«Ο Αφορισμός της Επανάστασης του 1821: Μία ιδεολογική προσέγγιση», του Ηλία Γιαννακόπουλου

«Ο Αφορισμός της Επανάστασης του 1821: Μία 

ιδεολογική προσέγγιση»

    «Αφωρισμένοι υπάρχειεν και κατηραμένοι και ασυγχώρητοι, και μετά θάνατον άλυτοι, καιτω αιωνίω υπόδικοι αναθέματι….. αν δεν αναλάβωσιν τον εντελή χαρακτήρα τουρεαγιαδικού αυτών επαγγέλματος».  (απόσπασμα από το αφοριστικό κείμενο)

    Στη νεοελληνική ιστορία υπάρχουν γεγονότα που αποτελούν σημείο αντιμαχόμενο μεταξύτων ιστορικών. Οι αντιτιθέμενες ερμηνείες άλλοτε φωτίζουν περισσότερο το γεγονός καιάλλοτε προκαλούν σύγχυση. Οι ιστορικές πηγές, αν και είναι αρκετές, πολλές φορέςχρησιμοποιούνται ως μέσο για να δικαιωθούν κάποιες  σκοπιμότητες και όχι να αποκαλυφθεί ηαλήθεια. Εξάλλου πάντοτε η ιστορική αλήθεια παραμένει το μεγάλο ζητούμενο ενάντια σταεθνικά στερεότυπα ή και στις ιδεολογικές σκοπιμότητες. Τα στοιχεία αυτά τρέφουν καισυντηρούν κάποιους εθνικούς μύθους που από τη φύση τους ως ένα σημείο λειτουργούν ωςενοποιητικός παράγοντας μεταξύ των πολιτών ενός κράτους ή έθνους αλλά από την άλλη δρουνανασταλτικά στην αποκάλυψη της ιστορικής αλήθειας.

     Στα γεγονότα, λοιπόν, που αποτελούν σημείο τριβής μεταξύ των μελετητών είναι και οαφορισμός της Ελληνικής επανάστασης από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’. Το κείμενο τουαφορισμού υπογράφηκε (23/3/1821) επάνω στην Αγία Τράπεζα από τον Πατριάρχη ΓρηγόριοΕ’ και άλλους 22 ιεράρχες. Μετά την υπογραφή διαβάστηκε ο αφορισμός στο εκκλησίασμα: «φρικώντων των ακροατών και των υπογραψάντων» (Μιχαήλ Οικονόμου), αφού πριν τηνυπογραφή είχαν εγκρίνει το κείμενο οι Τουρκοκρήτες. Αντίγραφα του αφορισμού στάλθηκαναμέσως προς όλες τις κατευθύνσεις με ειδικούς εξάρχους. Το κείμενο του αφορισμούπρωτοδημοσιεύτηκε στο ελληνικό περιοδικό «Λόγιος Ερμής» που τυπωνόταν στη Βιέννη τηςΑυστρίας.

     Άλλοι στο κείμενο και στην πράξη του αφορισμού διαβλέπουν μια σκοπιμότητα για νασωθεί ο ελληνικός πληθυσμός από τις απειλές του σουλτάνου και άλλοι μια ιδεολογικήαπόρριψη της επανάστασης και κατ’ ακολουθίαν μια επαίσχυντη και προδοτική ή εθνοκτόναπράξη. Στις αντιτιθέμενες κρίσεις για τον αφορισμό μπορεί να προστεθεί και η παραδοξολογίατης γενικής αποδοχής της επανάστασης του 1821 ως της κορυφαίας πράξης ελευθερίας τουνεότερου Ελληνισμού κι από την άλλη πλευρά η ανακήρυξη του Πατριάρχη ως εθνικού ήρωα(ανδριάντας…).

    Το παρόν άρθρο δεν στοχεύει να τροφοδοτήσει τον ερμηνευτικό μανιχαϊσμό των ειδικώναλλά και πολλών άλλων που αρέσκονται να αναπαράγουν τους εθνικούς μύθους ή νααποδομούν με ευκολία και χωρίς επιχειρήματα (ιστορικές πηγές, κείμενα…) τα ιστορικάδεδομένα. Στόχος είναι η περιδιάβαση του κειμένου και η ανάδειξη εκείνων των στοιχείων πουαποκαλύπτουν τα ενδότερα «δώματα» της πράξης του αφορισμού ως μιας ιδεολογικο-πολιτικής πράξης που επηρέασε καταλυτικά την επανάσταση του 1821 (αν και πολλοίδιαφωνούν με αυτό).

Το ιδεολογικό υπόβαθρο

    Το ιδεολογικό και πολιτικό υπόβαθρο του αφοριστικού κειμένου είναι σαφώςπροσδιορισμένο και διάκειται εχθρικά σε κάθε πράξη – ατόμου, κράτους ή έθνους – πουστοχεύει στην ανατροπή της κατεστημένης «τάξης» και στην απελευθέρωσή του (ατομική,κοινωνική, εθνική…..). Ιδιαίτερα είναι διαποτισμένο από μια εχθρότητα προς το πνεύμα και τιςκατακτήσεις του διαφωτισμού. Όσοι (άτομα ή έθνη) διεκδικούν την ελευθερίαν τουςχαρακτηρίζονται αχάριστοι και αποστάτες «πνεύμα κακοποιόν και αποστατικόν».

    Ιδιαίτερα το αφοριστικό κείμενο στηλιτεύει τον Υψηλάντη και τον Σούτσο που τόλμησαν νακηρύξουν την επανάσταση στη Μολδαβία με χαρακτηρισμούς που καταδεικνύουν τονιδεολογικό συντηρητισμό της εκκλησίας την εποχή εκείνη «απονενοημένοι και αλαζόνες καιδοξομανείς, εκήρυξαν του γένους ελευθερίαν…». Σε άλλο σημείο οι δυο αγωνιστές της εθνικήςελευθερίας στιγματίζονται αρνητικά «συμπράκτορες φιλελεύθεροι, μάλλον δεμισελεύθεροι..». Κατηγορούνται δε, ως υποκινητές πράξεων που αντίκεινται στη λογική, στοΘεό και στο συμφέρον των υπόδουλων (ο ραγιαδισμός εθεωρείτο ατομική αρετή….)«επιχείρησαν εις έργον μιαρόν, θεοστυγές και ασύνετον, θέλοντες να διαταράξωσιν τηνάνεσιν και ησυχίαν των ομογενών μας πιστών ραγιάδων της κραταιάς βασιλείας».

