Η χρονομηχανή σας μετέφερε σε έναν κήπο της Αθήνας το 300 π.Χ. Στον αέρα διαχέεται το άρωμα των ελαιόδεντρων και των βοτάνων. Μπροστά σας κάθεται σε ένα πέτρινο παγκάκι ο φιλόσοφος Επίκουρος. Φοράει απλά ρούχα και δείχνει γαλήνιος. Σας κοιτάζει λίγο περίεργα μ' αυτήν την παράξενη εμφάνιση και τον τρόπο ντυσίματός σας.
Το φως του ήλιου παιχνιδίζει ανάμεσα στα κλαδιά μιας ελιάς, την ώρα που Επίκουρος μ' ένα ίχνος χαμόγελου σας καλοζωρίζει.
Επίκουρος: Καλώς ήρθες, ξένε. Η εμφάνισή σου και ο τρόπος σου δείχνουν πως δεν ανήκεις σ’ αυτόν τον τόπο και τον χρόνο. Μπορώ να ρωτήσω από πού έρχεσαι;
Εσύ: Έρχομαι από ένα πολύ μακρινό μέλλον, πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια μπροστά. Στον κόσμο μου, έχουμε εξελίξει τις ιδέες σου για τα άτομα και την ηδονή, αλλά με τρόπους που ίσως να σε εκπλήξουν.
Επίκουρος: Δύο χιλιάδες χρόνια! Δύσκολο να φανταστώ έναν επισκέπτη από το μέλλον. Πες μου, πώς μιλάμε για τα άτομα στην εποχή σου; Φαντάζομαι πως πολλά θα έχουν ανακαλυφθεί από την εποχή που εγώ τα φαντάστηκα ως μικρές αδιαίρετες μονάδες.
Εσύ: Ναι, πράγματι. Γνωρίζουμε πλέον ότι τα άτομα είναι πολύ πιο πολύπλοκα. Δεν κινούνται μόνο σε ευθεία γραμμή, αλλά μπορούν να συμπεριφέρονται απρόβλεπτα, λες και υπάρχουν σε πολλά σημεία ταυτόχρονα. Το ονομάζουμε “κβαντική μηχανική”, και είναι μια βασική πλευρά της σύγχρονης επιστήμης μας.
Επίκουρος: Να υπάρχουν σε πολλά σημεία; Ενδιαφέρον! Μα δεν είναι αυτό το “κβαντικό” κάτι χαώδες; Μου φαίνεται πως ξεπερνά την απλότητα της τάξης της φύσης, όπως την έχω παρατηρήσει εδώ.
Εσύ: Είναι όντως περίπλοκο, και η κατανόησή του μας πήρε αιώνες προσεκτικής σκέψης και πειραμάτων. Η ζωή μας, όμως, μπορεί να νιώθεται χαοτική, εν μέρει επειδή αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο με έναν πολύπλοκο τρόπο. Στην εποχή σου, οι άνθρωποι επιδιώκουν απλές χαρές και γαλήνη. Στη δική μου, πολλοί ζουν με αυτό που λέμε “υπερφόρτωση πληροφοριών”. Γνωρίζουμε πάρα πολλά, αλλά είναι δύσκολο να βρούμε ειρήνη.
Επίκουρος: Αχ, η γαλήνη της ψυχής! Εσείς, λοιπόν, δεν αναζητάτε την ηδονή μέσα στην απλότητα, όπως προτρέπω εγώ τους μαθητές μου; Για εμάς, η συντροφιά φίλων, απλές τροφές και χρόνος για περισυλλογή αρκούν για να είμαστε ευτυχείς.
Εσύ: Πολλοί από εμάς επιθυμούμε την απλότητα, αλλά η τεχνολογία μάς τραβάει προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Εσύ: (συνεχίζοντας) Η τεχνολογία μάς έχει προσφέρει απίστευτες ανέσεις και δυνατότητες επικοινωνίας. Μπορώ να μιλήσω με ανθρώπους από την άλλη άκρη του κόσμου, να μάθω νέα αμέσως μόλις συμβούν, ή ακόμα και να βρω απαντήσεις σε ό,τι με απασχολεί με το πάτημα ενός κουμπιού. Αλλά όλα αυτά συχνά μας αποσπούν από τη γαλήνη.
