ΓΛΩΣΣΟδρόμιον: «Άρχεσθαι μαθών, άρχεινεπιστήσει» Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

 Ατρείδη…/ εν σοι μεν ληξω, σέο δ’ άρξομαι, ούνεκα πολλών/ λαών εσσί άναξ»

Ο Νέστορας δηλώνει στον Αγαμέμνονα πως θα αρχίσει και θα τελειώσει από αυτόν γιατί είναι ο βασιλιάς πολλών λαών. Οι αρχαίοι αλλά και οι νεότεροι συνηθίζουμε – τιμής ένεκεν – να αρχίζουμε από τον ανώτερο, χρησιμοποιώντας τις φράσεις:

«Από Διός άρξασθαι», «Από θεού άρξασθαι»

Οι Κορίνθιοι θεωρούν πως οι Αθηναίοι διαπράττουν αδικία αρχίζοντας τον πόλεμο και παραβιάζοντας τις συνθήκες.

«Αδικείτε, ω άνδρες Αθηναίοι, πολέμου άρχοντες»

Γενικά από παλιά πιστεύεται πως η ευθύνη της αδικίας βαραίνει περισσότερο εκείνον που την αρχίζει «Ήρξατο χειρών αδίκων».

«Κάθε αρχή και δύσκολη»

Ο λαός θυμόσοφα επισημαίνει πως πάντα το πιο δύσκολο βήμα μιας προσπάθειας είναι το πρώτο.

Το ρήμα άρχω (ρίζα *αρχ-) απαντάται με δύο σημασίες: Αρχίζω από κάτι (άρχομαι Διός = αρχίζω από το Δία) και κυβερνώ – εξουσιάζω (άρχω του στρατεύματος). Οι λέξεις που παράγονται από το ρήμα άρχω είναι πολλές και εμπλουτίζουν το λόγο μας: αρχή, αρχαίος, αρχείον, αρχικός, άρχων, αρκτέον, αρχαϊκός, αρχήθεν: α.«Η υπόθεση μπήκε στο αρχείο», β.«Οι άρχοντες της χώρας μας χαρακτηρίζονται από ευαισθησία σε θέματα περιβάλλοντος», γ.«Το άγαλμα ανήκε στους αρχαϊκούς χρόνους».

Πλήθος, όμως, είναι και οι σύνθετες λέξεις με α΄ και β΄ συνθετικό λέξη που παράγεται από τη ρίζα *αρχ- του άρχω: αρχαιογνωσία, αρχαιοδίφης, αρχαιολογία, αρχαϊσμός, αρχάριος, αρχέγονος, αρχειοφύλακας, αρχέτυπο, αρχηγείο, αρχηγός, αρχίατρος, αρχιεπίσκοπος, αρχιερέας, αρχιμηνιά, αρχιστράτηγος, αρχιφύλακας, έπαρχος, αναρχία, ύπαρξη, έναρξη, εναρκτήριος, ναύαρχος. α.«Ο Καβάφης υπήρξε έξοχος αρχαιογνώστης», β.«Η συντήρηση των μαρμάρων είναι έργο της αρχαιολογικής υπηρεσίας», γ.«Ο υπουργός αντέδρασε ως αρχάριος στις απαιτήσεις των συνδικαλιστών», δ.«Ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται και οδηγείται ακόμη από το αρχέγονο ένστικτο της αυτοσυντήρησης», ε.«Στα Ομηρικά έπη βρίσκουμε πάμπολλα παραδείγματα αρχέτυπης συμπεριφοράς», στ.«Το αρχηγείο του ΝΑΤΟ μεταφέρθηκε από τη  Λάρισα σε πόλη της Τουρκίας», ζ.«Ο αρχίατρος απαγόρευσε την έξοδο του ασθενούς», η.«Στη Μητρόπολη Αθηνών θα ψαλεί θεία αρχιερατική λειτουργία», θ.«Η αναρχία ως πολιτική ιδεολογία κυριαρχεί ανάμεσα στους νέους», ι.«Η δυαρχία στην κυβέρνηση δημιουργεί λειτουργικά προβλήματα».

