Η επικαιρότητα του Διαφωτισμού

Ο Διαφωτισμός ένα μεγάλο πνευματικό κίνημα στην ιστορία του Ευρωπαϊκού πολιτισμού διαμορφώθηκε κυρίως το 18ο αιώνα στη Γαλλία, την Αγγλία, τη Σκωτία και τη Γερμανία αλλά είχε σημαντική επιρροή και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Ρωσία, Ελλάδα), καθώς και στις τότε πρωτοεμφανιζόμενες Η.Π.Α.

Χαρακτηριστικός είναι ο υπερεθνικός του χαρακτήρας: ο Montesquieu και ο Voltaire ήταν καλοί γνώστες των Αγγλικών νόμων και θεσμών, ο David Hume έμεινε για πολύ καιρό στη Γαλλία και είχε συνεχή επαφή με Γάλλους φιλοσόφους κι οικονομολόγους, ο Benjamin Franklin και ο Thomas Jefferson επισκέφθηκαν την Αγγλία και τη Γαλλία και είχαν στενές επαφές με ντόπιους διανοουμένους, ο Jean-Baptiste Say ήταν στενός φίλος του Ricardo και του Malthus και ο κύριος αγωγός διάδοσης των ιδεών των άγγλων κλασσικών οικονομολόγων στη Γαλλία, ο Condorcet, μετέφρασε στα Γαλλικά τον Πλούτο των Εθνών του A. Smith. Oι Εγκυκλοπαιδιστές αφιέρωσαν το μεγάλο τους έργο στους Fr. Bacon, John Locke και Isaac Newton. Oι όπερες του Mozart, ενός από τους σημαντικότερους εκφραστές του κινήματος, έχουν ένα εντυπωσιακά διεθνιστικό χαρακτήρα (οι γάμοι του Φίγκαρο στηρίχθηκαν στο ομώνυμο έργο του Γάλλου Beaumarchais και σε λιμπρέτο του Ιταλού Lorenzo da Ponte).

Κεντρική θέση των διανοητών του Διαφωτισμού (παρά τις επιμέρους διαφορές τους) ήταν ότι ο ελεύθερος και ανεμπόδιστος ανθρώπινος κριτικός λόγος, όχι η θρησκευτική πίστη ή η παράδοση, πρέπει να είναι ο οδηγός της ανθρώπινης συμπεριφοράς και ο διαμορφωτής της ανθρώπινης ιστορίας. Ο άνθρωπος δεν είναι λόγω του προπατορικού αμαρτήματος διεφθαρμένος και εξαρτημένος από τη θεία χάρη, όπως δίδασκε ο χριστιανισμός, ούτε η ανθρώπινη ευτυχία κερδίζεται μόνο στη μετά θάνατο ζωή. Η καταπολέμηση της δεισιδαιμονίας και των προκαταλήψεων ανοίγει το δρόμο σε διαρκή πρόοδο και βελτίωση της ανθρώπινης ζωής, σε περισσότερη ελευθερία και ευημερία, σε ελεγχόμενη κρατική εξουσία (πεφωτισμένη δεσποτεία) και σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Τη θέση της θρησκείας, του σκότους και της άγνοιας πρέπει να καταλάβει μια ορθολογική φιλοσοφική – θρησκευτική θεώρηση, στην οποία ο ρόλος του δημιουργού περιορίζεται στην αρχική κίνηση της συμπαντικής μηχανής που λειτουργεί έκτοτε αυτόνομα αφήνοντας μεγάλα περιθώρια ανθρώπινης ελευθερίας. Θρησκευτική ελευθερία και πόλεμος εναντίον κάθε θρησκευτικού φανατισμού (πρβλ. «ecrasez l’infâme»του Βολταίρου) ήταν το κυρίαρχο αίτημα της εποχής που βρίσκει τη σημαντικότερη πνευματική του έκφραση στο έργο του J.Locke.

Ο αγώνας κατά του θρησκευτικού ιρασιοναλισμού και της καταπίεσης που τον συνοδεύει συνδέεται και βρίσκει στήριγμα στις δύο σημαντικές πνευματικές κατακτήσεις της εποχής, στη δημιουργία και ανάπτυξη της νεότερης επιστήμης ως γνωστικής-πληροφοριακής προσέγγισης στον κόσμο και την εμφάνιση και διατύπωση φιλελεύθερων ιδεών με έντονο ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Και τα δύο αυτά πνευματικά ρεύματα θέτουν το άτομο ως κεντρικό σημείο αναφοράς, ως πόλο διερεύνησης ενός αινιγματικού και άγνωστου κόσμου και ως αποδέκτη κανόνων και αρχών που ρυθμίζουν ανθρώπινη συμπεριφορά και κοινωνική συμβίωση.

Επιστήμη ως η αποστασιοποιημένη αιτιακή γνώση του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα αποτελεί ουσιώδη υπέρβαση του Αριστοτέλειου τελεολογικού μοντέλου και έκφραση τέλειας ορθολογικότητας που ανατρέπει δογματικές αγκυλώσεις και θρησκευτικούς φανατισμούς. Επιπλέον είναι πηγή αέναης προόδου και βελτίωσης των συνθηκών ζωής που μπορεί να οδηγήσει, όπως χαρακτηριστικά έγραψε ο Franklin στον Priestley ακόμα και σε εξαφάνιση του θανάτου. Πολλοί από τους διανοητές του Διαφωτισμού ήταν επιστήμονες: ο Locke , ο Hartley και ο La Mettrie ήταν γιατροί, ο d’Alambert, ο Price και ο Condorcet ήταν Μαθηματικοί, ο Franklin και ο Buffon ήταν διάσημοι επιστήμονες της φύσης, ενώ ο Voltaire, ο Montesquieu και ο Diderot ήταν συγγραφείς σημαντικών επιστημονικών πραγματειών.

Η πνευματική πειθαρχεία που επιβάλλει η επιστήμη στους λειτουργούς της περιόρισε νοητικές ακροβασίες σε μεγάλα μεταφυσικά συστήματα, χωρίς ωστόσο να αποφευχθούν (κυρίως στα πλαίσια του Γαλλι¬κού Διαφωτισμού) απλουστεύσεις που παραβλέπουν τη συνθετότητα της κοινωνικής ζωής, το γνωστικό δυναμικό της παράδοσης και τη δύναμη των άτυπων κοινωνικών θεσμών. Η πίστη στην παντοδυναμία του ανθρώπινου λόγου και η πνευματική μέθη που έφερε η συνείδηση των νέων δυνατοτήτων δημιούργησαν ένα κλίμα άκρατου οπτιμισμού που βιαζόταν να φέρει τις μεγάλες μεταβολές και να εξαφανίσει τα μεγάλα κακά που συσσώρευσαν αιώνες πλάνης και καταπίεσης.

Στον αιώνα του Διαφωτισμού έχουν τις απαρχές τους και οι δύο μεγάλες φιλελεύθερες παραδόσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής ευημερίας που ως σήμερα ανταγωνίζονται στην αξιολόγηση των κοινωνικών και πολιτικών θεσμών με δικαιοκρατικά ή με ωφελιμιστικά κριτήρια. Στην τριλογία του Locke «ζωή, ελευθερία, ιδιοκτησία» που τονίζει τα δικαιώματα του απελευθερωμένου από τα φεουδαρχικά δεσμά ατόμου ο Jefferson θέτει την τριλογία «ζωή, ελευθερία, επιδίωξη ευτυχίας», προβάλλοντας ατομικές, επιλογές και προσωπικό τρόπο ζωής ως κεντρική αξία και ιδανικό του νέου ανθρώπου.

Το κράτος είναι δημιούργημα ελευθέρων ανθρώπινων αποφάσεων (κοινωνικών συμβολαίων) και έχει ως μοναδικό σκοπό την προστασία των πολιτών και τη διασφάλιση των προϋποθέσεων να επιλέγουν σχέδια ζωής που αυξάνουν την ατομική τους ευτυχία. Σημαντικότερο επίτευγμα στο χώρο των κοινωνικών επιστημών είναι η ανάλυση της λειτουργίας του αγοραίου οικονομικού συστήματος με τη δημιουργία της Πολιτικής Οικονομίας στο έργο των μεγάλων Βρετανών κλασικών οικονομολόγων που με την κατάδειξη των αυτόματων συντονιστικών μηχανισμών ως αόρατων χεριών άνοιξε δρόμους στον εκδημοκρατισμό της κοινωνικής ζωής και σε έλλογο περιορισμό της κρατικής παρέμβασης στην ατομική ζωή των πολιτών.

Η κριτική στο Διαφωτισμό συνδέθηκε πολύ νωρίς με τις υπερβάσεις της Γαλλικής επανάστασης για τις οποίες θεωρήθηκε υπεύθυνος. Οι τρελοί philosophes, έγραφε ο Γάλλος κληρικός de Maistre, είναι ένοχοι της σατανικής αμαρτίας της υπερηφάνειας που επιχειρεί να θέσει τον άνθρωπο στη θέση του θεού, να μετατρέψει την υποτιθέμενη ανθρώπινη σοφία σε οδηγό του σύμπαντος. Το διανοητικό κλίμα δυσπιστίας σε κάθε εξουσία που δημιούργησαν οι Γάλλοι διανοούμενοι του Διαφωτισμού θεωρήθηκε ότι έφερε τα δεινά της Γαλλικής επανάστασης. Η τελευταία ήταν ουσιαστικά μια συνωμοσία των ανθρώπων του πνεύματος και είμαστε ευτυχείς που δεν έχουμε στην Αγγλία οπαδούς του Βολταίρου, του Ρουσσώ και του Ελβέτιους, έγραφε ο μεγάλος Άγγλος ιστορικός και πολιτικός Edmund Burke.

Όσο προβληματική είναι ωστόσο η ταύτιση Διαφωτισμού με τη Γαλλική επανάσταση, τόσο σημαντική είναι η κριτική σε ορισμένες απλουστεύσεις και μονομέρειες του, ιδιαίτερα ως προς τη δυνατότητα μιας εκ θεμελίων ανακατασκευής και αναμόρφωσης της κοινωνίας, κριτική ωστόσο που δεν οδηγεί σε υποβάθμιση του λόγου αλλά σε υπόδειξη των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η προσπάθεια ορθολογικής σύλληψης και διαμόρφωσης του κόσμου.

Ο 19ος αιώνας έφερε την πρώτη συστηματική αντίδραση στο Διαφωτισμό με το πνευματικό κίνημα του Ρομαντισμού που υποστήριζε ότι ο λόγος αποτε­λεί ένα μικρό τμήμα του ανθρώπινου πνεύματος, λιγότερο σημαντικό από το πλούσιο δυναμικό των συναισθημάτων, της φαντασίας, της ενόρασης. Οδηγός της ανθρώπινης ζωής πρέπει να είναι παραδόσεις, έθιμα, καταξιωμένες στο χρόνο ιδέες και θεσμοί, όλα προϊόντα ιστορικά αναπτυσσόμενου λαϊκού πνεύματος και σύνθετης πνευματικής ζωής. Εξύμνηση απλών τρόπων ζωής και πρωτόγονων κοινωνιών, σεβασμός στην εξουσία και την κοινωνική ιεραρχία, αποκατάσταση της θρησκευτικής πίστης και της ανθρώπινης ταπεινοφροσύνης ήταν θέματα στην κοινωνική agenda του Ρομαντισμού.

Με κριτική στο Διαφωτισμό συνδέο­νται ωστόσο και πνευματικές προσεγγίσεις, όπως ο Μαρξισμός, που παρά το δηλωμένο σεβασμό τους στην επιστήμη τον ερμηνεύουν όχι ως βασίλειο του ορθού λόγου αλλά ως ένα εγχείρημα εξιδανίκευσης της αστικής τάξης. Μια γενικότερη καχυποψία στα μηνύματα του Διαφωτισμού και μια υποσυνείδητη νοσταλγία της χαμένης ασφάλειας που πρόσφερε στα μέλη της η κλειστή κοι­νωνία φαίνεται να διατρέχει λίγο ή πολύ τις περισσότερες σχολές μεσευρωπαϊκής φιλοσοφικής σκέψης (αντίθετα προς την αναλυτική παράδοση) με αποκο­ρύφωμα την κριτική που άσκησαν σε σημαντικές θέσεις του εκπρόσωποι της Σχολής της Φρανκφούρτης. Στο πολύ γνωστό τους έργο «Η διαλεκτική του Διαφωτισμού» (1947) οι Adorno και Horkheimer υποστηρίζουν ότι ο Διαφω­τισμός παρά το δηλωμένο απελευθερωτικό του πρόγραμμα οδήγησε διαλεκτικά στη δημιουργία μιας ωφελιμιστικής, τεχνοκρατικής και ανελεύθερης κοινωνίας που αποδέχεται άκριτα το εμπειρικά δεδομένο.

Η ανάπτυξη του επιστημονικού λόγου οδήγησε τελικά στην αυτοκαταστροφή του — μια παράδοξη θέση για όσους πιστεύουν ότι η πρόοδος της γνώσης απελευθερώνει τον άνθρωπο από προλή­ψεις και δεισιδαιμονίες, εκδημοκρατίζει την κοινωνική ζωή, αυξάνει την ευημε­ρία και τη συμμετοχή όλο και περισσότερων ανθρώπων στα αγαθά της κοινω­νικής και οικονομικής προόδου.

Ριζικότερη ήταν η κριτική του Marcuse που διατυπώνει τον ισχυρισμό ότι η ελεύθερη αξιολογήσεων εμπειρική επιστήμη συνεπάγεται αναγκαία αποδοχή του status quo. Θετικισμός σημαίνει λατρεία του δεδομένου και συνακόλουθα συντηρητισμό και αυταρχισμό. Η διάσταση που λείπει κατά τον Marcuse από τη σύγχρονη κοινωνία είναι η αρνητική κριτική αρχή, η αληθινή αντιπαράθεση του κόσμου του όντος με τον κόσμο των αξιών και η επιστροφή σε μια οντολογική έννοια αλήθειας, όχι ως ιδιότητας προτάσεων, αλλά ως ταύτισης με την πραγματικότητα. Η εμπειρική επιστήμη έχει μόνο τεχνο­λογική χρησιμότητα για σκοπούς που δεν θέτει η ίδια και έμμεσα οδηγεί σε συντήρηση του κατεστημένου και υποδούλωση του ανθρώπου.

