσω. Οι όποιες βιαιοπραγίες με βρίσκουν εντελώς αντίθετο.
Τέλος θα θέλαμε να μας χαρακτηρίσετε με λίγα λόγια τα ονόματα που ακολουθούν:
Χρήστος Ζώτος: Κορυφαίος δεξιοτέχνης, ο πρώτος στη χώρα μας που ανέδειξε αυτό το όργανο (λαούτο) και το γνωρίζει όσο κανένας άλλος. Εμένα ήταν δάσκαλός μου. Παλιότερα είχα ασχοληθεί με το λαούτο αλλά ένα ατύχημα που είχα στο χέρι μου με ανάγκασε να σταματήσω την εκμάθησή του. Χάρη σε αυτόν κατάφερα και έμαθα τραγούδια από το Αγρίνιο. Με έχει βοηθήσει απλόχερα και του οφείλω πολλά και θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που συνεργαστήκαμε.
Πετρολούκας Χαλκιάς: Κι αυτός κορυφαίος δεξιοτέχνης στο κλαρίνο της Ηπείρου. Θεωρώ τον Πέτρο Λούκα Χαλκιά και τον Γρηγόρη Καψάλη ως τους καλύτερους εκφραστές του Πογωνίσιου και του Ζαγωρίου αντίστοιχα. Πριν λίγους μήνες μάλιστα κάναμε κι ένα δίσκο μαζί στο οποίο συμμετείχε και μια νέα φωνή η Γιώτα Γρίβα, μια δροσερή φωνή που έχει μέλλον. Μεγάλος δεξιοτέχνης λοιπόν και δυστυχώς από τους τελευταίους. Ήμουν πολύ τυχερός που συνεργάστηκα μαζί του.
Κονιτοπουλαίοι: Η Ειρήνη είναι η μεγάλη τραγουδίστρια των Κονιτοπουλαίων που δεν αλλοίωσε το παραδοσιακό τους τραγούδι. Ήταν η τελευταία που τραγουδούσε μαζί και με την Καραμπεσίνη και τις αδερφές Σαρρή νομίζω, άκρως ποιοτικό παραδοσιακό νησιώτικο τραγούδι. Έτσι ακριβώς όπως ερχότανε ζυμωμένο από τα χρόνια.
Ο Βαγγέλης επίσης είναι πολύ καλός τραγουδιστής και κάνει την φωνή του όπως θέλει. Γνωρίζει πολύ καλά το νησιώτικο τραγούδι.
Χρόνης Αηδονίδης: Έχει μια μαγική φωνή που την ακούς σαν χάδι. Όταν τραγουδάει σου χαϊδεύει την ψυχή. Λεπτομέρεια μεγάλη στους ήχους. Είχα την τύχη να συνεργαστώ και με αυτόν σε πολλές συναυλίες με την Εστουδιαντίνα. Πρόκειται για έναν γλυκύτατο άνθρωπο που σιωπηλά και με ήθος κράτησε το Θρακιώτικο τραγούδι και το παρέδωσε στους νεώτερους.
Δόμνα Σαμίου: Έχουμε συνεργαστεί στο παρελθόν. Ήθελε το τραγούδι τελείως «πρωτόγονο», πρώτη ύλη δηλαδή, φανταστείτε για παράδειγμα τον χρυσό μέσα στην γη με τα χώματα και τα άλλα μέταλλα μαζί. Παραδέχομαι την δουλειά που έχει κάνει όσον αφορά την καταγραφή γυρνώντας από χωριό σε χωριό όπως και ο δάσκαλος ο Καρράς.
Γιώργος Νταλάρας: Τον ακούω από παιδί. Σαν βρεθήκαμε πρώτη φορά του πήγα ένα βίντεο 18-20 ωρών στο οποίο είχα συγκεντρώσει όλα αυτά τα χρόνια σχεδόν όλες τις συναυλίες του και τις συνεντεύξεις του – ήταν το αρχείο μου για τον Νταλάρα.
