Στάθης Καλύβας: «Με έχουν κατηγορήσει ως "εθνομηδενιστή" και "πράκτορα" των ξένων» Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης αφηγείται τη ζωή του με αφορμή την πολυσυζητημένη σειρά ντοκιμαντέρ «Καταστροφές και Θρίαμβοι». Γιάννης Πανταζόπουλος

Γεννήθηκα στην Κέρκυρα το 1964, επειδή εκεί υπηρετούσε ο πατέρας μου, που ήταν λιμενικός. Ωστόσο μεγάλωσα στον Κολωνό, σε ένα ισόγειο διαμέρισμα μιας οικογενειακής πολυκατοικίας στην οδό Αλαμάνας, που είχε χτίσει ο παππούς μου. Έπειτα μετακομίσαμε στη Νέα Σμύρνη λόγω του σχολείου μου. Πήγα στη Λεόντειο, που είναι ελληνογαλλική σχολή. Η επιλογή έγινε χάρη στη μητέρα μου, η οποία είναι Γαλλίδα. Με τον πατέρα μου γνωρίστηκαν σε ένα ταξίδι του στη Μασσαλία. Όταν ήμουν δέκα ετών, μετακομίσαμε εκεί. Ήταν μια διετής εμπειρία που υπήρξε καταλυτική για την ανάπτυξή μου. Ξέρετε, δίχως αυτή σήμερα θα ήμουν ένας άλλος άνθρωπος. Όμως οι γονείς μου αποφάσισαν να γυρίσουμε ξανά στην Ελλάδα. Στο σπίτι μου, από πάντα, μιλούσαμε δύο γλώσσες, ελληνικά και γαλλικά.

• Βιώνοντας συνεχείς αλλαγές περιβάλλοντος στην παιδική ηλικία, επηρεάζεται η ψυχοσύνθεσή σου. Αρχικά δημιουργείται μέσα σου ένα αίσθημα σύγχυσης, δυσκολεύεσαι να γίνεις αποδεκτός, όπως συνέβη μ’ εμένα στη διάρκεια της φοίτησής μου και στην Γαλλία και στην Ελλάδα. Μακροπρόθεσμα, όμως, αποκτάς ένα ασύγκριτο πλεονέκτημα, αφού σε νεαρή ηλικία αναγκάζεσαι να γεφυρώσεις διαφορετικές αντιλήψεις. Υιοθετείς μια χρήσιμη και ώριμη ματιά απέναντι στην πραγματικότητα. Από τους γονείς μου διατηρώ στη μνήμη μου πολύ έντονα την αγάπη τους για τα βιβλία. Επένδυαν στον πλούτο της γνώσης, στη φιλομάθεια και στην αναγνωστική παιδεία. Έτσι, με ενθάρρυναν να διαβάζω τους κλασικούς. Ξεκίνησα από πολύ μικρός με συλλογές γαλλικών ιστοριών όπως ο Τεν-Τεν και αργότερα πέρασα σε αναγνώσματα συγγραφέων όπως ο Ιούλιος Βερν, διευρύνοντας έτσι τη φιλομάθειά μου.

Η ελληνική παθογένεια που με ενοχλεί ίσως περισσότερο είναι η τυπολατρία και ο φόβος της πρωτοβουλίας, αλλά και μια κάποια στενότητα πνεύματος και αντίληψης. Κι αυτό εκφράζει ουσιαστικά έναν πολύ βαθύ συντηρητισμό. Προτιμάμε δηλαδή να κοχλάζουμε μέσα σ’ ένα καζάνι, γκρινιάζοντας και κατηγορώντας συνεχώς άλλους, αντί να ρισκάρουμε την αλλαγή.

• Από τα παιδικά μου χρόνια θυμάμαι αρκετά πόσο πολύ αγαπούσα τις γειτονιές του κέντρου της Αθήνας. Ο παππούς μου αρχικά είχε ένα καφεκοπτείο στην Ευριπίδου, το οποίο αργότερα μετέτρεψε, μαζί με τον θείο μου, σε κατάστημα νεωτερισμών. Η διαρκής κίνηση στους δρόμους, η ζωτικότητα αυτής της περιοχής, οι μυρωδιές, οι ήχοι, οι συνήθειες, το αίσθημα της κοινότητας ‒τίποτα το απρόσωπο‒ αλλά και οι συλλογικές δραστηριότητες στον πυρήνα της εμπορικής Αθήνας με εντυπωσίαζαν. Με συνοδεύουν ακόμη αυτές οι ανεξίτηλες αναμνήσεις και οι όμορφες μνήμες ως πηγές ερεθισμάτων, από την καρδιά της πρωτεύουσας στην οποία ευτύχησα να επιστρέψω και να κατοικώ μόνιμα από το 2007.

 • Ο στόχος μου στις πανελλήνιες εξετάσεις ήταν η Νομική. Όμως, επειδή δεν μου άρεσαν η αποστήθιση και η φόρμουλα του εκπαιδευτικού συστήματος, που έχει ως βάση την παπαγαλία, απέτυχα και πέρασα στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του ΕΚΠΑ. Στη διάρκεια των σπουδών μου ανακάλυψα ότι η συγκεκριμένη επιστήμη αποτελεί έναν τρόπο κατανόησης της λειτουργίας των κοινωνιών. Κάπως έτσι συνειδητοποίησα ότι ήθελα να ακολουθήσω τον δρόμο της έρευνας και της διδασκαλίας.

Οι δυσκολίες που έπρεπε να ξεπεράσω, βέβαια, ήταν αρκετές. Αμέσως μετά την αποφοίτηση μου αποφάσισα να υπηρετήσω την πολύμηνη θητεία μου στο Πολεμικό Ναυτικό και αυτό αποδείχτηκε ένα σπάνιο σχολείο. Επειδή οικονομική στήριξη ιδιωτικής φύσεως για μεταπτυχιακές σπουδές δεν υπήρχε, έκανα συνεχώς αιτήσεις για υποτροφία. Τελικά, κατάφερα να πάρω υποτροφία από το Ίδρυμα Fulbright κι έτσι βρέθηκα για διδακτορικό στο Σικάγο, στο πανεπιστήμιό του, που είναι ιδιαίτερα σκληρό και για να ολοκληρώσεις τις σπουδές σου έπρεπε να καταβάλεις πολύ κόπο, με ατελείωτες ώρες διαβάσματος και σκληρό ανταγωνισμό, μένοντας σε μια περιοχή της πόλης όπου κυριαρχούσαν οι έντονες φυλετικές αντιθέσεις.

• Η ακαδημαϊκή καριέρα μου έχει ως αφετηρία το διορισμό μου ως επίκουρου καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο, κάνοντας μια βουτιά στη βαθιά Αμερική. Στη συνέχεια πήγα στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Έπειτα, το 1997, εξαιτίας κάποιων συγκυριών και εμποδίων, αναγκάστηκα να επιστρέψω στην Ελλάδα. Προσωπικά, ένιωσα ένα σοκ, αφού γύρισα ξανά στο παιδικό μου δωμάτιο, έμενα πάλι μαζί με τους γονείς μου και όλο αυτό μου φάνηκε σαν ένα πισωγύρισμα. Η τύχη όμως με ευνόησε, αφού μετά από συζητήσεις με έναν Αμερικανό συμφοιτητή μου αποφάσισα να ασχοληθώ με τις εμφύλιες διαμάχες.

Οδηγήθηκα, λοιπόν, στην έρευνα για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο, προσεγγίζοντάς τον ως ένα σύνθετο γεγονός που δίχασε τον λαό, τραυματίζοντας τη συλλογική μνήμη και ταυτότητα. Πήγα σε αμέτρητα χωριά, γνώρισα πολλούς ανθρώπους και συνομίλησα μαζί τους, επιχειρώντας να ανακαλύψω τι πραγματικά συνέβη εκείνη την αιματηρή περίοδο. Μπροστά μου ανοίχτηκε ένας συγκλονιστικός κόσμος που με βοήθησε να αναζητήσω τις μορφές, τις διαστάσεις και τις πρακτικές της βίας στον Εμφύλιο, ανοίγοντας παράλληλα ένα νέο πεδίο μελέτης στην Πολιτική Επιστήμη.

• Συνάντησα τότε τον διακεκριμένο Βρετανό ιστορικό Μαρκ Μαζάουερ, ο οποίος είχε επιμεληθεί μια συλλογική έκδοση για τον ελληνικό εμφύλιο και ενέταξε σε αυτήν και ένα δικό μου κεφάλαιο με τίτλο «Κόκκινη τρομοκρατία: Η βία της αριστεράς στην Κατοχή». Όταν μεταφράστηκε στην Ελλάδα, έγινε χαμός, οι αντιδράσεις ήταν ποικίλες. Με κατηγορούσαν για «ξέπλυμα των ταγμάτων ασφαλείας και των δωσίλογων». Δέχτηκα έναν μεγάλο όγκο επιθέσεων από δημοσιεύματα διανθισμένα με θεωρίες συνωμοσίας αλλά και καταγγελίες ότι ήμουν το όργανο της δεξιάς που είχε έρθει να ξαναγράψει την Ιστορία. Όμως όλα αυτά με πείσμωσαν περισσότερο.