     Η αντίθεση του αφορισμού σε κάθε εξέγερση είναι εμφανής και επικυρώνει τον ιδεολογικόσυντηρητισμό της εκκλησίας που ως ένα σημείο λειτουργούσε εις βάρος των υπόδουλων «ότιτο σατανικόν της δημεγερσίας φρόνημα επινοήσαντες…». Ο όρκος δε των φιλικών λύνεταιμε τον αφορισμό, αφού χαρακτηρίζεται ως απάτη «ο όρκος αυτός είναι όρκος απάτης, είναιαδιάκριτος και όμοιος με τον όρκον του Ηρώδου…».

    Ο ιδεολογικός συντηρητισμός του αφορισμού πήγασε κι από ένα άλλο κείμενο, την«Πατρική Διδασκαλία» (1798) που θεωρείται ως το δοξαστικό του ραγιαδισμού. 

Κάποιεςθέσεις του, ίσως να αποτέλεσαν και πηγή για το κείμενο του αφορισμού. 

«Ο πρώτοςαποστάτης ο Διάβολος (….) εμεθοδεύη… μια άλλη πονηρίαν και απάτην… δηλαδή το νυνθρυλούμενον σύστημα ελευθερίας…. Αδελφοί, μην πλανηθήτε… 

μη δώσετε καμίαν ακρόασινεις ταύτας τας νεοφανείς ελπίδας της ελευεθερίας».

    Η εναντίωση στο αρχαίο Ελληνικό πνεύμα του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ φαίνεται 

καθαράκαι σε μια άλλη πατριαρχική εγκύκλιο με την οποία απαγορεύει τους Έλληνες να βαπτίζουντα παιδιά τους με αρχαία ελληνικά ονόματα «… είναι διόλου 

απροσφυής  καιανάρμοστος…». Σε άλλο σημείο της εγκυκλίου καταδικάζονται οι 

θετικές επιστήμες και οιδιαφωτιστές δάσκαλοι. Αυτοί χαρακτηρίζονται με επίθετα που δεν συνάδουν με το πνεύμα τηςΕκκλησίας «εις τας ομιλίας των βάρβαροι, εις τας 

γραφάς των σόλοικοι, εις τας θρησκείαςανίδεοι, εις τα ήθη παράφοροι και 

διεφθαρμένοι, εις τα πολιτεύματα επιβλαβείς, καιάσημοι πατριώται, και ανάξιοι 

της προγονικής κλήσεως». 

Αυτή, λοιπόν, είναι η γνώμη του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’ και της 

εκκλησίας για τους δασκάλους του γένους και συλλήβδην για τους επιστήμονες.

    Και εάν ο αφορισμός ήταν προϊόν πιέσεων και απειλών του σουλτάνου, η ΠατρικήΔιδασκαλία και η πατριαρχική εγκύκλιος ποιον σκοπό εξυπηρετούσαν και πόσο 

φιλελληνικάκείμενα ήταν; Διαχρονικά ερωτήματα και απορίες.

Θρησκεία και Ραγιαδισμός

    Ένα σημείο του αφορισμού είναι κι αυτό που αναγνωρίζει την οθωμανικήν 

αυτοκρατορία ως σωτηρία των ραγιάδων, αφού είναι θεόσταλτη. Γι’ αυτό και είναι αναγκαία η υποταγή στοσουλτάνο «εναντίον της κοινώς ημών ευεργέτιδος και τροφού, κραταιάς και αηττήτονβασιλείας…» και αλλού ένα άλλο δοξαστικό για το 

σουλτάνο «όσα η αένναος της εφ’ ημάςτεταγμένης κραταίας βασιλείας…» 

ή «δια τα άπειρα ελέη όπου απολαμβάνομεν παρά τηςβασιλικής φιλανθρωπίας».

    Την ιδεολογική κάλυψη στην υποταγή την δίνει και η θεωρία πως κάθε εξουσία  

πηγάζει απότο Θεό «επειδή, ουκ έστι, φησί, βασιλεία και εξουσία ειμί υπό θεού 

τεταγμένη˙ όθεν καιπας ο αντιταττόμενος αυτή τη θεόθεν εφ’ ημάς τεταγμένη 

κραταιά βασιλεία, τη του θεούδιαταγή ανθέστηκε». Η θέση αυτή του αφορισμού 

πηγάζει από μια ανάλογη θέση τουΑποστόλου Παύλου «Πάσα ψυχή εξουσίαις 

υπερεχούσαις υποτασσέσθω˙ ου γαρ έστινεξουσία ει μη υπό Θεού˙ αι δε ούσαι 

εξουσίαι υπό του Θεού τεταγμένοι εισίν. Ώστε οαντιτασσόμενος τη εξουσία τη του θεού διαταγή ανθέστηκεν˙ οι δε ανθεστηκότες εαυτοίςκρίμα λήψονται» 

(Προς Ρωμαίους 13-1, 2).

    Παράγωγα των παραπάνω θέσεων είναι και η προτροπή του Πατριάρχη προς τους 

ιερωμένους για απόλυτη υποταγή στο σουλτάνο «και εξ όλης ψυχής και καρδίας σας ναδιαφυλάττετε την πίστιν και κάθε υποταγήν και ευπείθειαν εις αυτήν την 

θεόθεν εφ’ ημάςτεταγμένης κραταιάν και αήττητον βασιλείαν». Το αφοριστικό, 

δηλαδή, κείμενο συναρτά τηνπίστιν προς το θεό με την υποταγή στο σουλτάνο. Κάθε ανυπακοή θα τιμωρείται κι από τοσουλτάνο κι από το θεό «καθότι η μετ’ ευχαριστίας και ειλικρινείας υποταγή χαρακτηρίζεικαι την προς θεόν αγάπην και πίστιν».

