ΓΛΩΣΣΟδρόμιον: «Ουκ αν λάβοις…» - Ιανουαρίου. Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

«Ατρείωνα δ’ έπειτα χόλος λάβεν, αίψα δ’ αναστάς ηπείλησεν μύθον, όδη τετελεσμένος εστί».(Ιλιάδα, Α, 387-88)

Η φιλονικία μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα επέφερε πολλά δεινά στους Έλληνες. Ο θυμός (χόλος) καταλαμβάνει και τους δύο και τους οδηγεί σε ενέργειες οριακές (λάβεν).

«υπερμαχούμαι   καπί πάντ’ αφίξομαι,/ ζητών τον αυτόχειρα του φόνου λαβείν τω Λαβδακείω».(Σοφοκλής, «Οιδίπους Τύραννος», 265-67)

Ο Οιδίποδας διακηρύσσει, ως βασιλεύς της Θήβας, να συλλάβει τον φονιά του Λαΐου για να σωθεί η πόλη. Ωστόσο φονιάς είναι ο ίδιος – πατροκτόνος. Κι εδώ ακριβώς ανιχνεύεται το τραγικό στοιχείο. Κάθε, δηλαδή, στοιχείο από την έρευνα επιβαρύνει τον Οιδίποδα«Έστι δε περιπέτεια μεν η εις το εναντίον των πραττομένων μεταβολή» (Αριστοτέλης), (λαβείν).

Το ρήμα *λαμβάνω – συχνό στον αρχαίο όσο και στον νεοελληνικό λόγο – προέρχεται από τη ρίζα *λαβ-(λαβείν, λαβή) όσο κι από τη ρίζα *λαφ- (είληφα – λάφυρο). Πολλές λέξεις παράγονται από το θέμα *ληψ-/*ληπ-(λήψη, λήπτης).

 Η κυρίαρχη σημασία του είναι το «παίρνω», το αποδέχομαι, το πιάνω. Ως σύνθετο με προθέσεις, λαμβάνει πλήθος σημασιών, όπως: αντιλαμβάνομαι = κατανοώ, απολαμβάνω = δοκιμάζω μεγάλη ευχαρίστηση.

Οι παράγωγες λέξεις του λαμβάνω είναι πολλές, όπως: λήμμα, λήψη, λαβή, λάφυρο, λήπτης, ληπτός, λαβίς, λήπτωρ. α.«Στο τέλος του λεξικού υπάρχει ένα πλουσιότατο λήμμα», β.«Οι νικητές πήραν πολλά λάφυρα μετά τη μάχη», γ.«Η λαβή του πιστολιού είναι πλαστική», δ.«Οι χειρουργικές λαβίδες προκαλούν τρόμο στους ασθενείς», ε.«Η αστυνομία θα προβεί στη λήψη των απαραίτητων μέτρων για την ομαλή διεξαγωγή του αγώνα», στ.«Ο λήπτης μετά την έξοδό του από το νοσοκομείο ευχαρίστησε την οικογένεια του δότη του ζωτικού οργάνου, της καρδιάς».

 Αρκετές, επίσης, είναι και οι σύνθετες λέξεις με α΄ ή β΄ συνθετικό έννοιες παράγωγες του λαμβάνω: συλλήβδην, υπόληψη, κατάληψη, καταληψίας, επανάληψη, ανάληψη, πρόληψη, προληπτικός, προκατάληψη, μετάληψη, παραλαβή, παραλήπτης, περίληψη, απολαβή, σύλληψη, χειρολαβή, ασύλληπτος, θρησκόληπτος, εργολάβος, επιληψία, ιδεοληψία.

Οι παραπάνω λέξεις με την κυριολεκτική και μεταφορική τους σημασία εμπλουτίζουν το λόγο μας: α.«Θίχτηκε η υπόληψή μου», β.«Η κατάληψη του υψώματος 215 ήταν δύσκολη», γ.«Η επανάληψη θεωρείται μητέρα της μάθησης», δ.«Οι προλήψεις χαρακτηρίζουν ανθρώπους αμαθείς», ε.«Κατά τη θεία Μετάληψη οι πιστοί συμμετέχουν στα πάθη του Κυρίου μας», στ.«Ο δολοφόνος παραμένει ασύλληπτος», ζ. «Οι θρησκόληπτοι μένουν στην επιφάνεια του θείου λόγου», η.«Το έργο ανέλαβε γνωστός εργολάβος», θ.«Ο ασθενής εμφάνισε φαινόμενα επιληψίας», ι.«Ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται ταυτόχρονα ως ιδεοπλάστης και ιδεοληπτικός», ια.«Η αιμοληψία γίνεται τις πρωινές ώρες».