Γνωστές, επίσης, είναι και οι φράσεις που έχουν ως πυρήνα τη λέξη αρχή, όπως: α.«Το αυτοκίνητό μου παρουσίασε προβλήματα ευθύς εξαρχής», β.«Άντε πάλι, φτου κι από την αρχή τα ίδια και τα ίδια», γ.«Αφού φοβάσαι, θα κάνω εγώ την αρχή», δ.«Έτσι είναι τα πράγματα, κάθε αρχή και δύσκολη», ε.«Αποτελεί αξίωμα ζωής, το “η αρχή είναι το ήμισυ του παντός”», στ.«Η κυβέρνηση αποφάσισε να προβεί σε βαθιές τομές, αρχής γενομένης από το ασφαλιστικό».

Συχνή, επίσης, είναι και η χρήση (λανθασμένη κατά τεκμήριον) του «κατ’ αρχήν» και «κατ’ αρχάς». Το κατ’ αρχήν σημαίνει: Είναι θέμα αρχής – προσωπικής θέσης, βιοθεωρίας… «Κατ’ αρχήν διαφωνώ με την όλη συμπεριφορά σου προς άτομα που έχουν ανάγκη από προστασία». Το κατ’ αρχάς σημαίνει: Αρχικά… «Ο καταναλωτισμός κατ’ αρχάς είναι προϊόν και σύμπτωμα ψυχολογικού κενού του σύγχρονου ατόμου.

Σημαντική είναι η παρουσία στο νεοελληνικό λόγο της μετοχής άρχοντες που με το χρόνο ουσιαστικοποιήθηκε. Γνωστός είναι ο θεσμός των εννέα αρχόντων στην αρχαία Αθήνα: «Αύται μεν ουν οι αρχαί κληρωταί… οι δε καλούμενοι εννέα άρχοντες».

Ο Προμηθέας προαναγγέλοντας την πτώση του Δία επισημαίνει – απειλώντας πως θα μάθει τη διαφορά του άρχειν (αφέντης) και του δουλεύειν (δούλος).

Στο βαθμό που η λέξη *αρχή παρέπεμπε στην άσκηση εξουσίας υπάρχουν πολλές φράσεις που παραπέμπουν στον τρόπο που πρέπει αυτή να ασκείται: α.«Τον άρχοντα τριών δει μεμνήσθαι», β.«Άρχεσθαι μαθών άρχειν επιστήσει ή το άρχειν πρώτον μαθών άρχεσθαι», γ.«Το άρχειν ήδιστον», δ.«Χαλεπόν άρχεσθαι υπό χείρονος».

Κατεξοχήν, όμως, η φράση που αναδεικνύει το ρόλο της *αρχής= εξουσίας στη διαμόρφωση του ανθρώπινου χαρακτήρα, αλλά και αποκαλύπτει ταυτόχρονα το εσώτερο εγώ του είναι η εμβληματική θέση του Βία του Πριηνέως.

«Αρχή άνδρα δείκνυσι»

 

Ωστόσο η κυριαρχία της έννοιας αρχή είναι απόλυτη σε φράσεις, όπως: Αρχήτ ης αδράνειας, της απροσδιοριστίας, της πλειοψηφίας, της δεδηλωμένης, των εθνοτήτων.

Εν αρχή ην ο Λόγος

Ίσως αυτή η φράση να είναι η πιο εμβληματική στο βαθμό που δηλώνει με τρόπο αξιωματικό την προΰπαρξη του Λόγου = Θεού.

Άμα δε τω ήρι αρχομένω…

 Οι περισσότεροι – λάτρεις ή εχθροί – του αρχαίου λόγου έχουν ταυτίσει τη μαθητική τους ζωή με την παραπάνω φράση που συνοδεύει πολλά κείμενα των αρχαίων, υποδηλώνοντας την έναρξη κάποιας εποχής.