• Εκείνη την περίοδο μού έκανε πρόταση το Πανεπιστήμιο του Σικάγο να επιστρέψω ως καθηγητής, όπου και παρέμεινα μέχρι το 2003, οπότε εκλέχτηκα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Γέιλ. Εκεί δίδαξα ως το 2018, δημιουργώντας ένα φυτώριο φοιτητών που αυτήν τη στιγμή είναι καθηγητές σε όλον τον πλανήτη. Συμπληρώνοντας τριάντα χρόνια στην Αμερική, αποδέχτηκα την πρόσκληση του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης να αναλάβω την έδρα Gladstone, που είναι η αρχαιότερη στη Βρετανία. Ήταν μια δύσκολη απόφαση, αλλά αισθάνθηκα πως ένας κύκλος έκλεινε και νέες προκλήσεις ανέκυπταν για μένα στο φημισμένο αυτό πανεπιστήμιο του αγγλόφωνου κόσμου.

• Στην Ελλάδα, δυστυχώς, το εκπαιδευτικό σύστημα είναι σε αρκετές του πτυχές παρωχημένο και αναχρονιστικό. Σ’ αυτό συναντάμε πολλές στρεβλώσεις, αφού δεν προάγει την κριτική σκέψη, δεν εστιάζει στην καινοτομία, δεν είναι ευέλικτο και, φυσικά, δεν συμβάλλει όσο θα έπρεπε στην ανάπτυξη των ανθρώπινων δεξιοτήτων. Το μάθημα, για παράδειγμα, λειτουργεί ως ένας διά ζώσης δίαυλος μετάγγισης μιας αυστηρά κωδικοποιημένης πληροφορίας, όπως αυτή έχει αποθηκευτεί στα σχολικά βιβλία. Εδώ και πολλά χρόνια επικρατεί ένα σύστημα με το οποίο βολεύονται όλοι κι αυτό είναι που συντηρεί τη μετριότητα και τη στασιμότητα. Το σχολείο τελικά δεν λειτουργεί ως ένα εργαλείο διανοητικής ανάπτυξης και κοινωνικής κινητικότητας αλλά συχνά μετατρέπεται σε τόπο τέλματος και μιζέριας. Στηριζόμαστε στις πανελλήνιες εξετάσεις επειδή εξασφαλίζουν το αδιάβλητο της διαδικασίας σε μια χώρα όπου κυριαρχεί η καχυποψία για διαφθορά. Αναμφίβολα οι μέθοδοι διδασκαλίας είναι ξεπερασμένες, η αποστήθιση μια πρακτική μεσαιωνική, οι περισσότερες μεταρρυθμίσεις ηττήθηκαν στην πράξη και σε έναν κόσμο που αλλάζει διαρκώς εμείς επιλέγουμε να μένουμε στάσιμοι.

• Ζούμε στην εποχή της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Απαιτούνται γενναίες παρεμβάσεις και θεμελιώδεις αλλαγές προκειμένου να επιτευχθεί η μετάβαση σ’ ένα νέο παραγωγικό μοντέλο με βασικούς άξονες την πνευματική ευρύτητα και ευελιξία. Χρειάζεται να δοθεί βαρύτητα στο στοιχείο της προσωπικής κρίσης, στις διαδραστικές λειτουργίες, στις ευρηματικές εξετάσεις και στην ανάγνωση ή ανάλυση ολόκληρων λογοτεχνικών βιβλίων. Θυμάμαι ότι όταν ήμουν μαθητής στη Γαλλία διάβασα για πρώτη φορά βιβλία της Άγκαθα Κρίστι στο πλαίσιο σχολικών μαθημάτων. Τα προγράμματα σπουδών πρέπει να εκφράζουν τις νέες ανάγκες και να συγκροτούν ένα σύγχρονο και πρωτοπόρο εκπαιδευτικό σύστημα, ικανό να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της εποχής και στις επιταγές της κοινωνίας.

• Στην Ελλάδα κυριαρχεί συχνά μια αίσθηση ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει. Το ίδιο παρατηρείται και στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Φθορές, συνεχείς βανδαλισμοί της πανεπιστημιακής περιουσίας, παραβατικές συμπεριφορές και βιαιοπραγίες εναντίον πανεπιστημιακών είναι πρακτικές που δεν έχω συναντήσει ποτέ στα ξένα πανεπιστήμια που έχω διδάξει. Επίσης, είναι λυπηρό το ότι ο φοιτητής στην Ελλάδα, σε γενικές γραμμές, δεν θεωρεί το πανεπιστήμιο έναν θελκτικό χώρο όπου θα γνωρίσει το αίσθημα του συνανήκειν, με αποτέλεσμα να μην αισθάνεται ότι βρίσκεσαι στο δεύτερο σπίτι του. Ένα ακόμα πρόβλημα είναι ότι η λειτουργία των πανεπιστημίων στηρίζεται συχνά σε πελατειακές σχέσεις, με την έννοια ότι η εκλογή καθηγητών και πρυτάνεων βασίζεται σε συναλλαγές. Νομίζω ότι χρειαζόμαστε μια ριζοσπαστική μεταρρύθμιση με νέα προγράμματα σπουδών και μια εξωστρεφή φιλοσοφία διδασκαλίας που να ευθυγραμμίζονται με σύγχρονες πρακτικές άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

• Έγραψα το βιβλίο Καταστροφές και Θρίαμβοι μετά από σχετική παρότρυνση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων της Οξφόρδης και στην Ελλάδα κυκλοφόρησε τον Ιούνιο του 2015, παραμονές του δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου. Η ανέλπιστη υποδοχή από το εγχώριο αναγνωστικό κοινό με χαροποίησε ιδιαιτέρως και η βασική φιλοδοξία μου ήταν μέσα σε εκείνη τη μαύρη άβυσσο να αναζητήσω μια αισιόδοξη εικόνα. Επίσης, ήταν μια μοναδική ευκαιρία να ξαναδιαβάσω την ελληνική ιστορία και να τη σκεφθώ με έναν τρόπο σφαιρικό που θα αποτελούσε αφορμή για σκέψη και προβληματισμό.

• Φέτος, με την τηλεοπτική της μεταφορά σε επτά επεισόδια, η σειρά «Καταστροφές και Θρίαμβοι» έγινε ένα οδοιπορικό στο παρελθόν μας, μια σύνδεση αυτογνωσίας και αυτοπεποίθησης μέσα από επτά μεγάλους κύκλους της Ιστορίας μας που μοιράζονται κοινά στοιχεία: μεγαλόπνοα σχέδια, μεγάλες καταστροφές αλλά και εντυπωσιακούς θριάμβους. Η επέτειος των διακοσίων ετών από το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης αλλά και δώδεκα χρόνια μετά την έκρηξη μιας πρωτοφανούς οικονομικής κρίσης έδωσε την ευκαιρία να στρέψουμε το βλέμμα μας στο παρελθόν ώστε να μπορέσουμε να φανταστούμε το μέλλον.

• Πολλές φορές μού ασκούν σφοδρή κριτική, με έχουν κατηγορήσει ως «εθνομηδενιστή», «πράκτορα» των ξένων, ακόμη και ως «υμνητή» της χούντας. Πλέον, αυτές οι φωνές δεν έχουν την ίδια ένταση, ίσως γιατί βαρέθηκαν κι αυτοί να μου λένε τα ίδια και τα ίδια εδώ και είκοσι χρόνια. Στην αρχή με επηρέαζε, με σόκαρε το να διαβάζω τέτοιους λιβέλους. Ήταν κάπως σαν να με έριξαν μέσα σε μια αρένα με θηρία.

Κάποτε συμμετείχα σε ένα συνέδριο για την ελληνική ιστοριογραφία, όπου, μετά την ομιλία μου, όλοι όσοι παρευρίσκονταν είχαν εξαγριωθεί. Ο έτερος συνομιλητής αφιέρωσε τη δική του ομιλία αποκλειστικά σ’ εμένα, για να εξηγήσει πόσο κακός επιστήμονας είμαι. Μεταξύ των ακροατών ήταν και ο Δ. Μαρωνίτης, ο οποίος σηκώθηκε, εξέφρασε τη δυσφορία του και με ρώτησε: «Ποια είναι τα πραγματικά κίνητρά σας, κ. Καλύβα;». Αισθάνθηκα σαν να βρισκόμουν σε μια συνεδρίαση κριτικής την εποχή της Κινεζικής Πολιτιστικής Επανάστασης, όπου οι άλλοι με έδειχναν με το δάχτυλο για να με καταγγείλουν. Ήταν ένα είδος δημόσιας τελετουργικής εκτέλεσης. Θυμάμαι ότι στο διάλειμμα, βγαίνοντας από την αίθουσα, ακόμη και οι γνωστοί μου δεν με πλησίαζαν. Είχα, λοιπόν, γίνει ραδιενεργός. Δεν ήθελε κανείς να με πλησιάζει.