    Ο αφορισμός δεν φείδεται και απειλών εναντίον των επαναστατών «αμέσως θέλει 

εξαφθεί ηδικαία οργή του κράτους του καθ’ ημών, και ο θυμός της εκδικήσεως…. και θέλουνεκχυθή τόσων αθώων αίματα….». Στις απειλές υπάγονται και οι 

ιερωμένοι που δεν θαυπακούουν στις εντολές του Πατριάρχη «έχομεν υμάς αργούς 

πάσης ιεροπραξίας, και τηδυνάμει του παναγίου πνεύματος… εκπτώτους… και το πυρί γεννης ενόχους».

    Το μένος δε του Πατριάρχη εναντίον των εξεγερμένων διαφαίνεται και στην 

προτροπήμίσους προς αυτούς «να τους μισήτε και να τους αποστρέφεσθε και 

διανοία και λόγω,καθότι και η εκκλησία και το γένος τους έχει μεμισημένους, και επισωρεύει κατ’ αυτώνφρικαδεστάτας αράς ως μέλη σεσηπότα»

    

Επιμύθιον

    1. Ο αφορισμός δεν εμπεριείχε δόλο εναντίον των Ελλήνων, αλλά όπως συντάχτηκε αδικεί την εκκλησίαν. Οι πηγές αναφέρουν πως τελικά η εκκλησία απέσυρε αργότερα τον αφορισμό.

    2. Ο αφορισμός, σύμφωνα με πολλούς μελετητές, πολύ λίγο επηρέασε την 

επανάσταση. Κι αυτό γιατί όλοι διείδαν σε αυτόν την πίεση – βία που άσκησε ο σουλτάνος στον Πατριάρχη. Για άλλους ο αφορισμός θεωρήθηκε 

ως ένας ελιγμός για τη σωτηρία των Ελλήνων της Κων/λης.

    3. Στο κείμενο του αφορισμού δεν αναφέρεται ούτε μια φορά το όνομα Έλληνες. 

Αντίθετα, πλεονάζουν οι όροι ομογενείς και ραγιάδες.

    4. Είναι τυχαίο πως το κείμενο του αφορισμού απουσιάζει από τα βιβλία της 

ιστορίας, έστω και ως πηγή;

    5. Τελικά η ιστορική αλήθεια έχει ακόμη δρόμο…. Ωστόσο κάποια ιστορικά 

γεγονότα πεισματικά μας καλούν να τα γνωρίσουμε μακριά από σκοπιμότητες και 

ερμηνευτικά στερεότυπα…..

    6. Ο Σουλτάνος στο τέλος θανάτωσε με οικτρό τρόπο τόσο τον Γρηγόριο Ε’ όσο 

και τον θρησκευτικό ηγέτη Χατζή Χαλίλ Εφέντη (Σεϊχουλισλάμης) που αρνήθηκε να εκδώσει φετφά(διαταγή) για τη σφαγή και εξόντωση των Ελλήνων, με το σκεπτικό ότι 

το κοράνι δεν επέτρεπε τη σφαγή αθώων. Πηγή: lamiatimes.gr

ΗΛΙΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ''ΛΙΒΑΝΗ'' το πρώτο του βιβλίο με τίτλο ''ΙΔΕΟΠΟΛΙΣ'' Σας το προτείνουμε γιατί αυτό το πόνημα του συγγραφέα εμπεριέχει φιλοσοφία, ψυχολογία, τέρψη ανάγνωσης, ιδέες και λέξεις που ο συγγραφέας κατέχει και απλόχερα μας τις 'κοινωνεί''. Αγαπητέ Ηλία εκ μέρους της συντακτικής ομάδας του ιστολογίου θέλω να σ' ευχαριστήσω που μας παραχωρείς όλη αυτή την πνευματική ''τροφή'', είναι τιμή για μας να φιλοξενούμε τα άρθρα σου γιατί μ' αυτόν τον τρόπο τα απολαμβάνουν οι επισκέπτες-αναγνώστες της Λογοτεχνικής Ομάδας Γοργογυρίου [filomatheia.blogspot.gr

Επιτέλους κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα Ηλία Γιαννακόπουλου το οποίο σαν πρώτο θα έχει φυσικά και συλλεκτική αξία.

«Οι ιδέες δεν είναι μόνο εργαλεία γνώσης, αλλά κτητικές οντότητες. 

Οι ιδέες μάς χειραγωγούν περισσότερο από ό,τι τις χειραγωγούμε εμείς» 

(Εντγκάρ Μορέν). 

Είμαστε όλοι ―άνθρωποι, κοινωνίες, πολιτισμός― γεννήματα των Ιδεών, από τη στιγμή που εμείς, ως δημιουργοί τους, τις χρησιμοποιούμε για να αποκωδικοποιήσουμε την πραγματικότητα. Κάθε πνευματικό μας βήμα ή άλμα εμπεριέχει μια ιδέα ως πλοηγό. Οι ιδέες μάς καθορίζουν, αλλά και μάς χαρακτηρίζουν. 

Οι λέξεις μας, οι συγκρούσεις μας, η φιλοσοφία μας, ο πατριωτισμός μας, η ελευθερία μας, η πολιτική μας συμπεριφορά, οι μηχανισμοί χειραγώγησης, ο τρόπος που ερμηνεύουμε τον εσωτερικό μας κόσμο, το μέγεθος της αγωνιστικότητάς μας, το πώς βλέπουμε τον ρόλο και τη θέση μας στη ζωή και στην κοινωνία, το πώς αντιδρούμε στα σύγχρονα φαινόμενα, το πώς ορίζουμε το χρέος των πνευματικών ανθρώπων, την ευθύνη μας απέναντι στο φυσικό περιβάλλον και, τέλος, το πώς χειριζόμαστε τον χρόνο είναι πλημμυρισμένα από τις ιδέες και τα παράγωγά τους. 

Είμαστε όλοι πολίτες στων «Ιδεών την πόλιν», στην ΙΔΕΟ-πολη. Οι ιδεολογίες, οι ιδεοληψίες, τα ιδεολογήματα, τα ιδανικά, τα ιδεώδη και ο ιδεαλισμός διαποτίζουν κάθε ενέργειά μας και συνθέτουν, με έναν μυστηριακό τρόπο, την τοιχογραφία τόσο των παραδοσιακών όσο και των σύγχρονων κοινωνιών. 