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η: «ΙΔΕΟπολις», Ηλία Γιαννακόπουλου Φιλόλογου.

Στο έργο του Ἀπομνημονεύματα ο Ξενοφών καταγράφει αναμνήσεις όσων άκουσε από τον δάσκαλό του, στις οποίες περιλαμβάνονται και οι ακόλουθες απόψεις του Σωκράτη για τη φιλία

Τοῦτο μὲν πολλῶν ἀκούω, ὡς πάντων κτημάτων κράτιστόν ἐστι φίλος σαφὴς καὶ ἀγαθός, παντὸς δὲ μᾶλλον ἐπιμέλονται οἱ πολλοὶ ἢ φίλων κτήσεως.  

Φίλες και φίλοι καλησπέρα και καλό μήνα, δεύτερη μέρα σήμερα του Φεβρουαρίου και θα μου επιτρέψετε να αφιερώσω την σημερινή ανάρτηση σε έναν υπέροχο φίλο, σοφό φιλόλογο και καταπληκτικό συγγραφέα, με καταγωγή από την ιστορική ΠΙΑΛΕΙΑ ΤΡΙΚΑΛΩΝ το όνομα αυτού ΗΛΙΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ αυτόν τον ΥΠΕΡΟΧΟ φίλο και μοναδικό δοκιμιογράφο είχα την τύχη να τον γνωρίσω πριν 4 χρόνια, αρχικά μέσω των γραπτών του. Στην πορεία συναντηθήκαμε για πρώτη φορά στο cafe retus στα Τρίκαλα και κατόπιν στο Μαγευτικό και Πανέμορφο Γοργογύρι, εκεί πρωτογνώρισα και την Μούσα του την Μοναδική ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΠΙΑΛΕΙΑΣ. Έκτοτε κάθε φορά που έρχεται ο καιρός να επισκεφθούμε την γενέτειρά μας νιώθουμε μεγάλη ανυπομονησία να συναντήσουμε τους εκλεκτούς μας φίλους. Ο Ηλίας είχε την καλοσύνη να μου επιτρέψει να δημοσιεύω τα γραπτά του στο ιστολόγιο της ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΓΟΡΓΟΓΥΡΙΟΥ φίλτατε Ηλία σ' ευχαριστώ πολύ για την πνευματική τροφή που μας προσφέρεις απλόχερα όλα αυτά τα χρόνια, σε ευχαριστώ και εκ μέρος όλων των φίλων που διαβάζουν τα άρθρα σου στο ιστολόγιό μας, ειλικρινά αυτό είναι μεγάλη τιμή για μας. Φίλες και φίλοι ως Τρικαλινός νιώθω υπερήφανος που στην πόλη μας υπάρχει ένας τόσο σημαντικός άνθρωπος του πνεύματος, ο Ηλίας είναι ένας συγκλονιστικός ομιλητής - αφηγητής όσοι διαμένετε στην πόλη των Τρικάλων φροντίστε να παραβρεθείτε σε κάποια ομιλία του και θα καταλάβετε τι εννοώ. Το πιο κάτω κείμενο που ακολουθεί είναι από τον κύριο ΔΕΜΕΡΤΖΗ τον εκδότη της εφημερίδας «Προοδευτική Εύβοια.

Σας χαιρετώ, Επίκουρος ο Γοργογυραίος.

---------------------------------------------------------------------------------------------

Από τον εκδοτικό οίκο «Λιβάνης» κυκλοφόρησε το Μάρτιο 2019 το βιβλίο «ΙΔΕΟπολις», του φίλου συγγραφέα και συνταξιούχου καθηγητή Ηλία Γιαννακόπουλου. Οι ακόλουθες σκέψεις προέκυψαν διαβάζοντας τα κεφάλαιά του – με πολύ ενδιαφέρον πάντοτε – και κάθε φορά με την αίσθηση ότι είμαι ιδεασμένος για το αντικείμενο για το οποίο έγραψε ο Γιαννακόπουλος.

