ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ Δήμος Κυδαθηναίων Αθήνας, περ. 445 - 385 π.Χ. ''ΟΣΟ ΜΑΚΡΙΑ ΚΙ ΑΝ ΕΙΣΑΙ, ΜΗΝ ΞΕΧΝΑΣ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ''

Μεγάλος αρχαίος Έλληνας κωμικός, από τους διασημότερους και δημοφιλέστερους. Γεννήθηκε στην Αθήνα (στη δήμο Κυδαθηναίων) στα 456 π.Χ. Ο πατέρας του Φίλιππος, όταν μοιράσθηκε το έδαφος της Αίγινας σε κληρούχους, έλαβε τον κλήρο του και πήγε και κατοίκησε εκεί (430). Ίσως ο ποιητής να γεννήθηκε και στην Αίγινα και να ήρθε στην Αθήνα ύστερα από το θάνατο του πατέρα του.

Γι' αυτό και ο διαβόητος δημαγωγός Κλέων, που επανειλημμένα διακωμώδησε ο Αριστοφάνης, στα 427 κατήγγειλε εγγράφως ότι ο ποιητής ήταν ξένος και όχι Αθηναίος (οι ξένοι πλήρωναν ειδικό φόρο στην πολιτεία), όμως ο Αριστοφάνης αποτίναξε την κατηγορία. Πάντως ο Αριστοφάνης ήταν γνήσιος Αθηναίος πολίτης, ακόμα και γιατί ανήκε στους αριστοκρατικούς, και οι κωμωδίες του είναι γεμάτες σκώμματα κατά των δημοκρατικών. Σαν ιδανικό πολίτευμα θεωρούσε εκείνο του Αριστείδη και του Κίμωνα, και διακωμωδούσε όλους τους σύγχρονους δημαγωγούς, ιδιαίτερα τον Κλέωνα, που τον ονόμαζε «πολιτικόν τέρας». Σαν κοινωνικό πρότυπο θεωρούσε τους Μαραθωνομάχους, αγωνιζόταν να ξαναφέρει τους συμπολίτες του στην απλότητα και την ευσέβεια και συμβουλεύει τη βελτίωση της δημόσιας και οικιακής αγωγής, που είχαν παραμελήσει και αυτοί οι Μαραθωνομάχοι, οι οποίοι είχαν εξελιχθεί σε πανούργους σοφιστές. Αυτή την αντίθεση, της φρόνιμης και κόσμιας αγωγής προς την καινούρια, την ακόλαστη και απείθαρχη των σοφιστών, παρουσιάζει στις κωμωδίες του.

Μισώντας δε τους σοφιστές, διακωμωδεί και το Σωκράτη, τον οποίο συγχέει μ' εκείνους, καθώς και τον Ευριπίδη, που τις τραγωδίες τους τις νομίζει σοφιστικές. Πάντως είναι αδικαιολόγητος για την πρόθεσή του να διασύρει δύο μεγάλους άνδρες της εποχής του. Βλέποντας ότι ο δήμος είχε διαφθαρεί, είχε το θάρρος να τα βάλει και μ' αυτό και να τον διακωμωδήσει. Παρ' όλα αυτά, οι Αθηναίοι, αγαπούσαν τόσο πολύ τον κωμικό ποιητή του, που στα 405 τον έστεψαν με θαλλό απ' την ιερή ελαία, στεφάνι που εθεωρείτο ισότιμο με το χρυσό.

Ο Αριστοφάνης εκπροσωπεί την αρχαία αττική κωμωδία, όπως καλείτε, που τα θέματά της δεν περιορίζονταν σε γενικούς χαρακτήρες και ανθρώπινα ελαττώματα, αλλά (και αυτό έκανε συνηθέστερα) αναφέρονταν ονομαστικά σε πρόσωπα, και μάλιστα πολιτικών ανδρών, που διακωμωδούσε. Και συγκινώντας το σφοδρό πάθος του Κρατίνου και τη χάρη του Ευπόλιδος, κυριάρχησε επί 40 έτη στην κωμική σκηνή των Αθηνών (427 - 388) που μετέτρεψε αληθινά σε εστία μορφώσεως και ανυψώσεως του λαού.

ΕΙΔΑ ΠΟΛΛΑ ΚΑΚΑ, ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΕΙΔΑ ΑΚΟΜΑ ΦΛΟΓΕΡΑ, ΚΑΙ ΜΑΛΙΣΤΑ ΜΕ ΕΠΙΣΤΟΜΙΟ, ΣΕ ΣΤΟΜΑ ΚΟΡΑΚΟΥ

ΠΙΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΛΛΟ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑ ΑΠΟΚΤΑΣ ΦΤΕΡΑ

ΑΠ' ΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ ΠΟΛΛΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΔΙΔΑΧΘΟΥΝ ΟΙ ΣΟΦΟΙ

ΚΡΑΤΑ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΜΟΥ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΟΜΠΡΕΛΑ, ΓΙΑ ΝΑ ΜΗ ΜΕ ΒΛΕΠΟΥΝ ΟΙ ΘΕΟΙ

ΤΟΥΣ ΗΡΩΕΣ ΔΕΝ ΤΟΥΣ ΒΡΙΣΚΕΙΣ ΠΟΤΕ ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ

ΟΣΟΙ ΠΛΟΥΤΙΖΟΥΝ ΑΠ' ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝ ΑΜΕΣΩΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΑΔΙΚΟΙ, ΕΠΙΒΟΥΛΕΥΟΝΤΑΙ ΤΟΝ ΛΑΟ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΥΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ

ΤΟ ΝΑ ΦΟΒΑΤΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ, ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΑΡΑΛΟΓΙΣΜΟΣ, ΓΙΑΤΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΟΣ

ΟΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΣ ΔΟΡΑΤΩΝ Η, ΠΩΛΗΤΗΣ ΑΣΠΙΔΩΝ, ΓΙΑ ΝΑ ΠΟΥΛΑΕΙ ΕΥΚΟΛΟΤΕΡΑ, ΕΠΙΘΥΜΕΙ ΠΟΛΕΜΟ

Από τις 40 κωμωδίες που έγραψε μονάχα 11 διασώθηκαν:

Έργα

• Αχαρνής
• Νεφέλαι
• Πλούτος
• Σφήκες
• Λυσιστράτη
• Βάτραχοι
• Ειρήνη
• Ιππής
• Εκκλησιάζουσαι
• Θεσμοφοριάζουσαι
• Όρνιθες
• ΠΗΓΗ: https://mousa.gr/el/aristofani

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ Σαλαμίνα, περ. 480 - 406 π.Χ ''Η ΑΡΕΤΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΛΑΜΠΕΙ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ''

 Ένας από τους μεγάλους τραγικούς ποιητές της αρχαίας Ελλάδος. Σύμφωνα με πληροφορία που επικράτησε, γεννήθηκε στο 480 π.Χ. στη Σαλαμίνα και, μάλιστα, την ίδια μέρα που κατατροπώθηκε ο στόλος του Ξέρξη. Το πιθανότερο όμως είναι ότι γεννήθηκε στα 485 π.χ., όπως μαρτυρεί, το λεγόμενο Πάριο μάρμαρο. Σύμφωνα με αυτό, ήταν υιός του Μνησάρχου, από τον αττικό δήμο Φλύας (σημερινό Χαλάνδρι). Πολλοί από τους αρχαίους υποστήριζαν ότι ο Ευριπίδης δεν καταγόταν από αριστοκρατικό γένος, η δε μητέρα του Κλειτώ συχνά γινόταν στόχος σκωμμάτων από τους κωμικούς ποιητές, επειδή ασκούσε το ταπεινό επάγγελμα της λαχανοπώλιδος. Ωστόσο άλλες πηγές αποδεικνύουν πως η γενιά του Ευριπίδη, όπως και των δύο παλαιότερων συναδέλφων του, Αισχύλου και Σοφοκλή, ήταν επίσης ευγενής. Ο πατέρας του είχε σημαντική κτηματική περιουσία στη Σαλαμίνα, την οποία μάλιστα ο υιός εξυμνεί σε κάποιο από τα έργα του.

Ο Ευριπίδης έλαβε επιμελημένη μόρφωση, όπως δείχνουν τα πνευματικά προϊόντα του. Νεαρός, έλαβε μέρος σε εορτές, στη γενέτειρά του, σαν ορχηστής και πυρφόρος του Απόλλωνα, και διακρινόταν στην πάλη και στην πυγμαχία. Γρήγορα όμως άφησε τις σωματικές ασκήσεις και επιδόθηκε στις πνευματικές ασχολίες. Από φύση του θεωρητικός, και ρέποντας προς τη φιλοσοφία, μελέτησε τα συγγράμματα των παλαιότερων φιλοσόφων, και παρακολουθούσε τη διδασκαλία των συγχρόνων του, Αναξαγόρα, Προφίκου, Πρωταγόρα. Σύχναζε στον κύκλο του Σωκράτη, ο οποίος, αναφέρεται, μολονότι σπανιότατα πήγαινε στο θέατρο, του άρεσε να παρακολουθεί τα έργα του Ευριπίδη, κάθε φορά που αυτός πρωτοπαρουσίαζε ένα νέο έργο του. Είναι φυσικό να άσκησε μεγάλη επίδραση τον Ευριπίδη η συναναστροφή του με τους σοφούς, στους οποίους όχι λίγα οφείλει η ανάπτυξη της διάνοιάς του. Είχε, λέγεται, πλούσια βιβλιοθήκη, ήταν μελετηρός, και αυτό συνάγεται και από τη γνώση που πλούσια είναι διαχυμένη σε όλα τα έργα του. Από αυτά φαίνεται, επίσης, πως αν ο Ευριπίδης απείχε από την ενεργό πολιτική, πρόσεχε όμως και παρακολουθούσε τα πολιτικά ζητήματα της ημέρας και είχε μέγιστο ζήλο να διδάξει τις υγιείς πολιτικές θεωρίες του.