Η επίθεση κατά του Διαφωτισμού από τους διανοούμενους της Σχολής της Φρανκφούρτης που θα ανέμενε κανείς να επιχειρούν συνέχιση και περαιτέρω ανάπλαση του φαίνεται να βρίσκει οριστικό τέλος στο σημαντικότερο εκπρόσω­πο της Σχολής, το Γερμανό φιλόσοφο και κοινωνικό επιστήμονα Jürgen Habermas, έναν από τους σημαντικότερους διανοητές της εποχής μας. Διαφωτι­σμός είναι για τον Habermas ένα «ατελείωτο εγχείρημα» που πρέπει να συνε­χισθεί και να ολοκληρωθεί με τον ίδιο σεβασμό στον ανθρώπινο λόγο και στα μεγάλα ιδανικά της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Η αρχική υποβάθμιση της επιστήμης σε ένα είδος εργαλειακής σκέψης και η προτεραιότητα σε θέματα νοήματος, επικοινωνίας, ηθικής και δικαίου ως θεμελίων για την κατασκευή μιας ελεύθερης κοινωνίας και ως στοιχείων μιας γενικής πρακτικής φιλοσοφίας βρίσκει στο πρόσφατο έργο του μια σημαντική συμπλήρωση με τη στροφή στα προβλήματα γνώσης μιας ανεξάρτητης πραγματικότητας, στον περιορισμό συ­ναινετικών θεωριών σε αξίες και δεοντολογικούς κανόνες και στη δημιουργία μιας ανανεωμένης θεωρητικής φιλοσοφίας που βρίσκεται πολύ κοντά σε αναλυτικά πρότυπα.

Η κριτική του Διαφωτισμού συνεχίζεται σήμερα στο πλαίσιο της συζήτησης για τη νεωτερικότητα, όπως διατυπώνεται σε μια σειρά ετερόκλητων μετανεωτερικών ρευμάτων με ακραίο σχετικιστικό χαρακτήρα που φαίνεται να συγχέουν de facto πλουραλισμό απόψεων με έγκυρη φιλοσοφική γνώση. Σε μια ύστατη έξαρση φιλοσοφικών θέσεων του ύστερου Wittgenstein η ενιαία πραγματικότητα διαλύεται σε ένα σύνολο ασύμβατων γλωσσικών παιχνιδιών, η ενότητα του λό­γου διασπάται και αποδυναμώνεται, φιλοσοφικές και επιστημονικές θεωρίες αποκαλούνται λογικά και εμπειρικά αδέσμευτες αφηγήσεις, αξίες και ηθικές αρχές μετατρέπονται σε ψυχικές τάσεις και παρορμήσεις. Τα αποτελέσματα ελευθε­ρίας που υποτίθεται ότι φέρνει η εγκατάλειψη των μεγάλων αφηγήσεων της νεωτερικότητας αυτοαναιρούνται μέσα σε ένα κλίμα σύγχυσης και συγκρούσεων τόσο στο επίπεδο της γνώσης και του θεωρητικού λόγου όσο και στο επίπεδο επιλογών και ηθικής συμπεριφοράς.

Ο Διαφωτισμός ως μια συγκεκριμένη περίοδος στην ιστορία του Ευρωπαϊ­κού πολιτισμού πρέπει να διακριθεί από μια γενικότερη χρήση του όρου αυτού για να συλληφθεί και απεικονισθεί μια διαδικασία ορθολογικής προσέγγισης στον κόσμο που χαρακτηρίζεται από υπέρβαση δογματικών τύπων σκέψης και πα­ραδοσιακών τρόπων συμπεριφοράς και προσανατολισμό στον ορθό λόγο ως οδη­γό θεωρίας και πράξης.

Διαφωτισμός με την έννοια αυτή που αντιστοιχεί περί­που στον περίφημο ορισμό του Καντ ότι είναι η έξοδος του ανθρώπου από την κατάσταση επιτροπείας για την οποία ευθυνόταν ο ίδιος εμφανίζεται πολλές φορές στην ανθρώπινη ιστορία, ιδιαίτερα ύστερα από εποχές κοινωνικής στασιμότητας και πολιτικού ή θρησκευτικού αυταρχισμού (όπως π.χ. στο σοφιστικό κίνημα της κλασικής Αρχαιότητας).

Ακόμα σημαντικότερη είναι μια έννοια διαφωτι­σμού ως στάσης ζωής που είναι δεμένη με μια ανθρωποκεντρική αλλά όχι ανθρωπομορφική φιλοσοφία που αποδέχεται πλήρως βασικά πορίσματα σύγχρονης επιστημονικής σκέψης για την τυχαιότητα (Kontingenz) του κόσμου και της ανθρώπινης παρουσίας σε αυτόν. Βασικά αιτήματα μιας τέτοιας φιλοσοφίας εί­ναι η αφομοίωση της ιδέας ενός αινιγματικού και αδιάφορου για τον άνθρωπο φυσικού κόσμου, η εγκατάλειψη ολιστικών – ουσιοκρατικών προσεγγίσεων σε ανθρώπινες πράξεις, έργα και θεσμούς και η αντικατάστασή τους με επιστημο­νικά προγράμματα μεθοδολογικού ατομισμού, η προσπάθεια διαμόρφωσης προϋ­ποθέσεων λειτουργίας ελεύθερων κοινωνιών που αυξάνουν την ατομική ευτυχία των μελών τους. Το διαφωτιστικό στοιχείο αυτής της προσέγγισης είναι η απόρριψη ερμηνειών του κόσμου στα πρότυπα του ανθρώπου – κατασκευαστή ή του αν­θρώπου ως μέλους της οικογένειας ή της φυλής, που είναι φυσικά δεμένες με την εμφάνιση του homo sapiens στη γη και κατάλληλες μόνο για τη βιολογική μας επιβίωση και αναπαραγωγή.

Με την υπέρβαση των βιολογικών περιορι­σμών που φέρνει η δημιουργία πολιτισμού άνοιξε ο δρόμος σε μια ορθολογικά θεμελιωμένη εικόνα του κόσμου που δίνει νέες δυνατότητες και νέο νόημα στην ανθρώπινη παρουσία. Η γνώση των φυσικών νομοτελειών δίνει ένα μέτρο της θέσης μας στον κόσμο, η ιδιαιτερότητα μας ως σύνθετου, αυτοκαθοριζόμενου, βιολογικού όντος ένα μέτρο αξίας για ηθικές αρχές και κανόνες ανθρώπινης συμπεριφοράς (σύμφωνα με την Πρωταγόρεια ρήση ότι απάντων χρημάτων (= ιδιοτήτων και ποιοτήτων, όχι πραγμάτων) μέτρον άνθρωπος).

Τα κηρύγματα μίσους και διχόνοιας των σύγχρονων φουνταμενταλιστών μας αναγκάζουν να αντιμε­τωπίσουμε σοβαρά το ερώτημα, αν η αποδοχή της ανθρώπινης μοναξιάς μας φέρνει πράγματι κοντά στη Ντοστογέφσκεια προφητεία του καταστροφικού χάους και του «όλα επιτρέπονται» ή μήπως οδηγεί αντίθετα σε μια ηθική ναυαγού με ισχυρά (λόγω επίγνωσης της κοινής μοίρας) αποτελέσματα συναδέλφωσης, αλληλεγγύης και αγάπης.

Σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητο γνώση, αξιο­λόγηση, πράξη και κάθε άλλη ανθρώπινη έκφανση να οργανωθούν με εμπιστο­σύνη και σεβασμό στον ανθρώπινο λόγο και με τη μεγάλη επιδίωξη να συμβά­λουν στη δημιουργία κοινωνιών με ελεύθερους, υπεύθυνους και ευτυχισμένους πολίτες. Από την πλευρά αυτή ανθρώπινα δικαιώματα, ελευθερία και δημοκρα­τία, αν και δημιουργήματα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, δεν είναι εγγενή στοι­χεία ορισμένου πολιτιστικού κύκλου, αλλά πανανθρώπινες αξίες και ιδιότητες που ισχύουν και για εκείνους που λόγω φανατισμού, άγνοιας και καταπίεσης δεν είναι σε θέση να τις επιλέξουν και να τις ασκήσουν. Και είναι βαθύτατη (και ιδιαίτερα επίκαιρη) ανθρώπινη υποχρέωση η προστασία των θεμελιακών αυτών δικαιωμάτων απανταχού της γης, αντίθετα προς υποκριτικούς σχετικισμούς ανθρωπολογικής ή θρησκευτικής προέλευσης ή προς πρακτικές σκοπιμότητες για την αποφυγή δήθεν πολιτισμικών συγκρούσεων.

Μεγάλη προσφορά προς την κατεύθυνση αυτή είχε και ο μεγάλος Αυστριακός φιλόσοφος Karl Popper, μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας του Πανεπιστημίου μας, τα 100 χρόνια από τη γέννηση του οποίου γιορτάζουμε φέτος. Πέρα από τις πρωτότυπες επιμέρους συμβολές του, ο Popper βοήθησε όσο λίγοι (όπως το έκαναν π.χ. εξίσου καλά και ο Russel και ο Hayek) στη διατήρηση της ενότητας του λόγου και στη δημιουργία μιας επιστημονικής κοσμοεικόνας για τον πολίτη μιας ελεύθερης δημοκρατικής κοινωνίας που τον κάνει ικανό να μετέχει στη συζήτηση των μεγάλων προβλημάτων που τον αφορούν και να λαμβάνει ή να ελέγχει ορθολο­γικά ατομικές και συλλογικές αποφάσεις.

Του Π. Γέμτου καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το παρόν κείμενο προέρχεται από την εναρκτήρια ομιλία στη σειρά των διαλέξεων του Τμήματος ΜΙΘΕ της περιόδου 2001-02 με θέμα το Διαφωτισμό Πηγή:  Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Ανιχνευτής Επικούρειος Πέπος.

Πέντε είδη βιβλίων για να αυξήσετε την οξυδέρκειά σας αναζητήστε τα στο ''ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ''

Όταν ο Ορφέας διαβάζει ένα βιβλίο την εβδομάδα εσύ θα μείνεις πίσω; Φίλες και Φίλοι σας παρουσιάζω το σκυλί θαύμα!!!!!!!! δεν είναι μόνο το ό,τι διαβάζει!!! παράλληλα έχει εκπαιδευτεί να εξυπηρετεί και τον κόσμο, αν κάποια στιγμή επισκεφθείτε το ''ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ'' μη σας φανεί παράξενο αν σας πλησιάσει ο Ορφέας για να σας εξυπηρετήσει, απλά θα πρέπει να του μιλήσετε στη γλώσσα του. Το μόνο πρόβλημα είναι που ακόμα δεν βρήκε το ταίρι του, με κάποια ''κοπελιά'' που τα είχε δεν είχαν προχωρήσει τη σχέση τους γιατί η ''κοπέλα'' λόγω ανεργίας των ιδιοκτητών της αναχώρησαν για το εξωτερικό και ως εκ τούτου ο Ορφέας αναζητεί μια καινούρια σχέση. Ο κύριος που είναι δίπλα στον Ορφέα είναι ο εκπαιδευτής του, και ο ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου ο γνωστός Mr Alex.
  Το διάβασμα δεν είναι μόνο απασχόληση για να περάσετε δημιουργικά τον ελεύθερό σας χρόνο ή για να αποκτήσετε γνώσεις.  Πλέον έχουμε στη διάθεσή μας άφθονο υλικό για ανάγνωση, κάτι που περιορίζει το χρόνο μας για διάβασμα ουσίας. Μπορεί να μην υπάρχει χρόνος, λόγω των ρυθμών ζωής, όμως αυτός που δαπανάταιγια την ανάγνωση βιβλίων που καλλιεργούν την ευφυΐα και τη σοφία είναι μια εργασία με συνεχές όφελος. Υπάρχουν λοιπόν κατηγορίες βιβλίων οι οποίες εκτός από το να αυξάνουν την ευφυΐα μπορεί μακροπρόθεσμα να προσφέρουν ευημερούσα και ικανοποιητική ζωή. Σας τις παρουσιάζουμε παρακάτω.

1. Βιβλία Επιστήμης

Πολλοί τα συγχέουν με τα βιβλία επιστημονικής φαντασίας. Περιλαμβάνει τα βιβλία εκείνα που αυξάνουν την αντίληψή μας για το φυσικό κόσμο. Η αξία των βιβλίων αυτών δεν προκύπτει από τις θεωρίες που διατυπώνονται και αποδεικνύουν, αλλά από την ανάπτυξη της ανθρώπινης περιέργειας και των μεθόδων μάθησης. Επίσης εμπνέουν τόσο σεβασμό όσο και κατάπληξη για το φυσικό κόσμο αλλά και την ανθρώπινη νοημοσύνη.

2. Φιλοσοφία

Εάν η επιστήμη παρέχει γνώσεις για τον φυσικό κόσμο, η φιλοσοφία μας βοηθά να αντιληφθούμε τον εσωτερικό μας κόσμο και τον εαυτό μας. Κατά πολλούς είναι ανθρωπιστική επιστήμη και στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται και τα θρησκευτικά κείμενα (Βίβλος, Κοράνι κτλ) που μπορεί να κάνουν κάποιον να αναθεωρήσει τις απόψεις του για τη ζωή. Πολλοί θεωρούν κακώς τη φιλοσοφία ως κάτι ασήμαντο εξαιτίας του σύγχρονου τρόπου σκέψης. Η φιλοσοφία όμως μπορεί να επεξηγήσει τις ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες, γνώση η οποία είναι σημαντική για τη διάδοση ιδεών και την κατανόηση ανθρώπινων συμπεριφορών.

3. Λογοτεχνία

 Δεν πρόκειται αποκλειστικά για φανταστικές ιστορίες. Τα περισσότερα λογοτεχνικά έργα περιέχουν αλήθειες καθώς επιτρέπουν στον αναγνώστη να βιώσει μια διαφορετική πραγματικότητα. Επίσης είναι σημαντικό πως τα έργα αυτά περιέχουν στοιχεία φιλοσοφίας, ψυχολογίας αλλά και ιστορικά στοιχεία. Σημαντική επίσης είναι και η ποιότητα της γλώσσας που χρησιμοποιείται. Σύμφωνα με μεγάλους συγγραφείς το να διαβάζεις καλογραμμένα συγγράμματα σε κάνουν εκτός από καλύτερο συγγραφέα καλύτερο ομιλητή αλλά και με άποψη σε συζητήσεις.