Ο τίτλος ΙΔΕΟπολις παραπέμπει «εις των ιδεών την πόλιν» από το ποίημα «Το πρώτο σκαλί» του Καβάφη (αναφέρεται στην σελ. 27 του βιβλίο του Γιαννακόπουλου).

Αντιγράφω εδώ τους σχετικούς στίχους:

Εις το σκαλί για να πατήσεις τούτο

πρέπει με το δικαίωμά σου νάσαι

πολίτης εις των ιδεών την πόλι.

Και δύσκολο στην πόλι εκείνην είναι

και σπάνιο να σε πολιτογραφήσουν.

Στην αγορά της βρίσκεις Νομοθέτας

που δεν γελά κανένας τυχοδιώκτης».

Σε καιρούς όπου οι τυχοδιώκτες, όχι μονάχα τριγυρνούν στην αγορά, όχι μονάχα γελούν τους πάντες, αλλά και νομοθετούν οι ίδιοι, οι καβαφικοί αυτοί στίχοι φαντάζουν μελαγχολικά αισιόδοξοι. Ωστόσο, πρόκειται για έναν σχετικά νεανικό ποίημα του Καβάφη, που το είχε γράψει 32 χρονών, διατηρώντας, μαζί με την σωματική του ακμή, και την αισιοδοξία του (θα πεθάνει το 1933, στα 70 του, και αφού θα έχει θρηνήσει ποιητικά την χαμένη ωραιότητα, που την εποχή του «πρώτου σκαλιού» ασφαλώς διατηρούσε).

Η αισιοδοξία δεν λείπει και από τον Ηλία Γιαννακόπουλο, ο οποίος συγκέντρωσε σε τόμο με τον τίτλο «ΙΔΕΟπολις» μια σειρά πενήντα τεσσάρων δοκιμίων του, δημοσιευμένων, πριν από την έκδοσή τους σε συλλογικό τόμο, στην ιστοσελίδα «ΑΝΤΙΚΛΕΙΔΙ». Εξαρχής, τα κείμενά του ξεχώρισαν, για μένα, μέσα στην πλούσια, ποικίλη και εκλεκτή σοδειά του «Αντικλειδιού», με την ιδιαίτερή τους δομή. Στην πραγματικότητα, δεν βρήκα άλλη δομή σαν των δικών του κειμένων. Από μακριά «τους γνέφουν»κάτι κείμενα ψυχολόγων, που θίγουν «με γενικό τρόπο» τα ζητήματα της δικής τους ειδικότητας. Υποχρεώθηκα, συνεπώς, να εξετάσω τι ήταν το ιδιαίτερο στην φόρμα αυτών των κειμένων, και η εντύπωσή μου ήταν ότι επρόκειτο για δοκίμια περασμένα μέσα από την κλασική, παραδοσιακή – και συκοφαντημένη–φόρμα της έκθεση ιδεών. Και ο Γιαννακόπουλος έχει βαθύτατα ζυμωθεί με τον συγκεκριμένο τρόπο γραψίματος, λόγω προφανώς του επαγγέλματός του ως παλαιού φιλολόγου.

Έκθεση ιδεών και Δοκιμιακός Λόγος

Έτσι, μπαίνει κανείς στον πειρασμό να ορίσει την συγκεκριμένη φόρμα. Ως «έκθεση» νοείται η παρουσίαση ενός συνόλου στοιχείων σε μια συντεταγμένη σειρά, όπως εκθέτεις τα εκθέματα ενός μουσείου, ή μια συλλογή πινάκων, ή τις τελευταίες εκδόσεις ενός εκδοτικού οίκου. Η έκθεση νοηματοδοτεί, τρόπον τινά, τα πράγματα που εκτίθενται, έτσι ώστε το καθένα να λαμβάνει μιαν«ανάλογη» (με τον εαυτό του, αλλά και με την «σύλληψη» (concept) της έκθεσης θέση). Εδώ, στην «έκθεση ιδεών», συνεπώς, εκτίθενται «ιδέες».