Ο Ευριπίδης αποδοκίμαζε την οχλοκρατία, καταφερόταν όμως και κατά της ολιγαρχίας και των εκπροσώπων την, των πλουσίων και, γενικά, των αλαζόνων και των σκληρών, και προτιμούσε να επικρατήσει η μέση τάξη των πολιτών, τους οποίους θεωρεί σωτήρες της πόλεως και σταθερούς φύλακες της τάξεως. Η φιλοπατρία του είναι φλογερή και ενθουσιαστική, γι' αυτήν τον εγκωμιάζει ο ρήτων Λυκούργος, ο οποίος και διέσωσε μερικούς στίχους του ποιητού, που μαρτυρούν την πίστη του και την αγάπη του προς τη πατρίδα:

Ώ πατρίς είθε πάντες, οι ναίουσί σε,
ούτω φιλοΐεν ως εγώ και 'ραδίως
οικοΐμεν αν σε κ' ουδέν αν πάρχοις κακόν

Επί πλέον, ο Ευρυπίδης δεν αφήνει καμία ευκαιρία, για να καυτηριάσει τους εχθρούς της πατρίδας, τους Λακεδαιμόνιους. Στον οικογενειακό του βίο είχε ατυχήματα, αν και όσα οι κωμωδοποιοί παρέδωσαν στη δημοσιότητα, δεν είναι και πολύ αξιόπιστα. Λέγεται ότι η γυναίκα του Μελιτώ τον απατούσε. Είχε τρεις υιούς, ο δε τρίτος, Ευριπίδης επίσης στο όνομα, παρουσίασε δράματα του πατέρα του, ύστερα από το θάνατό του. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε στην Αυλή του βασιλιά της Μακεδονίας Αρχέλαου, που όντας φιλόμουσος, προσκαλούσε στην Πέλλα πολλούς ποιητές, λογίους και καλλιτέχνες, για να λαμπρύνει τη βασιλεία του.

Για να τιμήσει το βασιλικό αυτό προστάτη, ο Ευριπίδης, έγραψε την τραγωδία «Αρχέλαος», όπου εγκωμιάζει τον ηρακλείδη, σαν ιδρυτή της Μακεδονικής δυναστείας. Ακόμα και οι «Βάκχες» του, λέγεται, γράφτηκαν για να παιχθούν στο θέατρο του Αρχέλαου. Το φθινόπωρο του 407, ο μέγας τραγικός πέθανε στη Μακεδονία και ετάφη εκεί.

Λέγεται, ότι τον κατασπάραξαν άγρια σκυλιά, αλλά αυτό μπορεί και να είναι φανταστικό. Ο τάφος του, κοντά στην Αμφίπολη, έγινε προσκυνητήριο των Αθηναίων θαυμαστών του, κοντά δε στην Αθήνα, προς τιμήν του, ανεγέρθηκε κενοτάφιο, με το εξής επίγραμμα:

Μνήμα μεν Ελλάς άπασα Ευριπίδου· δ' ισχύει
Γη Μακεφών η γάρ δέξατο τέρμα βίου·
Πατρίς δ' Ελλάδος Ελλάς, Αθήναι· πλαίστα δε Μούσαις
Τέρψας, εκ πολλών και τον έπαινον έχει.

Αργότερα, με πρόταση του ρήτορος Λυκούργου, στήθηκε στο θέατρο Διονύσου ο χάλκινος ανδριάντας του. Κατά την παράδοση, ο Ευριπίδης ήταν σκυθρωπός, σκεπτικός και σπάνια γελούσε. Είχε, δηλαδή, την αυστηρή φυσιογνωμία πιο πολύ ενός λεπτολόγου ηθικολόγου, παρά τη δημιουργική ευθυμία του θεόπνευστου ποιητή.

Ο Ευριπίδης, εκτός από ένα επινίκιο που έγραψε για τον Αλκιβιάδη, όταν είχε νικήσει σε αρματοδρομίες, και μια ελεγεία για τους Αθηναίους που έπεσαν στις Συρακούσες, στην καταστρεπτική εκείνη εκστρατεία, (415 - 413 π.Χ.), έγραψε 92 δράματα και 3 τετραλογίες, από τις οποίες, ελάχιστες διασώθηκαν. Στο πίσω μέρος του ανδριάντα, που βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου, και ο Ευριπίδης παρίσταται καθήμενος, αναγράφονται με αλφαβητική σειρά 37 δράματά του μέχρι του «Ορέστη». Σε μας έφθασαν μόνο 19, ανάμεσα στα οποία και ένα σατυρικό, ο «Κύκλωψ».

Ο Ευριπίδης, σαν νεωτεριστής, προκαλούσε συχνά τις επιφυλάξεις των καθιερωμένων, των κριτών και των συντηρητικών. Η νεολαία όμως τον υπεραγαπούσε και τον αποκαλούσε σοφότατο.

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΙΠΟΤΕ ΙΣΟ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ

Η ΣΥΓΚΡΑΤΗΣΗ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟΥΣ ΣΥΝΕΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ

Ο ΤΡΟΠΟΣ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΤΑ ΠΛΗΘΗ ΝΑ ΔΟΥΝ ΤΗΝ ΟΜΟΡΦΙΑ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΤΟΥΣ ΔΙΔΑΞΕΙ ΜΕ ΑΠΛΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΤΙΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΔΙΚΙΑΣ

ΑΝ ΟΙ ΘΕΟΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΚΟΙ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΘΕΟΙ

ΕΙΝΑΙ ΤΡΟΜΕΡΟΙ ΟΙ ΠΟΝΟΙ ΤΟΥ ΤΟΚΕΤΟΥ, ΟΜΩΣ Η ΨΥΧΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΑ ΦΙΛΟΤΕΚΝΗ

Η ΕΧΘΡΟΤΗΤΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΦΟΒΕΡΗ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΛΑ ΕΙΡΗΝΕΥΕΙ

ΑΠΑΙΣΙΟ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΠΛΟΥΤΙΖΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΚΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΞΕΡΕΙ ΤΙΠΟΤΕ ΑΛΛΟ ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΟΥΤΟ

ΝΑ ΜΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΣ ΝΑ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ, ΕΝΩ ΕΣΥ ΕΙΣΑΙ ΓΕΜΑΤΟΣ ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΑ

ΟΤΙ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ Μ' ΑΓΑΠΗ, ΤΟ ΔΙΑΤΗΡΕΙ ΣΤΟΡΓΙΚΑ ΜΕΧΡΙ ΤΑ ΓΗΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ. ΠΡΕΠΕΙ ΛΟΙΠΟΝ, ΝΑ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΟΥΝΤΑΙ ΚΑΛΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

ΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΜΥΑΛΟ ΕΙΝΑΙ ΦΟΒΕΡΟ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΩΣΗ ΤΕΧΝΑΣΜΑΤΩΝ

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ, ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΑΘΕ ΤΙ ΠΟΛΥΤΙΜΟ, ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΤΟ ΦΥΛΑΞΕΙΣ ΕΥΚΟΛΑ, ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΟΜΩΣ ΠΟΛΥ ΔΥΣΚΟΛΑ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΤΗ ΦΥΛΑΞΕΙΣ

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΛΥΠΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑ ΔΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΚΡΑ

ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΔΕ ΦΕΡΝΟΥΝ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΠΟΥ ΦΕΡΝΕΙ ΤΟ ΧΡΗΜΑ

ΔΕΝ ΩΦΕΛΕΙ ΝΑ ΟΡΓΙΖΟΜΑΣΤΕ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΩΝ, ΑΦΟΥ ΟΙ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΚΟΥΦΕΣ

ΕΥΤΥΧΗΣ ΕΙΝΑΙ ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΣΕ ΝΑ ΔΙΑΣΧΙΣΕΙ ΜΙΑ ΦΟΥΡΤΟΥΝΙΑΣΜΕΝΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΦΕΡΕ ΝΑ ΦΤΑΣΕΙ ΣΩΟΣ ΣΕ ΛΙΜΑΝΙ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟ

ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ ΤΙΠΟΤΕ ΔΙΚΟ ΤΟΥΣ. ΟΛΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΚΟΙΝΑ

Έργα

• Ρήσος
• Ικέτιδες
• Εκάβη
• Τρωάδες
• Ιφιγένεια η εν Αυλίδι
• Μήδεια
• Ιφιγένεια η εν Ταύροις
• Ορέστης
• Ηλέκτρα
• Ηρακλείδαι
• Φοίνισσαι
• Ελένη
• Ίων
• Βάκχαι
• Ηρακλής μαινόμενος
• Ανδρομάχη
• Ιππόλυτος
• Κύκλωψ
• Άλκηστις
• ΠΗΓΗ: https://mousa.gr/el/eyripidis?q

ΑΙΣΧΥΛΟΣ Ελευσίνα, 525 - 456 π. Χ. ΣΤΟΝ ΦΙΛΟ ΤΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΝΑ ΑΝΟΙΓΕΙ ΤΟ ΣΤΟΜΑ ΤΟΥ, ΝΑ ΛΕΓΕΙ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ.