Χωρίς φανατισμούς, δόγματα και προκαταλήψεις τα δοκίμια του βιβλίου μπορούν να βοηθήσουν να δούμε την αθέατη πλευρά της πραγματικότητας και της ζωής. Οδηγός μας η επινοητικότητα του Οδυσσέα, η «αυθάδεια» του Θερσίτη, η προσπάθεια του Σισύφου και βέβαια το Απολλώνειο Φως. Γιατί σύμφωνα και με τον Αισχύλο «φάος σκότ? ?ντίμοιρον».

Ο Ηλίας Γιαννακόπουλος γεννήθηκε στην Πιαλεία Τρικάλων το 1953. 

Είναι φιλόλογος, πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών. Εργάστηκε ως καθηγητής σε σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης. Συνταξιοδοτήθηκε το 2010. 

Συμμετείχε με κείμενά του στο βιβλίο Η Δυναμική του Επιχειρήματος. Κείμενά του έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά Λόγος και Πράξη, Νέα Παιδεία, Τα Εκπαιδευτικά, Σύγχρονη Εκπαίδευση και Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης. Άρθρα του έχουν φιλοξενηθεί στις εφημερίδες Τα Νέα, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Η Αυγή. 

Σήμερα αρθρογραφεί στις τοπικές εφημερίδες των Τρικάλων Η Έρευνα, Πρωινός Λόγος, Τα Μετέωρα και παλιότερα στα Τρικαλινά Νέα μέσα από τις στήλες «ΙΔΕΟΔΡΟΜΙΟ» και «Σκέψης Εγκώμιον». Τα τελευταία χρόνια άρθρα του φιλοξενούνται σε διάφορα sites των Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Βόλου και Τρικάλων, και φυσικά στο δικό μας ιστολόγιο της Λογοτεχνικής Ομάδας Γοργογυρίου. Τα άρθρα του επικεντρώνονται σε θέματα που άπτονται της Φιλοσοφίας, της Ψυχολογίας, της Κοινωνιολογίας και της Γλώσσας.
Αγαπητέ φίλε Ηλία εύχομαι το βιβλίο σου να έχει καλή πορεία στην εκτίμηση των βιβλιοφάγων κ.ο.μ.
Σε χαιρετώ με σεβασμό και επικούρεια διάθεση ο Επικούρειος Πέπος. Ελπίζω οι Τρικαλινοί να το αγαπήσουν, και σύντομα να δούμε στις προθήκες των βιβλιοπωλείων και το δεύτερο βιβλίο σου.

Κοινωνική Αλληλεγγύη: Κοινωνικός ανθρωπισμός. ΗΛΙΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

«Εφ’ όσον εποιήσατε ενί τούτων των αδελφών μου των ελαχίστων, εμοί εποιήσατε….. εφ’ όσον ουκ εποιήσατο…… ουδέ εμοί εποιήσατε» 

Ιησούς Χριστός, Ευαγγέλιον Κατά Ματθαίον «Η ημέρα της μελλούσης κρίσεως» ΚΕ, 40.

             Τα λόγια αυτά του Χριστού αναδεικνύουν όχι τόσο την αναγκαιότητα και ωφελιμότητα της βοήθειας στον«πλησίον» συνάνθρωπό μας ως στοιχείο – τεκμήριο αγάπης προς τον ίδιο, αλλά την αποδέσμευση της βοήθειας – αλληλεγγύης από τα γνωρίσματα του ομοεθνούς, του ομόθρησκού ή του ομόγλωσσου. Εκείνο που προέχει είναι η ανιδιοτελής προσφορά στον αναξιοπαθούντα συνάνθρωπό μας. Η αποπροσωποποίηση και η απουσία υστεροβουλίας νοηματοδοτούν με έναν ξεχωριστό τρόπο την αλληλεγγύη. («πεινώντα», «διψώντα», «ξένον», «γυμνόν», «ασθενή», «εν φυλακή», Κατά Ματθαίον, ΚΕ, 44).

α. Η φαιά πραγματικότητα

            Η οικονομική κρίση των ημερών μας και τα παρεπόμενα κοινωνικά ρήγματα συνθέτουν τη φαιά πραγματικότητα μέσα στην οποία πολλοί άνθρωποι, συνάνθρωποί μας, πασχίζουν να επιβιώσουν και να σταθούν όρθιοι σε συνθήκες που τρέφουν τη στέρηση, τη φτώχεια και την απόρριψη. Ανθρώπινες τραγωδίεςκαι κοινωνικά δράματα προκαλούν συναισθηματικούς κραδασμούς, πληγώνουν την ανθρωπιά μας, ενοχοποιούν το Κοινωνικό μας Εγώ και αφυπνίζουν τη συνείδησή μας.

            Ο πεινασμένος, ο διψασμένος, ο ξένος, ο γυμνός, ο ασθενής και ο φυλακισμένος της ευαγγελικής περικοπής κεντρίζουν τις ευθύνες μας και αποκαλύπτουν τις ενοχές μας. Ο καθένας χωριστά και όλοι μαζί ως κοινωνικό σώμα αναζητούμε τρόπους υπέρβασης του Εγώ μας και προσέγγισης αυτών των δεινοπαθούντων συνανθρώπων μας με στόχο να φανούμε χρήσιμοι. Είναι η στιγμή που η ανθρώπινη ευαισθησία μετασχηματίζεται σε αλληλεγγύη και κοινωνική προσφορά.

            Ωστόσο, η κοινωνική αλληλεγγύη ως αντίδραση στο ναρκισσιστικό μας εγώ δεν πρέπει να εκδηλώνεται μόνο σε ακραίες καταστάσεις (φυσικές καταστροφές, οικονομική κρίση….) αλλά να αποτελεί καθημερινή πρακτική. Επίσης, δεν πρέπει να βασίζεται απλά και μόνο σε ένα συναισθηματικό γεγονός, ούτε να τροφοδοτείται από συμπεριφορές οίκτου και ελεημοσύνης, αλλά να αποτελεί λογική επιλογή ενός υπαρξιακά συνειδητοποιημένου όντος.