4. Ιστορία

Μπορεί να ήταν ένα από τα πιο βαρετά σχολικά μαθήματα. Η ανάγνωση για μάθηση αποστήθιση δεν έκανε κανέναν πιο οξυδερκή. Παρόλα αυτά οι γνώσεις που αποκομίζουμε για την πολιτισμική εξέλιξη και την ροή των γεγονότων στην πορεία των χρόνια μπορούν να φανούν χρήσιμα. Μαθαίνοντας για το παρελθόν μπορούμε να ανταποκριθούμε στις παρούσες καταστάσεις καθώς και να αναγνωρίσουμε από πού προήλθαν ήθη και έθιμα του παρελθόντος που συναντάμε σήμερα. Παρόλο που η ιστορία δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον μας βοηθά να κατανοήσουμε τη διαχρονικότητα των ιδεών και της ηθικής.

5. Ποίηση

Μέσω της ποίησης αποδεικνύεται η μαγεία του λόγου. Παρόλο που πολλοί πιστεύουν πως δεν έχει καμία ουσίακαι τη δυνατότητα εφαρμογής, η ποίηση γεννά ένα συναίσθημα δέους και σεβασμού για τη δύναμη των λέξεων. Είναι το μέσο από το οποίο έχουμε πηγές για τις αρχαιότερες διαλέκτους και τα αρχαιότερα έργα (έπη). Γενικότερα η ποίηση οξύνει τις γλωσσικές δεξιότητες και αναπτύσσει ευγλωττία.

Άκης Αδαμόπουλος flowmagazine.gr

Aνιχνευτής Επικούρειος Πέπος.

 

ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΒΑΙΟΣ Ανιχνευτής ο Επικούρειος Πέπος.

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΣΤΟΒΑΙΟΥ

Ο Ιωάννης Στοβαίος έζησε κατά τον πέμπτο μετά Χριστόν αιώνα. Καταγόταν από τους Στόβους, μία εύπορη πόλη τής Μακεδονίας, που βρισκόταν χτισμένη στην συμβολή των ποταμών Εριγώνα και Αξιού. Σ’ αυτή την πόλη ο Ιωάννης – ο οποίος ήταν «γραμματικός», δηλαδή μελετητής τής κλασικής γραμματείας – οφείλει και το επώνυμό του, που σώζεται και με την μορφή «Στοβεύς» (στο Λεξικό Σούδα).
Γιά τον βίο τού Ιωάννη διαθέτουμε ελάχιστες πληροφορίες. Γνωρίζουμε, όμως, ότι είχε έναν γιό, τον Σεπτίμιο, τού οποίου την παιδεία φρόντιζε με ιδιαίτερη επιμέλεια. Υποθέτουμε, επίσης, ότι – τόσο εξαιτίας τού επαγγέλματός του, όσο και λόγω τού έργου που μας κληροδότησε – πρέπει να διέθετε μία αρκετά μεγάλη προσωπική συλλογή βιβλίων τής αρχαίας ελληνικής γραμματείας.
«Εκλογές, Αποφθέγματα, Υποθήκες»
Το πολυσέλιδο «Ανθολόγιο» τού Ιωάννη Στοβαίου φέρει την ονομασία «Εκλογές, Αποφθέγματα, Υποθήκες» και αποτελείται από τέσσερα βιβλία, τα οποία περιέχουν εκλεκτά αποσπάσματα από έργα ποιητών, θεολόγων, φιλοσόφων, ιστορικών και ρητόρων τής αρχαιότητας και των ελληνιστικών χρόνων, καλύπτοντας μία χρονική περίοδο περίπου δώδεκα αιώνων.
Το πρώτο και το δεύτερο βιβλίο – με μεταφυσικό και με γνωσιολογικό και ηθικό περιεχόμενο αντίστοιχα – έχουν υποστεί σοβαρούς ακρωτηριασμούς, οπότε η ανάγνωσή τους καθίσταται προβληματική. Το τρίτο βιβλίο ασχολείται αποκλειστικά με θέματα ηθικής, ενώ το τέταρτο με θέματα ηθικής, παιδαγωγικής και πολιτικής.
Σύμφωνα με την μαρτυρία τού πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Φωτίου Α΄ («Μυριόβιβλος»), το έργο τού Ιωάννη έφερε και πρόλογο, συντεταγμένο και χωρισμένο σε δύο κεφάλαια από τον ίδιο τον ακάματο ανθολόγο. Από αυτόν τον πρόλογο σώζεται μόνον ένα μικρό τμήμα.
Το «Ανθολόγιο» συντάχθηκε από τον Ιωάννη γιά χάρη τού γιού του, με σκοπό να βοηθήσει τον νεαρό Σεπτίμιο στην ταχύτερη ανάγνωση και στην επιτυχέστερη μελέτη των καλύτερων και διδακτικότερων αποσπασμάτων τής αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Σήμερα, το ίδιο έργο αποτελεί πολύτιμη πηγή γνώσεων και πληροφοριών, αφού μέσα στις σελίδες του σώζονται χωρία από έργα διάσημων συγγραφέων, των οποίων τα βιβλία δυστυχώς δεν έφτασαν ακέραια μέχρι την εποχή μας.
Η μετάφραση τής παρούσας έκδοσης
Η νεοελληνική μετάφραση τής παρούσας έκδοσης επιχειρεί – στο μέτρο τού ευλόγως δυνατού – να διασώσει την επικοινωνιακή δύναμη, την εσωτερική συνοχή των φιλοσοφικών νοημάτων, καθώς και την εξωτερική δομή των πρωτοτύπων κειμένων τού «Ανθολογίου», χωρίς να προδίδει ή να αγνοεί τις ανεξάντλητες και πολυεπίπεδες εκφραστικές δυνατότητες τού σύγχρονου ελληνικού γραπτού λόγου.
Αγκύλες χρησιμοποιούνται στα σημεία όπου το αντίστοιχο πρωτότυπο κείμενο παρουσιάζει κενά ή χάσματα, ενώ εντός παρενθέσων τοποθετούνται οι εντελώς απαραίτητες λέξεις, οι οποίες συμπληρώνουν το νόημα των προβληματικών προτάσεων.
Διευκρίνιση
Σ’ αυτό το σημείο κρίνεται σκόπιμη η διευκρίνιση των παρακάτω στοιχείων: τα αρχαία κείμενα τής συλλογής τού Ιωάννη Στοβαίου «μεταφράστηκαν» στην νέα ελληνική γλώσσα, δηλαδή οι «φράσεις» τής αρχαίας ελληνικής μετατράπηκαν σε «φράσεις» τής νεοελληνικής γλώσσας. Τα αρχαία κείμενα, λοιπόν, δεν «μεταγλωττίστηκαν» (διότι κινηθήκαμε στα πλαίσια τής ίδιας γλώσσας, τής ελληνικής, αντιμετωπίζοντας δύο μορφές της που διαφέρουν λόγω τού χρόνου, κατά τον οποίον αναπτύχθηκαν), ούτε «αποδόθηκαν» (αφού «αποδίδουμε» ένα νόημα και όχι μία γλώσσα), ούτε «ερμηνεύτηκαν» (επειδή κανενός τύπου διευκρίνιση ή ανάλυση ή επεξήγηση ή σχολιασμός δεν εντάχθηκε στο κείμενο τής νεοελληνικής μετάφρασης).
Το τελικό αποτέλεσμα τής παρούσας προσπάθειας θα κριθεί από τις ερίτιμες αναγνώστριες και τους ευγενικούς αναγνώστες τού βιβλίου, των οποίων οι παρατηρήσεις θα είναι πάντοτε ευπρόσδεκτες.
Αθανάσιος ΤσακνάκηςΚαμίνι Άγρας, ΛέσβοςΙούνιος τού 2006  Ιωάννης Στοβαίος
Περί Κακίας
1. Δημήτριος.
Η πονηριά είναι πολύ ευάλωτη, επειδή πάντοτε αποβλέπει μόνον στο κέρδος και πείθεται – με αφροσύνη και ορμητικότητα – απ’ όλα.
2. Αξιόνικος.
Όταν κάποιος άνδρας δανείζει χρήματα σ’ έναν πονηρό, δίκαια παίρνει λύπες γιά τόκο.
3. Αντιφάνης.
Όταν κάποιος – όντας εύπορος – πράττει αισχρά πράγματα, τι προσδοκάς να πράξει όταν φτωχύνει;
4. Μένανδρος – Παλλακή.
Η πονηριά ανακυκλώνει πολλούς λογισμούς.
5. Μένανδρος.
Μισώ τον πονηρό όταν λέει χρήσιμα λόγια.
Η πονηριά είναι κάτι ασυλλόγιστο.
7. Σκλήριος.
Σε πολλούς θνητούς η όψη είναι ευγενής, αλλά ο νους τους αποδεικνύεται αγενής.
8. Φιλιππίδης.
Ακόμη και ο σκληρότερος συκοφάντης, εάν λάβει δύο μνες, θα φύγει πιό μαλακός και από τ’ αρνί.
9. Ησίοδος – Έργα.
Καμμία χάρη δεν θα υπάρχει στην τήρηση τού όρκου, ούτε στο δίκαιο ούτε στο αγαθό. Κυρίως θα τιμούν τον εργάτη τού κακού και τον υβριστή άνδρα. Δεν θα κρατούν στα χέρια την δικαιοσύνη και την αιδώ. Ο κακός θα βλάψει τον καλύτερο άνθρωπο, μιλώντας με πλάγια λόγια και παίρνοντας όρκο γι’ αυτά. Σε όλους τους ελεεινούς ανθρώπους θα υπάρχει κακόγλωσση ζήλια, χαιρέκακη με όλους, στυγερή στην όψη.
10. Ζηνόδοτος.
Πάντοτε κηρύσσεται η αρετή, ενώ ο κακός άνδρας – είτε ζωντανός είτε νεκρός – έχει σιωπηλό βίο.
11. Ησίοδος – Έργα.
Τώρα, λοιπόν, κ’ εγώ να μην είμαι δίκαιος, ούτε ο ίδιος ούτε ο γιός μου, επειδή είναι δίκαιο να είναι κάποιος κακός άνδρας εάν ο πιό άδικος απολαμβάνει μεγαλύτερη τιμή.
Ο κακός γείτονας είναι συμφορά, όσο μεγάλη ωφέλεια είναι ο αγαθός. Τιμή τού έτυχε εκείνου, που τού έτυχε καλός γείτονας. Ούτ’ ένα βόδι δεν θα χανόταν εάν ο γείτονας δεν ήτανε κακός.
13. Ευριπίδης – Βελλεροφόντης.
Ποτέ δεν πρέπει να θεωρείς βέβαιο πράγμα την ευτυχία τού κακού άνδρα και τον παράλογο πλούτο, ούτε το γένος των αδίκων, επειδή ο αγέννητος Χρόνος – επιφέροντας δίκαιους κανόνες – μού δείχνει την κακία των ανθρώπων.
Δία μου, γιατί έδωσες στους ανθρώπους σαφή τεκμήρια γιά τον χρυσό, ώστε να ξεχωρίζουν τον κίβδηλο, ενώ κανένα σημάδι δεν έχει χαραχτεί κάπου στο σώμα, ώστε να φαίνεται ο κακός άνθρωπος;
Αλίμονο! Καμμιά δικαιοσύνη δεν υπάρχει στο τωρινό γένος!
16. Σοφοκλής.
Ένας σοφός εξαφανίζεται μεταξύ πολλών επιβλαβών.
17. Δίων – Ευβοϊκός.
Σχεδόν ποτέ τα μοχθηρά δεν παραμένουν στο ίδιο μέρος, αλλά πάντοτε κινούνται και προχωρούν προς ασελγέστερες μορφές, επειδή δεν τους τυχαίνει κανένα είδος αναγκαίου μέτρου.
18. Φίλιππος.
Όταν οι Βυζάντιοι ρώτησαν τον Φίλιππο σε τι τον αδίκησαν και τους πολιορκεί, αυτός τους είπε ότι είναι ανόητοι και όμοιοι μ’ εκείνον που έχει όμορφη γυναίκα και – όταν κάποιοι την εγκωμιάζουν – τους ρωτά γιατί την εγκωμιάζουν.
19. Θαλής.
Όταν ο Θαλής ρωτήθηκε ποιό είναι το πιό βλαβερό πράγμα, είπε: «η κακία, επειδή βλάπτει τα καλά όταν βρεθεί κοντά τους».
20. Δημοσθένης.
Ο Δημοσθένης έλεγε ότι πολλές φορές τού ερχόταν να ευχηθεί να χαθούν οι πονηροί, αλλά φοβόταν μήπως – εξαιτίας τής ευχής – καταστήσει παντελώς έρημη την πόλη.
21. Πυθαγόρας.
Το φαύλο δεν ακούει τον θεϊκό νόμο, γι’ αυτό και παρανομεί.
22. Λυσίας.
Όποιος δεν προνοεί ώστε να μην αδικήσει, και φροντίζει ώστε να μην τιμωρηθεί, αδικεί.
23. Δημοσθένης – Φιλιππικοί.
Όποιος πράττει και προετοιμάζει εκείνα, από τα οποία εγώ θα πιανόμουν, αυτός πολεμά εμένα, ακόμη και αν δεν βάλλει και δεν τοξεύει εναντίον μου.
24. Φιλήμων – Αγύρτης.
Πόσο πονηρή στο σύνολό της είναι η φύση τού ανθρώπου! Αλλιώς, ποτέ δεν θα χρειαζόταν τον νόμο.
Γιατί, λοιπόν, ο Προμηθεύς, γιά τον οποίον λένε ότι έπλασε εμάς και όλα τ’ άλλα ζώα, έδωσε στο καθένα από τα θηρία μία φύση κατά γένος; Όλοι οι λέοντες είναι άλκιμοι. Ύστερα πάλι, οι λαγοί είναι όλοι δειλοί. Δεν υπάρχει αλεπού που από την φύση της να είναι είτε κρυψίνους είτε ανυπόκριτη, αλλά – ακόμη κ’ εάν κάποιος συναθροίσει τριάντα χιλιάδες αλεπούδες – θα δει ότι μία είναι η φύση και μία η συμπεριφορά όλων γενικά. Σ’ εμάς, όμως, όσα είναι – στον αριθμό – τα σώματα όλων μας, άλλες τόσες είναι και οι συμπεριφορές που θα δεις.
27. Σοφοκλής – Αίας.
Φεύγω, γιατί θα ήτανε ντροπιαστικό να μάθαινε κάποιος ότι με λόγια τιμωρώ ενώ χρειάζεται βία.
Φεύγω, λοιπόν, γιατί ούτ’ εσύ τολμάς να επαινέσεις τα δικά μου λόγια, ούτ’ εγώ τους δικούς σου τρόπους.
30. Λυκούργος.
Γιά όσους με τον χειρότερο τρόπο χρησιμοποιούν τ’ αγαθά τής φύσης, γι’ αυτούς η ευτυχία είναι πολέμια. Κατά τον ίδιο τρόπο, εάν κάποιος, ενώ είναι ανδρείος, περισσότερο προτιμά να ληστεύει παρά να στρατεύεται, κ’ ενώ είναι ισχυρός, προτιμά να είναι λωποδύτης παρά […] να είναι σύμβουλος, κ’ ενώ είναι όμορφος, προτιμά να μοιχεύει παρά να νυμφεύεται, αυτός είναι προδότης των αγαθών που προέρχονται από την φύση.
31. Μουσώνιος.
Γιατί κατηγορούμε τους τυράννους ενώ εμείς είμαστε χειρότεροι απ’ αυτούς; Αφού έχουμε τις ίδιες μ’ αυτούς ορμές, αν και δεν έχουμε όμοια τύχη.
32. Θεόδωρος.
Ο Θεόδωρος ο Κυρηναϊκός, όταν ο βασιλιάς Λυσίμαχος απείλησε ότι θα τον εκτελέσει, είπε: «λησμόνησα ότι δεν έχεις δύναμη βασιλιά, αλλά κωνείου».
33. Θεόκριτος.
Όταν ο Θεόκριτος ρωτήθηκε ποιά είναι τα χειρότερα θηρία, είπε: «στα όρη είναι οι αρκούδες και οι λέοντες, ενώ στις πόλεις οι τελώνες και οι συκοφάντες».
34. Επιστολή περί φιλίας.
Μερικοί καλύπτουν τις κακίες τους με ευπρεπείς λέξεις, αποκαλώντας απλότητα την αγάπη γιά το σώμα, και προνοητικότητα την αγάπη γιά το χρήμα.
35. Επιστολή περί φιλίας.
Είναι χρήσιμο και αναγκαίο να είμαστε πολυμήχανοι και πολύτροποι – εκεί που χρειάζεται και πανουργία – εναντίον των αλλόφυλων πολεμίων, ενώ το να έχουμε παντοτινά κ’ εναντίον όλων επίβουλο και κακομήχανο ήθος, δεν μας προσθέτει στους ευφυείς, όπως φαντάζονται μερικοί, αλλά στην μερίδα των πολύ πονηρών.
36. Δημόκριτος.
Εύκολο είναι να επαινούμε και να ψέγουμε όσα δεν χρειάζεται να συμβαίνουν. Καθένα από τα δύο είναι χαρακτηριστικό κάποιου πονηρού ήθους.
37. Διονύσιος Αλικαρνασεύς.
Κατά τον ίδιο τρόπο σκέψης οι άνθρωποι απαλλάσσουν τους εαυτούς τους και δεν εμπιστεύονται τους άλλους.
38. Βίων – Περί δουλείας.
Ο Βίως ισχυρίζεται: «οι αγαθοί δούλοι είναι ελεύθεροι, ενώ οι πονηροί ελεύθεροι είναι δούλοι πολλών επιθυμιών.
39. Ιάμβλιχος – Λόγοι προτρεπτικοί προς την φιλοσοφία.
Εξίσου επισφαλές είναι να δίνεις μαχαίρι σε μανιακό, και δύναμη σε μοχθηρό.
40. Σωκρατικός.
Ο Σωκρατικός ο Κυνικός, όταν κάποτε άκουσε έναν πονηρό χαρακτήρα να κακολογεί τον Πλάτωνα, είπε: «πάψε, γιατί ούτε εσύ κακολογώντας εκείνον θα γίνεις πιστευτός, ούτε εκείνος επαινώντας εσένα».
41. Σιμωνίδης.
Ο Σιμωνίδης ο μελοποιός, όταν κάποιος τού είπε ότι πολλοί – από εκείνους που βρίσκονται κοντά του – τον κακολογούν, είπε: «ποτέ δεν θα πάψεις να με βλασφημείς με τ’ αυτιά σου;».
42. Ανάχαρσις.
Ο Ανάχαρσις ο Σκύθης, όταν ρωτήθηκε από κάποιον τι είναι εχθρικό γιά τους ανθρώπους, είπε: «οι ίδιοι γιά τους εαυτούς τους».
43. Πλάτων – Πολιτεία, βιβλίο γ΄.
[…]
– Είναι, βέβαια, το πιό αισχρό απ’ όλα.
– Αλήθεια, το επόμενο σού φαίνεται να είναι πιό αισχρό απ’ αυτό; Όταν, δηλαδή, κάποιος, όχι μόνον σπαταλά το μεγαλύτερο μέρος τού βίου του στα δικαστήρια, είτε ως κατηγορούμενος είτε ως κατήγορος, αλλά και πείθεται, από την ακαλαισθησία, ότι πρέπει να επαίρεται γι’ αυτό, δηλαδή γιά το ότι είναι άξιος ν’ αδικεί και ικανός να ελίσσεται ποικιλοτρόπως, συλλογιζόμενος πώς να ξεφύγει μέσω όλων των υπεκφυγών, ώστε να μην καταδικαστεί, και μάλιστα γιά πράξεις μικρές και ανάξιες λόγου, και αγνοώντας πόσο ωραιότερο και καλύτερο είναι να προπαρασκευάζει τον βίο του έτσι, ώστε να μην χρειάζεται καθόλου κάποιον νυσταγμένο δικαστή;
– Πράγματι, αυτό είναι πιό αισχρό από το προηγούμενο.
44. Πλάτων – Νόμοι, βιβλίο β΄.
Εγώ, λοιπόν, λέω σαφώς ότι τα λεγόμενα κακά είναι αγαθά γιά τους άδικους, και κακά γιά τους δίκαιους, ενώ τ’ αγαθά είναι όντως αγαθά γιά τους αγαθούς, και κακά γιά τους κακούς.
45. Σωκράτης.
Το ίδιο πράγμα είναι ν’ ασφαλίζεις με ασθενή άγκυρα ένα πλοίο και με φαύλη γνώμη μιά ελπίδα.
46. Ξενοφών – Κύρου ανάβαση.
Ήταν πρόδηλο ότι ο Μένων ο Θεσσαλός πολύ επιθυμούσε τον πλούτο, κ’ επιθυμούσε να κυβερνά γιά ν’ αποκτά περισσότερα, κ’ επιθυμούσε να τιμάται γιά να κερδίζει περισσότερα, κ’ ήθελε να είναι φίλος των πολύ δυνατών γιά ν’ αδικεί χωρίς να καταδικάζεται, και φανταζόταν ότι η πιό σύντομη οδός – γιά να καταφέρνει όσα επιθυμούσε – ήταν η επιορκία και το ψεύδος και η εξαπάτηση, και θεωρούσε ότι η απλότητα και η αλήθεια είναι ταυτόσημες με την ηλιθιότητα. Ήταν, λοιπόν, φανερό ότι δεν έδειχνε στοργή σε κανέναν, και ήταν πρόδηλο ότι επιβουλευόταν εκείνον, στον οποίον έλεγε ότι ήταν φίλος του. Δεν περιγελούσε κανέναν πολέμιο και πάντοτε συζητούσε με όλους τους παρισταμένους σαν να τους περιγελούσε. Δεν επιβουλευόταν τ’ αποκτήματα των πολεμίων, επειδή φανταζόταν ότι είναι δύσκολο να πάρει όσα φυλάσσονται, ενώ φανταζόταν ότι μόνον αυτός γνωρίζει να παίρνει εύκολα τ’ αποκτήματα των φίλων, επειδή είναι αφύλακτα. Όσους αντιλαμβανόταν ως επίορκους και άδικους, τους φοβόταν ως καλά οπλισμένους, ενώ προσπαθούσε να εκμεταλλευτεί τους ευσεβείς και φιλαλήθεις, θεωρώντας αυτούς δειλούς.
47. Αισχίνης.
Αυτός ο άνθρωπος, λοιπόν, κάνει το εξής ιδιαίτερο και όχι κοινό πράγμα: οι άλλοι αλαζόνες, λοιπόν, όταν ψεύδονται, προσπαθούν να λένε αόριστα και ασαφή πράγματα, φοβούμενοι τον έλεγχο, ενώ ο Δημοσθένης, όταν φέρεται αλαζονικά, πρώτον ψεύδεται παίρνοντας όρκο με κατάρες εις βάρος του, δεύτερον τολμά να λέει ότι κάποτε θα γίνουν πράγματα που γνωρίζει ότι δεν θα γίνουν ποτέ, και λέει τα ονόματα ανθρώπων, των οποίων τα σώματα δεν έχει δει, κλέβοντας όσα έχει ακούσει και μιμούμενος όσους λένε την αλήθεια. Πράγματι, λοιπόν, είναι άξιος να μισείται πολύ, διότι – όντας πονηρός – διαφθείρει τις μεθόδους των χρηστών ανθρώπων.
Ανιχνευτής Επικούρειος Πέπος.

