ΕΛΕΝΗ ΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΓΚΟΥΒΙΝΑ 1955-2017 19/07/2017

Φίλες και Φίλοι αγαπητοί επισκέπτες του ιστολογίου της Λογοτεχνικής Ομάδας Γοργογυρίου σας καλημεροκαλησπερίζω. 10 χρόνια κλείνουν φέτος λειτουργίας του filomathei.blogspot.gr και δεν φανταζόμουν πως στην επέτειο των 10 χρόνων θα βρισκόμουν στο δυσάρεστο σημείο να κάνω τη σημερινή ανάρτηση. Όλα ξεκίνησαν περίπου 2 χρόνια πριν όταν διαγνώσθηκε η νύφη μου η Ελένη με καρκίνο στο στήθος. Σήμερα δυστυχώς η Ελένη δεν είναι πια μαζί μας, κάποια στιγμή είχα γράψει ένα Χα'ι'κού με τα πιο κάτω λόγια.

""Άτυχη Ελένη,
είσαι τυχερή που
έχεις τέτοιους γιους.'"
Πράγματι άτυχη, αλλά ανήκε κι αυτή στους επιμηθείς, όπως πολλές και πολλοί που με τον φόβο του γιατρού αργούν να κάνουν αυτά που πρέπει στην ώρα τους, με αποτέλεσμα όταν πια αποφασίζουν να κάνουν τις απαραίτητες εξετάσεις τις πιο πολλές φορές να είναι αργά.
Τυχεροί γιατί είχε δυο γιους που -0πως έλεγαν στο νοσοκομείο. νοσηλευτικό προσωπικό και όχι μόνο- αξίζουν όσο 20 κόρες, και που με τον πατέρα τους την φρόντιζαν όσο κανείς άλλος. Αυτό όμως δεν αρκούσε για να αναστρέψουν-ακυρώσουν τα σχέδια του καρκίνου.

Με τα πιο κάτω λόγια θα αποχαιρετήσει σήμερα την μητέρα του ο μικρός της γιος, ο μοναδικός-ανεκτίμητος Αστροτόμ-Τζιμ Άνταμς-Μάκης.
Έβαζες ψεύτικες φωνές,
γελούσες κι έκανες πως κλαις
κι εγώ παιδί, Α ρε μαμά
Πίσω μου έτρεχες μια ζωή
με ένα πιάτο και μια ευχή
Τότε με κράταγες σφιχτά
τώρα κοιτάς από μακριά.

Μέσα απ' τα δόντια να μιλάς,
σ' ακούω σαν τώρα να μου λες, μάνα είναι μόνο μία!
Εγώ σ' αγαπώ όσο κανείς,
Θα σε πικράνουν θα το δεις,
Α ρε μαμά, α ρε μαμά

Ύστερα λόγια στο χαρτί
"συγνώμη, γιόγκα σ' αγαπώ πολύ,
είμαι εδώ" Α ρε μαμά
Ζωγράφιζες με την καρδιά,
και με νίκαγες με ζαβολιά
έβαζες πάντα στο πικάπ
το δίσκο με το Aχ Ελένη, Αχ Ελένη.

Χανόσουνα στη μουσική,
εσύ γινόσουν το παιδί
κι εγώ ένας άγγελος στη γη
να σε προσέχω μια ζωή

Τις πόρτες άνοιγες στο φως
να μπει ο ήλιος κι ο Θεός
να μας φυλάει, Α ρε μαμά
Τα βράδια ήσουν μια αγκαλιά
κι ανάμεσα απ' τα φιλιά
έκανες τη φωνή λαγού,
το λύκο και την αλεπού.

Και όταν γύριζα αργά μου έλεγες,
Μάκη θα σου τα πάρω τα κλειδιά,
θα βρεις τις πόρτες πιά κλειστές,
Το ξέρω μ' αγαπάς, αλλά άκου και τη μαμά. Α ρε μαμά.