Πολλά από αυτά δεν τα είχε ούτε ο ίδιος και εντυπωσιάστηκε. Εμένα προσωπικά ο Νταλάρας μου αρέσει στο ρεμπέτικο τραγούδι γιατί αυτός είναι και τα βιώματά του. Είναι τα τραγούδια που άκουγε στο σπίτι του από παιδί. Μεγάλος καλλιτέχνης από τους πιο σπουδαίους της γενιάς του. Είναι φίλος και τον ευχαριστώ γιατί μίλησε για μένα όπως δεν έχει μιλήσει κανένας μέχρι τώρα. Είναι παράδειγμα προς μίμηση για τον τρόπο με τον οποίο στάθηκε και κινήθηκε στον χώρο τόσα χρόνια, για όλους τους νεότερους και μόνο να παίρνουμε έχουμε από αυτόν. Και βέβαια μην ξεχνάμε πόσους νέους τραγουδιστές και τραγουδίστριες βοήθησε στα πρώτα τους βήματα. Αποτελεί ένα φωτεινό παράδειγμα, ένας φάρος για τους νεότερους. Πολύ μεγάλος τραγουδιστής λοιπόν με ειδικότητα θα έλεγα τα ρεμπέτικα.Εστουδιαντίνα: Όλοι οι μουσικοί είναι φίλοι μου. Ξεκινήσαμε μαζί τον πρώτο δίσκο και είχα μεγάλη τύχη που βρέθηκα με αυτά τα παιδιά. Γνωριζόμαστε από παλαιότερα όταν παίζαμε σε γάμους και πανηγύρια την εποχή που δεν είχε σχηματιστεί ακόμα η ορχήστρα αυτή. Θέλω να τους ευχαριστήσω για ότι έκαναν για μένα και για τις στιγμές που περάσαμε μαζί. Σε αυτούς οφείλω το ότι βρέθηκα με τον Νταλάρα, που τραγούδησα με την Βιτάλη σε ένα πάλκο, με την Γλυκερία και μου έδωσαν την ευκαιρία να τραγουδήσω στις συναυλίες ρεμπέτικα και μικρασιάτικα και κάποια λαϊκά. Τους χρωστάω πολλά.
Αρετή Κετιμέ: Είναι η ελπίδα και ίσως να την βαπτίζαμε και Ελπίδα εκτός από Αρετή. Είναι αυτή που θα ξεσηκώσει τις επόμενες γενιές. Είναι ο σπινθήρας που θα κάνει την ανάφλεξη για ένα καλύτερο αύριο στην παραδοσιακή μουσική. Παιδιά σαν την Αρετή θα σπρώξουν το κάρο της δημοτικής μουσικής προς τα εμπρός. Αρκεί να μην παρασυρθεί από αυτά που λέγαμε προηγουμένως γιατί την έχουμε ανάγκη εδώ. Πρόκειται για μια γλυκιά ύπαρξη και περιμένουμε πολλά από αυτήν και από το τραγούδι της αλλά και από το σαντούρι που παίζει. Το ευτύχημα πως υπάρχουν και άλλα παιδιά σαν και αυτή ειδικά στην επαρχία.
Φιλιππίδης: Είναι καταπληκτικός, είναι μεγάλη αξία! Είναι Ηπειρώτης από την Κόνιτσα και παίζει εξίσου καλά τα Θρακιώτικα, τα Ηπειρώτικα, τα Ρουμελιώτικα και έχεις την εντύπωση πως κατάγεται από τα αυτά μέρη! Το έχει αυτό το χάρισμα. Είναι μεγάλο σχολείο για όλους εμάς που ήμαστε δίπλα του. Σαν χαρακτήρας δε είναι αψεγάδιαστο διαμάντι.
Ross Daly: Δεν έχουμε συνεργαστεί ποτέ. Εκτιμώ αυτό που έκανε στα δύσκολα χρόνια για την παραδοσιακή μουσική. Πολλά παιδιά ξεκίνησαν κάποιο όργανο χάρη σε αυτόν. Του χρωστάμε πολλά για την στροφή που έκανε η νεολαία στο παραδοσιακό.
Παντελής Θαλασσινός: Με μεγάλη μου χαρά θα έλεγα τραγούδι
α του Παντελή Θαλασσινού. Υπάρχει μια ρήση που λέει το εξής: «Αν είναι να κλέψεις, να κλέψεις ασήμι». Αν ήταν λοιπόν να αφήσω τα δημοτικά μου για κάτι άλλο – να κάνω δηλαδή μια «παρανομία»- θα ήταν για να ερμηνεύσω τραγούδια του. Όπως κάτι αντίστοιχο είχα κάνει πριν ένα χρόνο τραγουδώντας τραγούδια του μεγάλου μαέστρου Νίκου Μαμαγκάκη.Κύριε
Λάλεζα εκ μέρους της Λογοτεχνικής Ομάδας Γοργογυρίου σας ευχαριστού-με θερμά για αυτή την συζήτηση που είχαμε, καλή συνέχεια στο έργο σας και σας παρακαλούμε να συνεχίσετε να χαϊδεύετε τις ψυχές μας με τους γλυκούς ήχους της φωνής σας. Σας περιμένουμε ξανά στο χωριό μας!
Εγώ σας ευχαριστώ πολύ για την ευκαιρία που μου δώσατε να πω ορισμένα πράγματα και για την πολύ ενδιαφέρουσα συνάντηση που είχαμε! Να είστε καλά και καλή συνέχεια!