Ο πατέρας της ελληνικής τραγωδίας και μέγιστος των τραγικών ευπατρίδης, από το γένος των Κοδριδών. Γεννήθηκε και ανατράφηκε στην Ελευσίνα και είχε πατέρα τον Ευφορίωνα. Ο χώρος των Ελευσινίων Μυστηρίων συνετέλεσε ώστε να διαπλαστεί το ήθος του ποιητή υψηλό, γενναίο και ευσεβές, γι' αυτό και μετέχει σε όλους τους υπέρ της ελευθερίας αγώνες του έθνους, στο Μαραθώνα, στο Αρτεμίσιο, στη Σαλαμίνα και στις Πλαταιές. Ολόκληρη η ποίησή του απεικονίζει το γενναίο και υπερήφανο φρόνημα του Μαραθωνομάχου. Είναι ο κατ' εξοχήν εκπρόσωπος της αγνής και γενναίας εκείνης γενεάς των Μαραθωνομάχων, στο όνομα των οποίων ορκίζονταν οι Αθηναίοι «μα τους Μαραθώνι αγωνισαμένους», λέγει ο Δημοσθένης. Αντίθετα προς τον Πίνδαρο, που ύμνησε τους αθλητές, ο μέγας τραγικός υμνεί τους ελευθερωτές της Ελλάδος.

Ο Αισχύλος, ηρωικά μαχόμενος στο Μαραθώνα «και πολλά τρωθείς απηνέχθη φοράδην εκ μάχης». Ο δε αδελφός του ήταν ο Κυνέγειρος, ο οποίος με τον υπεράνθρωπο ηρωισμό του είχε καταπλήξει τον αρχαίο κόσμο. Έτσι, όλη η οικογένεια του ποιητή φλογιζόταν από πατριωτισμό και γενναιότητα. Γι' αυτές τις ιδιότητες ο ποιητής επαίρεται, όπως δείχνει το επιτύμβιο επίγραμμα, που ο ίδιος έγραψε: «αλκήν δ' ευδόκιμον Μαραθώνιον άλσος αν είποι / και βαθυχετήσεις Μήδος επιστάμενος».

Έγραψε 70 έως 90 τραγωδίες και δράματα. Το πρώτο του έργο ανέβηκε στη σκηνή στα 500, όταν δηλαδή ήταν εικοσιπενταετής. Από τότε και μέχρι το 468 ήταν ο μόνος ήρωας του θεάτρου. Το έτος αυτό νικήθηκε από το Σοφοκλή, που πρωτοεμφανιζόταν στο θεατρικό αγώνα. Από τότε, πότε ο ένας νικά, πότε ο άλλος. Στο μεταξύ προσκλήθηκε από τον φιλόμουσο τύραννο των Συρακουσών Ιέρωνα και πήγε στις Συρακούσες, όπου έγραψε την τραγωδία «Αιτναία».

Το δε 456, όταν πέθανε ο Αισχύλος, παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά στο θέατρο της Γέλας (Σικελία) και ο Ευρυπίδης, για να κερδίσει 13 νίκες, τις μισές όλης του της ζωής. Το μέγιστο του Αισχύλου πλεονέκτημα είναι η ποιητική του μεγαλοφυΐα, και ο σχεδόν διονυσιακός ενθουσιασμός του. Τα έργα του, που έγραφε σαν να κατεχόταν από θεόληπτη μανία, είναι περισσότερο δώρα θείας εμπνεύσεως, παρά δημιουργήματα τέχνης.

Από τις τραγωδίες του που διεσώθησαν, και είναι γνωστέ σε ολόκληρο τον κόσμο, ο Αισχύλος πείθει αληθινά πώς είναι ο μέγιστος τραγικός του αρχαίου κόσμου, ο ανεπανάληπτος σε μεγαλείο, δύναμη και προφητικούς οραματισμούς ποιητής. Με τον «Προμηθέα» του παρουσίασε, για πρώτη φορά, την οδυνηρή ανθρώπινη εποποιία πάνω στη Γη.

ΟΙ ΑΔΥΝΑΜΟΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΠΟΤΕ ΝΑ ΜΙΛΟΥΝ ΞΕΚΑΘΑΡΑ

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΑΣ ΒΛΑΨΕΙ

ΚΑΡΠΟΣ ΠΟΥ ΩΡΙΜΑΣΕ, ΕΥΚΟΛΟΦΥΛΑΚΤΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ

ΜΗΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΡΧΙΑ ΜΗΤΕ ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΙΣΜΟ ΝΑ ΣΕΒΕΣΑΙ

ΟΤΑΝ ΑΚΟΥΣ ΤΟ ΛΑΟ ΝΑ ΚΡΥΦΟΨΙΘΥΡΙΖΕΙ, ΕΙΝΑΙ ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΡΟΜΕΡΑ

ΟΙ ΔΙΚΑΙΟΙ ΚΑΙ ΣΟΦΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΣΥΜΦΟΡΕΣ ΔΕΝ ΤΑ ΒΑΖΟΥΝ ΜΕ ΤΟ ΘΕΟ

ΜΕ ΤΗ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ ΔΕΝ ΤΑΙΡΙΑΖΕΙ Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

ΤΑ ΠΛΟΥΤΗ ΔΕΝ ΩΦΕΛΟΥΝ ΤΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ

ΣΟΦΟΣ ΕΙΝΑΙ ΟΠΟΙΟΣ ΞΕΡΕΙ ΤΑ ΧΡΗΣΙΜΑ ΟΧΙ ΤΑ ΠΟΛΛΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ ΓΕΝΝΙΟΥΝΤΑΙ ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ.

Έργα

• Προμηθεύς Δεσμώτης
• Πέρσαι
• Ικέτιδες
• Αγαμέμνων
• Χοηφόροι
• Ευμενίδες
• Επτά επί Θήβας
• Αποσπάσματα
• ΠΗΓΗ: https://mousa.gr/el/esx

ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΔΕ ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ ΓΙΑ ΝΑ ΜΙΣΩ, ΑΛΛΑ ΓΙΑ Ν' ΑΓΑΠΩ. -- ΤΙΠΟΤΕ ΠΙΟ ΚΑΚΟ ΑΠΟ ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΦΑΝΕΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

 ΣΟΦΟΚΛΗΣ  Αθήνα, 496 - 406 π.Χ.

Ο δεύτερος από τους τρεις μέγιστους τραγικού του Ε' αιώνος, και ένας από τους επιφανέστερους που είδε ο κόσμος. Υιός του Σόφιλλου, γεννήθηκε στον αττικό δήμο του Κολωνού στα 496 π.Χ., μέσα σε πλούσια οικογένεια. Μορφώθηκε άρτια και από παιδί πρώτευε στους αγώνες της μουσικής και της γυμναστικής. Κατά τα επινίκια, μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνος, ο Σοφοκλής, κρατώντας λύρα, παιάνιζε μπροστά στην πομπή. Είχε διδαχθεί τόσο καλά μουσική, ώστε τα χορικά των τραγωδών του τα συνέθετε ο ίδιος. Την τραγωδία τη διδάχθηκε από τον Αισχύλο, για να νικήσει το δάσκαλό του, με την πρώτη του εμφάνιση σαν δραματικός ποιητής στον αγώνα του 468, με την τετραλογία του «Τριπτόλεμος», και με κριτές τον Κίμωνα και τους συστράτηγούς του. Επί δέκα έτη, οι δύο αυτοί μεγάλοι τραγικοί, κυριαρχούσαν στο θέατρο. Ο Σοφοκλής ενδιαφέρθηκε για τα πολιτικά πράγματα και τιμήθηκε από τους Αθηναίου, και μάλιστα, ύστερα από την παρουσίαση της «Αντιγόνης», τον εξέλεξαν στρατηγό στον κατά των Σαμίων πόλεμο (441 - 439). Ο Περικλής τον έστειλε στη Λέσβο και στη Χίο, όπου γνώρισε τον ποιητή Ίωνα. Την εποχή αυτή έγινε φίλος με τον Ηρόδοτο, του οποίου το ιστορικό έργο φαίνεται μελέτησε. Στα 443/2 τιμήθηκε και με άλλα αξιώματα, ακόμα και ιερατικά. Ίδρυσε το ιερό του Μηνυτού Ηρακλέους και έγραψε και μελοποίησε παιάνα στον Ασκληπιό. Όντας φίλος του αθηναϊκού λαού και φιλελεύθερος, ουδέποτε προσήλθε σε Αυλή τυράννου ή βασιλιά όπως ο Αισχύλος, ο Ευριπίδης, ο Αγάθων κ.α.