Ως «έκθεση ιδεών», λοιπόν, νοείται η συντεταγμένη παράθεση των ιδεών, κατά τρόπο που να «βγάζει νόημα», καθώς οι ιδέες που εκτίθενται συσχετίζονται η μία με την άλλη, έτσι ώστε να σχηματίζεται ένα υπερκείμενο σχήμα από την κατάταξή τους. Το υπερκείμενο αυτό σχήμα μπορεί να υπάγεται σε υποπεριπτώσεις, όπως το πρόβλημα και η λύση του, ή θέση – αντίθεση – σύνθεση. Στο πλαίσιο αυτό, οι ιδέες, σαν ζωντανά όντα, στον μεταξύ τους συνδυασμό, γεννούν νέες ιδέες.

Οι Μεγάλες Συγκρούσεις

Έτσι, για παράδειγμα, ο Γιαννακόπουλος, στο κεφάλαιό του «Οι Μεγάλες Συγκρούσεις» (σελ. 56-73) οργανώνει σε ζεύγη αντιθέτων φιλοσόφους και επιστήμονες: Ηράκλειτο και Παρμενίδη, Πλάτωνα και Αριστοτέλη, Άνταμ Σμιθ και Καρλ Μαρξ, Αϊνστάιν και Χάιζεμπεργκ. Θέλει προσοχή εδώ το ότι μια τέτοια οργάνωση, όσο κι αν στηρίζεται στα δεδομένα για τον καθένα από τους φιλοσόφους ή επιστήμονες που οργανώνονται σε τέτοια σχήματα, είναι απλοποιητική: επιλέγει τα σημεία του κάθε φιλοσόφου ή επιστήμονα, ο οποίος μπορεί, εξεταζόμενος καθ’ εαυτόν, να δώσει μια διαφορετική εικόνα, πιο ολοκληρωμένη. Η διαφορά του να δεις ολόκληρο τον φιλόσοφο, καθ’ εαυτόν, από το να τον εκθέσεις συγκριτικά με κάποιον άλλο, όπως κάνει ο Γιαννακόπουλος, είναι ότι, με τον πρώτο τρόπο, έχεις μια πολλαπλότητα τρόπων σκέψης και ύπαρξης, λ.χ. είτε κατά τον Πλάτωνα είτε κατά τον Αριστοτέλη, ενώ με την δεύτερη εξέρχεσαι και από τους δύο και κατευθύνεσαι προς μια «καθολική» εικόνα, η οποία θα μπορούσε να είναι και πιο φτωχή από του Πλάτωνα ή του Αριστοτέλη, του καθενός ξεχωριστά (είπαμε: η εικόνα του καθενός είναι απλοποιημένη – απλοποιείται και για τις ανάγκες της σύγκρισης, και κατά τη σύγκριση και, ακόμα περισσότερο, μετά την σύγκριση), αλλά, από την άλλη πλευρά, υποκείμενη σε λογισμό, με κατεύθυνση την ενότητα, μία ενιαία και καθολική εικόνα, απαλλαγμένη από τις ιδιαιτερότητες και αντιφάσεις των κατ’ ιδίαν φιλοσόφων και επιστημόνων – ή, τουλάχιστον, με τους τελευταίους να εμπλέκονται σ’ έναν διάλογο μεταξύ τους. Από την σκοπιά της «έκθεσης», ως είδους άμεσης φιλοσοφικής καταγωγής, το εργαλείο ονομάζεται «αφαίρεση», δηλαδή αφαιρείται ο φιλόσοφος, και κρατούνται εκείνα τα στοιχεία που επιλέγονται για τις ανάγκες της σύγκρισης και της κατάταξης. Έτσι, τα πράγματα υπάγονται στους κανόνες μιας φιλοσοφικής λογικής.