Ενδιαφέρουσα, όμως, είναι και η παρουσία του λαμβάνω σε προτάσεις, όπως: α.«Έλαβα γνώση των γεγονότων», β.«Λαμβάνω την τιμή να σας ενημερώσω…», γ.«Λαμβάνω υπόψη μου όσα ακούστηκαν» (υπολογίζω), δ.«Η κυβέρνηση έλαβε μέτρα», ε.«Η απόφαση για το ασφαλιστικό είναι ειλημμένη», στ.«Λάβετε θέσεις!», ζ.«Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος», η.«Η κατάσταση έλαβε δραματικό χαρακτήρα».

Το λαμβάνω απαντάται και ως σύνθετο, όπως: α.«Ο υπουργός ανέλαβε τις πολιτικές ευθύνες», β.«Να προσέξεις όσα διαλαμβάνονται στην έκθεση της αρμόδιας επιτροπής», γ.«Οι τουρκικές προκλήσεις επαναλαμβάνονται κατά καιρούς», δ.«Εξέλαβε τα λόγια μου ως εκβιασμό», ε.«Το υπουργείο Υγείας προσέλαβε δέκα υπαλλήλους», στ.«Θα συλλαμβάνονται οι παραβάτες του Κ.Ο.Κ.», ζ.«Οι αστυνομικές αρχές πρόλαβαν απόπειρα κατάληψης του υπουργείου Παιδείας» (λαβαίνω).

Η εξουσία των απαρεμφάτων

Ο νόμος του «δούναι και λαβείν» κυριαρχεί στις ανθρώπινες σχέσεις και η «δωροληψία» έχει αναχθεί σε ύψιστη «ηθική» πολλών. Συνιστά τον συμπαντικό νόμο στις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις.

«…Ουκ αν λάβοις…»

Η φράση αυτή από τους «Νεκρικούς Διαλόγους» του Λουκιανού εδώ και αιώνες μάς διδάσκει τον τρόπο που πρέπει να διαχειριζόμαστε τα οικονομικά μας. Ταυτόχρονα συνιστά και μία ηθική πρόταση συμπεριφοράς προς τους «μη έχοντας». Αλλιώς «πλην αλλ’ ο γε μη έχω, πώς αν λάβοις;».

«Δίκην λαμβάνω… και δίκην δίδωμι»

Στη δικαστική γλώσσα των αρχαίων κυριαρχούσε η φράση «Δίκην λαμβάνω παρά τινος» με την έννοια του «λαμβάνω δικαιοσύνη από κάποιον» σε αντίθεση με το «δίκην δίδωμι τινί»με την έννοια «αποδίδω δικαιοσύνη σε κάποιον». Έτσι έχουμε το αντιθετικό ζεύγος Τιμωρώ – Τιμωρούμαι.

«Μάχαιραν θα λάβεις».(Ματθ. 5,3)

Η διαπίστωση αυτή του Ιησού με δέκτη τον Πέτρο συνιστά ένα διαχρονικό δίδαγμα που συμπληρώνει το αντίστοιχο του Αισχύλου «Ό,τι κάνεις βρίσκεις. Αυτός είναι ο νόμος». Κι αυτό γιατί το «Μάχαιραν έδωκας» θα συνοδεύεται πάντα από το «μάχαιραν θα λάβεις».

«Ο κατειλημμένος ανελκυστήρας»

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται η ορθογραφία της μετοχής του Παρακειμένου *Είλημμαι. Ο αρχαιοπρεπής όρος παραμένει πεισματικά αναλλοίωτος στο λεξιλόγιό μας, θυμίζοντας τη δύναμη της αρχαιοελληνικής γλώσσας.

«Εισήλθε τοιν τρις αθλίοιν έρις κακή/ αρχής λαβέσθαι και κράτους τυραννικού».(Σοφοκλής, «Οιδίπους επί Κολωνώ»)

Η Ισμήνη απευθυνόμενη στον πατέρα της Οιδίποδα προβαίνει σε μία διαχρονική διαπίστωση για το αρνητικό υπόβαθρο της εξουσίας αλλά και για τους θιασώτες – τρόφιμούς της (λαβέσθαι).

­Στη στήλη αυτή «ΓΛΩΣΣΟδρόμιον»θα ανιχνεύονται οι σημασίες των λέξεων καθώς και οι υπόγειες διαδρομές της γλώσσας μας.