Επίκουρος: Η αταραξία δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί αν ο νους περιπλανιέται διαρκώς. Το πλήθος των πληροφοριών μπορεί να είναι, όπως καταλαβαίνω, τόσο βάρος όσο και προνόμιο. Μήπως, όμως, η ίδια αυτή τεχνολογία που περιγράφεις δεν σας επιτρέπει να απολαύσετε τη φύση και να αναζητήσετε απλές ηδονές;
Εσύ: Δυστυχώς, αυτή είναι η ειρωνεία. Η τεχνολογία μάς δίνει όσα επιθυμούμε, αλλά επίσης μας κρατά διαρκώς συνδεδεμένους. Λέμε ότι φοβόμαστε να “χάσουμε” κάτι σημαντικό που μπορεί να συμβεί. Έτσι, αντί να ζούμε απλές στιγμές, νιώθουμε ότι πρέπει πάντα να είμαστε ενήμεροι, να κάνουμε περισσότερα, να ζούμε όσο πιο έντονα γίνεται. Έχουμε ακόμα και έναν όρο για αυτό: το σύνδρομο FOMO, ή “φόβος απώλειας”.
Επίκουρος: Είναι λυπηρό να ακούω πως η ηδονή της στιγμής επισκιάζεται από την ανησυχία για το μέλλον ή την αγωνία για το τι μπορεί να χάσετε. Η αληθινή ηδονή βρίσκεται στην επίγνωση του παρόντος και στην αποδοχή της στιγμής, χωρίς την ανάγκη για αδιάκοπη αλλαγή.
Εσύ: Αυτό είναι δύσκολο στις μέρες μας. Για παράδειγμα, έχουμε αυτή τη συσκευή, το “έξυπνο τηλέφωνο”, που μας ενημερώνει για ό,τι συμβαίνει παντού και πάντοτε. Μας φέρνει χαρά αλλά και ανησυχία, γιατί μερικές φορές είναι αδύνατο να το αφήσουμε στην άκρη.
Επίκουρος: (γελά ελαφρώς) Τι ειρωνεία να αναζητά κανείς ηδονή μέσα από ένα αντικείμενο που τον κρατά αιχμάλωτο! Η ηδονή, κατά τη δική μου αντίληψη, δεν πρέπει να εξαρτάται από πράγματα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Θα σε συμβούλευα να βρεις τρόπους να ξεφεύγεις από τέτοιες πηγές άγχους, αναζητώντας την ευτυχία σε πιο σταθερές και απλές απολαύσεις.
Εσύ: Ίσως έχεις δίκιο. Πολλοί άνθρωποι στην εποχή μου στρέφονται στις διδασκαλίες σου για να βρουν ηρεμία. Έχουν γραφτεί πολλά βιβλία για σένα, και πολλοί πιστεύουν πως ο τρόπος σου, να ζεις απλά και να αποφεύγεις τον πόνο, είναι πιο αναγκαίος από ποτέ.
Επίκουρος: Χαίρομαι να ακούω ότι οι ιδέες μου αντέχουν στο χρόνο. Ο άνθρωπος, φαίνεται, έχει πάντα την ίδια ανάγκη για γαλήνη, ανεξάρτητα από την εποχή. Τώρα, πες μου, πώς αντιμετωπίζετε τον θάνατο στην εποχή σας; Παραμένει, άραγε, πηγή φόβου;
Εσύ: Εξακολουθεί να μας απασχολεί, ίσως μάλιστα περισσότερο από ποτέ. Η επιστήμη έχει προχωρήσει τόσο, που προσπαθούμε να νικήσουμε τον θάνατο με κάθε τρόπο. Ανακαλύπτουμε θεραπείες, παρατείνουμε τη ζωή, και ψάχνουμε ακόμα και για τρόπους να ζήσουμε για πάντα.
Επίκουρος: Αλλά όσο μακροχρόνια και αν ζήσετε, δεν ξεπερνάτε το φυσικό όριο. Σωστά; Ο θάνατος δεν είναι τελικά το τέλος της συνείδησης, ένα κενό χωρίς αισθήσεις και φόβους; Τι άλλο φοβάστε;
Εσύ: Νομίζω πως πολλοί φοβούνται ότι, αν η ζωή είναι τόσο μικρή, δεν θα προλάβουν να ζήσουν “αρκετά” ή να γίνουν “αρκετοί”. Οι άνθρωποι πια νιώθουν πιεσμένοι να αξιοποιήσουν κάθε στιγμή, κάθε δυνατότητα.