• Αυτό, δεν σας κρύβω, ήταν το καλύτερο εμβόλιο, απέκτησα αντισώματα και έχω ανοσία. Μου προξενεί εντύπωση το ότι δεν με έχουν καλέσει ποτέ σε κάποιο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης στην Ελλάδα για να δώσω μια ομιλία, τη στιγμή που με προσκαλούν τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια όλου του κόσμου.

• Ως λαό μάς απασχολεί πολύ η Ιστορία. Ποτέ, όμως, δεν συμπάθησα τις φιέστες. Η επέτειος των διακοσίων χρόνων της Επανάστασης μπορεί να επισκιάστηκε από την πανδημία, άφησε όμως ένα βαθύτερο αποτύπωμα γιατί πραγματοποιήθηκαν σημαντικές δραστηριότητες και παρουσιάστηκαν εξαιρετικές εκθέσεις, ενώ το κυριότερο ήταν ότι αναθερμάνθηκε η ιστορική έρευνα με τη δημοσίευση ορισμένων πολύ σημαντικών βιβλίων. Η ελληνική παθογένεια που με ενοχλεί ίσως περισσότερο είναι η τυπολατρία και ο φόβος της πρωτοβουλίας, αλλά και μια κάποια στενότητα πνεύματος και αντίληψης. Κι αυτό εκφράζει ουσιαστικά έναν πολύ βαθύ συντηρητισμό. Προτιμάμε δηλαδή να κοχλάζουμε μέσα σ’ ένα καζάνι, γκρινιάζοντας και κατηγορώντας συνεχώς άλλους, αντί να ρισκάρουμε την αλλαγή.

• Το αποτέλεσμα της δεκαετούς οικονομικής κρίσης είναι ότι ενθάρρυνε μια λογική χαμηλών προσδοκιών. Η Ελλάδα σήμερα πρέπει να βρει το στίγμα της. Πατριωτισμός στην εποχή μας είναι να αναζητήσουμε ένα συλλογικό όραμα, συνεχίζοντας την ιστορική αλυσίδα που ορίζει την πορεία της σύγχρονης Ελλάδας. Άλλωστε, επαναστατικό για μένα είναι να μπορέσουμε να ελαχιστοποιήσουμε τα μειονεκτήματά μας, να αποδεχτούμε τις αδυναμίες μας και να καταφέρουμε να τις βελτιώσουμε. Η κρίση, ωστόσο, άφησε και κάτι θετικό. Έδωσε τέλος σε κάποιες ψευδαισθήσεις. Δεν υπάρχουν πλέον αυταπάτες και ενηλικιωθήκαμε, πολιτικά και κοινωνικά. Το πολιτικό σύστημα σταθεροποιήθηκε και ευελπιστώ ότι τα κόμματα έμαθαν, σε κάποιο βαθμό, πως το βραχυχρόνιο όφελος και η αποφυγή του πολιτικού κόστους έχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες.

• Δεν θεωρώ ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν εντελώς η «πρώτη φορά αριστερά» γιατί και ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε εμφανιστεί ως ριζοσπάστης σοσιαλιστής ενός τρίτου δρόμου και ενός τρίτου κόσμου. Η αριστερά του 2015, ευτυχώς, προσαρμόστηκε στην πραγματικότητα και πήρε τη σωστή απόφαση όταν φτάσαμε στο χείλος του γκρεμού. Την ίδια στιγμή και το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας έκανε μια ορθή επιλογή, στο πάρα πέντε, επιλέγοντας έναν ηγέτη, τον Κυριάκο Μητσοτάκη, ο οποίος έχει επαφή με τη σύγχρονη πραγματικότητα και δεν εκπροσωπεί την «παλιά δεξιά».

• Στην Αθήνα αγαπώ πολύ τη ζωντάνια της, τους δρόμους και τις γειτονιές. Αναμφίβολα, είναι μια πόλη που σε εκπλήσσει σε κάθε διαδρομή. Από την άλλη πλευρά, με ενοχλεί που πολλές φορές παρατηρείται μια εικόνα εγκατάλειψης. Βλέπουμε κτίρια βανδαλισμένα, πεζοδρόμια σε κακή κατάσταση, αυτοκίνητα παρκαρισμένα ανεξέλεγκτα αλλά και μια ακαλαισθησία, μια αδιαφορία για το κοινό καλό, τον δημόσιο και ιδιωτικό χώρο. Επίσης, επειδή η πρωτεύουσα έχει γίνει προορισμός πια, ελλοχεύει ο κίνδυνος να μετατραπεί το κέντρο της σε ένα μονοθεματικό πάρκο για τουρίστες.

• Το ρίσκο ήταν πάντοτε μέρος της ζωής μου. Άλλωστε, δεν μπορείς να ζεις με τον φόβο μήπως μετανιώσεις για αποφάσεις που παίρνεις. Γι’ αυτό προσπαθούσα να λαμβάνω αποφάσεις για τις οποίες εκ των υστέρων δεν θα μπορούσα να μετανιώσω. Αυτό θα έλεγα σήμερα και σε έναν νέο, να μη μένει στη σιγουριά και στην εξασφάλιση, αλλά να ξεπερνά διαρκώς τα όριά του. Ποτέ δεν μου άρεσε ούτε η βολή ούτε η ασφάλεια. Με είλκυαν οι πειραματισμοί, το καινούργιο, τα άγνωστα περιβάλλοντα, η αναζήτηση μιας νέας αφετηρίας. Είναι μεγάλο προνόμιο να μπορείς να μαθαίνεις διαρκώς. Αυτό δίνει νόημα στη ζωή μας.

• Είμαι ένας άνθρωπος που προσπαθεί να ακούει τον εαυτό του και τις επιθυμίες του. Επέλεξα, λοιπόν, μια ζωή που βασίζεται στην κινητικότητα. Η οικογένεια δεν συμβαδίζει με κάτι τέτοιο, χωρίς να είναι κάτι που έχω αποφασίσει ρητά. Η υπέρτατη ευτυχία είναι να μπορείς να κάνεις τη δουλειά που σου αρέσει. Ο μεγαλύτερός μου φόβος είναι μην εγκλωβιστώ σε ένα κακό βόλεμα που δεν θα μου επιτρέπει να κάνω αυτό που με κάνει ευτυχισμένο. Άλλωστε, πολλά ζωντανά μυαλά έχουν αφυδατωθεί, κλειδωμένα σ’ ένα κλουβί.

• Μου αρέσουν πολύ το περπάτημα στην πόλη, το κολύμπι και η γιόγκα. Η λέξη «Θεός», όπως και η πίστη, δεν σημαίνει, για μένα, πολλά πράγματα, ίσως διότι προϋποθέτει ότι δεν μπορείς να αναθεωρήσεις τις απόψεις σου. Κι εγώ θέλω να μπορώ να αναθεωρώ. Ποτέ δεν μου άρεσε να έχω μια ταυτότητα συμπαγή, σαφή και ανάλλαχτη. Το σημαντικό στη ζωή είναι να δοκιμάζεις και να δοκιμάζεσαι σε καινούργια πεδία. Η κινητήρια δύναμή μας βρίσκεται στην αξία που έχουν τα πράγματα που κάνουμε, τη στιγμή που τα κάνουμε. Το ταξίδι είναι αυτό που μας διαμορφώνει, όχι η άφιξη στον προορισμό.

To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Στέλιος Ράμφος, Φιλόσοφος. ΠΕΝΘΟΣ ΚΑΙ ΑΠΕΛΠΙΣΙΑ

 

Πένθος και απελπισία

Το πένθος είναι τρόπος να μη γυρίσει ο πόνος σε σαδομαζοχιστικό τραύμα. Στην περίπτωση του τραγικού δυστυχήματος των Τεμπών, το πένθος είναι ιδιαιτέρως βαρύ και «άδικο» από τον χαρακτήρα του. Ενας άπειρος σταθμάρχης, αντικαταστάτης των εμπείρων που είχαν ρεπό την αργία του τριημέρου, βάζει στην ίδια γραμμή δύο τρένα κινούμενα το ένα σε αντίθετη κατεύθυνση προς το άλλο. Αδυνατεί να αντιδράσει στα προ του δυστυχήματος προειδοποιητικά στοιχεία και ο όλεθρος επέρχεται. Δεν έχει καμιά σχέση αυτό το κακό με υλικοτεχνικά και οργανωτικά προβλήματα, τα οποία ασφαλώς και υπάρχουν περιμένοντας προ πολλού τη λύση τους. Δυστυχήματα λόγω ελλείψεως ή κακής οργανώσεως μπορεί να συμβούν, αλλά παρόμοιο με αυτό των Τεμπών θα επαναληφθεί μόνον εάν ο σταθμάρχης είναι πάλι άπειρος και ενδεχομένως ψυχοτεχνικά ανεπαρκής.