            Βέβαια, το περιεχόμενο της κοινωνικής αλληλεγγύης δεν προσδιορίζεται μόνο από τη ζοφερή αντικειμενική πραγματικότητα των ημερών μας αλλά και από το φορέα αυτής. Η έκφραση, δηλαδή, της κοινωνικής αλληλεγγύης μπορεί να λάβει τόσο ατομικό όσο και συλλογικό χαρακτήρα. Η μορφή αυτή των δράσεων καθορίζει τόσο την αποτελεσματικότητα όσο και την ταχύτητά τους. Οι μορφές, λοιπόν, που μπορεί να λάβει η κοινωνική αλληλεγγύη είναι πολλές και προσδιορίζονται από τις ανάγκες – προβλήματα των συνανθρώπων μας αλλά κι από τη βούληση και το ηθικό υπόβαθρο των φορέων.

β. Οι μορφές της κοινωνικής αλληλεγγύης

            Η κοινωνική αλληλεγγύη – όταν δεν λαμβάνει τη μορφή ελεημοσύνης – μπορεί να εκφραστεί σε τρία επίπεδα.

            1. Υλικό – οικονομικό: Η οικονομική στήριξη και η υλική προσφορά μπορούν να ανακουφίσουν τις ευαίσθητες οικονομικά ομάδες ανθρώπων που αγωνιούν και αγωνίζονται για την υλική επιβίωσή τους. Η κάλυψη, δηλαδή, των βασικών υλικών αναγκών συνιστά μια προτεραιότητα για τη ζωή του φτωχού, του άστεγου, του μετανάστη ή πρόσφυγα. Το περίσσευμα του δικού μας «αρρωστημένου» καταναλωτισμού μπορεί να αποτελέσει για τους οικονομικά ανήμπορους ανάσα ζωής και ελπίδα για το αύριο. Το δικό μας υλικό πλεόνασμα μέσα από την αλληλεγγύη μπορεί να γίνει ο «πλούτος» των οικονομικά δυσπραγούντων.

            2. Κοινωνικό:Ο φτωχός, ο άστεγος και ο μετανάστης δεν υφίστανται μόνον τις συνέπειες της οικονομικής δυσπραγίας αλλά κι από τη βαρβαρότητα της μοναξιάς και του κοινωνικού αποκλεισμού. Την ψυχοφθόρα δράση των παραπάνω μπορεί να αμβλύνει η δική μας θέληση για επικοινωνία και αποδοχή. Κι αυτό γιατί οι φτωχοί, οι άστεγοι και οι αποκλεισμένοι δεν αποτελούν το κατώτερο τμήμα της κοινωνίας μας αλλά το άλλο πρόσωπό της. Αποτελούν κομμάτι ζωντανό της κοινωνίας μας που φωτίζει το γκρίζο πρόσωπό της. Στους ανθρώπους αυτούς χρωστάμε ένα χαμόγελο, μια γλυκιά λέξη, έναν έπαινο, μια επιβεβαίωση. Γιατί κι εμείς υπάρχουμε και «ξεχωρίζουμε» μέσα από την παρουσία και των άλλων και όχι υποχρεωτικά εξαιτίας του«χαρισματικού» εγώ μας.

            3. Ψυχο-συναισθηματικό: Ο οικονομικά άπορος και κοινωνικά μοναχός εύκολα βιώνει σε δραματικό βαθμό τα αρνητικά συναισθήματα της μειονεξίας και της μοιρολατρίας. Οι άνθρωποι αυτοί αισθάνονταιαδικημένοι, αποτυχημένοι και εξορισμένοι από τους άλλους τους πετυχημένους, τους τυχερούς και τους ευνοημένους της ζωής. Σε αυτά τα συναισθήματα η ψυχο-συναισθηματική μας αλληλεγγύη μπορεί να διέπεται από τη θερμότητα μιας συζήτησης προσωπικής, από την προβολή του ανθρώπινου προσώπου – κι όχι προσωπείου – του εαυτού μας κι από μια άδοληκατάθεση ψυχής. Έτσι ο οικονομικά, κοινωνικά και ψυχολογικά αποδιοργανωμένος συνάνθρωπός μας μπορεί να νιώσει πως δεν είναι μόνος και πως μπορεί να ελπίζει σε μια ανθρώπινη συμ-παρουσία. Εξάλλου όλοι υποκείμεθα στον αδυσώπητο νόμο της αβεβαιότητας και της εντροπίας.

γ. Αλληλεγγύη και Κοινοτισμός

            Βέβαια πέρα από την κοινωνική αλληλεγγύη στα τρία παραπάνω επίπεδα (οικονομικό, κοινωνικό, ψυχο-συναισθηματικό) υπάρχει και η ηθική παράμετρος που μας διαφοροποιεί από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο και καταδεικνύει την ποιότητα του πολιτισμού μας. Η έκφραση της κοινωνικής αλληλεγγύης αποκαλύπτει το ηθικό υπόβαθρο τόσο του ατόμου όσο και των σύγχρονων κοινωνιών.

            Αντίθετα, μια κοινωνία που αδιαφορεί και προσπερνά τη φτώχεια και τη δυστυχία των άλλων είναι μια κοινωνία ανάπηρη, μια μη-κοινωνία. Γιατί η κοινωνία προϋποθέτει και συνεπάγεται την κοινότητα και το κοινό. Ο κοινοτισμός ως ιδέα, κίνημα και πολιτική επιλογή εξανθρωπίζει το άτομο και το μετατρέπει σε «πρόσωπο». Κι αυτό γιατί ο κοινοτισμός δίνει έμφαση στις διανθρώπινες σχέσεις και στον ψυχικό σύνδεσμο των ανθρώπων που ζουν στην κοινότητα.

            Σε αυτό το σημείο, λοιπόν, συγκλίνουν και αλληλονοηματοδοτούνται η κοινωνική αλληλεγγύη και ο κοινοτισμός. Οι ηθικές προτεραιότητες και η αναγωγή του συν-ανήκειν και συν-κοινωνείν σε απόλυτες ατομικές και κοινωνικές αξίες συνιστούν τα βάθρα μιας υγιούς κοινωνίας.

            Η κοινωνική αλληλεγγύη, λοιπόν, απορρέει από τη φυσική ανάγκη να συνυπάρχουμε με άλλα ανθρώπινα όντα. Συνιστά μια από τις πολλές εκφράσεις της κατηγορικής προσταγής του Καντ που συμπληρώνει το χριστιανισμό πρόταγμα «Πάντα ουν όσα αν θέλητε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, ούτω και υμείς ποιείτε αυτοίς. Ούτος γαρ έστιν ο νόμος και οι προφήται»(Ματθαίος, Ζ, 12).