ΠΡΟΚΛΟΣ Ο ΛΥΚΙΟΣ η ΠΡΟΚΛΟΣ Ο ΔΙΑΔΟΧΟΣ Ανιχνευτής ο Επικούρειος Πεπος

Ο Πρόκλος, ο οποίος έγινε και ο Διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας, αποτελεί μια μεγάλη μορφή της Ελληνικής Φιλοσοφίας, ο οποίος σε εποχές δύσκολες κατόρθωσε να καταγράψει και να διασώσει ένα σημαντικότατο έργο και να εκπληρώσει την αποστολή που, κατά τον βιογράφο του Μαρίνο, του είχε αναθέσει η ίδια η θεά Αθηνά. Είτε αυτό είναι αλήθεια, είτε αυτό αποτελεί υπερβολή του βιογράφου του Μαρίνου, εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται ότι σίγουρα δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα, μιας και ο Πρόκλος μας παρέδωσε ένα σημαντικότατο έργο, το οποίο αποτελεί θησαυρό για τους μελετητές της Ελληνικής Φιλοσοφίας, και το οποίο μας δίνει την απόδειξη ότι η Ελληνική Φιλοσοφία αποτελεί επιστήμη και μάλιστα σε εκπληκτική ταύτιση με τις ανακαλύψεις και προσεγγίσεις της σύγχρονης Φυσικής μιας και εκεί αναγνωρίζουμε και ταυτοποιούμε, έκπληκτοι μάλιστα, έννοιες όπως τη θεωρία της σχετικότητας, την έννοια του χωροχρονικού συνεχούς, την φύση της σκοτεινής ύλης και της σκοτεινής ενέργειας, ότι το σύμπαν είναι ένα ολογραφικό φράκταλ, την λογική για την ύπαρξη των πολλαπλών συμπάντων και άλλα. Ο Πρόκλος τελικά, κατέγραψε και διέσωσε πολλά από αυτά που εδιδάσκοντο μέσα στην Ακαδημία και που δεν είχαν μέχρι τότε καταγραφεί και που ο Αριστοτέλης τα είχε ονομάσει «Άγραφα Δόγματα». 

Οι όποιες παραπομπές στο έργο του βιογράφου του Μαρίνου, προέρχονται από τις εκδόσεις Κάκτος, για τις οποίες οφείλουμε να αποδώσουμε χάριτες και ευγνωμοσύνη μιας και μας παρέδωσαν το σύνολο του έργου του Πρόκλου (πάνω από 40 τόμους) αφ’ ενός μεν ως συμβολή στην προσπάθεια των Ελλήνων μελετητών να προσεγγίσουν σε βάθος την Ελληνική Φιλοσοφία, αφ’ ετέρου δε ως ασπίδα απέναντι στους διάφορους περιφερόμενους επιτηδείους που αυτοπαρουσιαζόμενοι ως δάσκαλοι και προσπαθώντας να ικανοποιήσουν προσωπικά συμπλέγματα και φιλοδοξίες, παρουσιάζουν μια διαστρεβλωμένη και παραποιημένη προσωπική εκδοχή της Ελληνικής Φιλοσοφίας και ιδιαιτέρως της Ορφικοπυθαγορείου και Πλατωνικής γραμμής. Ο Πρόκλος γεννήθηκε στην πόλη του Βυζαντίου την 8η Φεβρουαρίου του +412. Καταγόταν από μια πλούσια οικογένεια της Λυκίας. Όταν έγινε έφηβος, πήγε για σπουδές στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου κατ’ αρχήν ασχολήθηκε με την ρητορική και στην συνέχεια με την φιλοσοφία με δασκάλους τον Ολυμπιόδωρο και τον μαθηματικό Ήρωνα. Σε ηλικία 20 περίπου ετών μεταβαίνει στην Αθήνα, όπου εγκαθίσταται μόνιμα. Φοιτά στην Πλατωνική Ακαδημία με διευθυντή τον Πλούταρχο τον Αθηναίο και ακολούθως με τον Συριανό, τον οποίο και διαδέχεται στην διεύθυνση της Πλατωνικής Ακαδημίας, αποκτώντας για τον λόγο αυτό, το προσωνύμιο Διάδοχος. Κατά τον Μαρίνο, ο Πρόκλος είχε εξαιρετικά καλή κατάσταση των αισθήσεων και μάλιστα «της όρασης και της ακοής που έχουν δωριθεί από τους θεούς στους ανθρώπους για την φιλοσοφία και την καλή ζωή» (υπονοώντας έτσι την δυνατότητα διόρασης και διακοής), σωματική δύναμη. Είχε καλή μνήμη, ήταν φιλομαθής, γενναιόδωρος ευχάριστος, φιλαλήθης, δίκαιος, ανδρείος και σώφρων. Η σχέση του με την θεά Αθηνά αρχίζει από την παιδική του ηλικία μιας και γεννήθηκε στην πόλη του Βυζαντίου του οποίου πολιούχος ήταν η Αθηνά. «Τον υποδέχεται και σχεδόν τον γεννά η πολιούχος θεά του Βυζαντίου, η οποία υπήρξε τότε η αιτία της ύπαρξης του, καθώς γεννήθηκε στην πόλη της, και αργότερα φρόντισε για την καλή του κατάσταση, όταν πλέον έφτασε στην παιδική και την εφηβική ηλικία. 