Ύστερα λόγια στο χαρτί
"συγνώμη, γιε μου σ' αγαπώ πολύ,
Θα είμαι πάντα δίπλα σου.
Α ρε μαμά.
Ζωγράφιζες πάντα μια καρδιά,
Κι έλεγες, αυτή είναι Μάκη της μάνας η καρδιά..
κι έβαζες πάντα στο πικάπ
το δίσκο με το Αχ Ελένη, Αχ Ελένη.
Χανόσουνα στη μουσική,
εσύ γινόσουν το παιδί
κι εγώ ένας άγγελος στη γη
να σε προσέχω μια ζωή,
Και τώρα μαμά που πας;
Μαμά, μ' ακούς; Πες μου μαμά
Πού πας;
Αντίο μαμά, αντίο....
Αντίο συμμαθήτρια, αντίο νύφη μου, αντίο Ελένη. Καλό ταξίδι στη μνήμη του χρόνου.
ΥΓ. Οι στίχοι ανήκουν στον Οδυσσέα Ιωάννου.

Επιμέλεια ανάρτησης από τον Επικούρειο Πέπο.

Η αντιμετώπιση του φόβου θανάτου

Η αντιμετώπιση του φόβου θανάτου στην Επικούρεια φιλοσοφία
Από το βιβλίο του Δημήτρη Λιαρμακόπουλου “Ευτοπία”
[…]Η συντροφιά συνέχισε τώρα το βάδισμα. Κοίταξα με νόημα τον Ζώη, που μάντεψε σωστά κι έκανε την καίρια ερώτηση.

- Κυρία Ευτυχία τι σημαίνει «ανύποπτον ο θάνατος»;

- Ότι δεν τον αντιλαμβανόμαστε! Απάντησε εύθυμα εκείνη...

- Και πώς γίνεται κυρία Ευτυχία να μην τον αντιλαμβανόμαστε; Είχα έτοιμη την ερώτηση...

Χαμογέλασε εγκάρδια, κοίταξε μια στιγμή τον θείο Αντώνη που έσπευσε να την προλάβει.

- Παιδιά, το θέμα του θανάτου είναι πολύ σοβαρό... δεν μπορεί να παίζει κανείς, ούτε με τα λόγια... Και είναι κυρίαρχο ζήτημα σε ολόκληρη την πνευματική ιστορία του ανθρώπου...

- Είμαστε το μόνο τραγικό πλάσμα στη Φύση, ανέλαβε η κυρία Ευτυχία, ακριβώς επειδή έχουμε συνείδηση του θανάτου μας... Ένας πλατωνικός ορισμός καλεί τη φιλοσοφία «μελέτη θανάτου», αποδίδοντας την ανάπτυξή της αποκλειστικά στον θάνατο που προκαλεί αληθινό τρόμο. Και πράγματι ολόκληρη η μεταφυσική αναλώνεται σ' αυτό το ζήτημα...

- Και όλες οι θεωρίες για τη σωτηρία... πρόσθεσε ο θείος. Ο Επίκουρος πήγε να τους το χαλάσει...

- Ο Επίκουρος υποστηρίζει με θάρρος την πραγματικότητα. Κι αυτή η προσέγγιση του θανάτου έγινε δεκτή με ανακούφιση και θαυμάστηκε ακόμη κι από αντιπάλους...

- Όμως μπορείς μ' αυτόν τον τρόπο να παρηγορήσεις τους ανθρώπους; Ρώτησε ο Ζώης.

- Η πραγματικότητα παιδί μου Ζώη δεν έχει να κάνει με παρηγοριές. Όλες οι φιλοσοφικές σχολές διαχειρίζονται τις επιθυμίες και τους φόβους των ανθρώπων. Ως προς τους φόβους άλλοτε επιλέγουν να τους απαλύνουν με φανταστικές δοξασίες για ν? αποκτούν οπαδούς κι άλλοτε αναζητούν την αλήθεια των πραγμάτων αδιαφορώντας αν αυτό δυσαρεστεί τους πολλούς. Ο Επίκουρος αταλάντευτα επιλέγει το δεύτερο*...

- Και υποστηρίζει πως ο θάνατος δεν υπάρχει! Είπε εντυπωσιασμένος ο θείος. Ή μάλλον πως δεν έχουμε λόγο να τον φοβόμαστε...

- Κι όμως... δεν υπάρχει θάνατος, ούτε για τους ζωντανούς ούτε για τους πεθαμένους! Γιατί όσο είμαστε ζωντανοί είμαστε ζωντανοί κι όταν πεθαίνουμε δε νιώθουμε το παραμικρό. Επομένως δε νιώθουμε ούτε τον θάνατο! Αυτή δεν είναι η πραγματικότητα; Τι είναι ο θάνατος εκτός από κατάργηση των αισθήσεων; Τι μπορούμε να αντιληφθούμε χωρίς αυτές; Τόσο απλά!...