Ομως, τον πόνο για τα θύματα του δυστυχήματος και την ανάγκη των γονέων και συγγενών να τον αντέξουν με το πένθος, δηλητηριάζει, με απελπισία, η τυμβωρυχία στην οποίαν επιδίδονται πολιτικά συμφέροντα, που επιδιώκουν τη μετατροπή της λύπης όλων μας σε παρανοϊκή εξέγερση. Δεν υπάρχει πιο ψυχοφθόρος συνδυασμός από εκείνον του πόνου με την απελπισία. Πρόκειται για προέκταση του δυστυχήματος, με λογική πολλαπλασιαστή και υπόβαθρο τη μετάλλαξη του πόνου σε μίσος. Είναι γνωστή η διάθεση του πονεμένου άδικα: Αντί να καταστρέψει τη «μοίρα», κάτι αδύνατον, θα ήθελε να καταστρέψει ό,τι υπάρχει γύρω του, οπότε μετά το ξέσπασμα αφήνεται να χειραγωγηθεί σαν ζόμπι. Ενδεικτική είναι η προσπάθεια να φορτωθούν στην κυβέρνηση οι ευθύνες του σταθμάρχη. Σκοπός είναι με τη δική της ενοχοποίηση να αποενοχοποιηθεί η ανεύθυνη συμπεριφορά και μαζί της ένας ολόκληρος κόσμος που με τη μηδενιστική αδιαφορία του κρατάει την κοινωνία μας διαρκώς στα όρια. Ρίζα της κοινωνικής μας καθυστερήσεως είναι ο ψυχικός μας αναχρονισμός, που στο πεδίο της πολιτικής εκφράζεται με αβυσσαλέα δίψα της εξουσίας, η οποία αγιάζει οποιαδήποτε μέσα την εξυπηρετούν. Σε αυτό το πλαίσιο, άνθρωποι εσωτερικά αποτυχημένοι αναζητούν υπαρξιακή επιβεβαίωση στην εξουσία, όχι για να αλλάξουν κάτι προς το καλύτερο, αλλά για να συμφιλιώνονται στα ερείπια, που οι ίδιοι δημιουργούν, με την εικόνα του εαυτού τους. Ετσι, ο Χάρος του άπειρου σταθμάρχη διαφεντεύει επί μονίμου σχεδόν βάσεως την πολιτική μας ζωή ως Διχασμός.

Αντί να καθίσουν συντετριμμένοι όλοι μαζί οι πολιτικοί παράγοντες και να σκεφτούν όχι πια την εξουσία αλλά τον τόπο, να εγκαταλείψουν ένα διαλυτικό παρελθόν για ένα παρόν δημιουργικό, αναγνωρίζοντας ότι το βαθύ νόημα της πολιτικής είναι η συναίνεση για όλα τα μείζονα ζητήματα, κάνουν το παν ώστε να εσωτερικεύσει ο ζαλισμένος μέσος άνθρωπος την ανάγκη για καταστροφή με ψευδαίσθηση λυτρωτικής εξαναστάσεως. Αυτές οι «δικαιοσύνες» είναι της Κολάσεως.

Πηγή: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ ΑΡΒΕΛΕΡ Λήθη χωρίς Κάθαρση.

 

Λήθη χωρίς κάθαρση

Αυτή τη φορά νομίζω ότι ακόμη και οι πενθούντες από τον καναπέ είναι ειλικρινείς. Ισως διότι αυτό που συνέβη θα μπορούσε να είχε συμβεί σε όλους μας. Συνεπώς, ο καθείς μπήκε στη θέση του πενθούντος και γι’ αυτό το συλλογικό τραύμα είναι τόσο βαθύ. Η συμφορά, δε, ήρθε σε μια περίοδο που οι άνθρωποι ένιωθαν κόπωση –αν όχι απογοήτευση– και πραγματικά απαύδησαν. Το δυστύχημα είναι αυτό που μπορεί να κάνει το ποτήρι να ξεχειλίσει. Οταν ο αρχαίος τραγικός ποιητής Φρύνιχος έγραψε τη «Μιλήτου Αλωσις», οι Αθηναίοι του έβαλαν πρόστιμο διότι αναλύθηκαν σε δάκρυα. Οι Ελληνες ήταν πια «δακρυσμένοι» πριν κλάψουν για τα Τέμπη. Πόση κρίση μπορεί να σηκώσει ένας λαός; Ζούμε σε μια περίοδο με ακρίβεια, με τοξικότητα και χυδαιότητα που έχει γίνει καθημερινό φαινόμενο, με τη Βουλή να είναι εργαστήριο υβρεολογίου, με υποκλοπές, με Πολάκηδες. Οι άνθρωποι δεν αντέχουν άλλο.

Το γεγονός στα Τέμπη από μόνο του τα λέει όλα: νέα παιδιά που πήραν το τρένο, διότι είναι το πιο ασφαλές και οικονομικό μέσο, βρέθηκαν σε δρομολόγιο ενός τραγικού θανάτου μέσα στη νύχτα επειδή κάποιος δεν άλλαξε ένα κλειδί. Ηταν μια τραγωδία. Και όπως όλοι ξέρουμε, η τραγωδία θέλει κάθαρση. Στην περίπτωση του «Σάμινα», την προσέφερε ο ίδιος ο ιδιοκτήτης της ακτοπλοϊκής εταιρείας. Στο Μάτι γίνεται ακόμα η δίκη, για τη Μάνδρα δε μιλάει κανείς. Κάθαρση δεν έχει γίνει, λύτρωση δεν έχει έρθει. Τώρα η κοινή γνώμη θέλει δικαιοσύνη. Πώς μπορούμε να προσωποποιήσουμε την ευθύνη; Πιστεύω ότι κανένα κράτος δεν έχει τη δυνατότητα της απόλυτης κάθαρσης. Ο χρόνος που περνάει, η λήθη, θα μας απαλύνουν το πένθος και θα μας κάνουν δυστυχώς να ζήσουμε και άλλα δράματα στο μέλλον. Ο Μπόρχες γράφει ένα μύθο για έναν άνθρωπο που δεν μπορούσε να ξεχάσει τίποτε. Δεν είχε λήθη. Τελικά ο ήρωάς του δεν άντεξε να ζήσει πολύ. Ο συγγραφέας θέλει να πει ότι για τη ζωή η λήθη είναι πιο σημαντική από τη μνήμη.

Το πένθος στην περίπτωση των Τεμπών δεν είναι εξωτερικό, αλλά εσωτερικό, και αυτό με φοβίζει πολύ. Εχω μάλιστα την αίσθηση ότι πάνε ορισμένοι να προκαλέσουν μια κατάσταση που θα θυμίζει τα γεγονότα του Γρηγορόπουλου. Δηλαδή, άνθρωποι που έβγαιναν πια εκτός ιστορίας προσπαθούν πάλι να κάνουν την παρουσία τους ορατή σε όλους. Οπότε παίρνουν το πένθος για να το μετατρέψουν σε «Κοιτάξτε μας». Φοβάμαι, λοιπόν, ότι οι Πολάκηδες θα υπερισχύσουν ξανά.

Γιατί συνέβη αυτό το δυστύχημα στην Ελλάδα; Πάσχουμε από έλλειψη σχεδιασμού και διακρινόμαστε στον αυτοσχεδιασμό. Μα η σοφία είναι να σκέφτεσαι και να μπορείς να διαχειριστείς το χειρότερο, το αναπάντεχο που ενδεχομένως να βρεις μπροστά σου. Εμείς οι 'Ελληνες μόνον όταν έρχεται το χειρότερο σκεπτόμαστε ότι είμαστε ικανοί και για το καλύτερο. Τούτο γίνεται διότι έχουμε διαστρεβλώσει όλη μας την ιστορία. Το πρόβλημα για μένα είναι το «γνώθι σαυτόν». Τι σημαίνει; Μάθε ότι δεν είσαι Θεός. Αν το καταλάβεις αυτό, έχεις κάποια ταπείνωση. Και την ταπείνωση ο ελληνικός λαός δεν την έχει γνωρίσει ποτέ. Αντιθέτως, έχει αναπτύξει την αίσθηση του αδικημένου.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Οι Μύθοι μάς διδάσκουν: Μία απόπειρα ερμηνείας της τραγωδίας των Τεμπών. Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

 «Ο κόσμος όπου αισθάνομαι πιο άνετα, είναι ο Ελληνικός μύθος» (Αλμπέρ Καμύ).