Επίκουρος: Η αγωνία για το “αρκετό” μπορεί να είναι ατέρμονη, φίλε μου. Μήπως είναι ώρα να επαναπροσδιορίσετε τι σημαίνει “αρκετό”; Η επιδίωξη της αληθινής ηδονής απαιτεί να γνωρίζουμε τα όριά μας και να αποδεχόμαστε την απλότητα. Η αθανασία δεν προσφέρει περισσότερη χαρά· η αποδοχή όμως του χρόνου μας ναι.
Εσύ: Τα λόγια σου μου θυμίζουν γιατί κάποιοι από εμάς αναζητούμε να ζούμε πιο αργά και πιο συνειδητά. Ωστόσο, είναι δύσκολο να ξεφύγουμε από αυτήν την ανάγκη για συνεχή πρόοδο και βελτίωση. Φοβόμαστε ότι αν μείνουμε στάσιμοι, θα χάσουμε ευκαιρίες ή θα μείνουμε πίσω.
Επίκουρος: Η πρόοδος για χάρη της προόδου, χωρίς κατεύθυνση και αυτογνωσία, μπορεί να αποβεί μάταιη. Οι ευκαιρίες και οι επιτυχίες που αναζητάτε, μήπως τελικά δεν σας οδηγούν στη γαλήνη αλλά σε περισσότερες ανησυχίες; Αντί να κοιτάτε προς τα έξω, μήπως θα βρείτε όσα ζητάτε κοιτώντας εντός σας;
Εσύ: Ίσως αυτό είναι το κλειδί. Στην εποχή μας, όμως, υπάρχει τόση πληροφορία και τόση πίεση να είμαστε διαρκώς δραστήριοι. Πώς μπορούμε να αποδεχτούμε μια πιο απλή ζωή, όταν όλοι γύρω μας φαίνεται να προσπαθούν να “κερδίσουν” τη ζωή, να γίνουν όλο και πιο επιτυχημένοι;
Επίκουρος: Η επιτυχία που περιγράφεις, το “κερδίζω” τη ζωή, δεν οδηγεί πάντα στην ευτυχία. Την αληθινή ευτυχία τη βρίσκουμε στην ηρεμία του νου και τη φιλία, όχι στην υλική κατοχή ή στις τιμές των ανθρώπων. Αν είναι να πετύχετε κάτι, ας είναι αυτό: να αγαπήσετε τη ζωή όπως είναι, όχι όπως πιστεύετε ότι θα έπρεπε να είναι.
Εσύ: Οι άνθρωποι στη δική μου εποχή επενδύουν επίσης πολύ στον εαυτό τους. Μιλούν για “αυτοβελτίωση” και “προσωπική ανάπτυξη”, αλλά μερικές φορές χάνουν τη χαρά της απλής στιγμής, επειδή πάντα θέλουν να γίνουν κάτι παραπάνω.
Επίκουρος: Η αυτοβελτίωση, όταν γίνεται για να βρούμε γαλήνη και κατανόηση, είναι αξιέπαινη. Αλλά, αν γίνεται για να συγκριθούμε με άλλους ή να ξεφύγουμε από τον φόβο, τότε μπορεί να μας απομακρύνει από την αταραξίαπου αναζητούμε. Πες μου, λοιπόν, πόσο απολαμβάνετε την πραγματική συντροφικότητα στην εποχή σας; Οι φιλίες σας σάς φέρνουν γαλήνη;
Εσύ: Οι φιλίες είναι πολύ σημαντικές για εμάς, αλλά κάποιες φορές γίνονται περίπλοκες. Έχουμε τη δυνατότητα να είμαστε σε επαφή με ανθρώπους από όλο τον κόσμο μέσα από μια οθόνη, αλλά αυτό δεν σημαίνει πάντα ότι έχουμε βαθιές, πραγματικές σχέσεις. Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται μοναξιά, παρόλο που είναι διαρκώς συνδεδεμένοι.