- Και το μετά; Υπάρχει και το μετά... αυτό δεν είναι που μας τρομάζει; Ρώτησα ζωηρά.

- Για τον Επίκουρο το μετά, είναι το ίδιο κι απαράλλαχτο τίποτα, με την κα­τάστασή μας πριν γεννηθούμε! Απάντησε.

- Και μέχρι να έρθει ο θάνατος; Είπε κάτι για την αγωνία της προσμονής του; Συνέχισε ο Ζώης.

- Ό,τι και να έλεγε γι' αυτήν προηγείται η επίγνωση για τη φύση του θανάτου. Η αληθινή γνώση είναι ικανή να μας απαλλάξει από κάθε αγωνία. Να ξεπεράσουμε τον εγωισμό μας, να αναμετρηθούμε με το ανθρώπινο μεγαλείο. Η στάση του ανθρώπου στο ζήτημα του θανάτου στεφανώνει το σώμα της ζωής του. Και είναι ανοησία ν? αγωνιούμε από πριν γι' αυτό που όταν θα έρθει δεν πρόκειται να μας ενοχλήσει.

Την ακούγαμε γλυκαμένοι... Ακόμη και τον Ζώη αντιλήφθηκα να παραμερίζει το ζιζάνιό του με μεγαλοπρέπεια. Η κυρία Ευτυχία όμως δεν είχε ολοκληρώ­σει...

- Παιδιά... σημασία έχει πως η... ας την πούμε, τεχνική προσέγγιση του θανάτου ως φαινομένου της ζωής, μπορεί ν? ακούγεται απλοϊκή, με τρόπο που χλευά­ζει όλες τις θεωρίες σωτηριολογίας που ακούστηκαν στους αιώνες, όμως μας βοηθά να ξεπεράσουμε τον φόβο. Γιατί ο άνθρωπος, γενικά το λέω, έχει ακούσει από τις θρησκείες διάφορες αφελείς δοξασίες..., μέχρι ανάσταση νεκρών, με τα σώματα πλήρως αποκατεστημένα...

Δεν μπορούσαμε να προσθέσουμε τίποτε σ' αυτό... και η κυρία Ευτυχία συ­μπλήρωσε.

- Και η γνώση αυτή, σαν από πάντα οφειλόμενη από την φιλοσοφία, επαλη­θεύει τον σκοπό της, για την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα πάθη και τους φόβους του... Μ? αυτή τη γνώση ο άνθρωπος προσαρμόζεται στην πραγματικότητα, απαλλάσσεται από τον πόθο της αθανασίας, αντιλαμβάνεται πέρα από το ανα­πόφευκτο και το αναγκαίο του θανάτου και εκτιμά διαφορετικά τη ζωή... αφού έτσι κάθε της στιγμή γίνεται πολύτιμη και ανεπανάληπτη.... Οι επικούρειοι λοιπόν είναι οι μόνοι που τραγουδούν στους αιώνες «γλυκιά που είν' η ζωή δίχως θανάτου φόβο»...

- Καλή είναι η θεωρία βέβαια..., τη διέκοψε ο θείος Αντώνης. Μα τι γίνεται στην πράξη. Στην πράξη αναμετριέται ο άνθρωπος, και κυρίως στη διάγνωση της ασθένειας με το τέλος καθ? οδόν... Εκεί πάνε περίπατο τα δόγματα κι ο καθένας μένει μόνος αντιμέτωπος πλέον με το μοιραίο.

- Σωστά μιλάς Αντώνη. Κάθε φιλοσοφικό δόγμα εκεί δοκιμάζεται. Κι ο ίδιος ο άνθρωπος αν είναι της παρηγοριάς ή της πραγματικότητας. Δε θα πω πράγματα για να σας εκπλήξω... Όμως εμείς έχουμε το παράδειγμα του Ευάγγελου, ενός από τους ιδρυτές, που προσπαθούμε όλοι όποτε χρειάστηκε να μιμηθούμε.

Διέκοψε και μας κοίταξε με τρόπο σαν να ήθελε την άδειά μας για να συνεχίσει. Τη δώσαμε πρόθυμα.