       Αποτελεί κοινό τόπο η διαπίστωση πως τα οδυνηρά παθήματα και οι μεγάλες δυστυχίες και καταστροφές οδηγούν τους ανθρώπους στην αναζήτηση εκείνων των μύθων που ερμηνεύουν το “κακό” και διδάσκουν περί του “πρακτέου”.

         Ο Μύθος στην κλασική εποχή παρέπεμπε στον Λόγο, στην Ομιλία και αργότερα στην Διήγηση. Βασικό στοιχείο του η Φαντασία, η Αλληγορία και ο Συμβολισμός. Οι Μύθοι ιστορικά άλλοτε λειτούργησαν απελευθερωτικά κι άλλοτε ως μηχανισμός υποδούλωσης της ανθρώπινης σκέψης. Εμείς στο παρόν κείμενο κρατάμε τον απελευθερωτικό του ρόλο και τον χρησιμοποιούμε ως κωδικό για την ερμηνεία κάποιων σημερινών γεγονότων .  

                                  Οι λανθάνουσες αλήθειες των Μύθων

          Για τους απαιτητικούς και τους επίμονους οι παραδοσιακοί Αισώπειοι Μύθοι και όχι μόνον (λαϊκοί μύθοι…) αποτελούν πηγή σοφίας και διδαχής για την τεχνική και την τέχνη του καθημερινού μας βίου, αλλά και για την “τέχνη” του “άρχειν”. Οι μύθοι αυτοί αποφεύγοντας τον φθηνό διδακτισμό και το ύφος της κατήχησης αναδεικνύουν κάποιες διαχρονικές αλήθειες, χρήσιμες για “άρχοντες” και ”αρχόμενους”.

         Εμβαθύνοντας ο Αίσωπος στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου κατόρθωσε με τους μύθους του να διατυπώσει διαχρονικές ψυχολογικές αλήθειες που μόνον η Ψυχολογία του Βάθους πολύ αργότερα μπόρεσε να καταγράψει με πειστικό τρόπο. Μέσα από καθημερινές ιστορίες  προβάλλονται Ηθικά Αξιώματα και Στάσεις Ζωής χρήσιμες για την αυτογνωσία του ανθρώπου και για το “δέον” την κοινωνικής του συμπεριφοράς.

                              

          Σχετικά με το περιεχόμενο, την αξία και το ρόλο των μύθων γράφει ο Αβιανός: “Έχεις στα χέρια σου ένα έργο που ευχαριστεί το πνεύμα, γυμνάζει το μυαλό και αναπτερώνει τη διάθεση, ένα έργο που δίνει τελικά μια γνώση του συνόλου της ζωής .Έβαλα δέντρα να μιλούν, θηρία να διαλέγονται γρυλίζοντας με ανθρώπους, πουλιά να λογομαχούν φλύαρα, ζώα να γελούν, ώστε καθένας να μπορεί να βρει το ηθικό αξίωμα που του χρειάζεται διατυπωμένο ακόμη και από άψυχα πράγματα” (Αβιανού Μύθοι).

           Στους τρεις μύθους που ακολουθούν αποπειράται μία συσχέτιση της υπόρρητης “αλήθειας” που κρύβεται σε αυτούς και στα θλιβερά συμβάντα της τραγωδίας των Τεμπών.

           Βασικές συνιστώσες αυτής της συσχέτισης είναι η αξία της προνοητικότητας, η υποκρισία και το ατελέσφορο των πολιτικών και κομματικών αντεγκλήσεων σχετικά με την απόδοση ευθυνών και της ορθής πορείας κάθε κομματικού σχηματισμού. Ο τρίτος μύθος συνιστά μία διαχρονική υπόμνηση για το χρέος όλων μας απέναντι στο γενικό συμφέρον, όταν οι περιστάσεις το επιβάλλουν.

                                       « Ο Αγριόχοιρος και η Αλεπού»

       «Ένας Αγριόχοιρος στάθηκε στις ρίζες ενός δέντρου και ακόνιζε τα δόντια του. Μία Αλεπού τον ρώτησε γιατί ακονίζει τα δόντια, αφού δεν τον απειλεί κυνηγός ούτε κάποιος άλλος κίνδυνος. Ο Αγριόχοιρος είπε: ”Δεν το κάνω χωρίς λόγο. Αν βρεθώ μπροστά σε κίνδυνο, δεν θα ασχοληθώ τότε με το ακόνισμα των δοντιών μου, αλλά θα τα έχω έτοιμα και θα τα χρησιμοποιήσω”». (Αίσωπος).

          Το μήνυμα που αναδύεται από τον παραπάνω Αισώπειο μύθο είναι πασιφανές και αναδεικνύει την αξία  της Π ρ ο ν ο η τ ι κ ό τ η τ α ς, όχι μόνον στον καθημερινό μας βίο αλλά και στον δημόσιο. Κι αυτό γιατί στο βαθμό που ο άνθρωπος  δεν μπορεί να προβλέψει τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε κάθε του βήμα, οφείλει να οργανώσει την άμυνά του και να καλλιεργήσει όλους εκείνους τους μηχανισμούς που θα ελαχιστοποιήσουν την εμφάνισή τους αλλά και τον τρόπο αντίδρασης σε αυτούς.

                    

        Όλα όσα έγιναν γνωστά με το δυστύχημα της σύγκρουσης των δύο μοιραίων τρένων επικυρώνουν με τον πιο δραματικό τρόπο την απουσία κάθε μέτρου πρόνοιας σε περίπτωση ανθρώπινου λάθους. Η απειρία του σταθμάρχη, το ανθρώπινο λάθος και η απουσία μηχανισμών πρόνοιας και διόρθωσης του ανθρώπινου λάθους, όπως και οι εγκληματικές παραλείψεις του κράτους ανέδειξαν περίτρανα πως ως λαός και κράτος λειτουργούμε ως επιμηθείς και όχι ως προμηθείς.

       Είναι επιτακτική ανάγκη στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης να μην αφήνεται τίποτα στην τύχη και να εκπαιδευόμαστε ως άτομα, λαός και ιδιαίτερα ως κράτος στην ορθή κρίση και στην πρόβλεψη ή προνοητικότητα κάθε θλιβερού και απροσδόκητου γεγονότος. Η προνοητικότητα δεν αφορά μόνον την αποφυγή κάθε δυστυχήματος, αλλά και  τον τρόπο αντίδρασης σε αυτό, αν ( αυτό) διαψεύσει και ακυρώσει κάθε προγραμματισμό πρόβλεψής του.

         Συμπληρωματικά προς την αλήθεια-δίδαγμα του παραπάνω μύθου λειτουργεί και η παρακάτω θέση του Πλούταρχου:

             “Μηδέν της τύχης, αλλά πάντα της ευβουλίας και της πρόνοιας”.

                                      « Ο Κάβουρας και η Μητέρα του »

        «Ένας Κάβουρας, καθώς προχωρούσε ανάποδα με το στραβό του βήμα, χτύπησε το καβούκι του στα βράχια της ακτής.

      Η Μητέρα του, που ήθελε να τον δει να προχωράει ανεμπόδιστα του έκανε, λένε, την εξής παρατήρηση: “Μην ξεστρατίζεις από την πορεία σου, παιδί μου, και μην περπατάς ανάποδα και λοξά. Να προχωράς με ζωντάνια και αποφασιστικότητα και να πορεύεσαι με σιγουριά στο δρόμο ίσια μπροστά”.

     “Θα κάνω όπως λες” αποκρίθηκε ο μικρός Κάβουρας”, αρκεί να πηγαίνεις εσύ μπροστά. Κι αν μού δείχνεις το σωστό δρόμο, θα έρχομαι κι εγώ πίσω σου με μεγαλύτερη σιγουριά. Αλλά είναι μεγάλη ανοησία να κάνεις παρατηρήσεις και να ψέγεις τους άλλους, τη στιγμή που εσύ πας ακόμη πιο στραβά”».(Αβιανός).

       Ο μύθος του Αβιανού περιγράφει με καθαρότητα το “ατελέσφoρο” και την υποκρισία κάποιων συμβουλών και προτροπών προς τους άλλους για  την σωστή πορεία, τη στιγμή που εμείς οι ίδιοι βαδίζουμε στραβά. Είναι συνηθισμένο φαινόμενο να συμβουλεύουμε με ευκολία τους άλλους περί του πρακτέου, χωρίς να έχουμε επίγνωση της δικής μας πορείας και συμπεριφοράς.

                 

         Μέσα στο πένθος και στην οργή από τον άδικο θάνατο νέων ανθρώπων τα κόμματα αντί να ζητήσουν ένα “συλλογικό και πολιτικό συγγνώμη” για τον δικό τους “στραβό δρόμο” και την εγκληματική αβελτηρία τους σε θέματα ασφάλειας αλληλοκατηγορούνται για το “πιο κόμμα βαδίζει πιο στραβά”.