            Και επειδή πολλοί θα αντιτείνουν πως η βοήθεια στον «πλησίον» συνιστά μια υπέρβαση τουναρκισσισμού μας και γι’ αυτό η αλληλεγγύη είναι δύσκολο έργο, τότε το λιγότερο που έχουμε να κάνουμε ως άτομο και κοινωνία είναι αυτό που διακήρυξε ο Δαλάι Λάμα.

            «Αν μπορείς να βοηθάς τους άλλους. Αν δεν μπορείς να το κάνεις αυτό, τουλάχιστον μην τους προκαλείς κακό». 

Πηγή: mythagogia

  

Μια συζήτηση ''φιλοσοφική'' που έγινε στο πατάρι του ΙΑΝΟΥ και κατέγραψε η Ηχώ της Ψυχολογίας.

"Τι πρώτον εστιν έργον του φιλοσοφούντος; αποβαλείν οίησιν• αμήχανον γαρ, ά τις ειδέναι οίεται ταύτα άρξασθας μανθάνειν''. (Επίκτητος, "Η πρώτη δουλειά αυτού που θέλει να αποκτήσει την σοφία, να αποβάλει την οίηση• γιατί δεν γίνεται να αρχίσεις να μαθαίνεις αυτά που νομίζεις ότι ξέρεις"

Είναι φορές που η συζήτηση μεταξύ φίλων οδηγεί σε τόπους απροσδιόριστους και σε συμπεράσματα που μπορούν ή να σε φοβίσουν ή να σου δώσουν πειστικές απαντήσεις για κάποια ανείπωτα ερωτήματα. Αρκεί η παρέα των φίλων να "επικοινωνεί" - με την ριζική έννοια του όρου- και όχι απλά να ανταλλάσσει πληροφορίες. Είναι σημαντικό, δηλαδή, οι απόψεις, τα βιώματα και οι εξομολογήσεις του καθενός να αποτελούν ερέθισμα για σκέψη και να πυροδοτούν κάποιες καταχωνιασμένες στο υποσυνείδητο θέσεις που αγωνιούν και προσπαθούν να εξωτερικευτούν ενάντια στις απαγορεύσεις της συνείδησης και των κοινωνικών συμβατικοτήτων.

        Σε μια τέτοια συζήτηση μεταξύ τριών φίλων, στο πατάρι του βιβλιοπωλείου Ιανός στην Αθήνα, διατυπώθηκαν απόψεις για την πολιτική κατάσταση της χώρας μας -προσφιλές θέμα εξάλλου- το θέμα των Πρεσπών, την διεθνή κατάσταση και το θέμα της παιδείας στην ευρύτερη έννοιά του. Δεν έλειψαν βέβαια και οι Φιλοσοφικές συζητήσεις, αφού έτσι κι αλλιώς ο χώρος του βιβλιοπωλείου έδινε τα κατάλληλα ερεθίσματα. Ο Αριστοτέλης, ο Ηράκλειτος, ο Επίκουρος και ο Επίκτητος είχαν την τιμητική τους στις αναφορές της παρέας.

        Κι ενώ η συζήτηση -κάπως ακατάστατη και χωρίς συγκεκριμένο στόχο- περιστρεφόταν για το αβέβαιο της ανθρώπινης ύπαρξης και στο στοιχείο της περατότητας που την διέπει, στο διπλανό τραπέζι μια άλλη παρέα φίλων, η δική μου παρέα, να σας συστηθώ είμαι η Ηχώ- και τα μέλη της παρέας μου ήταν νεανικής ηλικίας- ίσως προκαλέσαμε εντύπωση για την ακατάσχετη ευθυμία μας και τους ηχηρούς και συνεχείς γέλωτες. Για μια στιγμή φάνηκε πως οι δύο παρέες αποτυπώνουν με ενάργεια την πραγματικότητα της ζωής αλλά και την πορεία του ανθρώπου στον χρόνο.

Η Χαρά, η αισιοδοξία, το γέλιο, η ευθυμία και η ελπίδα εναλλάσσονταν με την λύπη, τον φόβο, την αγωνία, την απαισιοδοξία και την μελαγχολική διάθεση.
Η πορεία του ανθρώπου στον χρόνο δεν είναι ακύμαντη. Οι εναλλαγές είναι διαρκείς και όχι σπάνια έχουν βίαιο χαρακτήρα. Οι παράγοντες που την καθορίζουν είναι πολλοί. Εκείνοι, όμως, που κατεξοχήν την διαμορφώνουν είναι ο περίγυρος με όλες τις αποχρώσεις του (κοινωνικές, οικονομικές, περιβαλλοντικές...) και ο τρόπος με τον οποίον το άτομο ως υποκείμενο αντιδρά στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος (βιοθεωρία...).

         Κι ενώ η ευθυμία της δικής μας παρέας κυριαρχούσε στην ατμόσφαιρα ο ένας από την παρέα της τρίτης "λυκείου" μελαγχόλησε και με ύφος ανήσυχο είπε: "Εμένα γιατί δεν μου αρέσουν τα συνεχόμενα γέλια;  Γιατί έχω μια τάση να ακούω "λυπητερά" τραγούδια και να βλέπω ταινίες πόνου; Πολλές φορές νιώθω την ανάγκη να κλάψω, ιδιαίτερα όταν θυμάμαι τους νεκρούς γονείς μου. Η μελαγχολία είναι το δικό μου κλίμα. Μήπως είμαι καταθλιπτικός;" 

        Την ώρα που έλεγε αυτά τα λόγια ο ένας από την παρέα των φίλων της "τρίτης λυκείου'', εγώ, η Ηχώ, που από την αρχή της συζήτησης είχα εντυπωσιαστεί  πλησίασα πιο κοντά, διακριτικά βέβαια, την παρέα των ηλικιωμένων γιατί όπως προείπα, διέγνωσα πως η συζήτηση θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Έτσι κι αλλιώς τα "παιδιά της τρίτης λυκείου" μιλούσαν δυνατά και δεν χρειάστηκε να καταβάλω μεγάλη προσπάθεια για ν' ακούσω τι έλεγαν. 