ΓΛΩΣΣΟδρόμιον: «Έκαστος εφ ώ ετάχθη…» Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

 «Και ουδαμώς γε τάττω εμαυτόν εις την των άρχειν βουλομένων τάξιν…/ εμαυτόν γε μέντοι τάττω εις τους βουλομένους ή ραστά τε και ήδιστα βιοτεύειν…/ αλλ’ εγώ τοι, έφη ο Αρίστιππος, ουδέ εις την δουλείαν εμαυτόν τάττω… αλλά δι’ ελευθερίας, ήπερ μάλιστα προς ευδαιμονίαν άγει»(Ξενοφών, «Απομνημονεύματα»).

Στο παραπάνω απόσπασμα αντικείμενο συζήτησης είναι η επιλογή εκείνου του δρόμου που οδηγεί εις την ευτυχία. Απορρίπτεται η επιλογή της εξουσίας «άρχειν βουλομένων», αλλά και η ένταξη στους «δούλους». Η άριστη επιλογή είναι η ελευθερία, αφού αυτή εξασφαλίζει και την «ευδαιμονίαν» (ευτυχία) (τάττω, τάξιν).

 «Οι πράττοντες εφ ώπερ τεταγμένοι εισί»

(Ξενοφών, «Οικονομικός»)

Όσοι εκτελούν το έργο για το οποίο είναι ταγμένοι (τεταγμένοι).

Το ρήμα τάττω – σσω συνώνυμο του τάζω προέρχεται από τη ρίζα *ταγ ή τακ. Το διπλό τ ή σ προήλθε από τον τύπο ταγ-j-ω. Το ρήμα απλό ή σύνθετο εμφανίζεται με μία ποικιλία σημασιών τόσο στον αρχαίο λόγο όσο και στο νεοελληνικό πλήθος είναι και οι παράγωγες λέξεις, όπως:

Τάξη, τάγμα, ταγός, ταγή, τακτικός και οι σύνθετες: παράταξη, σύνταξη, διάταξη, πρόταξη, κατάταξη, σύνταγμα, πρόσταγμα, επίταγμα, διάταγμα, προσταγή, υποταγή, συνταγή, άτακτος, αταξία, ευταξία, επιτακτικός, ασύντακτος, επιταγή, νομοταγής, διαταγή, συντάκτης, συντακτικό, προστακτική, υποτακτική.

α.«Η συνδικαλιστική παράταξη που ιδεολογικά κινείται στο χώρο της Ν.Δ. κέρδισε τις εκλογές στους υπαλλήλους του υπουργείου Οικονομικών», β.«Ο Βασίλης υπηρέτησε στο 2οτάγμα πυροβολικού», γ.«Στην επανάσταση του 1821 δεν υπήρχε τακτικός στρατός», δ. «Η σύνταξη των αγροτών αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια», ε.«Η διάταξη των δυνάμεών μας απέτρεψε την επίθεση των αντιπάλων μας», στ.«Πηγή όλων των νόμων μιας χώρας είναι το σύνταγμα», ζ.«Το διάταγμα διάλυσης της Βουλής θυροκολλήθηκε χτες», η.«Η χωρίς όρια υποταγή στην εξουσία της κοινής γνώμης χαρακτηρίζει άτομα με μειωμένη αυτοεκτίμηση», θ.«Υπήρξε πάντα ένας άτακτος μαθητής», ι.«Συνιστά επιτακτική ανάγκη η οικονομική ενίσχυση προς τους σεισμοπαθείς», ια.«Από τα Μ.Μ.Ε. προβάλλεται το πρότυπο του νομοταγούς πολίτη», ιβ.«Ο συντάκτης του δημοσιεύματος παραμένει άγνωστος», ιγ.«Η υποτακτική σύνταξη χαρακτηρίζει το σύνθετο λόγο», ιδ.«Οι ενταξιακές διαδικασίες θα διαρκέσουν πολύ».

Συχνή δε, είναι και η παρουσία στο λόγο μας της μετοχής του τάσσομαι, ταγμένος: α.«Οι υποταγμένοι λαοί αδυνατούν να αναπτυχθούν πνευματικά», β.«Ο ενταγμένος σε μια κοινωνική ομάδα παραχωρεί μέρος των δικαιωμάτων του στο κοινό συμφέρον», γ.«Ήταν διαταγμένος να ακολουθήσει τη συγκεκριμένη πορεία», δ.«Εκτελούσε διατεταγμένη υπηρεσία».

Οι λέξεις τάμα και τάξιμο, αν και προέρχονται από το ρήμα τάζω, ετυμολογικά έλκουν την καταγωγή τους από το ρήμα τάττω: Η κυβέρνηση πραγματοποίησε το τάμα του έθνους προς την προστάτιδα Παναγία.