          Είναι σημαντικό για το πολιτικό μας σύστημα και το πολιτικό προσωπικό να αποκτήσουν αυτογνωσία αλλά και να καλλιεργήσουν την πολιτική γενναιότητα όχι μόνον στην κριτική τους προς τα άλλα κόμματα, αλλά και στην ανάληψη των πολιτικών ευθυνών τους, όταν κάπου έσφαλλαν ή δεν προνόησαν σωστά. Διαφορετικά, αν δεν διδαχτούμε από την τραγωδία των Τεμπών και αναπαραγάγουμε τις συνήθεις κομματικές ύβρεις, τότε ας μην διαμαρτυρόμαστε για τα παρελκόμενα μιας τέτοιας πολιτικής κακοδαιμονίας.

        Ο λαός απέδωσε με σοφία και γλαφυρότητα την απουσία αυτογνωσίας με το εμβληματικό « Ή στραβός είναι ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε ».

       Προφητικά και διακωμωδώντας την ανάληψη ευθυνών και την αδυναμία διόρθωσης της πολιτικής τακτικής των αλληλοκατηγοριών τραγούδησε ο αείμνηστος Λουκιανός Κηλαηδόνης:

           “Tι θα πει δε φταίμε εμείς / τι θα πει πως φταίγαν οι άλλοι / τι θα πει φταίνε αυτοί / τι θα πει ρε σεις τι θα πει; / Θα πει πως φταίμε κι εμείς, / φταίτε κι εσείς, ναι, φταίνε κι οι άλλοι / Φταίμε κι εμείς, φταίτε κι εσείς, / φταίει κι ο Χατζηπετρής”.

                               O Μύθος με το Κολιμπρί : « Ό,τι μάς αναλογεί »

        «Όταν έπιασε φωτιά το δάσος, όλα τα ζώα χώθηκαν στη λίμνη να σωθούν. Αλλά ένα μικρό Κολιμπρί κουβαλούσε νερό με το ράμφος του, και έριχνε στην καρδιά της φωτιάς.”Τι κάνεις;” τον ρώτησε ο βασιλιάς της νύχτας, το λιοντάρι.”Δεν βλέπεις πως αυτό που κάνεις είναι μάταιο; ”Και το Κολιμπρί απάντησε ψυχρά: ”Κάνω αυτό που μου αναλογεί!”».

        Το λανθάνον νόημα και η κρυμμένη αλήθεια του παραπάνω μύθου είναι η αξία της αισιοδοξίας, της δύναμης, της συμπόνιας, της προσπάθειας και κατεξοχήν της συνειδητοποίησης του χρέους μας προς τους άλλους και το κοινό καλό. Με τρόπο απλό αλλά και ξεκάθαρο μάς υπενθυμίζει πως “ο καθένας πρέπει να πράττει ό,τι του αναλογεί”.

        Μπορεί όλοι μας να νομίζουμε πως δεν μπορούμε να αλλάξουμε πολλά σε αυτήν την χώρα και τον κόσμο. Κάνουμε, όμως, μεγάλο λάθος. Αρκεί ως πολίτες και πολιτικό σύστημα να αλλάξουμε τον εαυτό μας και τις λανθασμένες πρακτικές μας. Δεν χρειάζονται κηρύγματα και  νουθεσίες στους άλλους περί του πρακτέου. Ας μην προσδοκούμε την αλλαγή και την διόρθωση της κοινωνίας και του κράτους μας στις πράξεις και τα έργα των άλλων.

         Ας γίνουμε εμείς το παράδειγμα στους άλλους κάνοντας το ελάχιστο και “ό,τι μάς αναλογεί”. Αυτή είναι η δύναμή μας και η διδαχή.

                                   “Μια στάλα νερού στη Φωτιά”

Οι αρχαίοι Μύθοι, τα Πρόσωπα - Σύμβολα και η Ελλάδα του Πένθους. Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

 “Βουλιάζει όποιος / σηκώνει τις μεγάλες /  πέτρες. / Τούτες τις πέτρες  τις / εσήκωσα όσο / βάσταξα / τούτες τις πέτρες τις / αγάπησα όσο / βάσταξα / τoύτες τις πέτρες, τη / μοίρα μου” (Γ. Σεφέρης).

          Η Ελλάδα μας τα τελευταία χρόνια βρίσκεται στον αστερισμό του θανάτου τόσο από τις φυσικές καταστροφές (Μάτι….), όσο και από ανθρώπινα λάθη και κρατικές παραλείψεις και αβελτηρία (τραγωδία των Τεμπών…). Όλοι διερωτώνται για την αδυναμία της χώρας μας να οργανωθεί ως σύγχρονο κράτος και να ελαχιστοποιεί τις αιτίες και τις συνέπειες κάποιων απρόβλεπτων συμβάντων. Το «Τις Πταίει» του Τρικούπη φαίνεται πως δεν βρήκε ακόμη απάντηση.

           Η “τραγωδία των Τεμπών” πέραν του πόνου και της οργής που επέφερε προκάλεσε κι έναν προβληματισμό όχι μόνον για την κακοδαιμονία της χώρας μας, αλλά  και για τα βαθύτερα αίτιά της. Άλλοι μέμφονται το πολιτικό σύστημα, άλλοι εστιάζουν την κριτική τους στην νοοτροπία και συμπεριφορά των Ελλήνων και κάποιοι άλλοι αναζητούν την αιτία του κακού στο πεπρωμένο της φυλής μας στην διαχρονία.

                              Oι αρχαίοι Μύθοι και τα Πρόσωπα-Σύμβολα

          Δεν λείπουν, ωστόσο, κι εκείνοι που ξετυλίγοντας το κουβάρι φθάνουν μέχρι την αρχαία Ελλάδα αναζητώντας μύθους και πρόσωπα-σύμβολα που διαμόρφωσαν το συλλογικό μας υποσυνείδητο και το ήθος μας. Αν ισχύει το  “Πες μου τον φίλο σου να σου πω ποιος είσαι “ άλλο τόσο ισχύει και το “Δείξε μου τους Μύθους και τα Πρόσωπα - Σύμβολα να σου πω τι Λαός είσαι”.

          Κι αυτό γιατί οι Μύθοι και τα Πρόσωπα-Σύμβολα αποτυπώνουν με καθαρότητα τις αξίες, τα ιδανικά, την ηθική, τα οράματα και την τέχνη του βίου τόσο του ατόμου όσο και του λαού. Άτομα και Λαός μέσα από τους μύθους και τα Πρόσωπα-Σύμβολα αναζητούν απαντήσεις στα καθημερινά προβλήματα, αλλά και σε εκείνα τα θέματα-ερωτήματα που υπερβαίνουν τις νοητικές του ικανότητες.

        Η αναφορά και ο σχολιασμός που ακολουθεί είναι ενδεικτικός και δεν φιλοδοξεί να καλύψει την ολότητα των μύθων και των Προσώπων-Συμβόλων. Εξάλλου από τον πλούτο των αρχαιοελληνικών μύθων ο καθένας μπορεί να αντλήσει εκείνο το μύθο που βρίσκεται κοντά στους ερμηνευτικούς κώδικές του.

                                               Ο Μύθος του Σισύφου

     Η αναποτελεσματικότητα του Ελληνικού κράτους και οι ατελέσφορες προσπάθειές του να πετύχει το βέλτιστον   παραπέμπει στην πορεία-μαρτύριο του Σισύφου. Η χώρα μας, ως άλλος Σίσυφος, κουβαλά την μεγάλη πέτρα και δοκιμάζει τις αντοχές και την υπομονή της για να την φέρει στην κορυφή της προόδου και του εκσυγχρονισμού. Το αποτέλεσμα, χρόνια τώρα, είναι προδιαγεγραμμένο: Παραλείψεις, αβελτηρία, ανοργανωσιά, προχειρότητα, η εξουσία των κολλητών, φαβοριτισμός, νεποτισμός και η κομματικοποίηση των πάντων.

           Κι εκεί που ως χώρα κάνουμε κάποια βήματα ελπιδοφόρα, κάτι συμβαίνει κάθε φορά και ξαναγυρίζουμε στην αφετηρία. Ο Σίσυφος γνώριζε το ατελέσφορο της προσπάθειάς του και συνέχιζε το μαρτύριό του, εμείς ως χώρα και λαός παραδοθήκαμε συνειδητά στην μοίρα μας χωρίς ελπίδα να φθάσουμε κάποτε στην κορυφή; Είναι το βάρος της “πέτρας” που κουβαλάμε ή η παραδοσιακή μας αδυναμία να καταστρώσουμε ένα σχέδιο υπέρβασης και να το υλοποιήσουμε με υπομονή και επιμονή; Ας μην αφήσουμε να δικαιωθεί η ρήση του ποιητή Καβάφη:

        “Eίν ’οι προσπάθειές μας / σαν των Τρώων. / Θαρρούμε πως με / απόφαση και τόλμη / θα αλλάξουμε της  / τύχης την καταφορά, / Όμως η πτώσις μας είναι  / βεβαία. Επάνω, / στα τείχη, άρχισεν ήδη ο  / θρήνος”.