Γιατί αυτή εμφανιζόμενη στο όνειρο του, τον καλούσε στην φιλοσοφία. Για αυτό πιστεύω σε αυτόν υπήρξε και μεγάλη οικειότητα με την θεά, ώστε και με εξαίρετο τρόπο να πραγματοποιεί τα μυστήρια της και με μεγαλύτερο ενθουσιασμό να ακολουθεί τις επιταγές της» μας λέει ο Μαρίνος. Μεταβαίνοντας στην Αλεξάνδρεια και θέλοντας να ακολουθήσει το επάγγελμα του πατέρα του σαν δικηγόρος, σπούδασε δίπλα στον σοφιστή Λεωνά και στον γραμματικό Ωρίωνα. Μετά από ένα πολύ σύντομο ταξίδι στο Βυζάντιο, όπου και είδε σε όνειρο την θεά Αθηνά να τον προτρέπει να σπουδάσει φιλοσοφία στην Αθήνα, επιστρέφοντας στην Αλεξάνδρεια σπούδασε κοντά στον φιλόσοφο Ολυμπιόδωρο και στον μαθηματικό Ήρωνα. Όταν πια αισθάνθηκε ότι ήλθε η ώρα, ταξίδεψε στην Αθήνα, υπακούοντας στο όραμα και την προτροπή της θεάς Αθηνάς που είχε όταν ταξίδεψε στο Βυζάντιο. «Για να διατηρηθεί πλέον ανόθευτη και γνήσια η διαδοχή στον Πλάτωνα, τον οδηγούν οι θεοί στην προστάτιδα της φιλοσοφίας, όπως ξεκάθαρα φανέρωσαν όσα προηγήθηκαν από το ταξίδι του, και τα θεϊκά σημάδια που πραγματικά συνέβησαν, προφητεύοντας σε αυτόν ξεκάθαρα την κληρονομιά από τον πατέρα του και την απόφαση για την διαδοχή που θα ερχόταν από ψηλά» μας τονίζει ο Μαρίνος, σημειώνοντας έτσι την σπουδαιότητα της αποστολής που είχε ανατεθεί στον Πρόκλο και που εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται. Η πρώτη επαφή του ήταν με τον Συριανό, ο οποίος και τον σύστησε στον Πλούταρχο τον γιό του Νεστορίου. Εκείνος, διακρίνοντας την αγάπη και την έφεση του Πρόκλου για την φιλοσοφία, παρόλη την μεγάλη του ηλικία, αφιέρωσε πολύ χρόνο στην εκπαίδευση του, μετά δε από δύο χρόνια που πέθανε, την διδασκαλία του την ανέλαβε ο καινούργιος πλέον διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας, ο Συριανός. 

Η εξέλιξη του Πρόκλου ήταν ραγδαία. «Και αυτός εφαρμόζοντας άγρυπνη εξάσκηση και φροντίδα νύχτα-μέρα και καταγράφοντας συνοπτικά και με κριτικό πνεύμα όσα συζητούσαν, τόσο πολύ προόδευε σε μικρό χρονικό διάστημα ώστε όταν ήταν είκοσι οκτώ χρονών, έγραψε και πολλά άλλα και τα γλαφυρά και γεμάτα με επιστημονική γνώση υπομνήματα στον Τίμαιο» Το έργο του Πρόκλου ήταν πολύ δύσκολο, διότι εκτός από τα εξεζητημένα θέματα της Φιλοσοφίας που διαπραγματευόταν, είχε να αντιμετωπίσει και την πνευματική παρακμή και τον σκοταδισμό που επικρατούσε εκείνη την εποχή στην Αθήνα. Έτσι θα βρούμε διάσπαρτα στα κείμενα του, δείγματα της αγωνίας και της αντίστασης που ακόμα αντέτασσαν οι πνευματικοί Έλληνες στην υποδούλωση της ελευθερίας της σκέψης. Ο ίδιος ο Πρόκλος αναφέρει ότι: «Ωστόσο, θα έλεγε κανείς, ότι και με άλλο τρόπο μπορεί να εκλείψει το ανθρώπινο γένος. Γιατί σήμερα δεν υπάρχουν κάτοικοι τούτων εδώ των τόπων της Αττικής, μολονότι δεν συνέβη ούτε κατακλυσμός ούτε εκπύρωση αλλά μια τρομερή ασέβεια η οποία αφανίζει ολοκληρωτικά τα ανθρώπινα». Λέει δε σε ένα άλλο του έργο: «Οι άνθρωποι της εποχής μας κατεξοχήν συνηθίζουν να επικρίνουν τους παλαιούς μύθους ότι ευθύνονται για την μεγάλη αφ’ενός θρασύτητα στις περί θεών δοξασίες και αφ’ετέρου, για τις πολλές αταίριαστες και ταπεινές φανταστικές εικόνες, και δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να οδηγούν τους πολλούς ανθρώπους στην τωρινή φοβερή και ανώμαλη καταπάτηση των ιερών θεσμών» Σχετικά δε ο Μαρίνος αναφέρει: «Και το είδος της πολιτικής του ανδρείας το απέδειξε πραγματικά ηράκλειο. 

Γιατί αν και βρέθηκε μέσα σε μια παραζάλη και τρικυμία περιστάσεων και σε τυφωνικούς ανέμους που φυσούσαν ενάντια στην έννομη ζωή, αυτός ο άνδρας σταθερά και ακλόνητα, αν και ριψοκίνδυνα, διέσωσε την ζωή του και, όταν κάποτε αποκαλύφθηκε σε ένα κλοιό αρπακτικών, έφυγε όπως μπορούσε από την Αθήνα, υπακούοντας στην περιφορά του σύμπαντος, και πραγματοποίησε το ταξίδι στην Ασία, και αυτό με πάρα πολύ μεγάλη ωφέλεια… Αφού έζησε ένα μόνο χρόνο στην Λυκία, επέστρεψε και πάλι στην Αθήνα με την πρόνοια της θεάς της σοφίας» Βοηθούσε όσο μπορούσε όσους ασχολούντο με την φιλοσοφία, απαιτώντας την στήριξη τους από τους τότε άρχοντες, ήταν δε συμπονετικός και φιλάνθρωπος προς όλους όσους υπέφεραν και είχαν ανάγκη. Ο Μαρίνος, παρόλο που θα μπορούσε να περιγράψει με πιο γνωστά και σταθερά στοιχεία που ακριβώς εβρίσκετο το σπίτι του Πρόκλου, προτίμησε να το προσδιορίσει αναφέροντας ιερά. Έτσι, αναφερόμενος σε μια τελετή που είχε κάνει κρυφά ο Πρόκλος στο Ασκληπιείο για την ίαση της Ασκληπιαγένειας και υπονοώντας πόσο σκοτεινή ήταν η εποχή εκείνη για τους Έλληνες, θρησκευτές αναφέρει: «Και τέτοιο έργο έκανε με τον ίδιο τρόπο με αυτή την περίπτωση διαφεύγοντας την προσοχή των πολλών και χωρίς να δίνει καμία αφορμή σε όσους ήθελαν να τον υπονομεύσουν, καθώς σε αυτό βοηθούσε και το σπίτι, στο οποίο αυτός κατοικούσε. Γιατί εκτός από τα άλλα τυχερά, η κατοικία του υπήρξε απολύτως κατάλληλη, την οποία και ο πατέρας του ο Συριανός και ο παππούς του, όπως ο ίδιος τον αποκαλούσε, Πλούταρχος κατοίκησαν, και η οποία ήταν γειτονική με το ξακουστό από τον Σοφοκλή Ασκληπιείο, αλλά και με το θέατρο του Διονύσου, ενώ φαινόταν ότι ήταν και με άλλους τρόπους αντιληπτή από την ακρόπολη της Αθηνάς» Την μεγάλη του σχέση με την θεά Αθηνά, πέραν των ήδη αναφερθέντων, την περιγράφει πολύ συγκινητικά ο Μαρίνος, αναφερόμενος στην αρπαγή του αγάλματος της Αθηνάς από τον Παρθενώνα: «Πόσο αυτός ήταν αγαπητός και στην ίδια την θεά της σοφίας, το παρουσίασε αρκετά και η επιλογή της φιλοσοφικής ζωής, η οποία έγινε έτσι, όπως ο λόγος πιο πάνω υπέδειξε. Αλλά και η ίδια η θεά με σαφήνεια το υπέδειξε, όταν το άγαλμα της που από το παρελθόν είχε τοποθετηθεί στον Παρθενώνα, μεταφερόταν από αυτούς που κινούν τα ακίνητα. 

Γιατί είδε ο φιλόσοφος στο όνειρο του ότι βρισκόταν δίπλα του μια όμορφη γυναίκα και ότι του ανήγγειλε ότι πρέπει πολύ γρήγορα να προετοιμάσει το σπίτι του. Γιατί η κυρίαρχη Αθηναΐδα, του είπε, θέλει να μείνει κοντά σου» Ο Πρόκλος δεν παρέλειπε να τιμά και όσους έπρεπε να τιμηθούν κατά τα πάτρια: «Γιατί δεν είχε παραλείψει καμιά κατάλληλη στιγμή της συνηθισμένης λατρείας για αυτούς, σε κάποιες συγκεκριμένες ημέρες κάθε χρόνου, και περιερχόμενος τους τάφους των αττικών ηρώων και τα μνήματα των φιλοσόφων και των άλλων που υπήρξαν φίλοι και γνωστοί του, έκανε τα καθιερωμένα όχι μέσω κάποιου άλλου, αλλά ενεργώντας ο ίδιος. Και μετά από την λατρεία καθενός, έφευγε για την Ακαδημία και εξευμένιζε τις ψυχές των προγόνων του και γενικά όλες τις ψυχές της γενιάς του ξεχωριστά σε κάποιον τόπο. Από κοινού πάλι με τις ψυχές όλων των φιλοσόφων σε άλλο μέρος πρόσφερε χοές. Και εκτός από όλους αυτούς, ο ευσεβής οριοθέτησε και έναν τρίτο τόπο και μέσα σε αυτόν πρόσφερε εξιλαστήριες θυσίες σε όλες τις ψυχές των νεκρών» Πέθανε το 124ο έτος από την βασιλεία του Ιουλιανού ή αλλιώς την 17η Απριλίου του +485. Ετάφη σε κοινό τάφο με τον δάσκαλο του τον Συριανό, στην περιοχή του Λυκαβηττού, στο δε μνήμα του εγράφη και το παρακάτω επίγραμμα που το συνέθεσε ο ίδιος: «Εγώ υπήρξα ο Πρόκλος, Λύκιος στην γενιά, το οποίο ο Συριανός εδώ με ανέθρεψε διάδοχο της διδασκαλίας του. Αυτός εδώ ο κοινός τάφος δέχτηκε τα σώματα και των δύο, μακάρι και τις ψυχές μας κοινός τόπος να τις λάβει» Ο Πρόκλος θεωρείτο σοφός άνθρωπος στην εποχή του καθώς και από τους μεταγενέστερους του και ήταν ευρύτατα γνωστός ακόμη και σε μη Ελληνόφωνους, γι’ αυτό και κάποια έργα του (ολόκληρα ή τμήματα τους) έχουν διασωθεί και σε Λατινική ή Αραβική μετάφραση. Η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τον Πρόκλο στον Ελληνικό χώρο γίνεται με τον Μιχαήλ Ψελλό και κορυφώνεται με τον Πλήθωνα Γεμιστό. Πολλοί δε οικειοποιήθηκαν και παραποίησαν μέρη του έργου του για να παρουσιάσουν δική τους φιλοσοφική θεώρηση, όπως για παράδειγμα ο ψευδό-Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης. Σήμερα υπάρχει στην ξένη βιβλιογραφία απειρία βιβλίων, μελετών και άρθρων Πανεπιστημιακών και μη μελετητών του Πρόκλου. Στην Ελληνική πραγματικότητα, πέραν της μεγάλης προσφοράς των εκδόσεων Κάκτος, αρχίζουν και εμφανίζονται δειλά-δειλά, μελέτες και αναλύσεις των έργων του Πρόκλου, τα οποία ευκτέον είναι να πολλαπλασιασθούν. ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ! Πηγή (περισσότερα): http://empedotimos.blogspot.gr/2009/02/blog-post.html