Εξίσου έντονη είναι και η παρουσία των σύνθετων τύπων του ρήματος τάσσω: α.«Ο στρατηγός διέταξε γενική υποχώρηση», β.«Ο Γιώργος κατετάγη τρίτος στην τελική βαθμολογία», γ.«Όταν μετατάχθηκα σε άλλη υπηρεσία, έχασα πολλούς φίλους», δ.«Απεταξάμην τον Σατανά», ε.«Ο αλτρουιστής υποτάσσει το προσωπικό συμφέρον στο γενικό», στ.«Ο Δήμος ενέταξε το οικόπεδό μου στο σχέδιο πόλης», ε.«Οι εργαζόμενοι δήλωσαν πως θα αντιταχθούν σε κάθε σχέδιο μείωσης του εισοδήματός τους», στ.«Οι σύγχρονες συνθήκες ζωής επιτάσσουν την ενεργοποίηση του ατόμου για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής», ζ.«Ο προπονητής παρέταξε την ομάδα του με αμυντική τακτική», η.«Ο αντίπαλος ανασυντάσσει τις δυνάμεις του για την τελική έφοδο», θ.«Συνήθως στο λόγο μας το υποκείμενο προτάσσεται του ρήματος».

«Οι ασυνταξίες, λοιπόν, στο λόγο μας οφείλονται στην ελλιπή γνώση του συντακτικού. Η αταξία, όμως, της γλώσσας καθιστά τη σκέψη ασύντακτη και δυσκολεύει την επικοινωνία. Η γνώση και η σωστή χρήση της γλώσσας συνιστούν τη βασική συντεταγμένη μιας εθνικής πολιτικής για την Παιδεία».

Η καθεστηκυία τάξη

Ο όρος τάξη πολλές φορές ταυτίζεται με τη βία, τον συντηρητισμό και την αυστηρή πειθαρχία. Γι’ αυτό έγινε και σύνθημα από κάποιες πολιτικές παρατάξεις και ιδεολογίες (αναρχικοί…). Όλοι υπόσχονται την ανατροπή της «καθεστηκυίας τάξης».

Ο Χάϊζενμπεργκ και η «αταξία»

Ο Χάϊζενμπεργκ τάχτηκε με την «αρχή της απροσδιοριστίας» εναντίον της μηχανιστικής αιτιοκρατίας και διατύπωσε τη θέση του πως το σύμπαν και ό,τι συμβαίνει σε αυτό δεν υπακούουν τυφλά σε κάποιους άτεγκτους νόμους αλλά είναι προϊόντα και μιας «αβεβαιότητας» και «αταξίας». Έτσι ο όρος «αταξία»πήρε άλλο περιεχόμενο και ταυτίστηκε με την τυχαιότητα και την αβεβαιότητα. Ιδιαίτερα τονίστηκε πως «Η διαλεκτική δημιουργεί ανησυχία και αταξία. Οι άνθρωποι προτιμούν να έχουν στη διάθεσή τους έτοιμες και μονοσήμαντες απόψεις».

Ησυχία – Τάξις και Ασφάλεια

Ένα από τα αγαπημένα συνθήματα των συντηρητικών και όσοι πρεσβεύουν πως η πρόοδος μιας κοινωνίας τροφοδοτείται από τα παραπάνω στοιχεία – παράγοντες.

Η πάλη των Τάξεων

Ο Καρλ Μαρξ στην ερμηνεία του της διαλεκτικής πορείας – κίνησης της Ιστορίας, θεώρησε πως αυτή καθορίζεται από έναν απόλυτο νόμο, αυτόν της διαρκούς πάλης μεταξύ των διαφόρων τάξεων και ιδιαίτερα της εργατικήςτάξης προς τις προνομιούχες τάξεις (κεφάλαιο). Γνωστοί εξάλλου είναι οι όροι: Ταξική πάλη και Ταξική συνείδηση.

«Έκαστος εφ ώ ετάχθη»

Η φράση παραδόθηκε από τον Ηρόδοτο, αλλά και από τον Απόστολο Παύλο (επιστολή Α΄ προς Κορινθίους, Ζ, 24) και υποδηλώνει το χρέος του καθενός για το σκοπό – έργο για το οποίο είναι προορισμένος, όπως οι πνευματικοί ταγοί που υπερασπίζονται τους πυλώνες της Ηθικής Τάξης του κόσμου.

­Στη στήλη αυτή «ΓΛΩΣΣΟδρόμιον» θα ανιχνεύονται οι σημασίες των λέξεων καθώς και οι υπόγειες διαδρομές της γλώσσας μας.