- Όταν του ανακοινώθηκε πως πλησίαζε το αναπότρεπτο, αναγνώρισε στην ουσία της την κατάστασή του. Αποδέχτηκε, πως η κύρια ψυχολογική αλλαγή είναι πως η γνώση του τέλους της ζωής του από αφηρημένη, έγινε πλέον συγκεκριμένη. Και έδωσε σ? αυτό μια παρεκκλίνουσα ερμηνεία, θεωρώντας το, ευεργεσία της τύχης προς τον ίδιο. Διέγνωσε πως ο χρόνος που του απέμενε ήταν επίσης χρόνος ζωής κι όχι διαδικασία τέλους. Έτσι θέλησε σ? αυτό το διάστημα να επικεντρωθεί σε ό,τι θα του έδινε τη μεγαλύτερη χαρά, ό,τι λαχταρούσε περισσότερο στη ζωή του. Κι αυτό, ήταν η γνήσια αναγνώριση από τους φίλους του, πως το πέρασμά του από τη ζωή αποδείχτηκε τόσο πολύτιμο για τους άλλους, ώστε δε θα τον ξεχάσουν ποτέ.

- Χμμ! Μουρμούρισε ο θείος. Θα το έλεγε κανείς ματαιόδοξο και ναρκισσιστικό, αλλά για έναν μελλοθάνατο ίσως να μην είναι.

- Ταιριάζει μ' αυτό που είχες αναφέρει, θείε, για το... ανθρώπινο αποτύπωμα, αν θυμάμαι καλά... του είπα.

- Ήταν η δική του ευκαιρία να διδάξει την πιο σπουδαία διδαχή. Να απαλλάξει τους φίλους από τον φόβο του θανάτου, δείχνοντάς τους στην πράξη την προσωπική του απαλλαγή από αυτόν.

- Βιωματική προσέγγιση..., μουρμούρισε ο θείος ξανά.

- Πληροφόρησε τους πάντες λοιπόν για το θέμα του, δεν κρύφτηκε από κανέναν. Εξακολούθησε τις εργασίες του, όσο μπορούσε, και μιλούσε συχνά και δημόσια για όλα τα συναισθήματα που του γεννούσε το προσδοκώμενο. Αργότερα, έγινε γνωστό, ότι προς το τέλος του όταν διηγούνταν τις προσωπικές του περιπέτειες και τη δική του συμβολή στην ίδρυση της πολιτείας, στους πνευματικούς αγώνες με φίλους και με αντιπάλους, εκτός που πρόσφερε ανέκδοτο υλικό κι έδινε μεγάλη χαρά κάθε φορά στο ακροατήριο, κάλυπτε μαζί τους πόνους που εντείνονταν. Κοντά στο τέλος ανακοίνωσε πως το τελευταίο διάστημα της ζωής του ήταν το πιο παραγωγικό σε συναισθήματα κι από αυτήν την άποψη το πιο ευτυχισμένο. Τις τελευταίες του ώρες τις πέρασε με τους πολύ δικούς του με ρακές, εδέσματα, τραγούδια και ανέκδοτα**.

- Μες το γέλιο! Παρατήρησε ο Ζώης. Πώς δεν τα έχασε ο χάρος να φύγει να πάει αλλού;

Δεν υπάρχουν τέτοιες χάρες ανιψιέ...

- Κρατήστε μόνον αυτό, συμπλήρωσε η κυρία Ευτυχία: το συγκεκριμένο επερχόμενο τέλος ως χρόνο ζωής, ως αφύπνιση και ευκαιρία για επιδίωξη της μεγάλης χαράς. Και η στάση μας ως τη σπουδαιότερη διδαχή γι' αυτούς που μένουν.
* Οὐδέποτε ὠρέχθην τοῖς πολλοῖς ἀρέσκειν.ἃ μὲν γὰρ ἐκείνοις ἤρεσκεν, οὐκ ἔμαθον· ἃ δ' ᾔδειν ἐγώ, μακρὰν ἦν τῆς ἐκείνων αἰσθήσεως. Επικ. Απ. 43.
Ποτέ δεν επιθύμησα να γίνω αρεστός στους πολλούς. Αφ' ενός, δεν κάθησα να μάθω τι αρέσει στους πολλούς· κι αφ' ετέρου, τα όσα ήξερα εγώ βρίσκονταν μακριά από τη δική τους αντίληψη. Μετάφραση Γιάννης Αβραμίδης, Θύραθεν.
** Ο Επίκουρος πέθανε από επίσχεση ούρων που του προκαλούσε αφόρητους πόνους. Διηγούνται πως την ημέρα του θανάτου του, ζήτησε και μπήκε σε σκάφη με ζεστό νερό, ήπιε άκρατο οίνο και πέθανε συντροφιά με τους από χρόνια συντρόφους του στη φιλοσοφία. «…ότε καί φησιν Έρμιππος εμβάντα αυτόν εις πύελον χαλκήν κεκραμένην ύδατι θερμώ και αιτήσαντα άκρατον ροφήσαι…» Διογένης Λαέρτιος,16. Η αντιμετώπιση του φόβου θανάτου στην Επικούρεια φιλοσοφία
Από το βιβλίο του Δημήτρη Λιαρμακόπουλου “Ευτοπία”