Η έκθεση είναι μια φόρμα ολιστική. Το σχήμα μιας έκθεσης είναι, από μιαν άποψη, «ολοκληρωμένο»- έχει αρχή, μέση και τέλος, αλλά μπορεί να αφήνει και ένα άκρο ανοιχτό – να τελείωνει με ορισμένα ζητήματα «ανοιχτά», ή με μια προτροπή για την εφαρμογή στην πράξη.

Η Έκθεση ως μαιευτική μέθοδος

Και πού βρίσκει κανείς τις ιδέες της έκθεσής του; Θυμάμαι, την δεκαετία του ’70, όταν, στο σύντομο πέρασμά μου από φροντιστήριο για τις δικές μου εισαγωγικές, ο φροντιστηριακός φιλόλογος, ο Γιώργος Σουρέλης μας δήλωνε – στο εισαγωγικό του μάθημα – αρκετά παραστατικά, δηλαδή με κίνηση και των χειρών, ότι «οι ιδέες βρίσκονται μέσα μας». Αν είναι έτσι, έχουμε μια καταγωγή του είδους από τον Ελληνικό φιλοσοφικό στοχασμό και, εν προκειμένω, από την Σωκρατική παράδοση της «μαιευτικής». Μόνο που, αντί για έναν Σωκράτη μαιευτήρα, την μαιευτική την κάνουμε εμείς οι ίδιοι. Εμείς οι ίδιοι ξεγεννούμε τις ιδέες μας.

Κρατάμε την στενή συγγένεια της συγκεκριμένης φόρμας με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, για ορισμένες επισημάνσεις. Κατά πρώτον, η μέθοδος της αναζήτησης των ιδεών εντός δεν είναι αποκλειστική. Εννοείται ότι προηγείται από ή συνοδεύει ένα στάδιο έρευνας σε ιδέες άλλων ή σε πορίσματα της επιστήμης. Όμως, σε μια στιγμή, ο συγγραφέας μιας έκθεσης ιδεών μένει αυτός και οι ιδέες, όπως τις έχει περισυλλέξει. Μπορεί ο εκθέτης να εκθέτει δικές του ιδέες (όπως ο ζωγράφος τους πίνακές του), μπορεί και ιδέες άλλων. Αλλά το υπερκείμενο σχήμα είναι «δικό του», δηλαδή «της έκθεσης», του κειμένου του. Αυτός είναι ένας λόγος και της εχθρότητας που έχει ξεσηκώσει αυτό το είδος (ένας από τους πολλούς). Είναι σαν να σου ζητάνε να πας με τα πόδια εκεί που ο άλλος προσφέρεται να σε πάει με το αυτοκίνητο.

Δεύτερον, η έκθεση ιδεών δεν είναι ένα υποκειμενικό είδος. Είναι αντικειμενική. Αυτό, στο βάθος, υπονοεί έναν συγκεκριμένο «ρεαλισμό» των ιδεών. Δηλαδή ότι οι ιδέες είναι αυτές που είναι, αυτές που ορίζονται, αυτές που καταλαβαίνουμε, αυτές που προκύπτουν, κι έχουν κι από πίσω μιας «αντικειμενική» υπόσταση, όχι της τάξεως, αναγκαστικά του Πλατωνικού ρεαλισμού, αλλά πάντως πάνω τους πατάς σε στέρεο έδαφος – μπορείς και να χορέψεις! Αυτός είναι ένας επίσης λόγος για την εχθρότητα που συναντά το συγκεκριμένο είδος γραφής, από την πλευρά ενός «θετικισμού», ή μιας σχετικότητας, κατά την οποία αν κάτι υπάρχει, αυτό είναι τα «αντικειμενικά» δεδομένα, με άλλα λόγια ό,τι είναι «μετρήσιμο». Οι ιδέες, οι κατατάξεις τους, δεν μπορούν να μετρηθούν, γιατί έχουν να κάνουν με αξίες∙ κι αυτό το πράγμα κουλτούρες ολόκληρες το εχθρεύονται και εργάζονται για να το αποκλείσουν από τον τρόπο του σκέπτεσθαι του σημερινού ανθρώπου.