Ίσως δεοντολογικά αυτό που έκανα να μην ήταν σωστό αλλά ''καιγόμουν'' από περιέργεια.

         Οι άλλοι δύο μείνανε άναυδοι από την απρόσμενη εξομολόγηση του φίλου τους, σάστισαν. Σκυθρώπιασαν όλοι ξαφνικά και άβολα αναζητούσαν τρόπο διαφυγής από αυτήν την ατμόσφαιρα. Προς στιγμήν σκέφτηκα να παρέμβω στη συζήτηση και να συστηθώ στην παρέα τους ενημερώνοντάς τους παράλληλα πως είμαι φοιτήτρια της ψυχολογίας και ίσως η συμμετοχή μου να ήταν χρήσιμη στην όλη συζήτηση. Δεν το έπραξα τελικά γιατί διαπίστωσα πως ο ένας από την παρέα που θα πρέπει να ήταν γιατρός πήρε το λόγο και προσπάθησε να βρει μια πειστική απάντηση στα ερωτήματα του φίλου τους, να βρει έναν παρηγορητικό λόγο.
Ήταν ο φίλος τους καταθλιπτικός ή λίγο πολύ όλοι αισθανόμαστε κάπως έτσι κατά διαστήματα;

         Ο φιλόλογος της παρέας του τόνισε πως αυτή η στροφή του προς το αρνητικό τοπίο της ζωής και των πραγμάτων δεν είναι μια "πάθηση" αλλά μία αντίδραση -ασυνείδητη εν πολλοίς - του ανθρώπου απέναντι στη δύναμη του κακού και στο μοιραίο . (Θάνατος). Εξήγησε πως δεν είναι τυχαίο πως τα Λογοτεχνικά κείμενα (ποιητικά και πεζά) αλλά και τα τραγούδια στην πλειονότητα τους προβάλλουν τον πόνο και την αρνητική πλευρά της ζωής (θάνατος, κακοτυχίες, προβλήματα, χωρισμοί..).

        Αυτό ερμηνεύεται ως μια προσπάθεια του ανθρώπου να ξορκίσει το κακό και να απαλλαγεί από την πίεση που ασκείται στον ψυχισμό του από τη συνειδητοποίηση της περατότητάς του ως βιολογικού όντος. Επειδή τη νομοτέλεια του θανάτου και το κακό δύσκολα μπορεί να τα αντιπαλέψει ο άνθρωπος σε πραγματικές συνθήκες, δημιουργεί ένα εικονικό πλαίσιο  και με όχημα το τραγούδι και την λογοτεχνία προσπαθεί να υπερνικήσει τις ενδόμυχες φοβίες.

         Ήμουν ενθουσιασμένη από τη τροπή που πήρε η συζήτηση, το θεώρησα ως ουράνιο δώρο αυτό το σεμινάριο. Ναι,  είχα την εντύπωση πως συμμετείχα σε ένα σεμινάριο ψυχολογίας υψηλού επιπέδου, είχα απορροφηθεί από την συζήτηση και τώρα πια είχα ξεκόψει εντελώς από την νεανική μου παρέα. 

        Συνεχίζοντας ο φιλόλογος της παρέας είπε: Αντίθετα το καλό, αν έρθει κι όταν έρχεται, είναι καλοδεχούμενο και δεν μας αναστατώνει. Γι' αυτό τόσο στην λογοτεχνία όσο και στο τραγούδι κατέχει μικρό μερίδιο. 
        Ίσως αυτή η ερμηνεία να μην έπεισε απόλυτα τον  "καταθλιπτικό" της παρέας αλλά σίγουρα τον καθησύχασε αφού στην προσωπική του περίπτωση διείδε μια γενικευμένη και διαχρονική ανθρώπινη συμπεριφορά.

        Ωστόσο, η ερμηνεία της συμπεριφοράς του "καταθλιπτικού" της παρέας που δόθηκε από τον γιατρό μου φάνηκε πιο πειστική. Ήταν μια ερμηνεία που εμπεριείχε στοιχεία ιατρικής, ψυχιατρικής και φιλοσοφίας. Σημαντική παράμετρος της ερμηνείας, ωστόσο, στάθηκε και η βαθιά γνώση του χαρακτήρα και της βιοθεωρίας του φοβισμένου "καταθλιπτικού" της παρέας.
        Αφετηριακό σημείο της ερμηνείας του γιατρού ήταν ο εντοπισμός μιας Φιλοσοφικής διάθεσης του "πάσχοντος". Η τάση του να εμβαθύνει στον πυρήνα των πραγμάτων και να επιδιώκει μια εξήγηση, όχι πάντα με τα κριτήρια της συστημικής λογικής, τον οδηγεί αναπότρεπτα  σε μια sui generis αντίληψη για τη ζωή όπου πλεονάζουν η Φαντασία, η ευαισθησία, η ανθρωπιά και η ανασφάλεια - απορία για τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν. Όλα αυτά, σύμφωνα με τη γνώμη του γιατρού, γονιμοποιούν τους προβληματισμούς και ενεργοποιούν τα πνευματικά αντισώματα. Διαπλάθουν ένα αντίστοιχο αξιακό σύστημα που λειτουργεί ως αποκωδικοποιητής της πραγματικότητας.

        Έτσι οι φιλοσοφικές ενατενίσεις του ατόμου αποκρυσταλλώνονται με τον καιρό σε πνευματικούς κώδικες που με τη σειρά τους διαμορφώνουν και τον εσωτερικό του κόσμο. Τα συναισθήματα και η συμπεριφορά, προϊόν εξωγενών και εσωγενών ερεθισμάτων συνθέτουν πλέον το βασικό πλέγμα της χαρακτηρολογικής δομής του ατόμου. Σε ένα άλλο επίπεδο, σύμφωνα και με την ερμηνεία του γιατρού της παρέας, πραγματώνεται ασυνείδητα μια σωματοποίηση όλων των προηγούμενων στοιχείων (φιλοσοφικές απορίες, πνευματικά ερωτήματα, ψυχοσυναισθηματικές - εξάρσεις..).