Στον ιδιωτικό του βίο ο Σοφοκλής ήταν φιλόφρων, χαριτωμένος και φίλος του έρωτος. Από τη γυναίκα του Ανεμοστάτη απέκτησε υιό, τον Ιοφώντα, ο οποίος ως λέγεται, κατέφυγε στο δικαστήριο για να ζητήσει να τεθεί ο πατέρας του υπό απαγόρευση, «ως μη έχων σώας τας φρένας». Πέθανε σε ηλικία 90 ετών το φθινόπωρο του 406. Λίγο πρωτύτερα είχε πεθάνει ο Ευριπίδης, τον οποίο ο Σοφοκλής πένθησε, φορώντας ιμάτιο φαιό και αφήνοντας τους ηθοποιούς και το χορό αστεφάνωτους στις παραστάσεις του. Ετάφη στον πατρικό τάφο, που ήταν στο δρόμο προς τη Δεκέλεια και πάνω στο μνήμα του τοποθετήθηκε μια σειρήνα. Αποτιόντας φόρο τιμής, ο δήμος, με ψήφισμά του, όρισε να προσφέρεται κάθε χρόνο θυσία προς την αρετή του ανδρός. Μέγας ανδριάς του ποιητή στήθηκε στο θέατρο του Διονύσου, με πρόταση του ρήτορα Λυκούργου, αντίγραφο δε αυτού είναι ο μαρμάρινος ανδριάντας που βρίσκεται στο Μουσείο Λατερανού, στη Ρώμη. Κατά τον γραμματικό Αριστοφάνη του Βυζάντιο, ο Σοφοκλής έγραψε 123 δράματα, ακόμα δε και ελεγείες και παιάνες. Και στους δραματικούς αγώνες κέρδισε περισσότερες νίκες και από τον Αισχύλο και από τον Ευριπίδη. Σώθηκαν μονάχα επτά τραγωδίες του.

ΟΛΑ ΤΑ ΜΑΡΑΙΝΕΙ Ο ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΑΓΑΠΑ ΤΟΣΟ ΠΟΛΥ ΤΗ ΖΩΗ ΟΣΟ Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΚΑΚΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΡΧΙΑ

ΤΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΦΟΡΕΣ, ΜΙΑ ΔΕΥΤΕΡΗ ΙΔΕΑ ΒΓΑΖΕΙ ΕΣΦΑΛΜΕΝΗ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΜΑΣ ΣΚΕΨΗ

ΜΟΝΟΝ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΔΕΙΧΝΕΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΑΝΘΡΩΠΟ

ΦΙΛΟΧΡΗΜΑΤΟ ΕΙΝΑΙ ΟΛΟ ΤΟ ΓΕΝΟΣ ΤΩΝ ΒΑΡΒΑΡΩΝ

ΟΠΟΥΔΗΠΟΤΕ ΚΙ ΑΝ ΨΑΞΕΙΣ, ΠΟΝΟ ΘΑ ΒΡΕΙΣ

ΕΙΝΑΙ ΟΔΥΝΗΡΟ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΝΑ ΜΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΕ ΒΟΗΘΗΣΕΙ

ΟΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑ ΤΟΥ ΝΟΙΚΟΚΥΡΗΣ, ΘΑ ΦΑΝΕΙ ΚΑΙ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΑΞΙΟΣ

ΠΟΛΛΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΔΕΙΝΑ ΑΛΛΑ ΤΙΠΟΤΕ ΠΙΟ ΔΕΙΝΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

ΚΑΛΛΙΣΤΟΝ ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, ΑΡΙΣΤΟΝ Η ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΓΛΥΚΥΤΑΤΟ ΟΤΙ ΕΠΙΘΥΜΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ Ν' ΑΠΟΛΑΥΣΕΙ

Η ΕΛΠΙΔΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΥ ΣΥΝΤΗΡΕΙ ΤΟΥΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΘΝΗΤΟΥΣ

ΚΑΝΕΝΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΛΟΤΥΧΙΖΕΙ ΚΑΠΟΙΟΝ, ΑΝ ΔΕ ΤΟΝ ΔΕΙ ΝΑ ΕΥΤΥΧΕΙ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ

ΟΠΟΙΟΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟ ΝΑ ΜΙΛΑΕΙ ΔΙΑΡΚΩΣ ΛΗΣΜΟΝΕΙ, ΟΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΕΝΟΧΛΗΤΙΚΟΣ ΣΤΗ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ ΤΟΥ

ΤΑ ΓΗΡΑΤΕΙΑ ΔΕΝ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΜΟΝΑ ΤΟΥΣ, ΤΟ ΙΔΙΟ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ

ΑΝ ΔΕ ΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΝ ΣΤΟ ΦΟΒΟ, ΠΟΤΕ ΟΙ ΝΟΜΟΙ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΔΕ ΘΑ ΕΙΧΑΝ ΤΗ ΔΥΝΑΜΗ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ, ΚΑΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΟΥΝ

ΔΕΝ ΑΡΜΟΖΕΙ ΣΤΟΝ ΚΑΛΟ ΓΙΑΤΡΟ ΝΑ ΕΠΙΚΑΛΕΙΤΑΙ ΜΑΓΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ, ΟΤΑΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΝΑ ΓΛΙΤΩΣΕΙ Ο ΑΡΡΩΣΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΚΟ

ΟΠΟΙΑ ΚΙ ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ, ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΔΕ ΘΑ ΒΡΕΙ ΤΡΟΠΟ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΝ ΑΠΟΦΥΓΕΙ

Έργα

• Φιλοκτήτης
• Αντιγόνη
• Ηλέκτρα
• Τραχίνιαι
• Αίας
• Οιδίπους Τύραννος
• Οιδίπους επί Κολωνώ.
• ΠΗΓΗ: MOUSA.GR

Εντελέχεια: Μια λέξη που «γέννησε» ο Αριστοτέλης Κ.Ν.Μ.Καζαμιάκης*

 Η θητεία μου στην αρχαία Ελληνική γλώσσα υπήρξε η σπουδαιότερη πνευματική μου άσκηση. Στη γλώσσα αυτή υπάρχει η πληρέστερη αντιστοιχία ανάμεσα στην λέξη και το εννοιολογικό της περιεχόμενο. Werner Heisenberg, 1901-1976, Γερμανός φυσικός (απόσπασμα από την ομιλία του κατά τη βράβευσή του από το ΕΜΠ το 1966).

Τη λέξη  εντελέχεια την έπλασε ο Αριστοτέλης, όπως και πολλές άλλες λέξεις, για να κατανοήσει, να αναλύσει, να ερμηνεύσει, και να διδάξει παλιότερες λέξεις, εκφράσεις, απόψεις ή νέες επιστημονικές και φιλοσοφικές  έννοιες δικές του. Η εντελέχεια είναι ένας, καθαρά, αριστοτελικός όρος που δηλώνει τη μετάβαση της ύλης από την αδρανή στην ενεργό κατάσταση, με την λήψη μορφής (είδος, αρχ.) αλλά και την αιτία αυτής της μετάβασης.

Τη λέξη  εντελέχεια την χρησιμοποιεί  πολλές φορές στα έργα του ο Αριστοτέλης, ως «εργαλείο», για να εκφραστεί πληρέστερα, καθαρότερα, σαφέστερα, επιστημονικότερα και με φιλοσοφικό τρόπο.

Η λέξη εντελέχεια, αποτελεί απόδειξη ότι η ελληνική γλώσσα έχει πλήρη και ουσιαστική αντιστοιχία ανάμεσα στην ίδια την λέξη και στην έννοια της (στο εννοιολογικό της περιεχόμενο). Αυτός ο όρος δημιουργήθηκε από τον Αριστοτέλη από τις δύο λέξεις εντελές + έχειν άρα εντελεχής είναι ο έχων το «τέλος», τον σκοπό εντός του, συνεπώς ο πλήρης, ο ολοκληρωμένος.

Παραδείγματα για την κατανόηση της εντελέχειας

-Η ψυχή για τον Αριστοτέλη είναι η εντελέχεια του σώματος.

 Αναγκαίον άρα την ψυχήν ουσίαν είναι ως είδος σώματος φυσικού δυνάμει ζωήν έχοντος, η δ` ουσία εντελέχεια, τοιούτου άρα σώματος εντελέχεια.

Η πορεία από το σώμα στην ψυχή είναι εντελέχεια.

Αριστοτέλους, Περί ψυχής, Β, 412α, 20-22.

- Ο τελικός σκοπός  του σπόρου που έγινε φυτό, είναι  και εκφράζεται με την λέξη εντελέχεια διότι η τέλεια- τελική μορφή του φυτού προέκυψε από το σπόρο. Έτσι περάσαμε από την φαινομενικά αδρανή κατάσταση της ύλης( από τον σπόρο) σε μια ζωντανή- ενεργό φάση που είναι το φυτό που προήλθε από το σπόρο. Η πορεία από τον σπόρο στο φυτό είναι εντελέχεια.

- Ο όγκος μαρμάρου που από το λατομείο μεταφέρεται στο εργαστήριο του γλύπτη και ο γλύπτης μετατρέπει τον μαρμάρινο όγκο σ` ένα περίτεχνο ιωνικό κιονόκρανο ή σ` ένα γλυπτό, με ζωτικόν φαίνεσθαι και κάλλος, εκφράζεται πάλι με την λέξη εντελέχεια. Η πορεία από τον μαρμάρινο ογκόλιθο στο άγαλμα είναι εντελέχεια.

- Ο κορμός ενός δέντρου που ο τεχνίτης, το μετατρέπει σε ξυλόγλυπτο ή έπιπλο είναι πάλι εντελέχεια. Το ωραίο έπιπλο ή ξυλόγλυπτο είναι η εντελέχεια του ξύλινου κορμού.

Η μετεξέλιξη από την αρχική κατάσταση στην εν ενεργεία κατάσταση εκφράζεται από την λέξη εντελέχεια.

-Οι δύο λέξεις της φράσεως εντελές έχειν, της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, βοήθησαν τον Αριστοτέλη να συλλάβει και να συνθέσει εκ συναρπαγής τη λέξη εντελέχεια. Αυτή η πράξη του Αριστοτέλη είναι μία εντελεχής πράξη. Η λέξη εντελέχεια πλάστηκε από τον εντελεχή Αριστοτέλη με εντελέχεια.