ΓΛΩΣΣΟδρόμιον ."Τα φαινόμενα απατούν…" Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

 «Ακτίς αελίου, το κάλ/λιστον επταπύλω φανέν/ Θήβα των πρότερον φάος,/ εφάνθης ποτ’…».(Σοφοκλής, «Αντιγόνη»)

Ο Σοφοκλής δια στόματος Χορού χαιρετίζει το φως (φάος) του ήλιου και το θεωρεί το πιο όμορφο για την επτάπυλη Θήβα. Η παρουσία τριών τύπων του ρήματος φαίνομαι είναι καταλυτική (φάος, φανέν, εφάνθης).

«Τα δε αντίκ’ εις το φως φανεί κακά/ εκόντα κουκ άκοντα»

(Σοφοκλής, «Οιδίπους Τύραννος»)

Ο Εξάγγελος προοικονομεί την αποκάλυψη των ανοσιουργημάτων του Οιδίποδα που διέπραξε αγνοώντας την ταυτότητά του (φως, φανεί).

«Και έθετο αυτούς ο θεός εν τω στερεώματι του ουρανού, ώστε φαίνειν επί της γης».(Γένεσις, 1,17)

Στη «Γένεση» περιγράφεται ο τρόπος δημιουργίας του σύμπαντος και των δύο μεγάλων αστεριών, του Ήλιου και της Σελήνης, για να φωτίζουν την Γη.

Το πλήθος των ρηματικών τύπων και των παραγώγων του (ουσιαστικών και επιθέτων ή επιρρημάτων) φαίνω-ομαι κοσμεί τον αρχαίο λόγο όσο και τον νεοελληνικό. Ετυμολογικά το ρήμα φαίνω ανάγεται στην ΙΕ ρίζα bha (λάμπω, φωτίζω) με προσθήκη του έρρινου προσφύματος -ν- και αργότερα του ενεστωτικού επιθήματος -jω-. Έτσι από το θέμα *φαν-σχηματίστηκαν οι περισσότεροι τύποι του φαίνω-ομαι.

«Οι Φαναριώτες κατείχαν σημαντικά αξιώματα στην κρατική διοίκηση κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Το Φανάρι διέψευσε τις πληροφορίες για ασθένεια του πατριάρχη. Η διαρκής Ιερά Σύνοδος τάχτηκε αναφανδόν υπέρ της συνέχισης του διαλόγου με το οικουμενικό πατριαρχείο. Το ιερό φως των Αγίων Τόπων θα διέλθει από τις νησιωτικές περιοχές της χώρας μας».

Οι λέξεις Φαναριώτες, φανάρι, αναφανδόν και φως έλκουν την καταγωγή τους από το ρήμα φαίνω-ομαι. Η πρωτογενής μορφή του ρήματος ήταν: Φα-ν-j-ω(είμαι, γίνομαι αντιληπτός με την όραση). Οι παράγωγες λέξεις του φαίνομαι που κυριαρχούν στο λόγο μας είναι: φάση, φάσμα, φαινόμενο, έμφαση, αφάνεια, απόφαση, φαντασία, εμφάνιση, αφανής, προφανής, εμφανής, διαφάνεια, περιφανής, φαινομενικός, άφαντος, φαεινός, αποφασιστικός, φάντασμα, φανερός, φανός, φανοποιείον.

Το πλήθος των λέξεων – παραγώγων του φαίνω-ομαι καταδεικνύει την αξία και τον ρόλο του στον εμπλουτισμό της επικοινωνίας μας.

α.«Η στρατιωτική άσκηση θα διεξαχθεί σε τρεις φάσεις», β.«Το υπουργικό συμβούλιο εξήτασε όλο το φάσμα των τελευταίων εξελίξεων», γ.«Ο φασματικός χαρακτήρας της σύγχρονης ελευθερίας είναι προϊόν των ψευδαισθήσεων που γεννά η ικανοποίηση των καταναλωτικών μας αναγκών», δ.«Η εθνική μας ομάδα ποδοσφαίρου μετά την κατάκτηση του Ευρωπαϊκού τροπαίου βγήκε από την ποδοσφαιρική αφάνεια της τελευταίας δεκαετίας», ε.«Η φαντασία συνιστά το βασικό πυλώνα της καλλιτεχνικής δημιουργίας», στ.«Η εμφάνιση της ομάδας ήταν αποκαρδιωτική», ζ.«Η επιχείρηση έκλεισε προφανώς για λόγους οικονομικούς», η.«Η απόφαση της κυβέρνησης για διαφάνεια στα δημόσια έργα είναι αμετάκλητη», θ.«Τα έντονα καιρικά φαινόμενα των τελευταίων χρόνων προβληματίζουν τους μετεωρολόγους», ι.«Οι φαεινές ιδέες των συμβούλων παρέσυραν το διοικητή του οργανισμού σε λανθασμένες ενέργειες», ια.«Η Ελλάδα θα αντιμετωπίσει με αποφασιστικότητα κάθε εχθρική εισβολή», ιβ.«Σύμφωνα με απόφαση της Νομαρχίας τα φανοποιεία θα μείνουν κλειστά το απόγευμα της Τρίτης», ιγ.«Ο κακοποιός μετά τη διάπραξη του εγκλήματος έγινε άφαντος», ιδ.«Έγιναν πλέον φανεροί οι στόχοι των Αμερικανών με την εισβολή τους στο Ιράκ», ιε.«Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη: Το φάντασμα του κομμουνισμού» (Κομμουνιστικό μανιφέστο).