Copy the BEST Traders and Make Money : http://bit.ly/fxzulu

Ο Πρόκλος, ο οποίος έγινε και ο Διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας, αποτελεί μια μεγάλη μορφή της Ελληνικής Φιλοσοφίας, ο οποίος σε εποχές δύσκολες κατόρθωσε να καταγράψει και να διασώσει ένα σημαντικότατο έργο και να εκπληρώσει την αποστολή που, κατά τον βιογράφο του Μαρίνο, του είχε αναθέσει η ίδια η θεά Αθηνά. Είτε αυτό είναι αλήθεια, είτε αυτό αποτελεί υπερβολή του βιογράφου του Μαρίνου, εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται ότι σίγουρα δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα, μιας και ο Πρόκλος μας παρέδωσε ένα σημαντικότατο έργο, το οποίο αποτελεί θησαυρό για τους μελετητές της Ελληνικής Φιλοσοφίας, και το οποίο μας δίνει την απόδειξη ότι η Ελληνική Φιλοσοφία αποτελεί επιστήμη και μάλιστα σε εκπληκτική ταύτιση με τις ανακαλύψεις και προσεγγίσεις της σύγχρονης Φυσικής μιας και εκεί αναγνωρίζουμε και ταυτοποιούμε, έκπληκτοι μάλιστα, έννοιες όπως τη θεωρία της σχετικότητας, την έννοια του χωροχρονικού συνεχούς, την φύση της σκοτεινής ύλης και της σκοτεινής ενέργειας, ότι το σύμπαν είναι ένα ολογραφικό φράκταλ, την λογική για την ύπαρξη των πολλαπλών συμπάντων και άλλα. Ο Πρόκλος τελικά, κατέγραψε και διέσωσε πολλά από αυτά που εδιδάσκοντο μέσα στην Ακαδημία και που δεν είχαν μέχρι τότε καταγραφεί και που ο Αριστοτέλης τα είχε ονομάσει «Άγραφα Δόγματα». Οι όποιες παραπομπές στο έργο του βιογράφου του Μαρίνου, προέρχονται από τις εκδόσεις Κάκτος, για τις οποίες οφείλουμε να αποδώσουμε χάριτες και ευγνωμοσύνη μιας και μας παρέδωσαν το σύνολο του έργου του Πρόκλου (πάνω από 40 τόμους) αφ’ ενός μεν ως συμβολή στην προσπάθεια των Ελλήνων μελετητών να προσεγγίσουν σε βάθος την Ελληνική Φιλοσοφία, αφ’ ετέρου δε ως ασπίδα απέναντι στους διάφορους περιφερόμενους επιτηδείους που αυτοπαρουσιαζόμενοι ως δάσκαλοι και προσπαθώντας να ικανοποιήσουν προσωπικά συμπλέγματα και φιλοδοξίες, παρουσιάζουν μια διαστρεβλωμένη και παραποιημένη προσωπική εκδοχή της Ελληνικής Φιλοσοφίας και ιδιαιτέρως της Ορφικοπυθαγορείου και Πλατωνικής γραμμής. Ο Πρόκλος γεννήθηκε στην πόλη του Βυζαντίου την 8η Φεβρουαρίου του +412. Καταγόταν από μια πλούσια οικογένεια της Λυκίας. Όταν έγινε έφηβος, πήγε για σπουδές στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου κατ’ αρχήν ασχολήθηκε με την ρητορική και στην συνέχεια με την φιλοσοφία με δασκάλους τον Ολυμπιόδωρο και τον μαθηματικό Ήρωνα. Σε ηλικία 20 περίπου ετών μεταβαίνει στην Αθήνα, όπου εγκαθίσταται μόνιμα. Φοιτά στην Πλατωνική Ακαδημία με διευθυντή τον Πλούταρχο τον Αθηναίο και ακολούθως με τον Συριανό, τον οποίο και διαδέχεται στην διεύθυνση της Πλατωνικής Ακαδημίας, αποκτώντας για τον λόγο αυτό, το προσωνύμιο Διάδοχος. Κατά τον Μαρίνο, ο Πρόκλος είχε εξαιρετικά καλή κατάσταση των αισθήσεων και μάλιστα «της όρασης και της ακοής που έχουν δωριθεί από τους θεούς στους ανθρώπους για την φιλοσοφία και την καλή ζωή» (υπονοώντας έτσι την δυνατότητα διόρασης και διακοής), σωματική δύναμη. Είχε καλή μνήμη, ήταν φιλομαθής, γενναιόδωρος ευχάριστος, φιλαλήθης, δίκαιος, ανδρείος και σώφρων. Η σχέση του με την θεά Αθηνά αρχίζει από την παιδική του ηλικία μιας και γεννήθηκε στην πόλη του Βυζαντίου του οποίου πολιούχος ήταν η Αθηνά. «Τον υποδέχεται και σχεδόν τον γεννά η πολιούχος θεά του Βυζαντίου, η οποία υπήρξε τότε η αιτία της ύπαρξης του, καθώς γεννήθηκε στην πόλη της, και αργότερα φρόντισε για την καλή του κατάσταση, όταν πλέον έφτασε στην παιδική και την εφηβική ηλικία. Γιατί αυτή εμφανιζόμενη στο όνειρο του, τον καλούσε στην φιλοσοφία. Για αυτό πιστεύω σε αυτόν υπήρξε και μεγάλη οικειότητα με την θεά, ώστε και με εξαίρετο τρόπο να πραγματοποιεί τα μυστήρια της και με μεγαλύτερο ενθουσιασμό να ακολουθεί τις επιταγές της» μας λέει ο Μαρίνος. Μεταβαίνοντας στην Αλεξάνδρεια και θέλοντας να ακολουθήσει το επάγγελμα του πατέρα του σαν δικηγόρος, σπούδασε δίπλα στον σοφιστή Λεωνά και στον γραμματικό Ωρίωνα. Μετά από ένα πολύ σύντομο ταξίδι στο Βυζάντιο, όπου και είδε σε όνειρο την θεά Αθηνά να τον προτρέπει να σπουδάσει φιλοσοφία στην Αθήνα, επιστρέφοντας στην Αλεξάνδρεια σπούδασε κοντά στον φιλόσοφο Ολυμπιόδωρο και στον μαθηματικό Ήρωνα. Όταν πια αισθάνθηκε ότι ήλθε η ώρα, ταξίδεψε στην Αθήνα, υπακούοντας στο όραμα και την προτροπή της θεάς Αθηνάς που είχε όταν ταξίδεψε στο Βυζάντιο. «Για να διατηρηθεί πλέον ανόθευτη και γνήσια η διαδοχή στον Πλάτωνα, τον οδηγούν οι θεοί στην προστάτιδα της φιλοσοφίας, όπως ξεκάθαρα φανέρωσαν όσα προηγήθηκαν από το ταξίδι του, και τα θεϊκά σημάδια που πραγματικά συνέβησαν, προφητεύοντας σε αυτόν ξεκάθαρα την κληρονομιά από τον πατέρα του και την απόφαση για την διαδοχή που θα ερχόταν από ψηλά» μας τονίζει ο Μαρίνος, σημειώνοντας έτσι την σπουδαιότητα της αποστολής που είχε ανατεθεί στον Πρόκλο και που εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται. Η πρώτη επαφή του ήταν με τον Συριανό, ο οποίος και τον σύστησε στον Πλούταρχο τον γιό του Νεστορίου. Εκείνος, διακρίνοντας την αγάπη και την έφεση του Πρόκλου για την φιλοσοφία, παρόλη την μεγάλη του ηλικία, αφιέρωσε πολύ χρόνο στην εκπαίδευση του, μετά δε από δύο χρόνια που πέθανε, την διδασκαλία του την ανέλαβε ο καινούργιος πλέον διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας, ο Συριανός. Η εξέλιξη του Πρόκλου ήταν ραγδαία. «Και αυτός εφαρμόζοντας άγρυπνη εξάσκηση και φροντίδα νύχτα-μέρα και καταγράφοντας συνοπτικά και με κριτικό πνεύμα όσα συζητούσαν, τόσο πολύ προόδευε σε μικρό χρονικό διάστημα ώστε όταν ήταν είκοσι οκτώ χρονών, έγραψε και πολλά άλλα και τα γλαφυρά και γεμάτα με επιστημονική γνώση υπομνήματα στον Τίμαιο» Το έργο του Πρόκλου ήταν πολύ δύσκολο, διότι εκτός από τα εξεζητημένα θέματα της Φιλοσοφίας που διαπραγματευόταν, είχε να αντιμετωπίσει και την πνευματική παρακμή και τον σκοταδισμό που επικρατούσε εκείνη την εποχή στην Αθήνα. Έτσι θα βρούμε διάσπαρτα στα κείμενα του, δείγματα της αγωνίας και της αντίστασης που ακόμα αντέτασσαν οι πνευματικοί Έλληνες στην υποδούλωση της ελευθερίας της σκέψης. Ο ίδιος ο Πρόκλος αναφέρει ότι: «Ωστόσο, θα έλεγε κανείς, ότι και με άλλο τρόπο μπορεί να εκλείψει το ανθρώπινο γένος. Γιατί σήμερα δεν υπάρχουν κάτοικοι τούτων εδώ των τόπων της Αττικής, μολονότι δεν συνέβη ούτε κατακλυσμός ούτε εκπύρωση αλλά μια τρομερή ασέβεια η οποία αφανίζει ολοκληρωτικά τα ανθρώπινα». Λέει δε σε ένα άλλο του έργο: «Οι άνθρωποι της εποχής μας κατεξοχήν συνηθίζουν να επικρίνουν τους παλαιούς μύθους ότι ευθύνονται για την μεγάλη αφ’ενός θρασύτητα στις περί θεών δοξασίες και αφ’ετέρου, για τις πολλές αταίριαστες και ταπεινές φανταστικές εικόνες, και δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να οδηγούν τους πολλούς ανθρώπους στην τωρινή φοβερή και ανώμαλη καταπάτηση των ιερών θεσμών» Σχετικά δε ο Μαρίνος αναφέρει: «Και το είδος της πολιτικής του ανδρείας το απέδειξε πραγματικά ηράκλειο. Γιατί αν και βρέθηκε μέσα σε μια παραζάλη και τρικυμία περιστάσεων και σε τυφωνικούς ανέμους που φυσούσαν ενάντια στην έννομη ζωή, αυτός ο άνδρας σταθερά και ακλόνητα, αν και ριψοκίνδυνα, διέσωσε την ζωή του και, όταν κάποτε αποκαλύφθηκε σε ένα κλοιό αρπακτικών, έφυγε όπως μπορούσε από την Αθήνα, υπακούοντας στην περιφορά του σύμπαντος, και πραγματοποίησε το ταξίδι στην Ασία, και αυτό με πάρα πολύ μεγάλη ωφέλεια… Αφού έζησε ένα μόνο χρόνο στην Λυκία, επέστρεψε και πάλι στην Αθήνα με την πρόνοια της θεάς της σοφίας» Βοηθούσε όσο μπορούσε όσους ασχολούντο με την φιλοσοφία, απαιτώντας την στήριξη τους από τους τότε άρχοντες, ήταν δε συμπονετικός και φιλάνθρωπος προς όλους όσους υπέφεραν και είχαν ανάγκη. Ο Μαρίνος, παρόλο που θα μπορούσε να περιγράψει με πιο γνωστά και σταθερά στοιχεία που ακριβώς εβρίσκετο το σπίτι του Πρόκλου, προτίμησε να το προσδιορίσει αναφέροντας ιερά. Έτσι, αναφερόμενος σε μια τελετή που είχε κάνει κρυφά ο Πρόκλος στο Ασκληπιείο για την ίαση της Ασκληπιαγένειας και υπονοώντας πόσο σκοτεινή ήταν η εποχή εκείνη για τους Έλληνες, θρησκευτές αναφέρει: «Και τέτοιο έργο έκανε με τον ίδιο τρόπο με αυτή την περίπτωση διαφεύγοντας την προσοχή των πολλών και χωρίς να δίνει καμία αφορμή σε όσους ήθελαν να τον υπονομεύσουν, καθώς σε αυτό βοηθούσε και το σπίτι, στο οποίο αυτός κατοικούσε. Γιατί εκτός από τα άλλα τυχερά, η κατοικία του υπήρξε απολύτως κατάλληλη, την οποία και ο πατέρας του ο Συριανός και ο παππούς του, όπως ο ίδιος τον αποκαλούσε, Πλούταρχος κατοίκησαν, και η οποία ήταν γειτονική με το ξακουστό από τον Σοφοκλή Ασκληπιείο, αλλά και με το θέατρο του Διονύσου, ενώ φαινόταν ότι ήταν και με άλλους τρόπους αντιληπτή από την ακρόπολη της Αθηνάς» Την μεγάλη του σχέση με την θεά Αθηνά, πέραν των ήδη αναφερθέντων, την περιγράφει πολύ συγκινητικά ο Μαρίνος, αναφερόμενος στην αρπαγή του αγάλματος της Αθηνάς από τον Παρθενώνα: «Πόσο αυτός ήταν αγαπητός και στην ίδια την θεά της σοφίας, το παρουσίασε αρκετά και η επιλογή της φιλοσοφικής ζωής, η οποία έγινε έτσι, όπως ο λόγος πιο πάνω υπέδειξε. Αλλά και η ίδια η θεά με σαφήνεια το υπέδειξε, όταν το άγαλμα της που από το παρελθόν είχε τοποθετηθεί στον Παρθενώνα, μεταφερόταν από αυτούς που κινούν τα ακίνητα. Γιατί είδε ο φιλόσοφος στο όνειρο του ότι βρισκόταν δίπλα του μια όμορφη γυναίκα και ότι του ανήγγειλε ότι πρέπει πολύ γρήγορα να προετοιμάσει το σπίτι του. Γιατί η κυρίαρχη Αθηναΐδα, του είπε, θέλει να μείνει κοντά σου» Ο Πρόκλος δεν παρέλειπε να τιμά και όσους έπρεπε να τιμηθούν κατά τα πάτρια: «Γιατί δεν είχε παραλείψει καμιά κατάλληλη στιγμή της συνηθισμένης λατρείας για αυτούς, σε κάποιες συγκεκριμένες ημέρες κάθε χρόνου, και περιερχόμενος τους τάφους των αττικών ηρώων και τα μνήματα των φιλοσόφων και των άλλων που υπήρξαν φίλοι και γνωστοί του, έκανε τα καθιερωμένα όχι μέσω κάποιου άλλου, αλλά ενεργώντας ο ίδιος. Και μετά από την λατρεία καθενός, έφευγε για την Ακαδημία και εξευμένιζε τις ψυχές των προγόνων του και γενικά όλες τις ψυχές της γενιάς του ξεχωριστά σε κάποιον τόπο. Από κοινού πάλι με τις ψυχές όλων των φιλοσόφων σε άλλο μέρος πρόσφερε χοές. Και εκτός από όλους αυτούς, ο ευσεβής οριοθέτησε και έναν τρίτο τόπο και μέσα σε αυτόν πρόσφερε εξιλαστήριες θυσίες σε όλες τις ψυχές των νεκρών» Πέθανε το 124ο έτος από την βασιλεία του Ιουλιανού ή αλλιώς την 17η Απριλίου του +485. Ετάφη σε κοινό τάφο με τον δάσκαλο του τον Συριανό, στην περιοχή του Λυκαβηττού, στο δε μνήμα του εγράφη και το παρακάτω επίγραμμα που το συνέθεσε ο ίδιος: «Εγώ υπήρξα ο Πρόκλος, Λύκιος στην γενιά, το οποίο ο Συριανός εδώ με ανέθρεψε διάδοχο της διδασκαλίας του. Αυτός εδώ ο κοινός τάφος δέχτηκε τα σώματα και των δύο, μακάρι και τις ψυχές μας κοινός τόπος να τις λάβει» Ο Πρόκλος θεωρείτο σοφός άνθρωπος στην εποχή του καθώς και από τους μεταγενέστερους του και ήταν ευρύτατα γνωστός ακόμη και σε μη Ελληνόφωνους, γι’ αυτό και κάποια έργα του (ολόκληρα ή τμήματα τους) έχουν διασωθεί και σε Λατινική ή Αραβική μετάφραση. Η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τον Πρόκλο στον Ελληνικό χώρο γίνεται με τον Μιχαήλ Ψελλό και κορυφώνεται με τον Πλήθωνα Γεμιστό. Πολλοί δε οικειοποιήθηκαν και παραποίησαν μέρη του έργου του για να παρουσιάσουν δική τους φιλοσοφική θεώρηση, όπως για παράδειγμα ο ψευδό-Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης. Σήμερα υπάρχει στην ξένη βιβλιογραφία απειρία βιβλίων, μελετών και άρθρων Πανεπιστημιακών και μη μελετητών του Πρόκλου. Στην Ελληνική πραγματικότητα, πέραν της μεγάλης προσφοράς των εκδόσεων Κάκτος, αρχίζουν και εμφανίζονται δειλά-δειλά, μελέτες και αναλύσεις των έργων του Πρόκλου, τα οποία ευκτέον είναι να πολλαπλασιασθούν. ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ! Πηγή (περισσότερα): http://empedotimos.blogspot.gr/2009/02/blog-post.html