Επίκουρος: Η αληθινή φιλία δεν βρίσκεται στη συχνή επαφή, αλλά στην ποιότητα της σχέσης. Μερικοί πιστοί φίλοι μπορούν να γεμίσουν την καρδιά και να διώξουν τη μοναξιά, όπως και να βοηθήσουν στην αναζήτηση της αληθινής ηδονής. Η τεχνολογία που περιγράφεις ίσως προσφέρει την ψευδαίσθηση της σύνδεσης, αλλά όχι την αληθινή ουσία της.
Εσύ: Έχεις απόλυτο δίκιο. Και νομίζω πως ο λόγος που πολλοί στρέφονται ξανά στη φιλοσοφία σου είναι ακριβώς αυτός: για να μάθουν πώς να βρίσκουν την ηρεμία και την αυθεντική χαρά, αντί να κυνηγούν διαρκώς περισσότερα.
Επίκουρος: Τότε, ίσως ο δρόμος δεν είναι να προσπαθήσετε να “βρείτε” κάτι νέο, αλλά να αποδεχτείτε την απλότητα που ήδη βρίσκεται μπροστά σας. Οι απλές μικρές απολαύσεις είναι παντού γύρω μας — μια ήρεμη στιγμή, η φύση, η συντροφιά ενός φίλου. Όταν απομακρυνθείς από εδώ, ελπίζω να πάρεις μαζί σου αυτήν την ανάμνηση και να θυμάσαι ότι η αληθινή ηδονή βρίσκεται στο παρόν και στην αποδοχή.
Εσύ: Θα το θυμάμαι. Έχουμε φτάσει σε σημείο να πιστεύουμε ότι η ευτυχία είναι κάτι που πρέπει να επιτύχουμε ή να κατακτήσουμε, και ίσως έχουμε ξεχάσει πώς να τη βιώνουμε. Σε ευχαριστώ για τα λόγια σου και την καθοδήγησή σου, Επίκουρε. Νομίζω πως με βοήθησες να δω τη ζωή λίγο πιο καθαρά.
Επίκουρος: Είναι χαρά μου να σε βοηθήσω να βρεις γαλήνη. Θυμήσου πως η αληθινή ευτυχία δεν βρίσκεται μακριά, αλλά εδώ, μέσα μας. Στηρίξου στους φίλους σου, αγαλλίασε στην απλότητα και μη φοβάσαι τον χρόνο. Όσο έχεις την ηρεμία του νου, έχεις την απόλυτη ελευθερία.
Εσύ: Είμαι πραγματικά ευγνώμων, Επίκουρε. Υπάρχει, όμως, και κάτι ακόμη που με απασχολεί. Στην εποχή μου, προσπαθούμε να ξεπεράσουμε τα όρια της ζωής, με φάρμακα, θεραπείες, και ακόμα και με την ιδέα της αθανασίας. Θέλουμε να ζήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο, να αποφύγουμε τη γήρανση και τον θάνατο. Τι θα έλεγες για αυτήν την επιδίωξη;
Επίκουρος: Η επιδίωξη της αθανασίας… Ένας ενδιαφέρων στόχος, όμως, σκέψου: αν η ζωή δεν έχει τέλος, πόση αξία θα έχει κάθε στιγμή; Ο φόβος του θανάτου μάς αποτρέπει από το να ζήσουμε ολοκληρωμένα την παρούσα στιγμή. Όταν δεν φοβόμαστε πια τον θάνατο, απολαμβάνουμε πλήρως το δώρο της ζωής. Ο θάνατος είναι απλά το τέλος της αίσθησης και της συνείδησης — δεν είναι κάτι να μας τρομάζει.
Εσύ: Εμείς το βλέπουμε διαφορετικά. Πολλοί από εμάς βλέπουν τον θάνατο ως ένα όριο που πρέπει να καταρριφθεί, ένα πρόβλημα προς επίλυση. Υπάρχει η ιδέα ότι αν μπορούσαμε να ζούμε επ’ αόριστον, θα είχαμε τον χρόνο να επιτύχουμε όσα θέλουμε, να μάθουμε περισσότερα, και να φτάσουμε σε όλο και πιο υψηλούς στόχους.