Τα 10 σημάδια του θανάτου. Πώς να βοηθήσουμε εκείνον που φεύγει…

Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τη στιγμή του θανάτου του. Ωστόσο, οι γιατροί και οι νοσοκόμες που αναλαμβάνουν τη φροντίδα ασθενών που πλησιάζουν στο τέλος του κύκλου της ζωής τους, γνωρίζουν ότι ορισμένα συμπτώματα συνδέονται άμεσα με το επερχόμενο τέλος. Αυτά τα σημάδια του επικείμενου θανάτου είναι χαρακτηριστικά της φυσικής διαδικασίας της οργανικής απόπτωσης.

Φυσικά, δεν είναι το σύνολο των συμπτωμάτων του θανάτου κοινά για όλους τους ανθρώπους, ωστόσο οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν κάποιο συνδυασμό από αυτά, κατά τις τελευταίες ημέρες και ώρες της ζωής τους…

1. Απώλεια της όρεξης
Οι ανάγκες για θερμιδική ενέργεια υποχωρούν. Το άτομο μπορεί να αρχίσει να αντιστέκεται ή να αρνείται τα γεύματα και τα υγρά, ή να δέχεται μόνο μικρές ποσότητες από εύπεπτες τροφές όπως ζεστά δημητριακά. Η πρώτη τροφή που θα απορρίψει είναι το κρέας, καθώς είναι δύσκολο πλέον να το χωνέψει, ακόμη κι αν πρόκειται για το αγαπημένο του φαγητό.

Πολύ κοντά στο τέλος της ζωής, το πρόσωπο που πεθαίνει μπορεί να είναι σωματικά εντελώς αδύναμο να καταπιεί.

Πώς να βοηθήσετε: Μην πιέζετε τον άνθρωπό σας να φάει. Ακολουθήστε τα σημάδια της διάθεσής του, ακόμη κι αν εσείς στεναχωριέστε που χάνει τομ ενδιαφέρον του για φαγητό. Σε τακτά χρονικά διαστήματα μπορείτε να του βρέχετε τα χείλη με τρίμματα πάγου ή να του δίνετε μικρές γουλιές νερό. Επίσης, βρέχετε με ένα χλιαρό υγρό πανί την περιοχή γύρω από το στόμα του, για να αισθάνεται ανακούφιση.

2. Υπερβολική κούραση και υπνηλία
Το άτομο μπορεί να αρχίσει να κοιμάται το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας και της νύχτας, καθώς ο μεταβολισμός του επιβραδύνεται και με δεδομένο ότι η άρνηση για τροφή και νερό συμβάλλουν στην αφυδάτωσή του. Όσο και να προσπαθήσετε θα είναι δύσκολο να τον ξυπνήσετε. Η κόπωση που νιώθει είναι τόσο έντονη ώστε οι εξωτερικές παρεμβάσεις δεν τον επηρεάζουν διόλου.

Πώς να βοηθήσετε: Αφήστε τον να κοιμηθεί, αλλά αποφύγετε να βρίσκεστε πολλά άτομα στο δωμάτιό του. Κι αυτό διότι υπάρχει η εκτίμηση ότι εξακολουθεί να διατηρεί την αίσθηση της ακοής του, ακόμη κι αν βρίσκεται σε κώμα.

3. Αυξημένη σωματική αδυναμία
Μείωση στην πρόσληψη τροφής και έλλειψη ενέργειας οδηγεί σε ακόμη λιγότερη ενέργεια, ακόμη και για απλές δραστηριότητες όπως το να σηκώσει το κεφάλι του ή να μετατοπίσει τη θέση του στο κρεβάτι. Ο άνθρωπός σας μπορεί να έχει δυσκολία ακόμη και να πιει νερό από ένα καλαμάκι.

Πώς να βοηθήσετε: Φροντίστε ώστε να αισθάνεται όσο πιο αναπαυτικά γίνεται.