Εκτός από την κυριολεκτική του σημασία το φαίνομαι απαντάται και με άλλες σημασίες, όπως αυτές αναδύονται από τα παραδείγματα: α.«Έλα πιο κοντά, δεν φαίνεσαι από τόσο μακριά» (κυριολεκτική), β.«Η επιχείρηση φαίνεται πως πάει καλά» (δίνει την εντύπωση), γ.«Δεν φάνηκες αντάξιος της εμπιστοσύνης μου» (αποδείχτηκες), δ.«Αφού δεν τηλεφώνησε, φαίνεται πως απουσιάζει» (είναι πιθανόν), ε.«Από τα λεγόμενά του φαίνεται πως είναι αμετανόητος» (συνάγεται), στ.«Ο καλός ο καπετάνιος στη φουρτούνα φαίνεται», ζ.«Είσαι και φαίνεσαι», η.«Έτσι μου φαίνεται», θ.«Σαν όνειρο μου φαίνεται», ι. «Η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται».

Τα «φαινόμενα»

Η ουσιαστικοποιημένη μετοχή στην πορεία του χρόνου έλαβε πολλές σημασίες κι ενσωματώθηκε σε πολλά πεδία της γλωσσικής αλλά και πνευματικής μας επικοινωνίας. Στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα, όπου αναζητείται η ουσία των όντων (οι «ιδέες»),τα «φαινόμενα» αντιπαρατίθενται με την αληθινή ουσία του κόσμου.."Tα ουν εμοί φαινόμενα ούτω φαίνεται"

                          Ωστόσο τα «φαινόμενα απατούν».

Η φαινομενολογία

Η φαινομενολογία αποτελεί ένα φιλοσοφικό κίνημα που βασίζεται στην διερεύνηση των φαινομένων. Δηλαδή εκείνων των πραγμάτων που γίνονται αντιληπτά ενσυνείδητα, με τις αισθήσεις και όχι με μηχανισμούς που βρίσκονται έξω από τα όρια της ανθρώπινης συνειδητότητας. Πατέρας αυτής της φιλοσοφικής σχολής θεωρείται ο Χούσερλ.

«Θειότατον φαίνεται»

Ο Ηρόδοτος αποδίδει κάποια γεγονότα του Πελ/κού πολέμου στην θεϊκή παρέμβαση.«Τούτο μοι θειότατον φαίνεται γενέσθαι»

Ο Οιδίποδας

Η τραγωδία του Οιδίποδα συνίσταται στο γεγονός ότι διαπράττει ανοσιουργήματα για να αποφύγει την μοίρα του προκαλώντας, όμως, ταυτόχρονα το ριζικό του. Γι’ αυτό ομολογεί, μετά την αποκάλυψη, πόσο δυστυχισμένος είναι, κι ας φαίνεται σε κάποιους δίκαιος.

«φαίνη δίκαιος, δρων δ’ εφευρίσκη κακά…/ Ει δ’ αν φανείς δύστηνος, ως εγώ ‘φάνην»»

(φαίνεσαι δίκαιος, αλλά κάνεις αδικίες/ Κι αν, δυστυχισμένος σαν εφάνηκα, καθώς φάνηκα τότε…, «Οιδίπους επί Κολωνώ»)

­Στη στήλη αυτή "ΓΛΩΣΣΟδρόμιον"  θα ανιχνεύονται οι σημασίες των λέξεων καθώς και οι υπόγειες διαδρομές της γλώσσας μας.

ΓΛΩΣΣΟδρόμιον: Ο γέγονε, γέγονε… Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

 «και αν ποταμοίο ρέεθρα/ Ωκεανού, ος περ γένεσις πάντεσσι τέτυκται»

(Ιλιάδα, Ξ, 245-46)

Ο Όμηρος δια στόματος Ύπνου σε μια αποστροφή του προς την Ήρα προβαίνει σε μία διαπίστωση – καθολικά αποδεκτή – πως όλα κατάγονται από το νερό – Ωκεανό (γένεσις).