        Αυτή η διεργασία είναι που αιτιολογεί και την μελαγχολική διάθεση του "καταθλιπτικού" της παρέας. Πάντοτε οι φιλοσοφικές αναζητήσεις και οι πνευματικές αναλύσεις συνοδεύονται από κάποια μελαγχολικά ευρήματα για τον ρόλο και τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν και την ματαιότητα της ύπαρξής μας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ασπαζόμαστε απόλυτα την φιλοσοφία του Σοπενχάουερ. 
        Ο γιατρός, επίσης, τόνισε πως το κλάμα δεν συνιστά στοιχείο ανησυχίας ούτε γνώρισμα κάποιας ψυχολογικής ευπάθειας αλλά μια ενδογενής ανάγκη για αποφόρτιση. Οι ειδικοί εξάλλου επισημαίνουν τη θεραπευτική λειτουργία του κλάματος και πως αυτό δεν είναι υποχρεωτικά ίδιον γνώρισμα μόνον των γυναικών σύμφωνα με τα επικρατούντα στερεότυπα (" οι άνδρες δεν κλαίνε").

Αμέσως μετά πήρε τον λόγο ο τρίτος της παρέας ο οποίος όλη αυτή την ώρα που γινόταν η συζήτηση άκουγε σιωπηλά, και απλά κάτι σημείωνε στο μπλοκάκι του, από ό,τι μπόρεσα να καταλάβω, εγώ, η Ηχώ, θα πρέπει να ήταν καλλιτέχνης, μάλλον ζωγράφος γιατί διέκρινα στο μπλοκάκι κάποιο σκαρίφημα των συνομιλητών του, λες και ήθελε να αποτυπώσει στον καμβά όλα αυτά που άκουγε από τους φίλους του -συνομιλητές του οποίους κάποια στιγμή αποκάλεσε σοφούς!!! Στη συνέχεια μίλησε για την φιλοσοφία του Επίκουρου, και ειδικότερα σύστησε στον "καταθλιπτικό" της παρέας να εντρυφήσει στην Επικούρεια φιλοσοφία γιατί μέσω της αταραξίας θα μπορούσε να δώσει λύσεις σε πολλά από τα υπαρκτά και φανταστικά προβλήματα.

        Άκουσα να συστήνει στους φίλους του δύο βιβλία, το ένα ήταν το "Ηπειρώτικο Μοιρολόι" και το δεύτερο ήταν οι "Κύριες Δόξες" του Επίκουρου. Τους παρότρυνε επίσης να διαβάζουν τα άρθρα κάποιου Ηλία Γιαννακόπουλο και σχημάτισα την εντύπωση πως θα πρέπει να ήταν κάποιος αξιόλογος φιλόλογος, ή συγγραφέας. 
        Κάποιος από την παρέα των φίλων μου σχολίασε το εξής: ''Η Ηχώ μας ξέχασε, είχε ενθουσιαστεί από την συζήτηση της διπλανής παρέας και δείχνει ευτυχής που η τύχη της την βοήθησε να παραβρεθεί σήμερα  στο πατάρι του ΙΑΝΟΥ, είχε απόλυτα δίκιο.

        Κάποια στιγμή η συζήτηση τελείωσε με ορατά τα αποτελέσματα αφού όλοι ομολόγησαν πως κατά διαστήματα όλοι εμφανίζουν μια τάση για εσωστρέφεια και μελαγχολική αντιμετώπιση των δεδομένων της πραγματικότητας. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος δεν είναι μία τεχνικά απόλυτα ρυθμιζόμενη μηχανή προς μια μόνιμη κι αναλλοίωτη συμπεριφορά. Αυτό για άλλους είναι ευτυχία του και για άλλους η τραγωδία του.
        Κάθε, λοιπόν, ανθρώπινη συμπεριφορά δεν καθορίζεται τόσο από τα "πράγματα" - εξωτερική πραγματικότητα - αλλά από την εικόνα που έχουμε γι' αυτά. Γι αυτό αυτήν την εικόνα παλεύουμε ν' αλλάξουμε, αφού η αντικειμενική πραγματικότητα (θάνατος, προβλήματα..) μας υπερβαίνει.

"Ταράττει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα" (Επίκτητος]

Φίλες και φίλοι όλα αυτά που διαβάσατε ήταν μια προσφορά της Ηχούς!! Η Ηχώ είναι ένα καταπληκτικό πλάσμα που είχα την τύχη να γνωρίσω στο βιβλιοπωλείο του Ιανού. Μετά την συνάντηση που είχα με δύο εκπληκτικούς - σοφούς φίλους κι ενώ αναζητούσα κάποιο βιβλίο στους πάγκους του βιβλιοπωλείου με πλησίασε ένα αιθέριο πλάσμα και πολύ συνεσταλμένα μου εξήγησε πως παρακολούθησε όλη τη συζήτηση και πως αν το επιθυμούσα θα ήθελε να δημοσιοποιήσει αυτή την υπέροχη και διδακτική κουβέντα γιατί ως τεταρτοετής φοιτήτρια της ψυχολογίας είχε ενθουσιαστεί τα μάλα από τους ομιλητές. Ήταν γι' αυτήν ένα από τα καλλίτερα μάθημα που θα μπορούσε να παρακολουθήσει. Ζήτησε συγγνώμη γιατί ερήμην μας έγινε το τέταρτο σιωπηλό μέλος της παρέας και παρακάλεσε αν γινόταν στην επόμενη συνάντηση να ήταν παρούσα. Της είπα πως θα ενημερώσω τους φίλους μου και πως αν συμφωνήσουν κι αυτοί εγώ δεν θα έχω καμία αντίρρηση να δημοσιεύσει το κείμενο της συζήτησης. Πράγματι ενημέρωσα τον Ιπποκράτη και τον Ηράκλειτο οι οποίοι δεν έφεραν καμία αντίρρηση και χάρηκαν που στην επόμενη συνάντησή μας θα έχουμε μαζί μας και την αιθέρια ύπαρξη της Ηχούς!! Ηχώ σε χαιρετώ με σεβασμό και Επικούρεια διάθεση ο Επικούρειος Πέπος, επίσης χαιρετώ με σεβασμό και εκτίμηση τους αναγνώστες αυτού του κειμένου. 
ΥΓ. Καλή Σαρακοστή στα εξερχόμενα!!!