Copy the BEST Traders and Make Money : http://bit.ly/fxzulu

Πώς ο δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι στην πραγματικότητα, ακόμη και σήμερα, ο μεγάλος δάσκαλος της Ευρώπης

Το 1980 κυκλοφόρησε στην Ιταλία ένα μυθιστόρημα που θα γινόταν μέσα σε λίγα χρόνια μία από τις μεγαλύτερες εκδοτικές επιτυχίες. Μία τριετία αργότερα εκδόθηκε και στις ΗΠΑ, όπου επέτυχε το σχεδόν αδιανόητο για βιβλίο ξένου συγγραφέα: επί 150 και πλέον εβδομάδες παρέμεινε στον κατάλογο ευπώλητων των «New York Times». Τίτλος του, «Το όνομα του ρόδου» και συγγραφέας του ο Ουμπέρτο Εκο.

 Ηταν ένα μυθιστόρημα ασυνήθιστο και η επιτυχία του, λένε, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη σοφή αστυνομική πλοκή του, στο ότι οι χαρακτήρες του είναι τόσο φανταστικά όσο και πραγματικά πρόσωπα, δίνοντάς μας μια εντυπωσιακή εικόνα της μεσαιωνικής Ευρώπης μέσω της μυθοπλασίας.

Πέραν όμως αυτών, με το βιβλίο του ο ευφυέστατος Ιταλός είχε την ευκαιρία, διεισδύοντας στη μεσαιωνική σκέψη, να μας παρουσιάσει τη μέθοδο των σχολαστικών: του Φραγκίσκου της Ασίζης, του Θωμά Ακινάτη και άλλων, δηλαδή εκείνων που μελέτησαν και ερμήνευσαν το έργο του Αριστοτέλη. Αλλωστε, η υπόθεση του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται στις αρχές του 14ου αιώνα σε ένα μοναστήρι Βενεδικτίνων, στο οποίο βρισκόταν το χαμένο χειρόγραφο του δεύτερου μέρους της «Ποιητικής» του Αριστοτέλη - ενώ το διασωζόμενο πρώτο αναφέρεται στην τραγωδία, το δεύτερο αφορά την κωμωδία.

Το εύρημα του Εκο έχει λογική βάση. Στο διασωζόμενο χειρόγραφο περιέχεται η νύξη ότι υπάρχει και μια δεύτερη μελέτη, για την κωμωδία. Και αυτό είχε προκαλέσει πλήθος από εικασίες μέσα στους αιώνες.

Πέρα από αυτά τα συναρπαστικά, προκύπτει και ένα άλλο συμπέρασμα: ότι η Ευρώπη καθ' όλη τη διάρκεια του ύστερου Μεσαίωνα υπήρξε αριστοτελική. Αλλά σε μεγάλο βαθμό και αργότερα, ως τα τέλη του 16ου αιώνα, όπως μπορεί να διαπιστώσει ο καθένας αν ανατρέξει στις σχετικές μελέτες.

Ιησουίτες και Αριστοτέλης

Ο Αριστοτέλης έγινε γνωστός στην Ευρώπη τον 12ο αιώνα από τον Αβερρόη (1126-1198), ο οποίος γεννήθηκε στην Κόρδοβα της Ανδαλουσίας και πέθανε στο Μαρακές. Υπήρξε ο πρώτος συστηματικός σχολιαστής του και πατέρας του σχολαστικισμού.

Εκτοτε η σκέψη του μεγάλου Σταγιρίτη διαποτίζει είτε με θετικό είτε με αρνητικό τρόπο τις πολιτικοοικονομικές θεωρίες, την κοινωνιολογία, τη μεταφυσική, την αισθητική, την ηθική και κάθε τομέα του επιστητού, όπως αναλύθηκαν και ερμηνεύθηκαν στη Δύση. Και επιπλέον, το εκπαιδευτικό σύστημα. Πολλά από τα σημαντικότερα πανεπιστήμια, και κατ' εξοχήν αυτά που φέρουν το όνομα του ιδρυτή του Τάγματος των Ιησουιτών Ιγνάτιου Λογιόλα, είναι αριστοτελικά. (Ενα είδος πανεπιστημίου, άλλωστε, ήταν και η Περιπατητική Σχολή του Αριστοτέλη, το Λύκειον, ένα από τα τρία αρχαιότερα γυμνάσια της πόλης, μαζί με αυτό της Ακαδημίας του Πλάτωνα και του Κυνοσάργους. Το Λύκειον βρισκόταν στην περιοχή μεταξύ του Σαρόγλειου Μεγάρου και του Ωδείου Αθηνών. Από τον περασμένο Ιούνιο, μάλιστα, ο αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος και λειτουργεί καθημερινά, 8 π.μ.-8 μ.μ., με είσοδο είτε από την οδό Ρηγίλλης είτε από το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.)

Οι Ιησουίτες προχώρησαν ένα βήμα πιο μπροστά από τον Αβερρόη και προσπάθησαν να συνδυάσουν την αριστοτελική φιλοσοφία με το χριστιανικό δόγμα. Τα αποτελέσματα υπήρξαν εντυπωσιακά, επειδή οι Ιησουίτες δεν στόχευαν μόνο στο να εξηγήσουν τον Αριστοτέλη, αλλά και στο να ερμηνεύσουν μέσω του έργου του το χριστιανικό δόγμα με ορθολογικό τρόπο. Επόμενο ήταν να μην περιορίζονται σε όσα είπε πράγματι ο φιλόσοφος, αλλά και στο τι θα μπορούσε να είχε πει - και έτσι εξηγείται εν πολλοίς το ενδιαφέρον τέσσερις αιώνες αργότερα των στρουκτουραλιστών (που τόσο θόρυβο έκαναν στην εποχή τους) για την ιησουίτικη παράδοση. Πέραν όμως αυτού, οι αναφορές των Ιησουιτών βασίζονταν πάντοτε στην αριστοτελική μεθοδολογία. Τέτοιος υπήρξε λίγο-πολύ ο πυρήνας της διδασκαλίας τους, γι' αυτό και το Ιησουίτικο Πανεπιστήμιο δεν ήταν παρά ένας συνδυασμός του καθολικού μοναστηριού και του Αριστοτελικού Λυκείου.

Το σώμα, η ψυχή και ο νους

Ο Αριστοτέλης ήταν ο ιδεώδης φιλόσοφος για τις θεολογικές μελέτες των Ιησουιτών, όπως και των Δομινικανών που προηγήθηκαν. Και η λέξη «θεολογία», άλλωστε, είναι αριστοτελική, όπως προκύπτει από το έργο του «Μετά τα φυσικά», όπου τη συναντούμε, και καθώς παρατηρεί ο Μπέρτραντ Ράσελ, «είναι ένα από τα ονόματα που χρησιμοποιεί για ό,τι εμείς ονομάζουμε μεταφυσική». Από τον Αριστοτέλη αντλούνται και τα επιχειρήματα ή αποδείξεις περί ύπαρξης του Θεού, τον οποίο θεωρεί ως βασική αρχή της ζωής, άποψη απολύτως συμβατή με το χριστιανικό δόγμα (υπό την προϋπόθεση, φυσικά, ότι ένας χριστιανός θεολόγος θα αλλάξει αυτό που πρέπει να αλλάξει).

Η ενότητα ύλης και πνεύματος, σώματος και ψυχής, είναι αριστοτελική και δεν έχει αντικατασταθεί σήμερα με κάποια καλύτερη ή τουλάχιστον πειστικότερη. Απορρίπτοντας το δόγμα περί μετεμψύχωσης των Πυθαγορείων, ο Αριστοτέλης προχώρησε και σε μια άλλη σημαντική διάκριση: αυτήν ανάμεσα στον νου και την ψυχή. Και η πολύ κατοπινή μεταφορά (που βολεύει τους αγνωστικιστές) ότι το Σύμπαν είναι ένα είδος κοσμικού νου ενδεχομένως δεν θα είχε διατυπωθεί αν δεν είχε υπάρξει ο Αριστοτέλης.

Κατά συνέπεια, δεν είναι συμπτωματικό που ιησουίτες ιεραπόστολοι επιχείρησαν να διαδώσουν τη διδασκαλία του Αριστοτέλη ακόμη και στη μακρινή Κίνα, όπου καθαυτό το έργο του Σταγιρίτη δεν προκάλεσε το ενδιαφέρον που περίμεναν όταν άρχισε να μεταφράζεται στα κινεζικά τον 17ο αιώνα. Δεν συνέβη εν τούτοις το ίδιο με το έργο του Ευκλείδη, το οποίο έγινε δεκτό με ενθουσιασμό.

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για τους λόγους που το αριστοτελικό έργο άφησε σχεδόν αδιάφορους τους Κινέζους. Ενδεχομένως επειδή διέθεταν τον δικό τους δάσκαλο της αρετής, τον Κομφούκιο. Ομως υπάρχει πιο αριστοτελικό έργο στα Μαθηματικά από την ευκλείδεια γεωμετρία; Και είναι τυχαίο που στα αγγλόφωνα λύκεια μέχρι πριν από τρεις δεκαετίες οι μαθητές αποκαλούσαν το μάθημα της Γεωμετρίας «Euclid»;

Ερμήνευσε τα πάντα

Αν ισχύει εκείνο που πίστευαν οι Αλεξανδρινοί, ότι ο Αριστοτέλης έγραψε περίπου 400 έργα, ο καθένας μπορεί να σκεφτεί το μέγεθος και το εύρος των ενδιαφερόντων του. Αλλά και τα 47 που διασώθηκαν είναι αρκετά προκειμένου να συμπεράνουμε πόσο ο Αριστοτέλης αναζήτησε και διατύπωσε απαντήσεις για τα πάντα. Οσο για το γεγονός ότι κάποια δεν είναι απολύτως γνήσια, ότι δηλαδή είτε τα έγραψαν εν μέρει μαθητές ή οπαδοί του είτε πρόσθεσαν παραγράφους, δεν αναιρεί την αξία τους, αρκεί μόνο να λάβουμε υπ' όψιν ότι τα «Ανάλεκτα» του Κομφούκιου γράφτηκαν από μαθητές του. Και στις δύο περιπτώσεις, κυριαρχεί το πνεύμα του δασκάλου.

Τα κείμενα του Αριστοτέλη συνοψίζουν το περιεχόμενο της διδασκαλίας του και μπορεί κάποιος να φανταστεί το επίπεδο αυτής της διδασκαλίας, όπου ένας και μόνον άνθρωπος είχε την ικανότητα να μιλήσει, να αναλύσει και να συστηματοποιήσει το νόημα και το περιεχόμενο του κόσμου τόσο στο σύνολό του όσο και στα επί μέρους.

Το σημαντικότερο, ωστόσο, δεν είναι πόσες και ποιες από τις θεωρίες του επαληθεύτηκαν, όπως και η αξία του Νεύτωνα δεν μειώνεται επειδή η θεωρία του περί βαρύτητας αντικαταστάθηκε από τη Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν. Το σημαντικότερο είναι ότι σε αυτόν οφείλεται σε μεγάλο βαθμό ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε, η διατύπωση της φύσης και του χαρακτήρα του συλλογισμού (όπως παρουσιάζεται στο επί αιώνες αναντικατάστατο έργο του για την τυπική λογική), η ανάπτυξη της σκέψης, η οποία μας καθιστά ικανούς να αποκτήσουμε ολοκληρωμένη εικόνα του κόσμου που μας περιβάλλει, του ποιοι είμαστε, τι μπορούμε να γίνουμε, τι να πετύχουμε και γιατί υπάρχουμε σε τούτο τον κόσμο. Και ακόμη, πώς συνδέεται το αισθητό με το υπεραισθητό, ποιες φυσικές δυνάμεις κινούν τα ακίνητα, τι υπάρχει πέρα από εμάς.

Πρόδρομος της «θεωρίας»

Κάποιοι έχουν υποστηρίξει πως ο Αριστοτέλης ήταν ο μεγαλύτερος ταξινόμος που εμφανίστηκε ποτέ και με αυτό εννοούν στην ουσία ότι δεν ήταν «πραγματικός» φιλόσοφος - σε αντίθεση με τον Πλάτωνα, του οποίου υπήρξε μαθητής. Οι Δομινικανοί, όμως, που επεξεργάστηκαν τις θεωρίες των νεοπλατωνιστών και του ερμητισμού, επηρεάστηκαν στον ίδιο βαθμό και από το έργο του Αριστοτέλη.