4. Ψυχική σύγχυση ή αποπροσανατολισμός
Τα όργανα αρχίζουν να παρουσιάζουν ανεπάρκεια, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου. Η λειτουργία της συνείδησης αλλάζει. Το άτομο αρχίζει να μην αναγνωρίζει πόσοι ή ποιοι είναι στο δωμάτιο κοντά του, μιλά ή απαντά όλο και πιο σπάνια. Μπορεί, επίσης, να μιλά σε άτομα που δεν βρίσκονται στο δωμάτιο (οραματισμός του τέλους), να έχει χάσει την αίσθηση του χρόνου ή να είναι πολύ ανήσυχος με τα κλινοσκεπάσμαά του.

Πώς να βοηθήσετε: Παραμείνετε ήρεμοι και καθησυχαστικοί. Μιλήστε του με απαλή φωνή και προσδιορίστε του ότι είστε εσείς, όταν τον πλησιάζετε, λέγοντάς το όνομά σας.

5. Δυσκολία στην αναπνοή
Οι εισπνοές και οι εκπνοές του είναι κοφτές και ακανόνιστες.Είναι χαρακτηριστική η εξής ανάσα: μια δυνατή, βαθιά εισπνοή που ακολουθείται από μια παύση (δεν αναπνέει) για διάστημα πέντε δευτερολέπτων έως ένα ολόκληρο λεπτό, πριν πάρει ξανά μια δυνατή, βαθιά αναπνοή που θα συνεχίσει και πάλι να υποχωρεί αργά.

Μερικές φορές παρατηρούνται και υπερβολικές εκκρίσεις σάλιου μαζί με τραχείς εισπνοές και εκπνοές που κάποιοι ονομάζουν «επιθανάτιο ρόγχο».

Πώς να βοηθήσετε: Ο επιθανάτιος ρόγχος μπορεί να είναι μαρτυρικός για εσάς που τον ακούτε, όχι όμως και γιοα τον άνθρωπο που πεθαίνει, καθώς δεν αντιλαμβάνεται ότι άλλαξε η αναπνοή του. Το μόνο που μπορείτε και πρέπει να κάνετε είναι να φροντίσετε ώστε να βρίσκεται σε άνετη θέση. Δηλαδή, το κεφάλι του να είναι ελαφρώς κεκλιμένο αλλά σταθερό πάνω σε μαξιλάρι, ή το κεφάλι και το σώμα του να γέρνει ελαφρά προς μία πλευρά. Βρέξτε το στόμα του με ένα υγρό πανί και ενυδατώστε τα χείλη του με βούτυρο-κακάο ή βαζελίνη.

Αν υπάρχει πολύ φλέγμα, αφήστε το να κυλίσει φυσικά από το στόμα του. Ένας υγραντήρας στο δωμάτιο θα μπορούσε επίσης να βοηθήσει, όπως και η παροχή οξυγόνου για να νιώθει πιο άνετα. Να είστε ήρεμοι, να του χαϊδεύετε το χέρι και να του μιλάτε σιγανά.

6. Απομόνωση στον εαυτό του
Καθώς το σώμα σβήνει, ο άνθρωπος που πεθαίνει μπορεί να χάσει σταδιακά το ενδιαφέρον του για όσους βρίσκονται δίπλα του. Μπορεί να σταματήσει να τους μιλάει ή να αρχίσει να τους ψιθυρίζει ακατάληπτα, να σταματήσει να αποκρίνεται στις ερωτήσεις τους ή απλά να τους αγνοεί.

Ωστόσο, λίγο πριν το τέλος, το πρόσωπο που πεθαίνει μπορεί να σας εκπλήξει με μια απρόσμενη διαύγεια και συνειδητότητα. Αυτό μπορεί να διαρκέσει λιγότερο από μία ώρα ή μέχρι μία πλήρη ημέρα.

Πώς να βοηθήσετε: Θα πρέπει να γνωρίζετε ότι αυτό είναι ένα φυσικό μέρος της διαδικασίας του θανάτου και όχι μια αντανάκλαση της σχέσης σας. Διατηρήστε μια φυσική παρουσία αγγίζοντας το πρόσωπο που πεθαίνει και συνεχίστε να του μιλάτε εφόσον το κρίνετε σκόπιμο, χωρίς να απαιτείτε τίποτα.