                                    H Πολιτική Ανυπακοή και ο Θερσίτης

         Το ακατανόητο δυστύχημα των Τεμπών δεν σκόρπισε μόνον θλίψη, φόβο και οργή, αλλά επώασε και τροφοδότησε την δυσπιστία προς το πολιτικό σύστημα, συλλήβδην, και το πολιτικό προσωπικό. Καλλιεργείται και εκφράζεται μία ανυπακοή σε αποφάσεις και θεσμούς του κράτους που έχει εκπέσει σε μία κατάσταση βαθιάς ανυποληψίας. Οι ταγοί της εξουσίας δεν εμπνέουν και εγκαλούνται για αδυναμία και έλλειψη πολιτικής ηθικής. Αποτέλεσμα αυτού του κλίματος είναι και η ενίσχυση των επιχειρημάτων όλων εκείνων που ζουν στις παρυφές της “ακραίας πολιτικής γεωγραφίας” και αυτοαποκαλούνται ως αντισυστημικοί.

        “Η ανυπακοή είναι το πραγματικό θεμέλιο της ελευθερίας. Οι υπάκουοι είναι σκλάβοι” (Θορώ).

        Για πρώτη φορά, ίσως, το πολιτικό σύστημα απολογείται σε τέτοιο βαθμό για την ανικανότητά του να “διασφαλίσει τα αυτονόητα” της ζωής των πολιτών. Η ρουσφετολογία και η ακατάσχετη υποσχεσιολογία-δομικές αδυναμίες του πολιτικού μας συστήματος-ενεργοποιούν τους μηχανισμούς αμφισβήτησης και ανυπακοής προς τους τρόφιμους της πολιτικής εξουσίας. Κάποιες εκρήξεις των πολιτών παραπέμπουν στην γενναία αντίδραση του Θερσίτη που κατηγόρησε τον Αγαμέμνονα για πλεονεξία και ατιμία. Ήταν η πρώτη  παγκοσμίως μορφή πολιτικής ανυπακοής.

                               To Πρόσωπο-Σύμβολο του Πρωτεσίλαου

       Η παραίτηση του Υπουργού Υποδομών και Μεταφορών Κ.Καραμανλή, αντί να καταπραϋνει την οργή και τον θυμό των πολιτών, τροφοδότησε ακόμη περισσότερο την δυσπιστία τους προς τους πολιτικούς. Πολλοί ζητούν και τον αποκλεισμό του από το ψηφοδέλτιο της ΝΔ, ως μία ένδειξη πολιτικής ηθικής και γενναιότητας. Οι πολίτες, δηλαδή, ζητούν από τους εκπροσώπους του, όταν το επιβάλλουν οι περιστάσεις και την ανάλογη προσωπική θυσία-αυτοθυσία. Κι αυτό γιατί η άσκηση εξουσίας δεν συνιστά μονάχα πηγή τιμών, αλλά και χώρος προσωπικής ευθιξίας και προσφοράς προς το κοινωνικό συμφέρον.                         

     

        Σε μια παρόμοια περίπτωση ο ομηρικός ήρωας Πρωτεσίλαος γνωρίζοντας τον χρησμό και διακονώντας το γενικό συμφέρον θυσιάστηκε αυτοβούλως, πέφτοντας νεκρός από τα βέλη των Τρώων. Ήταν ο πρώτος Έλληνας νεκρός στον Τρωικό πόλεμο. Οι χρησμοί ήταν ρητοί: Ο πρώτος από τους Αχαιούς που θα αποβιβαζόταν στην Τροία από τα πλοία θα φονευόταν. Ο Πρωτεσίλαος το γνώριζε και δεν δείλιασε να πράξει το πατριωτικό του καθήκον. Τα μεγάλα έργα απαιτούν και μεγάλες θυσίες.

   “Αλλά στα χρόνια ανώτερος καθώς και στην ανδρείαν ήταν ο Πρωτεσίλαος και αν αρχηγόν ελάβαν όμως εκείνον τον καλόν μες στην καρδιά τους είχαν”(Ιλιάδα,Β).

      Μπορεί σήμερα το όνομα και η θυσία του Πρωτεσίλαου να είναι άγνωστα, ωστόσο ο συμβολισμός της πράξης του είναι πασιφανής και δείχνει τον δρόμο του χρέους σε πολλούς.

                                    Ο ιοβόλος Απόλλων και οι Έλληνες

       Στο πένθιμο κλίμα των ημερών κυκλοφορούν και θέσεις που εκπορεύονται από διάφορα κέντρα “δωδεκαθεϊστών” που ζητούν θυσίες για τον εξευμενισμό του ιοβόλου Απόλλωνα. Είναι ένα από τα αναπάντητα ερωτήματα από εποχή του Τρωιού πολέμου μέχρι και σήμερα γιατί ο Απόλλων, που τόσο πολύ λατρεύτηκε από τους Έλληνες, ήταν πάντοτε ο διώκτης μας;

        Πέρα, όμως, από την φαιδρότητα  των δημοσιευμάτων για ανθρωποθυσίες στον εκηβόλο Απόλλωνα,όπως και της δήλωσης γνωστού ιεράρχη για τιμωρία του Θεού εξαιτίας του καρναβαλιού, επείγει και η εθνική μας αυτογνωσία για να πετύχουμε ως λαός να κουβαλήσουμε την “μεγάλη πέτρα” του Σισύφου στην κορυφή, να διατηρήσουμε σε υγιή πλαίσια την πολιτική ανυπακοή και να  προβούμε όλοι (πολίτες, πολιτικοί…) σε “αυτοθυσίες”, τύπου Πρωτεσίλαου, με απώτατο στόχο την ανάταξη της Ελλάδας.

      Οι ανθρωποθυσίες δεν λύνουν προβλήματα, όπως δεν λύνει  προβλήματα και η πολιτική και κομματική εργαλειοποίηση  του θανάτου αθώων ανθρώπων και του πόνου-πένθους των οικείων τους.

                   “Πρώτα να είμαστε άνθρωποι και μετά υπήκοοι” (Θορώ).

                                                   Ό,τι μάς αναλογεί

      Ο παρακάτω ινδιάνικος μύθος μάς διδάσκει το αυτονόητο χρέος όλων μας για μια άλλη Ελλάδα, της Ευθύνης και της Κοινωνικής Προσφοράς.

     «Όταν έπιασε φωτιά το δάσος, όλα τα ζώα χώθηκαν στη λίμνη να σωθούν. Αλλά ένα μικρό κολιμπρί κουβαλούσε νερό με το ράμφος του, και έριχνε στην καρδιά της φωτιάς.”Τι κάνεις;” τον ρώτησε ο βασιλιάς της νύχτας, το λιοντάρι.”Δεν βλέπεις πως αυτό που κάνεις είναι μάταιο; ”Και το κολιμπρί απάντησε ψυχρά: ”Κάνω αυτό που μου αναλογεί!”»

*Xρήσιμα κείμενα: 1.Ο Σίσυφος και οι Έλληνες, 2.Θερσίτης και Πολιτική Ανυπακοή.(Βιβλία: “ΙΔΕΟπολις”, 2.”Σκέψης Εγκώμιον” και blog “ΙΔΕΟπολις”, Ηλία Γιαννακόπουλου)   

    

 

 

« …Όμως κι οι δυο μας αχ και βαχ»: H διπλωματία του Πόνου και του Σεισμού. Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

“Ο άνθρωπος όταν νιώθει πόνο είναι ζωντανός. Όταν όμως νιώθει τον πόνο του άλλου, τότε, ναι, είναι Άνθρωπος” (Ν. Καζαντζάκης).

           Να που οι στίχοι ενός παλιού τραγουδιού (“Μεσ του Βοσπόρου τα στενά”) στάθηκαν ικανοί να υποκαταστήσουν τους διπλωμάτες και τους πολιτικούς στην άμβλυνση της εχθρότητας μεταξύ των λαών (όχι κατ ανάγκην εξαιτίας τους). Για κάποιες ημέρες ίσως “σιωπήσουν” κάποιοι ”ηγέτες” από σεβασμό στην απώλεια ανθρώπινων ζωών. Ίσως οι   φωνασκίες, οι  απειλές  και οι υλακές πολέμου να απουσιάσουν δίνοντας έτσι ελεύθερο χώρο στο περιστέρι της Ειρήνης να πετάει άφοβα.