«ουκ αν έμοι γε ελπομένω τα γένοιτο».(Οδύσσεια, Γ, 228)

Ο Τηλέμαχος απογοητευμένος από τις πληροφορίες για τον γυρισμό του πατέρα του Οδυσσέα απορρίπτει κάθε λόγο παρηγοριάς και δεν ελπίζει τίποτα (γένοιτο).

«Δαρείου και Παρυσάτιδος γίγνονται παίδες δύο»

Οι προβεβηκότες τη ηλικία (ηλικιωμένοι) και όσοι μίσησαν τα αρχαία Ελληνικά ταύτισαν την εφηβεία τους με την παραπάνω φράση που είναι η αρχή του έργου του Ξενοφώντα «Κύρου Ανάβασις».

Το ρήμα γίγνομαι με τους διάφορους τύπους και χρήσεις του κυριαρχεί στο λόγο μας από την Ομηρική εποχή «βαδίζοντας»ετυμολογικά και σημασιολογικά με το ρήμα γεννώ με τα πολλά παράγωγα, όπως: νεογνός, γενεά, γένεσις, γενέτειρα, γένεθλον, γενήτωρ. Η ριζική – αρχική του σημασία είναι έρχομαι σε κατάσταση ύπαρξης – στη ζωή/ γεννιέμαι/ παράγομαι… (*γίγνομαι… γε-γένομαι, ρίζα *γεν-).

α.«Πολλά στοιχεία της παράδοσής μας μεταβιβάζονται από γενεά σε γενεά χωρίς διακοπή», β.«Το γένος των Ελλήνων μπορεί να υπερηφανεύεται για την πλούσια παράδοσή του», γ.«Η γενέθλια ελληνική γη δίδαξε στους κατοίκους της τη λιτότητα, το μέτρο και την αγάπη προς την ελευθερία», δ.«Γενεσιουργός αιτία του Ελληνικού πολιτισμού υπήρξε επίσης η διαρκής αμφισβήτηση και η αναζήτηση νέων μορφών σκέψης και ζωής», ε.«Δεν συνιστά, λοιπόν, προγονοπληξία η λατρεία του παρελθόντος, όταν αυτό μπορεί να διδάσκει ακόμη».

Τα άλλα θέματα – ρίζες του γίγνομαι είναι τα: *γν-, *γον-, *γενν-. Από αυτά προέρχεται ένα πλήθος ουσιαστικών και επιθέτων. Έτσι όλα τα παράγωγα από όλα τα θέματα – ρίζες συγκροτούν ένα σώμα που εμπλουτίζει το λόγο μας.

Οι λέξεις που προέρχονται από τη ρίζα *γεν-του αρχαϊκού γίγνομαι είναι πολλές, όπως: γενεά, γένος, γένεση, γονιός, γόνος, γονίδιο, γόνιμος, γνήσιος, γονικός, γονεύς, γενετήρ, γενετή, γενιά, γενετική, γενετήσιος.

α.«Η γένεση ενός έργου τέχνης προϋποθέτει ένα τράνταγμα ψυχής και μία ανάταση του νου», β.«Ήταν τυφλός εκ γενετής», γ.«Η αβίαστη εξωτερίκευση της γενετήσιας ορμής προσβάλλει την κοινωνική ηθική», δ.«Από την αστυνομία διετάχθη έλεγχος του γενετικού κώδικα του συλληφθέντος», ε.«Η Κρήτη υπήρξε η γενέτειρα του Καζαντζάκη», στ. «Το σπίτι μου είναι προϊόν γονικής παροχής», ζ.«Η δημοκρατία αποτέλεσε γόνιμο έδαφος για την καλλιέργεια της φιλοσοφικής σκέψης», η.«Ο βραβευθείς ποιητής υπήρξε γόνος αρχοντικής οικογένειας», θ.«Κάθε γονιός φροντίζει για το μέλλον του παιδιού», ι.«Η επιθετικότητα του ανθρώπου είναι εγγεγραμμένη στα γονίδιά (gonidium) του», ια.«Οι γραφολόγοι της εισαγγελίας εξέτασαν τη γνησιότητα του εγγράφου».