7. Αλλαγές στην ούρηση
Καθώς το άτομο χάνει το ενδιαφέρον του για τριοφή και νερό, είναι φυσικό να περιορίζεται και η διάθεση για ούρηση. Επίσης, η πτώση της αρτηριακής πίεσης που αποτελεί μέρος της διαδικασίας του θανάτου συμβάλλει στο να κλείσουν σταδιακά τα νεφρά. Τα συμπυκνωμένα ούρα που τελικά χύονται είναι καφετί, κόκκινα, ή έχουν το χρώμα του τσαγιού.

Λίγο πριν το τέλος, ωστόσο, μπορεί να συμβεί πλήρης απώλεια ελέγχου της κύστης ή του εντέρου.

Πώς να βοηθήσετε: Το ιατρικό προσωπικό μπορεί να αποφασίσει ότι μερικές φορές ένας καθετήρας είναι απαραίτητος, αν και όχι στις τελευταίες ώρες της ζωής. Η νεφρική ανεπάρκεια μπορεί να αυξήσει τις τοξίνες του αίματος και να οδηγήσουν σε ένα ήπιο κώμα πριν από το θάνατο. Προσθέστε ένα αδιάβροχο υπόστρωμα όταν αλλάζετε σεντόνια.

8. Πρήξιμο στα πόδια και τους αστραγάλους
Καθώς οι νεφροί είναι λιγότερο ικανοί να επεξεργάζονται τα σωματικά υγρά, αυτά μπορεί να συσσωρευτούν σε περιοχές του σώματος μακριά από την καρδιά, στα πόδια και τους αστραγάλους ιδιαίτερα. Αυτά τα σημεία και μερικές φορές, επίσης, τα χέρια, το πρόσωπο ή τα πόδια μπορεί να παρουσιάζουν πρησμένη εμφάνιση.

Πώς να βοηθήσετε: Συνήθως δεν υπάρχει ειδική αντιμετώπιση (όπως διουρητικά). Το χαρακτηριστικό πρήξιμο συνδέεται άμεσα με τη διαδικασία του θανάτου.

9. Υγρασία στις άκρες των δακτύλων χεριών και ποδιών
Ώρες ή λεπτά πριν από το θάνατο, η κυκλοφορία του αίματος αναστρέφεται προκειμένου να βοηθήσει τα ζωτικά όργανα. Καθώς συμβαίνει αυτό, τα άκρα (χέρια, πόδια, δάχτυλα χεριών και ποδιών) παγώνουν. Οι επιφάνειες των νυχιών μπορεί επίσης να αποκτήσουν πιο θαμό χρώμα ή να μελανιάσουν.

Πώς να βοηθήσετε: Μια ζεστή κουβέρτα μπορεί να προσφέρει ανακούφιση στον άνθρωπο που πεθαίνει, μπορεί όμως και να δυσανασχετίσει από το βάρος που ξαφνικά σισθάνεται στα πόδια του. Σε αυτήν την περίπτωση, αφαιρέστε τα σκεπάσματα.

10. Διάστικτες φλέβες
Το δέρμα, το οποίο είχε τις τελευταίες μέρες αποκτήσει μια ομοιόμορφα ωχρή ή σταχτί απόχρωση, παρουσιάζει σταδιακά ελαφρώς μωβ, κόκκινα και μπλε στίγματα, ως ένα από τα τελευταία σημάδια του θανάτου που πλησιάζει. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της μειωμένης κυκλοφορίας του αίματος. Τα στίγματα μπορεί να εμφανιστούν πρώτα στα πέλματα των ποδιών.

Πώς να βοηθήσετε: Δεν υπάρχουν κάτι που θα μπορούσατε να κάνετε.

Σημείωση: Αυτά τα γενικά συμπτώματα του επικείμενου θανάτου μπορεί να ποικίλουν σε αλληλουχία και συνδυασμό από άτομο σε άτομο. Εάν ένα άτομο είναι σε μηχανική υποστήριξη (αναπνευστική, σωλήνα σίτισης), η διαδικασία του θανάτου μπορεί να είναι διαφορετική. Τα σημάδια που αναφέρονται εδώ περιγράφουν μια φυσική διαδικασία θανάτου, η δε παρουσίασή τους είναι χρήσιμη για όλους μας, ώστε να γνωρίζουμε πώς θα μπορέσουμε να βοηθήσουμε κάποιον αγαπημένο μας να φύγει με ηρεμία…
Πηγή: ψυχολογικός φάρος. Λεωνίδας Καλλιδώνης