Το ότι ο Πλάτωνας υποκατέστησε τον Αριστοτέλη στην Αναγέννηση ισχύει μόνον εν μέρει. Και αν σήμερα κάποιοι νεότεροι σχετικιστές, αποδομιστές ή γενικώς μεταμοντέρνοι απορρίπτουν τον Αριστοτέλη, αυτό δεν σημαίνει απολύτως τίποτε.

Ο σχετικιστής δεν μπορεί να δεχθεί ότι υπήρξε άνθρωπος που κατάφερε να συσχετίσει τα πάντα, να δημιουργήσει ένα σύστημα ενότητας και να διατυπώσει την αρχή της μέσα σε μία παράγραφο, όπως είναι, αν τον μεταφέρει κανείς και σε άλλα πεδία, ο ορισμός του για την τραγωδία: «Εστιν ουν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας μέγεθος εχούσης, ηδυσμένω λόγω, χωρίς εκάστω των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων και ου δι' απαγγελίας, δι' ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν». (Σε ελεύθερη απόδοση: «Η τραγωδία είναι λοιπόν η μίμηση μιας πράξης σπουδαίας και ολοκληρωμένης - η οποία διαθέτει κάποια διάρκεια - με λόγο ποιητικό· τα μέρη της διαφέρουν στη φόρμα τους, αναπαριστάται και δεν απαγγέλλεται, ενώ, προκαλώντας τη συμπόνια και τον φόβο του θεατή, επιτυγχάνει τη λύτρωσή του από παρόμοια ψυχικά συναισθήματα».)

Η αριστοτελική άποψη της ενότητας, καθώς προκύπτει από τον παραπάνω ανυπέρβλητο ορισμό, δεν έχει ξεπεραστεί. Δεν μπορεί να γραφτεί κείμενο που να στοχεύει στη διάρκεια χωρίς να ανταποκρίνεται στις τρεις προϋποθέσεις της ενότητας: ενότητα του μύθου (ή αλλιώς της υπόθεσης), ενότητα χώρου και ενότητα χρόνου. Και όλα τα κείμενα που γράφτηκαν στον 20ό αιώνα κατά παράβαση του παραπάνω ορισμού αυτού θα έμεναν σε πειραματικό επίπεδο και δεν θα άντεχαν στον χρόνο.

Ο ορισμός, όπως και το σύνολο της «Ποιητικής», δεν αφορά μόνο την τραγωδία. Οπως είναι γενικά παραδεκτό, πρόκειται για το πρώτο κείμενο θεωρίας της λογοτεχνίας που μαζί με το μεταγενέστερο «Περί ύψους» του Λογγίνου συνιστούν τα θεμέλιά της.

Το σημαντικότερο έργο του Εριχ Αουερμπαχ «Μίμησις» έχει τις ρίζες του στον Αριστοτέλη.

Οι νεότεροι θεωρητικοί που χρησιμοποιούν κατά κόρον τον όρο «ποιητική» (λ.χ. ο Τοντορόφ έχει γράψει ολόκληρο βιβλίο με τίτλο «Η ποιητική της πρόζας») στον Αριστοτέλη παραπέμπουν, ακόμη και εκείνοι που τον απορρίπτουν. Και είναι εντυπωσιακό ότι ενώ οι τελευταίοι θεωρούν σημαντικότερο τον Πλάτωνα, χρησιμοποιούν αριστοτελικούς όρους.

Αλλά το πού συγκλίνουν και πού αποκλίνουν οι θεωρίες των δύο μεγαλύτερων φιλοσόφων της αρχαιότητας είναι ένα τεράστιο ζήτημα. Ποιες, για παράδειγμα, είναι οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές ανάμεσα στις υποστασιοποιημένες «ιδέες» του Πλάτωνα και τις «μορφές» του Αριστοτέλη; Ας σημειώσουμε εδώ ότι ο μαθητής (ο Αριστοτέλης) ξεκινά από τον δάσκαλό του (τον Πλάτωνα) για να κινηθεί στο πεδίο που έχει ο ίδιος δημιουργήσει. Και τούτο, μολονότι αυτονόητο, έχει μεγαλύτερη σημασία από τη μια φορά κι έναν καιρό διάσημη θεωρία περί «δια-φωράς» του Ντεριντά.

Η παραγωγική σκέψη

Τα διασημότερα έργα του Αριστοτέλη, μαζί με την «Ποιητική», είναι τα «Πολιτικά», τα «Ηθικά Νικομάχεια», τα «Φυσικά» (μαζί με το «Περί ουρανού») και βεβαίως η «Λογική», βασικό μάθημα επί αιώνες στα λύκεια της Δύσης (και στη χώρα μας).

Η επίδρασή του στον Καντ και στον Χέγκελ είναι εμφανέστατη. Δεδομένου ότι ο Μαρξ μετέφερε στο πεδίο του ιστορικού υλισμού τη χεγκελιανή διαλεκτική, θα λέγαμε ότι και ο ιδρυτής του διαλεκτικού υλισμού ήταν κατά μία έννοια αριστοτελικός, αν μάλιστα λάβουμε υπ' όψιν την παρατήρηση του Μπέρτραντ Ράσελ ότι ο Μαρξ υπήρξε ο τελευταίος οικοδόμος ενός μεγάλου συστήματος στη φιλοσοφία.

Ο Αριστοτέλης επιχείρησε το επίσης αδιανόητο για έναν φιλόσοφο: να συνδυάσει τη φιλοσοφία με την επιχειρηματολογία του κοινού νου - και αυτό αποτελεί γνώρισμα μόνο των μεγάλων δασκάλων. Η ουσία και το παράδειγμα της διδασκαλίας δεν διατυπώθηκαν από κανέναν άλλον ως σήμερα με την ελλειπτικότητα και την ακρίβεια που διακρίνουμε στο αριστοτελικό έργο.

Η φιλοσοφία και η σκέψη του Αριστοτέλη είναι κατά κύριο λόγο παραγωγική (από το γενικό στο μερικό). Το αντίθετό της, η επαγωγική σκέψη, αναπτύχθηκε αργότερα στην Αλεξάνδρεια. Στις μέρες μας είναι και οι δύο απαραίτητες, ανάλογα με το αντικείμενο και τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσει ο καθένας τα επιχειρήματά του. Η διαφορά τού τότε με το τώρα είναι ωστόσο τεράστια. Η παιδεία για τον Αριστοτέλη ήταν μέσον ατομικής ολοκλήρωσης, σαν να λέμε αυτοσκοπός, και όχι μέσον επαγγελματικής ή κοινωνικής ανάδειξης όπως σήμερα.

Αριστοτέλης και Μέγας Αλέξανδρος

Στην «Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας» ο Μπέρτραντ Ράσελ θεωρεί «μηδαμινή» την επίδραση του Αριστοτέλη στον διασημότερο μαθητή του: τον Μ. Αλέξανδρο, για τον οποίο μάλιστα γράφει, παραθέτοντας τον Α. Γ. Μπεν, πως ήταν «υπερφίαλος, μέθυσος, σκληρός, εκδικητικός και άξεστα δεισιδαίμων» και πως συνδύαζε «τα ελαττώματα ενός ορεσίβιου σκωτσέζου οπλαρχηγού με την εξαλλοσύνη ενός ανατολίτη δεσπότη».

Εντάξει, οι πρωθύστεροι ψόγοι δεν είναι κάτι σπάνιο στην παγκόσμια σκέψη, ιδίως αν πρόκειται για την περιοχή των ιδεών. Ο Χέγκελ, όμως, κρίνοντας από τη σταδιοδρομία του Αλεξάνδρου, αποφαίνεται πως αποδεικνύει την πρακτική χρησιμότητα της φιλοσοφίας, θυμίζοντας έτσι και το πρακτικό (διδακτικό) περιεχόμενό της που αποτελούσε ακράδαντη πεποίθηση του Αριστοτέλη.

Πρωθύστερο είναι και το επιχείρημα ότι ενώ ο φιλόσοφος έλεγε πως ιδεώδης πολιτεία είναι εκείνη που δεν υπερβαίνει τους 100.000 κατοίκους, ο μαθητής του δημιούργησε την πρώτη τεράστια αυτοκρατορία στον κόσμο. Απόδειξη ότι πολλούς αιώνες αργότερα η ιδέα της πόλης-κράτους, έστω και υπό διαφορετικές συνθήκες, αποκτά νέα μορφή με τις πόλεις της ιταλικής Αναγέννησης. (Αλλωστε, αναγέννηση σημαίνει και αναγέννηση της ιδέας της πόλης.)

Αλλά γιατί η ιδέα της ενότητας του κόσμου, έστω και μέσω των πολεμικών επιχειρήσεων, δεν είναι μεταφορικά, ας πούμε, της κοσμοαντίληψης ότι εφόσον υπάρχει ενότητα σε όλα τα αισθητά και τα υπεραισθητά (που προκύπτει ευθέως από την αριστοτελική διδασκαλία) να μη δημιουργηθεί και ένα ενιαίο πολυεθνικό κράτος; Αν δεν συνέβαινε αυτό, το πολιτιστικό έργο του Αλεξάνδρου δεν θα μπορούσε να αιτιολογηθεί. Γιατί η πράξη, όταν έχει τέτοιους στόχους, προκύπτει πάντοτε από τη διδασκαλία.

Ολοκληρωμένη εκπαίδευση

Οι μεταμοντερνιστές ή, τέλος πάντων, εκείνοι τους οποίους χαρακτηρίζουμε έτσι, δηλαδή μια γενιά σχετικιστών η οποία αναδύθηκε εξαιτίας της πνευματικής κόπωσης που χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό σήμερα την κουλτούρα και κατ' εξοχήν την ακαδημαϊκή εκπαίδευση στη Δύση, απορρίπτουν τον Αριστοτέλη. Είναι λίγο-πολύ αναπόφευκτο ένας σχετικιστής να θεωρεί τον συστηματικό ως αντίπαλό του.

Η εξειδίκευση σήμερα έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό που το αριστοτελικό παράδειγμα, αυτό της ολοκληρωμένης εκπαίδευσης, αποκτά ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα. Πριν από κάμποσα χρόνια ο Ρόμπερτ Γκρέιβς έγραφε πως «το να ξέρει κανείς μόνον ένα πράγμα σημαίνει πως διαθέτει το μυαλό ενός βαρβάρου». Θα μπορούσε να το έχει πει - άλλωστε το είπε με διαφορετικά λόγια εδώ κι εκεί - ο μεγάλος Σταγιρίτης.

Η μόρφωση και η καλλιέργεια τον καιρό του Αριστοτέλη ήταν έννοιες ταυτόσημες - όχι πλέον σήμερα, και τούτο συνιστά ένα από τα σοβαρά προβλήματα του σύγχρονου κόσμου. Μπορεί κάποιος να γνωρίζει ένα γνωστικό αντικείμενο σε πλάτος και σε βάθος, αλλά να μην είναι μορφωμένος άνθρωπος, δηλαδή ολοκληρωμένη προσωπικότητα.

Οι κοινωνίες των ημερών μας περισσότερο από το να παρέχουν τη γνώση ενδιαφέρονται να τη διαχειριστούν. Αυτό έχει τεράστιες συνέπειες στο πεδίο της εξουσίας, δηλαδή της πολιτικής όπου μοιάζει να έχει χαθεί η αριστοτελική αρχή της αρετής, με άλλα λόγια η σχέση της ηθικής με την πολιτική.

Η ολοκληρωμένη εκπαίδευση είναι αίτημα που χρονολογείται ήδη από τη δεκαετία του 1950. Τη σημασία και την κρισιμότητά της τόνισε ο Αλντους Χάξλεϋ σε ένα από τα μαθήματά του με τίτλο «The Integrated Education» (Η ολοκληρωμένη εκπαίδευση) στο Πανεπιστήμιο της Σάντα Μπάρμπαρα στην Καλιφόρνια το 1959.

Τα κείμενα αυτών των μαθημάτων συγκεντρώθηκαν σε έναν τόμο που εκδόθηκε με τίτλο «The Human Situation» (Η ανθρώπινη κατάσταση). Το βιβλίο δυστυχώς δεν έχει εκδοθεί στα ελληνικά. Τον πολυμαθή εκείνον συγγραφέα, ο οποίος στο μυθοπλαστικό και δοκιμιακό του έργο καλύπτει ένα τεράστιο πεδίο του επιστητού, γι' αυτό και χαρακτηρίστηκε αναγεννησιακός, θα μπορούσαμε κατά τη γνώμη μου πολύ ευκολότερα να τον ονομάσουμε αριστοτελικό.

Η Ευρώπη εξακολουθεί σε μεγάλο βαθμό να είναι και σήμερα αριστοτελική. Η ιδέα περί «ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης», λ.χ., για όσους τουλάχιστον δεν περιορίζονται στο να την αντιμετωπίζουν ως απλή διαδικασία τεχνικής φύσεως, είναι στον πυρήνα της αριστοτελική. Και ας την απειλούν τα όσα συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια.

Δεν υπάρχει όραμα ενότητας που να μην προϋποθέτει τον Αριστοτέλη. Εκπαίδευση και αρετή - αυτό είναι το παράδειγμα του Σταγιρίτη, πέραν του φιλοσοφικού του έργου. Στην εκπαίδευση, άλλωστε, έλεγε πρόσφατα σχετικά ο πρώην πρόεδρος της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας, Αλαν Γκρίνσπαν, πρέπει να βασίσουν το μέλλον τους οι σημερινές κοινωνίες. Με μια διαφορά εν τούτοις. Ο Αριστοτέλης έβλεπε την εκπαίδευση απολύτως συνυφασμένη με την αρετή - και όχι με την κουλτούρα του χρήματος. Και η αρετή έχει δύο μορφές: είναι και πρακτική και θεωρητική. Μόνον η δεύτερη, όμως, οδηγεί στην ευδαιμονία.

Βιστωνίτης Α., ΤΟ ΒΗΜΑ 08/09/2014