                         Ο ανθρώπινος Πόνος και η Μικρότητα του ανθρώπου 

          Ο φονικός σεισμός στην Τουρκία και την Συρία κατέδειξε με τον πιο τραγικό τρόπο ότι ο ανθρώπινος πόνος δεν γνωρίζει σύνορα και εθνικότητα. Κατέδειξε, επίσης, πως τους λαούς τους ενώνουν πολύ περισσότερα από όσα τους χωρίζουν. Αποκάλυψε πως κάποια ανθρώπινα γνωρίσματα, όπως η ανθρωπιά, η συμπόνια και η αλληλεγγύη  είναι ικανά να ανατρέψουν τα σχέδια και τις πολιτικές των κρατών τους, όταν αυτά επενδύουν περισσότερο στην “ηθική της δύναμης” και της “επέκτασης” και  όχι στο σεβασμού του διεθνούς δικαίου.

          Στα συντρίμια  του σεισμού που έπληξε την Τουρκία και την Συρία φάνηκε περίτρανα η μικρότητα και η αδυναμία του ανθρώπου απέναντι στην δύναμη της Φύσης. Οι υλικές καταστροφές και οι απώλειες ανθρώπινων ζωών φανέρωσαν τις ευθύνες όλων εκείνων των ηγετών που αντί να οχυρώνουν τα ανθρώπινα έργα (κτίρια) σπαταλούν τον εθνικό τους πλούτο σε αγορά όπλων που από την φύση τους παράγονται για να σκοτώνουν.

                                              Μηχανισμοί Αλληλοβοήθειας  

          Ποιος παραλογισμός και ποια ανθρώπινη ηθική μπορούν να  ερμηνεύσουν αυτόν τον μαραθώνιο των εξοπλισμών με στόχο την στρατιωτική υπερτέρηση. Μία υπερτέρηση που στα πρώτα ρίχτερ εξαϋλώνεται και καθίσταται ακαταμάχητο τεκμήριο της ανθρώπινης ύβρης και όχι σπάνια της γελοιότητας.

          Επειδή ως άνθρωποι δεν μπορούμε να αλλάξουμε ή να ελέγξουμε την λειτουργία των φυσικών νόμων (σεισμός…),καλό θα είναι να διδασκόμαστε τον τρόπο με τον οποίο να προφυλασσόμαστε από αυτούς. Δεν αρκούν τα λόγια συμπάθειας και θλίψης στους πάσχοντες συνανθρώπους μας. Πρέπει να οριστούν “διακρατικοί μηχανισμοί αλληλοβοήθειας  και αλληλεγγύης” σε μόνιμη βάση και όχι όταν η φύση μάς τους υπενθυμίζει με τον θυμό της των πολλών ρίχτερ. Κανείς δεν μπορεί να επικαλεστεί το οικονομικό βάρος μιας τέτοιας πρότασης στο βαθμό που οι κρατικές δαπάνες για συντήρηση και αγορά όπλων προκαλούν ίλιγγο.

         Αλήθεια έχει υπολογιστεί το ετήσιο οικονομικό κόστος των αμυντικών δαπανών Ελλάδας και Τουρκίας; Νομίζω πως ένα αεροπλάνο λιγότερο στον στρατιωτικό εξοπλισμό   και των δύο χωρών θα αρκούσε να καλύψει το οικονομικό κόστος του μηχανισμού αλληλοβοήθειας σε περιόδους κρίσης (σεισμοί, πλημμύρες…). Κι αυτό γιατί δεν υπάρχει καμία λογική να ξοδεύονται μυθώδη ποσά για Rafale και Phantom για μία αμφιβόλου αξίας υπεροπλία και εθνική ασφάλεια.

            Τα νεκρά πτώματα από τον φονικό σεισμό και τα διασωθέντα παιδιά μπορούν να γίνουν οι ένθερμοι κήρυκες μιας άλλης σχέσης μεταξύ των δύο κρατών, της Ελλάδας και της Τουρκίας. Κι αυτό γιατί ο σεισμός αυτός με σιγουριά δεν είναι ο τελευταίος. Ίσα-ίσα για πολλούς σεισμολόγους ο φονικός σεισμός της 7ης Φεβρουαρίου είναι ο προπομπός άλλων. Οι δύο χώρες είναι άκρως σεισμογενείς και κάθε αβελτηρία στην καθιέρωση μόνιμων μηχανισμών ειρήνης και αλληλοβοήθειας θα είναι μοιραία και για τις δύο χώρες. Ό,τι  πρέπει να γίνει, να γίνει τώρα, που ο πόνος και η απόγνωση ραγίζουν καρδιές.

         Αν αληθεύει  επιστημονικά πως μετά τους τελευταίους σεισμούς οι δύο χώρες γεωγραφικά και γεωλογικά πλησίασαν κατά 1,5 μέτρo, τότε γιατί να μην συνομιλούν οι ηγέτες των δύο χωρών; Ερωτήματα και διλήμματα που ταλαιπωρούν τους λαούς εδώ και δεκαετίες.

                                              Η Διπλωματία των Σεισμών

        Όσοι επενδύουν και πάλι στην “διπλωματία του σεισμού” ας  έχουν υπόψη την τύχη των προηγούμενων. Σίγουρα και για πολύ, ίσως, χρόνο να υπάρξουν βήματα προσέγγισης που θα λειάνουν το έδαφος ενός γόνιμου διαλόγου. Ωστόσο, η χρονική ιδιαιτερότητα (εκλογές των δύο χωρών) θα επηρεάσει καταλυτικά τις όποιες προσπάθειες προσέγγισης.

            Ο τούρκος ηγέτης θα επενδύσει τα πάντα σε αυτόν τον σεισμό, αφού αυτός μπορεί να είναι η καταστροφή του αλλά και ο σωσμός του. Εξάλλου από έναν άλλο παρόμοιο σεισμό ο κ. Ερντογάν ευνοήθηκε και κυβερνά την Τουρκία για δύο περίπου δεκαετίες. Η αναβολή των τουρκικών εκλογών-με ό,τι αυτό συνεπάγεται –είναι ένα από τα σενάρια που ακούγονται έντονα στην Τουρκία. Όσοι επιχαίρουν ανοήτως πως ο φονικός σεισμός λάβωσε πολιτικά τον τούρκο ηγέτη, ας μην βιάζονται.

            Στην τουρκική εξωτερική πολιτική χρειάζεται ένας άλλος σεισμός (Πολιτικός, ηθικός, κοινωνικός…) για να ευδοκιμήσει η ιδέα της ειρήνης με την Ελλάδα. Ο ανθρώπινος πόνος και η απελπισία των άστεγων θυμάτων του σεισμού μπορεί να επηρεάσουν  την πολιτική Ερντογάν, αλλά μπορεί και να επωάσουν άλλες συμπεριφορές ως αντιστάθμισμα. Η Τουρκία για τους τούρκους πολιτικούς θα πρέπει να φανεί δυνατή και σε αυτούς τους χαλεπούς γι αυτήν καιρούς. Πολλές φορές μία τέτοια φυσική καταστροφή στάθηκε η αφορμή για την εθνική ανάταση πολλών χωρών.

           Γι αυτό χρειάζεται λεπτός χειρισμός από την πλευρά της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Κι αυτό γιατί οι σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών ιστορικά καθορίζονται από στρατηγικές και εθνικές βλέψεις που υπερβαίνουν τον πρόσκαιρο πόνο και την διπλωματία των σεισμών. Ο ρόλος και ευθύνη της “κοινωνίας των πολιτών” είναι μεγάλος και στις δύο χώρες .Όλοι ελπίζουν να μην χαθεί κι αυτή η ευκαιρία για προσέγγιση μεταξύ των δύο χωρών.

           Η Ελλάδα να είναι έτοιμη να δεχθεί προτάσεις ή και προτροπές-πιέσεις από φίλους και συμμάχους για μία υποχώρηση σε κάποια τουρκικά αιτήματα χάριν μιας διαφαινόμενης τουρκικής υποχωρητικότητας λόγω των σεισμών. Πολλοί μιλούν για την αναγκαιότητα μιας άλλης πορείας (βήμα - βήμα ) των ΕλληνοΤουρκικών σχέσεων.

                                                Τα άνθη της Ειρήνης

        Τα άνθη της Ειρήνης μεταξύ των δύο λαών –χωρών ας ανθίσουν  στα ερείπια του σεισμού. Εξάλλου είναι και μία υποχρέωση όλων στον πόνο  των επιζώντων και στα θύματα του σεισμού. Είναι μία ευκαιρία να γεφυρωθούν τα χάσματα μεταξύ των δύο χωρών και σε αυτά να οικοδομηθεί η νέα ΕλληνοΤουρκική Φιλία.

        Ας ερμηνεύσουμε διαφορετικά τις καταχθόνιες δυνάμεις (Σεισμός) κι ας προσευχηθούμε να επαληθευτούν οι στίχοι του Σολωμού, γιατί έτσι κι  αλλιώς τα λόγια του Καζαντζάκη δικαιώθηκαν πλήρως:

              “Το χάσμα που άνοιξε ο σεισμός, ευθύς  εγιόμισ άνθη".