Στη λέξη εντελέχεια υπάρχει μια μαθηματική, μια γεωμετρική ακρίβεια. Πρόκειται για μια υπέρκομψη μαθηματική εξίσωση, ή για ένα γεωμετρικό τόπο.

-Η εξίσωση εντελές έχειν= εντελέχεια είναι μια εντελεχής εξίσωση.

-Η γεωμετρική πρόταση: Δύο παράλληλες ευθείες δεν τέμνονται ποτέ όσο και να προεκταθούν είναι μια εντελέχεια, μία εντελεχής γεωμετρική πρόταση.

-Η εξίσωση του Αϊνστάιν E=mc2  είναι μια εξίσωση εντελεχής( χαρακτηρίζεται από τελειότητα και αυτάρκεια)

-Η γεωμετρική πρόταση: Ο Γεωμετρικός Τόπος των άπειρων σημείων που απέχουν ίδια απόσταση R, από ένα σημείο Κ, είναι ο κύκλος με κέντρο το Κ και ακτίνα R. Η γεωμετρική αυτή πρόταση που είναι πρόταση ενός γεωμετρικού τόπου χαρακτηρίζεται από τελειότητα και αυτάρκεια, είναι μια εντελεχής πρόταση. Ο Γεωμετρικός Τόπος- κύκλος είναι η εντελέχεια των άπειρων σημείων που ανήκουν σ` αυτόν και απέχουν όλα, ίδια απόσταση R από το σημείο Κ που είναι το κέντρο του κύκλου.

Το τέλος, μέσα στη λέξη εντελέχεια, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, προσδίδει σε κάθε ον τη μορφή(αρχ.είδος), την πληρότητά του. Έτσι το τέλος είναι το τέλειον. Άρα, όταν μια μορφή έμψυχης ή άψυχης ύλης φθάσει στο τέλος της( την τελειότητα της), την πληρότητά της, τότε πραγματώνει τη φύση της, δεν έχει καμιά έλλειψη, γίνεται βέλτιστη, αποκτά αυτάρκεια.

…η δ' αὐτάρκεια καὶ τέλος καὶ βέλτιστον. Εκ τούτων ούν φανερόν ,ότι των φύσει η πόλις εστί, και ότι ο άνθρωπος φύσει πολιτικόν ζώον, (Αριστοτέλης,Πολιτικά" 1253a).

Άλλο εντελέχεια, άλλο ενδελέχεια

Πρόκειται για δύο διαφορετικές λέξεις που, πολλές φορές, μπερδεύουν τους ανθρώπους, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αφού είναι σχεδόν ομόηχες. Διαφέρουν όμως και στην ετυμολογία και στη σημασία. Ενδελεχής είναι ο μακρύς, σχοινοτενής, εκτενής, διηνεκής, ακατάπαυστος, συνεχής, επιμελημένος, λεπτομερής, προσεκτικός.

* Αρχιτέκτων. Ιστορικός Αρχιτεκτονικής. Ιστορικός Τέχνης.

** Στον φίλο, αληθινό καλλιτέχνη και σκεπτόμενο άνθρωπο, Γιάννη Βέτσο που  μελετώντας τον αριστοτελικό Λόγο ατενίσαμε, πολλά χρόνια μετά και από πολύ μακριά, την εντελέχεια.

ΠΗΓΗ: https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/250

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΜΙΣΤΟΣ ΠΛΗΘΩΝ Κωνσταντινούπολη, περ. 1355 – Σπάρτη, 1452)

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από επιφανή οικογένεια, απέκτησε πολύ καλή γενική παιδεία και το 1380 εγκαταστάθηκε στην τότε πρωτεύουσα του οθωμανικού κράτους Αδριανούπολη, όπου μαθήτευσε δίπλα σε έναν ελληνιστή Εβραίο, πολυθεϊστή ή οπαδό του Ζωροαστρισμού, τον Ελισσαίο, με αποτέλεσμα να κατανοήσει έγκαιρα τόσο την πνευματική αθλιότητα της βυζαντινής θεοκρατίας όσο και την κραυγαλέα φιλοσοφική και θεολογική ανεπάρκεια του Χριστιανισμού.

Δίπλα στον Ελισσαίο (που πιστεύεται ότι τελικά κατηγορήθηκε ως «ειδωλολάτρης» από τους οθωμανούς και κατέληξε στην πυρά) μελέτησε ιδιαίτερα τον Πλάτωνα, ενθουσιάστηκε από το έργο του και πρόσθεσε στο βυζαντινό επώνυμό του «Γεμιστός» το ελληνικό «Πλήθων» (το οποίο ο φανατικός εχθρός του μετέπειτα υπότουρκος πατριάρχης Γεννάδιος Σχολάριος ισχυρίστηκε ότι… «του εδόθη υπό των δαιμόνων»!). Όταν όμως επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, οι νέες ιδέες του άρχισαν να ενοχλούν τους θεοκράτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου (που αργότερα εξόντωσαν στην Πελοπόννησο τον μαθητή του Ιουβενάλιο), με αποτέλεσμα το 1393 (ή το 1400 κατά τον Καζάζη ή το 1414 κατά τον Μανδηλά) να εγκατασταθεί οικογενειακώς στο υπό τον Θεόδωρο (τον Α ή τον Β, ανάλογα με την χρονολογία που θα υιοθετήσει κανείς,

1383 – 1407 ο πρώτος και 1407 – 1443 ο δεύτερος) Παλαιολόγο Δεσποτάτο του Μυστρά στην Λακωνία, με την ανοχή του φίλου του αυτοκράτορα Μανουήλ Β του Παλαιολόγου. 

Η «δραπέτευση» του «αποστάτη» Πλήθωνος στην Ελλάδα εξόργισε τον προσωπικό εχθρό του μετέπειτα υπότουρκο (1454 - 1464) πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο, ο οποίος ήθελε να τον δει να εξορίζεται «σε χώρα βαρβάρων» ή να εξουδετερώνεται «με κάποιον άλλον τρόπο» (…), ωστόσο ο ίδιος εγκαταστάθηκε με ιδιαίτερη χαρά στην Πελοπόννησο, την οποία, όπως και την υπόλοιπη Ελλάδα θεωρούσε κοιτίδα του ανθρώπινου πολιτισμού:

«Εσμέν γαρ ουν ων ηγείσθε τε και βασιλεύετε Έλληνες το γένος, ως η τε φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί. Έλλησι δε ουκ έστιν ευρείν ήτις άλλη οικειοτέρα χώρα, ουδέν μάλλον προσήκουσα η Πελοπόννησος τε και όση δη ταύτη της Ευρώπης προσεχής των τε αυ νήσων επικείμεναι. Ταύτην γαρ δη φαίνονται την χώραν Έλληνες αεί οικούντες οι αυτοί εξ ότουπερ άνθρωποι διαμνημονεύουσιν, ουδενών άλλων προενωκηκότων…» γράφει απευθυνόμενος προς τον Παλαιολόγο, δηλαδή «…εμείς πάνω στους οποίους είστε ηγεμόνας και βασιλεύς, είμαστε Έλληνες κατά την καταγωγή, όπως μαρτυρεί η γλώσσα και η πατροπαράδοτος παιδεία. Είναι αδύνατον δε να βρει κανείς μίαν άλλη χώρα που να είναι περισσότερο οικεία  και συγγενική στους Έλληνες από την Πελοπόννησο, καθώς και από το τμήμα της Ευρώπης που γειτονεύει με την Πελοπόννησο και από τα νησιά που γειτονεύουν προς αυτή. Γιατί είναι φανερό ότι οι Έλληνες κατοικούσαν πάντοτε σε αυτήν τη χώρα, από τον καιρό που αρχίζει η μνήμη των ανθρώπων, χωρίς προηγουμένως κανένας άλλος να έχει κατοικήσει πάνω σε αυτήν…»   

Στον Μυστρά ο Πλήθων έλαβε το αξίωμα του ανώτατου δικαστικού, το οποίο χρησιμοποίησε με υποδειγματική αμεροληψία (όπως μαρτυρείται από τον επικήδειο που εκφώνησε ο μαθητής του Ιερώνυμος Χαριτώνυμος, απόσπασμα του οποίου παραθέτει ο Μανδηλάς: «…και μην δικαιοσύνη τοιαύτη τις ή τώ ανδρί, ως λήρον είναι Μίνω εκείνον και Ραδάμανθυν τούτω παραβαλλομένους»), καθώς επίσης είχε και την κηδεμονία δύο γειτονικών πόλεων, του Φαναρίου και των Βρυσών, η οποία κηδεμονία του εξασφάλιζε οικονομική άνεση. Πολύ σύντομα συγκρότησε τον φιλοσοφικο-λατρευτικό «Κύκλο» του Μυστρά, συνέθεσε πολλούς ύμνους προς τους Έλληνες Θεούς, συνέγραψε τα βιβλία «Περί ων Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται» και «Περί Νόμων» και προέβαλε δυναμικά ένα αίτημα για άμεση επανελλήνιση.   