Πλήθος, επίσης, σύνθετων λέξεων πλημμυρίζουν το λόγο μας αναδεικνύοντας την κυρίαρχη θέση των παράγωγων εννοιών του γίγνομαι. Μερικές από αυτές είναι: γενεαλογία, γενάρχης, συγγένεια, οικογένεια, γενεσιουργός, απόγονος, παθογόνος, ρυπογόνος, άγονος, νεογνό, γενέθλιος, αγέννητος, προγενέστερος, ενδογενής, πρωτογενής, ευγένεια, γηγενής, εξωγενής, παλιγγενεσία, προγόνι, προγονοπληξία. α.«Ο Αβραάμ υπήρξε ο γενάρχης των Εβραίων», β.«Η έξαρση της βίας αποτελεί στοιχείο της κοινωνικής παθογένειας», γ.«Το εργοστάσιο πλαστικών καταδικάστηκε για τις ρυπογόνες ουσίες που εξέπεμπε», δ.«Ο θάλαμος των νεογνών χρειάζεται ανακαίνιση», ε.«Τα αίτια του φανατισμού είναι ενδογενή», στ.«Η πρωτογενής παραγωγή αποτελεί τη βάση μιας υγιούς οικονομίας», ζ.«Η ευγονική ως μέθοδος εφαρμόστηκε από το Χίτλερ», η.«Ο γηγενής πληθυσμός αντιμετώπισε με εχθρότητα την παρουσία πολλών μεταναστών στη χώρα μας», θ.«Η λειτουργία των Μ.Μ.Ε. ανήκει στους εξωγενείς παράγοντες που συντηρούν τα κοινωνικά στερεότυπα», ι.«Ο εορτασμός της εθνικής παλιγγενεσίας ενισχύει το αίσθημα πατριωτισμού των Ελλήνων».

Για πολλούς μελετητές η λέξη γενναίος παράγεται από τη ρίζα *γεν-το γίγνομαι (γενναίος).

Συχνές, επίσης, είναι στο λόγο μας οι φράσεις: α.«Ο γέγονε, γέγονε», β.«Καλά τώρα, κουβέντα να γίνεται», γ.«Μην κάνεις έτσι, δεν έγινε και τίποτα», δ.«Τι έγινε και χάθηκες;», ε.«Άφησέ τον, δεν ξέρει τι του γίνεται», στ.«Φύγε μακριά, εδώ γίνεται της τρελής», ζ.«Μόλις τα άκουσα όλα αυτά έγινα έξω φρενών», η.«Μην τρώτε φρούτα που δεν είναι γινομένα», θ.«Πώς έγινε αυτό και δεν το πρόσεξα;», ι.«Τώρα μιληθείτε, γιατί το αίμα νερό δεν γίνεται…».

Είναι γεγονός

Η ουσιαστικοποιημένη μετοχή γεγονός (*γέγονα) χρησιμοποιείται με πολλαπλές σημασίες και αποτελεί αδιαμφισβήτητο στοιχείο της πραγματικότητας: Είναι γεγονός πια η ελευθερία μας/ Τα γεγονότα μάς διαψεύδουν/ Βρέθηκα προ τετελεσμένων γεγονότων…

«Εν τω γίγνεσθαι»

Το απαρέμφατο «γίγνεσθαι» αν και αρχαιοπρεπές παραδόθηκε στο λόγο μας και υποδηλώνει την εξέλιξη και τη διαρκή κίνηση, όπως: Η δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα εν τω γίγνεσθαι/ Το κοσμικό γίγνεσθαι αποτυπώνει την ύπαρξη των συμπαντικών νόμων/ Τα οικονομικά μεγέθη επηρεάζουν και το κοινωνικό γίγνεσθαι.

Στη «Θεογονία» του Ησιόδου με τη χρήση του εγένοντο περιγράφεται η δημιουργία του κόσμου. Ανάλογη αναφορά γίνεται και στο κεφάλαιο της Γένεσης στην Παλαιά Διαθήκη, όπως:

«Και είπεν ο θεός∙ γενηθήτω στερέωμα… και εγένετο ούτως»

«Ο μη γένοιτο…» «Ο γέγονε, γέγονε»

Οι παραπάνω αρχαιοπρεπείς φράσεις δεσπόζουν στον καθημερινό μας λόγο κι άλλοτε εκφράζουν κάτι που δεν μπορεί να αλλάξει «γέγονε» κι άλλοτε υποδηλώνει το απευκταίον ή ως ευχή «μη γένοιτο».

Επειδή, όμως, η επιστήμη και η φιλοσοφία επισημαίνουν την περατότητά μας, λογικό είναι να συμμορφωθούμε προς την πραγματικότητα αυτή και να θυμηθούμε την διαπίστωση του Χορού στην «Αντιγόνη του Σοφοκλή»:

«Αλλά θεός τοι και θεογεννής/ ημείς δε βροτοί και θνητογενείς» αλλά και τη θέση του Επίκουρου: «Άπαξ άνθρωποι γεγόναμεν, δις δε ουκ έστι γενέσθαι».

­Στη στήλη αυτή «ΓΛΩΣΣΟδρόμιον» θα ανιχνεύονται οι σημασίες των λέξεων καθώς και οι υπόγειες διαδρομές της γλώσσας μας.