Επίκουρος: Μα αν είχατε απεριόριστο χρόνο, θα εκτιμούσατε κάθε στιγμή όπως τώρα; Ίσως η αίσθηση του τέλους δίνει νόημα και βάθος στην ανθρώπινη εμπειρία. Ο θάνατος δεν αφαιρεί τίποτα από τη ζωή· είναι απλώς η στιγμή που κλείνει το κύκνειο άσμα. Το κυνήγι της αθανασίας ενδέχεται να σας κάνει να χάνετε τις στιγμές που έχετε μπροστά σας.
Εσύ: Ίσως… Υπάρχει κάτι απελευθερωτικό σε αυτό που λες, και νομίζω πως φοβόμαστε τόσο πολύ το άγνωστο που ξεχνάμε να ζούμε πραγματικά. Μας κατακλύζει η σκέψη ότι αν δεν υπάρχουμε πια, όλα όσα καταφέραμε, όλη η ζωή μας, θα χαθούν.
Επίκουρος: Αυτό που προσφέρεις στο παρόν, η χαρά και η γνώση που μοιράζεσαι με τους άλλους, δεν χάνεται πραγματικά· μένει στους ανθρώπους που αγάπησες. Δεν χρειάζεται να φοβάσαι το τέλος. Αντί να αναζητάτε τρόπους να ζήσετε για πάντα, γιατί να μη βρείτε τρόπους να ζήσετε καλύτερα;
Εσύ: Ίσως, λοιπόν, το νόημα της ζωής δεν είναι μόνο να την επεκτείνουμε αλλά να τη βιώνουμε πιο ουσιαστικά. Να ζούμε με αυθεντικότητα, να βρίσκουμε ικανοποίηση στις στιγμές, και να μοιραζόμαστε αυτή την εμπειρία με τους άλλους. Εν τέλει, η αθανασία ίσως είναι λιγότερο σημαντική από τη βαθιά και ουσιαστική ζωή.
Επίκουρος: Ακριβώς. Ο πραγματικός θησαυρός βρίσκεται στην ευγνωμοσύνη για το εδώ και τώρα, όχι στην αγωνία για το αβέβαιο μέλλον. Ο θάνατος θα έρθει για όλους μας, αλλά η ζωή, όσο την έχουμε, είναι ένα δώρο που αξίζει να απολαμβάνουμε πλήρως. Ο σοφός άνθρωπος αποδέχεται τα όρια της ανθρώπινης φύσης και βρίσκει ειρήνη με αυτά.
Εσύ: (με έναν αναστεναγμό ανακούφισης) Νομίζω πως θα πάρω μαζί μου τη σοφία σου, Επίκουρε. Η αποδοχή των ορίων μας, η εστίαση στην απλή χαρά και η αληθινή σύνδεση με τους ανθρώπους μάς απελευθερώνουν, τελικά, περισσότερο από οποιαδήποτε τεχνολογία ή κατάκτηση.
Επίκουρος: Έτσι ακριβώς. Εύχομαι να βρεις γαλήνη και χαρά στο μονοπάτι σου και να τη μοιραστείς με τους γύρω σου. Η ζωή είναι πιο πλούσια όταν ζούμε με επίγνωση και καλοσύνη, και όταν απολαμβάνουμε τις απλές ηδονές χωρίς να επιζητούμε συνεχώς περισσότερα.
Και καθώς τα λόγια του αντηχούν στον κήπο, νιώθεις μια βαθιά ηρεμία, μια αίσθηση πληρότητας, σαν να έχεις βρει κάτι που έψαχνες καιρό. Μετά από αυτή τη συζήτηση, καταλαβαίνεις πως η αληθινή σοφία είναι διαχρονική και ότι η γαλήνη μπορεί να βρεθεί τόσο στον αρχαίο κήπο του Επίκουρου όσο και στον δικό σου, σύγχρονο κόσμο. Εσύ αποφασίζεις.
***
O παραπάνω διάλογος είναι δημιούργημα (με ελάχιστες προσαρμογές) τεχνητής νοημοσύνης (chat gpt).
Γ. Γιώτης – Συγγραφέας του βιβλίου Hoax: Οδηγός επιβίωσης στην εποχή της παραπληροφόρησης – Εκδότης Θύραθεν
by Αντικλείδι , https://antikleidi.com