Στο 16ο κεφάλαιο του βιβλίου του, ο Μανδηλάς γράφει: «από την καρδιά της Πελοποννήσου άρχισε λοιπόν ο σοφός Πλήθων να βάζει τα θεμέλια μίας νέας μεταρρύθμισης, όχι για την ανάκαμψη της πάλαι ποτέ ‘‘κραταιάς’’ αυτοκρατορίας των Βυζαντινών, αλλά μόνο για την δημιουργία των προϋποθέσεων ενός εντελώς καινούργιου ξεκινήματος του Ελληνισμού μέσα στον ίδιο τον γεωγραφικό χώρο της Κλασικής Ελλάδος. Ο φιλοσοφικός του λόγος φιλοδοξούσε ν’ αντικαταστήσει τον κυρίαρχο Χριστιανισμό και να οδηγήσει στην ανάσταση του παλιού, αρχαίου, εθνικού μεγαλείου των Ελλήνων. Απογοητευμένος από την ησυχαστική τάση του ανατολικού Χριστιανισμού που εκείνη την εποχή ήταν πλέον κυρίαρχη σε όλα τα επίπεδα, ο Πλήθων αναζήτησε, συνέλαβε και πρότεινε μία περισσότερο πολιτική θρησκεία, ικανή να ανασυντάξει τον κατεστραμμένο ιστό στην προετοιμασία για ένα εντελώς νέο ευνομούμενο Κράτος των Ελλήνων, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νέου κόσμου που τότε διαμορφωνόταν. Η ανάδειξη της σημασίας του Φυσικού Κόσμου, η θέληση για ζωή μέσα σε αυτόν και όχι στους νεφελώδεις υπερβατικούς ουρανούς, τού ήταν γνωστό ότι θα γεννούσε στις ψυχές των ανθρώπων την ανάγκη για μία διαφορετική, πολύ πιο ανθρώπινη και ελπιδοφόρα οργάνωση της επίγειας ζωής τους. Προς αυτήν λοιπόν την κατεύθυνση, η πραγμάτωση της περίφημης Πολιτείας του Πλάτωνος στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας και στην ασφαλή σχετικά χώρα των αρχαίων Λακεδαιμονίων έγινε το μεγάλο όραμα του Γεωργίου Γεμιστού».

Το «Περί Νόμων» βιβλίο του, ένα πλήρες σχέδιο για επανελληνοποίηση της Πελοποννήσου, δυστυχώς κάηκε δημόσια μετά τον θάνατό του από τον μετέπειτα πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο, καθώς θεωρήθηκε «ειδωλολατρικό» και «σατανικό» βιβλίο, το οποίο έβριθε από τα… «σαπρά των Ελλήνων ληρήματα». Ο ίδιος ανθέλληνας θεοκράτης («Έλλην ων τήι φωνήι, ουκ αν ποτέ φαίην Έλλην είναι, δια το μη φρονείν ως εφρόνουν ποτέ οι Έλληνες' αλλ' από της ιδίας μάλιστα θέλω ονομάζεσθαι δόξης. Και ει τις έροιτό με τις ειμί, αποκρινούμαι χριστιανός είναι») ήταν άλλωστε που διέταξε και τον βασανισμό και την θανάτωση του μαθητή του Πλήθωνος Ιουβενάλιου, όταν περιερχόταν όλη την Πελοπόννησο, βγάζοντας λόγους κατά της βυζαντινής εξουσίας και της Εκκλησίας.   

Όταν κατά την περίοδο 1438 - 1439 συνόδευσε τον αυτοκράτορα Ιωάννη τον Η και τον πατριάρχη Ιωσήφ στην εκκλησιαστική Σύνοδο της Φεράρας – Φλωρεντίας, ο Πλήθων έδωσε διαλέξεις και άφησε άριστες εντυπώσεις στους κύκλους των Ιταλών ουμανιστών, κερδίζοντας ιδιαιτέρως τον θαυμασμό του μετέπειτα ιδρυτή της «Πλατωνικής Ακαδημίας της Φλωρεντίας» Κόζιμο Μέδικο (Cosimo di Giovanni de' Medici, 1389 - 1464). Ο μεγάλος ουμανιστής και πρώτος διευθυντής της «Ακαδημίας» Μαρσίλιο Φιτσίνο (Marsilio Ficino, 1433 - 1499) απεκάλεσε αργότερα τον μεγάλο διδάσκαλο Πλήθωνα «δεύτερο Πλάτωνα». 

Ο Πλήθων πέθανε υπέργηρος από φυσικά αίτια το 1450 στην «Λακεδαίμονα» (όπως αποκαλούσαν την Σπάρτη οι Βυζαντινοί). Μετά από λίγο έπεσε η «Νέα Ρώμη» του Βοσπόρου και έφθασαν στην περιοχή οι Οθωμανοί Τούρκοι, υποχρεώνοντας εκ των πραγμάτων τους Ελληνιστές του «Κύκλου» του Πλήθωνος να φύγουν στην Δύση, κυρίως στην Ιταλία, συμβάλλοντας σημαντικά στην λεγόμενη «Αναγέννηση». Γνωστοί μαθητές του ήσαν οι Ιωάννης Αργυρόπουλος, Μιχαήλ Αποστόλης, Δημήτριος Χαλκοκονδύλης, Γεώργιος Ερμητιανός, καθώς και ο ουμανιστής Βησσαρίων, ο οποίος όμως αργότερα προσχώρησε στον Ρωμαιοκαθολικισμό και έγινε καρδινάλιος.

Δεκαέξι χρόνια μετά τον θάνατό του, το έτος 1466, και ενώ ήδη το όνομά του αποτελούσε έναν θρύλο για όλους τους καλλιεργημένους Ιταλούς, μία ένοπλη ομάδα θαυμαστών του με αρχηγό τον, κατά τον πάπα «αντίθεο λύκο του Ρίμινι», Σιγισμόνδο Μαλατέστα (Sigismondo Pandolfo Malatesta, 1417 - 1468) εισέβαλαν στην Λακεδαίμονα, πήραν τα οστά του και τα μετέφεραν στο Ρίμινι, στον γνωστό «Ναό των Μαλατέστα» («Tempio Malatestiano»), όπου βρίσκονται μέχρι σήμερα, «για να αναπαύεται ο μεγάλος διδάσκαλος μεταξύ ελευθέρων ανθρώπων». Επάνω στην σαρκοφάγο του έγραψαν:

«GEMISTII ΒΙΖΑΝΤΙΙ PHILOSOPHOR. SVA. TEMP.
PRINCIPIS RELIQVVM SIGISMVNDVS PANDVLFVS MAL. PAN. F.
BELLI PELOP. ADVERSVS TVRCO. REGEM IMP. OB. INGENTEM
ERVDITORVM QVO FLAGRAT AMOREM HVC AFFERENDVM
INTROQVE MITTENDVM CVRAVIT. MCCCCLXV»

«Τα λείψανα του Γεμιστού από το Βυζάντιο, ηγεμόνα των σύγχρονων φιλοσόφων,
ο Σιγισμόνδος Παντόλφο Μαλατέστα, υιος τον Παντόλφο,
κατά τον πόλεμο στην Πελοπόννησο εναντίον τον βασιλιά και αυτοκράτορα των Τούρκων,
από την αμέτρητη αγάπη για τους λογίους που τον διακαίει, φρόντισε
εδώ να μεταφερθούν και να ενταφιασθούν, εν έτει 1465».

Βλάσης Γ. Ρασσιάς, 2006

7ος ΥΜΝΟΣ ΠΛΗΘΩΝΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΘΕΟ ΑΠΟΛΛΩΝΑ
Άναξ Άπολλον, Φύσεως της ταυτού εκάστης προστάτα ηδ' ηγήτορ, ως άλλα τε αλλήλοισιν εις Έν άγεις, και δη το παν αυτό, το πουλυμερές και πουλύκρεκόν τε εόν, μιήι αρμονίηι υποτάσσεις. Συ τοι εκ γ' ομονοίης και ψυχήισι φρόνησιν, ηδέ δίκην παρέχεις, τα τε δη κάλλιστα εάων, και ρ' υγείαν σώμασι, κάλλος τ' αρ και τοίσιν. Συ δη και ίμερον θείων καλλών δίδου αιέν, άναξ, ημετέρηισι ψυχαίς, ωή Παιάν.	Απόλλων άνακτα, προστάτη των πάντων μέσα στην Φύση και οδηγητή, που τα πολλά και τα διαφορετικά στο Ένα κατευθύνεις, και μάλιστα το σύμπαν, που 'ναι πολύμορφο και πολυφωνικό, μπορείς και το υποτάσσεις υπό μία συμφωνία. Εσύ παρέχεις, από τον ομόνοια, φρόνηση στις ψυχές και δικαιοσύνη, τα πιο όμορφα από τα δικά σου δώρα, καθώς και υγεία στα σώματα και κάλλος. Δίνε πάντα στις ψυχές μας, άνακτα, επιθυμία για τα θεία κάλλη και χαίρε Παιάν.
22ος ΥΜΝΟΣ ΠΛΗΘΩΝΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥΣ
Μη υμίν εσθλών την χαράν, ώ Μάκαρες Θεοί, ειδώς παυσαίμην, τα τε μοι δια υμέων σύμπαντ’ εστίν ηδ’ αιέν γέγονεν, τών δώτης δη ύπατος Ζευς. Μη κοινού αγαθού γένεος ολιγωρήσαιμι του μου, ότου τις μοι δύναμις. Πρόφρων δε το κοινόν δρων ευ, τουθ’ άμα και εμόν ειδοίην μεγ’ όνειαρ. Μη κακού, ω κεν εκάστοτε συμβάλλοι, γιγνοίμην αίτιος ανθρώπων, αγαθοίο δε, η κε δυναίμην, ως μάκαρ ύμμιν εϊσκόμενος κ’αγώ γιγνοίμην.	Ας μην παύσω ώ Μάκαρες Θεοί, να σας χρωστώ ευγνωμοσύνη, για όλα τ' αγαθά που από εσάς λαμβάνω και έχω λάβει με δωρητή τον Ύπατο Δία. Ας μην παραμελήσω, αναλόγως της δύναμης μου το καλό του γένους μου. Το να υπηρετώ πρόθυμα το κοινό καλό, αυτό ας θεωρώ και δικό μου μεγάλο όφελος. Ας μην γίνομαι αίτιο κανενός κακού, από αυτά που τυχαίνουν στους ανθρώπους, αλλ’ αγαθού, όσον δύναμαι, ώστε να γίνομαι κι εγώ ευτυχής,    ομοιάζοντας σ' εσάς.
26ος ΥΜΝΟΣ ΠΛΗΘΩΝΟΣ
Όλβιος, ος κεν μη μερόπων δόξαις κενεήισιν αφραδέως προσέχων, αλλ’ αυτώι ευ φρονέοντι, ιθείηι γνώμηι αρετήν θείην μελετώιη. Όλβιος, ος κεν μη κτεάνων απερείσιον αιέν πληθύν μαψ εική τε διώκηι, αλλά χρέεσσιν σώματος εμμελέεσσι, το αυτόν μέτρον ορίζηι. Όλβιος, ος κεν τέρψιος αίσιμον ούρον άγηισιν, ή κεν μη ψυχήι προσεφέλκηται κακίης τι, ή και σώματι, αλλ’ αρετήι θείηι συναείδηι.	Όλβιος εκείνος που τις ανόητες γνώμες των ανθρώπων δεν ακούει αλόγιστα, αλλ’ ορθώς φρονεί, και με ορθή γνώμη μελετά την θεϊκή Αρετή. Όλβιος εκείνος που δεν επιδιώκει, συνεχώς και απερίσκεπτα, άπειρο πλήθος πραγμάτων ν’ αποκτήσει, αλλά στις ανάγκες του σώματος, ορίζει το δικό του μέτρο. Όλβιος εκείνος που τα απ’ τους Θεούς καθορισμένα όρια στην απόλαυση θέτει, ώστε να μην παρασυρθεί από κάποια κακία η ψυχή του, ή το σώμα του, αλλά κοινωνός να ‘ναι της θεϊκής Αρετής.

Ο ΠΑΛΑΜΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΛΗΘΩΝΑ

«Οι πολύθεοι»

Μακαρισμένος εσύ που μελέτησες  
να τον ορθώσης απάνω στους ώμους σου  
το συντριμμένο ναό των Ελλήνων!  
Του Νόμου τ’ άγαλμα σταίνεις κορώνα του,  
στις μαρμαρένιες κολώνες του σκάλισες  
τους λογισμούς των Πλωτίνων.     
Είδες τον κόσμο κι ατέλειωτο κι άναρχο  
ψυχών και θεών, μαζί κύριων και υπάκουων,  
σφιχτοδετά κρατημένη αρμονία  
και των καπνών και των ίσκιων τα είδωλα  
παραμερίζοντας όλα, ίσα τράβηξες  
προς την Αιτία  
και σε κρυψώνα ιερό, και σωπαίνοντας  
έσπειρες, έξω απ’ το μάτι του βέβηλου,  
κ’ έπλασες λιόκαλη εσύ σπαρτιάτισσα  
τη θυγατέρα σου την Πολιτεία.     
Στους χριστιανούς τους μισόζωους ανάμεσα  
ξαναζωντάνεψες Ολυμπους άγνωρους,  
έθνη καινούριων αθανάτων κι άστρων  
μέσα σε σένα Λυκούργοι και Πλάτωνες  
απαντηθήκαν, το λόγο ξανάνιωσες  
των Ζωροάστρων.    
Κι αφού το τέκνο μεγάλωσες, ένιωσες  
τότε μονάχα την κούραση, κ’ έγυρες  
ζωή κατόχρονη ισόθεης σκέψης,  
κι αλαφροπήρε σε ο θάνατος κ’ έφυγες  
το μυστικό, τρισμκάριε, τον ίακχο  
με τους Ολύμπιους θεούς να χορέψης.  
Σοφός, κριτής και προφήτης μας μοίρασες  
από το γάλα που εσένα σε πότισε  
της Ουρανίας Αφροδίτης η ρώγα.     
Του κόσμου αφήνεις το τέκνο, το θάμα σου  
μα ο μισερός κι ο στραβός κι ο ζηλόφτονος  
λυσσομανάει και το ρίχνει στη φλόγα.  
Όμως ο αέρας τριγύρω στη φλόγα σου  
πνοή σοφίας κι αλήθειες πνοή γίνεται,  
κι από τη θράκα της φλόγας πετάχτη  
στον ήλιο ολόισα ένας νους μεγαλόφτερος  
τ’ αποκαίδια σου κρύβουμε γκόλφια μας,  
και θησαυρός της φωτιάς σου είν’ η στάχτη!  

Ο Μακρόν μάς διδάσκει τη φιλοσοφία μας. Ευτυχώς που υπάρχουν και οι φιλέλληνες. Ευτυχώς που υπάρχει και ο Ηλίας Γιαννακόπουλος για να μας ανοίγει τα μάτια. Ευχαριστούμε Δάσκαλε.

      «Υπάρχει ένα απόφθεγμα της αρχαιότητας που καθόρισε την πορεία σας;»(Ν. Αλιάγας)

-     «Όχι, δεν έχω μόνο ένα απόφθεγμα. Όταν θέλω να ηρεμήσω, καταφεύγω στην Παρμενίδεια ισορροπία. Επίσης υπάρχει κάτι στον Αριστοτέλη που αγαπώ πολύ, το οποίο κατά βάση σημαίνει ότι πρέπει να γίνουμε αυτό που έπρεπε να είμαστε και αυτό δεν είναι μια μορφή τετελεσμένου. Σημαίνει ότι υπάρχει κάτι ήδη στην ουσία της κατάστασης ενός ατόμου που υπάρχει ήδη εκεί και ότι τα γεγονότα αποκαλύπτονται σταδιακά αλλά εκτυλίσσονται στο βάθος». (Εμανουέλ Μακρόν)

 

Υπάρχουν στιγμές που δεν ξέρεις αν πρέπει να αισθάνεσαι περήφανος που είσαι απόγονος των αρχαίων Ελλήνων ή να νιώθεις άγχος και αμηχανία από το βάρος της πνευματικής τους κληρονομιάς. Πώς να σηκώσεις το βάρος μιας τέτοιας παρακαταθήκης χωρίς να βουλιάξεις στον ωκεανό του παρελθόντος; Κάπως έτσι ένιωθε και ο Σεφέρης μέσα από την καταβύθισή του στο αρχαιοελληνικό παρελθόν.

«Βουλιάζει όποιος σηκώνει τις μεγάλες

πέτρες

Τούτες τις πέτρες τις εσήκωσα όσο βάσταξα

Τούτες τις πέτρες τις αγάπησα όσο βάσταξα»

Η συνέντευξη

Τις παραπάνω σκέψεις προκάλεσε η συνέντευξη του Γάλλου προέδρου σε Έλληνα δημοσιογράφο επ’ ευκαιρία των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821. Η βαθυγνωσία του σχετικά με την Ελληνική φιλοσοφία και η άνεση με την οποία διατύπωνε τις απόψεις του για θέματα δύσκολα και έννοιες νοηματικά σύνθετες μάς γέμισε με ενοχές για τη δική μας αρχαιογνωσία. Συχνά αναρωτήθηκα πόσοι από τους δικούς μας πολιτικούς θα μπορούσαν να αναπτύξουν βασικές έννοιες και θέσεις της φιλοσοφίας μας και πόσοι θα μπορούσαν και θα έπρεπε να διαπαιδαγωγούν σε κάθε ομιλία τους – και όχι μόνο στους πανηγυρικούς – τους πολίτες και ιδιαίτερα τη νέα γενιά με τα υψηλά νοήματα και τις ρηξικέλευθες συλλήψεις των αρχαίων φιλοσόφων;

Νοήματα και συλλήψεις για την ουσία του «Όντος», τη δημοκρατία, την πολιτική, την ηθική, το «είναι», το ωραίο, το εφικτό της ελευθερίας, την κοινωνία…

Η Παρμενίδειος Ισορροπία

Η αναφορά του Μακρόν στην «Παρμενίδειο Ισορροπία» προκάλεσε κατάπληξη τόσο ως προς την επιλογή του φιλοσόφου όσο και ως προς την αιτία της επιλογής της συγκεκριμένης θεωρίας του Ελεάτη φιλοσόφου,(«όταν θέλω να ηρεμήσω»).

Ο Παρμενίδης θεωρούσε πως η ισορροπία του σύμπαντος εξασφαλίζεται μέσα από μία ανώνυμη θεά – η προσωποποίηση της ανώτατης δύναμης, της «ανάγκης» - που επιβάλλει την αρμονία και την σταθερότητα του κόσμου «Εν δε μέσω τούτων δαίμων, η τα πάντα κυβερνά». Η κοσμική τάξη, δηλαδή, επιτυγχάνεται μέσα από την ισότητα των αντίθετων στοιχείων (φως – σκότος). Ο Παρμενίδης αρνείται την κίνηση των στοιχείων και κατ’ ακολουθία την αλλαγή, δομικό στοιχείο της Ηρακλείτειας φιλοσοφίας.

Μπορεί ο Ηράκλειτος να θεμελίωσε την ισορροπία του κόσμου στην συνεχή αλλαγή και στη σύνθεση των αντιθέτων «παλίντονος αρμονία», μπορεί ο Πλάτων να κατηγόρησε τον Παρμενίδη και τους Ελεάτες ως «ακινητούντες τον κόσμον» («οι του όλου στασιώται»), ο Παρμενίδης, όμως, πεισματικά δήλωνε πως η κίνηση και η αλλαγή είναι φαινομενική, μία απάτη των αισθήσεών μας. Για τον Παρμενίδη ο κατ’ αίσθησιν κόσμος συνιστά μία παραποιημένη – κίβδηλη εικόνα του «Είναι».

Για τον Ελεάτη φιλόσοφο υπάρχει μόνο το «ον», ενώ το «μη ον» δεν υπάρχει («το μηδέν ουκ έστιν»). Το «ον», το «είναι» γι’ αυτόν είναι ακίνητο, αμετάβλητο, τέλειο, ομοιόμορφο, αδιαίρετο, άφθαρτο, αιώνιο, ένα συνεχές παρόν που ισορροπεί. Αν ο Ηράκλειτος έβλεπε την ισορροπία ως προϊόν της συνεχούς αλλαγής «ην αεί και έστιν και έσται» (οι τρεις διαστάσεις του χρόνου), ο Παρμενίδης επίμονα διακήρυττε την πλάνη της αλλαγής τονίζοντας πως «ουδέ ποτ’ ην ουδ’ έσται, επεί νυν εστίν». Το «ον» - «είναι» είναι μία συνεχής παρουσία.

Έτσι, λοιπόν, ο Παρμενίδης υπερβαίνοντας την πλάνη της Ηρακλείτειας κίνησης και αλλαγής «θεμελίωσε» την κοσμική τάξη – ισορροπία στην ενότητα των στοιχείων και στην σταθερότητά τους.

«Τουτόν τ’ εν ταυτώ τε μένον καθ’ εαυτό τε κείται/

χούτως έμπεδον αύθι μένει∙ κρατερή γαρ Ανάγκη

πείρατος εν δεσμοίσιν έχει, το μιν αμφίς  εέργει»1

Η Τελεολογία και η Εντελέχεια

Αλλά εκείνο που προκάλεσε το ενδιαφέρον του Γάλλου προέδρου από την αρχαία φιλοσοφική σκέψη ήταν η θεωρία του Αριστοτέλη περί Τελεολογίας και Εντελέχειας. Η τελολογική αντίληψη για τον κόσμο, σε συνδυασμό με την «εντελέχεια» αποτελούν τους βασικούς πυλώνες της Αριστοτέλειας φιλοσοφίας για την ερμηνεία της βαρύτερης ουσίας του όντος.

Ο Αριστοτέλης – σε αντίθεση με τον Πλάτωνα – προτάσσει αντί της Ιδέας, την «ουσία»,εγγενή και όχι ανεξάρτητη των πραγμάτων. Θεωρεί, δηλαδή, πως η ουσία συνίσταται από το «γίγνεσθαι» της ύλης, που τείνει προς την μορφή του πράγματος. Έχουμε μία μετάβαση από τον «ιδεοκεντρισμό» του Πλάτωνα στον «ρεαλισμό» του Αριστοτέλη. 

 

 

Ο Αριστοτέλης διαβλέπει μία νομοτέλεια στο σύμπαν, έναν ιδιότυπο ντετερμινισμό από τον οποίο διέπονται οι φυσικοί νόμοι και τα όντα. Είναι η γνωστή τελολογική αντίληψη σύμφωνα με την οποία όλα διακονούν ένα «τέλος» - σκοπό. Είναι η διαδικασία της εντελέχειας σύμφωνα με την οποία εκπληρώνεται ο σκοπός της ύλης.

Σύμφωνα, λοιπόν, με την Τελολογική θεωρία ο κόσμος, τα όντα και τα φαινόμενα υπακούουν αυστηρά σε μία προκαθορισμένη σκοπιμότητα. Σύμφωνα με αυτήν ο σκοπός ταυτίζεται εν μέρει με την αιτία. Όλες, δηλαδή, οι αλλαγές και οι εξελίξεις ενός όντος (έμβιου και άβιου) υπακούουν και ρυθμίζονται από ένα σκοπό ή αιτία. Κάθε ον, δηλαδή, εμπεριέχει το «εν δυνάμει» και το «εν ενεργεία», («Να γίνουμε αυτό που πρέπει να είμαστε», Μακρόν).

 

 

  

 

 

Τα πράγματα – σύμφωνα πάντα με την τελολογική αντίληψη του Αριστοτέλη – δεν είναι απλά μόνο το υλικό στοιχείο, η ύλη από την οποία αποτελούνται. Είναι περισσότερο η δομή και η μορφή που τα χαρακτηρίζει. Δηλαδή, ένα πράγμα είναι ό,τι είναι δυνάμει της μορφής του. Η μορφή, βέβαια, είναι η αιτία ώστε κάτι να είναι αυτό που είναι («Εν ενεργεία») - (π.χ. Ο μαθητής της Γ’ Λυκείου είναι ένας εν ενεργεία μαθητής και ένας εν δυνάμει φοιτητής…). Η μορφή είναι η εξήγηση των πραγμάτων, («κι αυτό δεν είναι μία μορφή τετελεσμένου», Μακρόν).

Στη διαδικασία από το «εν δυνάμει» στο «εν ενεργεία» ο Αριστοτέλης διέκρινε τέσσερα αίτια: Το υλικό, το ποιητικό, το τυπικό, το τελικό αίτιο. Ίσως σε κάποιο στάδιο κάποια αίτια να ταυτίζονται. Σημαντικό, όμως, είναι να αποδεχτούμε πως σε κάθε πράγμα το πιο ουσιώδες είναι αυτό που κάνει και για ποιον σκοπό υπάρχει ή κατευθύνεται (εντελέχεια). Μία πορεία από το «πρώτο κινούν» (ακίνητο) στο τέλος (τελική μορφή – απώτατος σκοπός).

Σύμφωνα με την αριστοτελική εντελέχεια ένα ον (έμβιο ή άβιο) μεταβαίνει από μία «εν δυνάμει» κατάσταση (άμορφη ύλη) σε μία τελική μορφή – κατάσταση που συνιστά και την όντως πραγματικότητα και ταυτίζεται με την αυτοολοκλήρωση και αυτοπραγμάτωση - (Ένα άμορφο μάρμαρο δυνητικά μπορεί να πάρει την τελική του μορφή και να γίνει άγαλμα), («και ότι τα γεγονότα αποκαλύπτονται σταδιακά αλλά εκτυλίσσονται στο βάθος», Μακρόν).

Επιμύθιο

Ο Γάλλος πρόεδρος διαποτισμένος από την φιλοσοφική σκέψη των αρχαίων και ιδιαίτερα του Αριστοτέλη διακήρυξε την ανάγκη να γίνουμε ως άτομα, κοινωνία, ανθρωπότητα, αυτό που «έπρεπε να είμαστε». Το μόνο που έλειπε από την απάντηση του Μακρόν ήταν οι δυσερμήνευτες και σημασιολογικά σύνθετες λέξεις Τελολογία και Εντελέχεια. Δυστυχώς για την φιλοσοφική σκέψη και την Ελλάδα ο γνωστός δημοσιογράφος δεν βοήθησε στην διατύπωση και ανάδειξη αυτών των σημαντικών θεωριών. Θα ήταν μία μοναδική ευκαιρία για τον Ελληνικό λαό να γνωρίσει τις δύο αυτές έννοιες, έστω και με τους υπότιτλους στην τηλεόραση. Κι αυτό γιατί:

«Αναγκαίον άρα την ουσίαν είναι ως είδος σώματος φυσικού δυνάμει ζωήν έχοντος, η δ’ ουσία εντελέχεια, τοιούτου άρα σώματος εντελέχεια»2

(Αριστοτέλης, «Περί ψυχής», Β, 412α, 20-22)

Όταν, όμως, ο Γάλλος πρόεδρος για να «ηρεμήσει» επιλέγει τον Παρμενίδη και για να γνωρίσει την βαθύτερη ουσία του ανθρώπου και του σύμπαντος επιλέγει τον Αριστοτέλη, εμείς ως Έλληνες – απόγονοι των παραπάνω φιλοσόφων τι πρέπει να επιλέγουμε;

Και τι θα ήταν ο κόσμος χωρίς τον Ηράκλειτο, τον Παρμενίδη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη;

 

Σημειώσεις:

1.  Το ίδιο μένοντας, στο ίδιο μέρος, στον εαυτό του κείται/ κι έτσι σταθερό θα παραμένει. Γιατί η παντοδύναμη Ανάγκη/ το κρατάει δέσμιο, στα όρια μέσα που το περικλείουν./ Δεν είναι άρα θεμιτό να θεωρείται ατελές, το ον/ τίποτα δεν του λείπει – αλλιώς όλα θα του έλειπαν.

2.  Αναγκαίως άρα η ψυχή είναι ουσία, ήτοι είναι είδος σώματος φυσικού, το οποίο ακριβώς έχει δυνάμει ζωήν. Αλλά η ουσία είναι εντελέχεια. Η ψυχή λοιπόν είναι εντελέχεια σώματος.

­­Χρήσιμα άρθρα:

1.  Οι μεγάλες συγκρούσεις: Ηράκλειτος vs  Παρμενίδης

2.  Οι μεγάλες συγκρούσεις: Πλάτων vs  Αριστοτέλης

*** Από το βιβλίο «ΙΔΕΟπολις», Ηλία Γιαννακόπουλου

 ΙΔΕΟπολις