Λόγος ουμανιστικός

Θα μπορούσε να προστεθεί και κάτι πιο συγκεκριμένο: ότι η έκθεση ιδεών είναι ένα είδος λόγου ουμανιστικό, στραμμένο όχι μόνο προς την γραφή, αλλά και τα γράμματα, που έχει ενσωματώσει, κατά τρόπο περίπου αναπόσπαστο, αξίες όπως του διαφωτισμού (όχι τυχαία, το βιβλίο τελειώνει μ’ έναν ινδιάνικο μύθο για το φως, σελ. 234-238) και της δημοκρατίας (βλ. και το δοκίμιο «Σκέψη – Ελευθερία – Δημοκρατία», στις σελ. 56), και αναφορές στους αρχαίους Έλληνες (βλ. και το αφιερωμένο στην «Φιλοσοφία» κεφάλαιο, σελ. 74-97), Λατίνους και νεότερους «δόκιμους», συγγραφείς (ιδίως φιλοσόφους, λ.χ. Σαρτρ). Έτσι, δεν είναι τυχαίο το ότι, στον τίτλο του βιβλίου, οι «ιδέες» συναρτώνται προς την «πόλη», ως ΙΔΕΟπολις. Η Πολιτεία των Ιδεών συγκροτείται στην Ιδέα της Πολιτείας και η Πολιτειολογία, η οποία στηρίζεται σ’ αυτή τη μέθοδο, είναι συγκεκριμένη και διόλου ουδέτερη. Εδώ εντοπίζεται μια τρίτη ομάδα αντίθεση, ή/και αντιπάθειας προς το συγκεκριμένο είδος. Το να είναι η Πολιτεία ο ορίζοντας και ο προορισμός της γραφής, υποβάλλει ένα είδος λειτουργιστικής θεώρησης των πραγμάτων. Το «άλλως – δύνασθαι – πράττειν» μιας τέτοιας θεώρησης είναι η συγκρουσιακή, δηλαδή αυτή που βλέπει τις κοινωνικές τάξεις σε ασυμφιλίωτη σύγκρουση μεταξύ τους. Συγκριτικά, θεωρείται είδος συντηρητικού καθωσπρεπισμού, επικύρωσης της αυθεντίας – και υποκείμενο στο «σφάλμα σκέψης ενώπιον της αυθεντίας» (authoritybias), είδος ελάχιστα «επαναστατικό».

Η δική μου γνώμη είναι ότι, παρ’ όλο που η συγκεκριμένη φόρμα είναι επιλογή, αυτού του είδους η τακτοποίηση των ιδεών σε μια μορφή με νόημα και παραγωγικότητα, πάνω σε δοσμένο θέμα, με αξίωση ή/και κατεύθυνση αντικειμενικότητας και στην κατεύθυνση της διαμόρφωσης ενός καθολικού λόγου με πολιτειακό ορίζοντα, συνιστούν μια δομή βαθύτερη σε κάθε σκέψη, και εγγενή σε κάθε λόγο.

Ο Αγγλοσαξωνικός θετικισμός, ένα δόγμα της εχθρότητας σε κάθε είδους ρητορική και με την λατρεία του «μετρήσιμου», εδώ αποτελεί, συγκριτικά, μιαν άλλη επιλογή, η οποία, όσο κι αν μπορεί να θεωρηθεί απαραίτητη και σημείο στήριξης κάθε δοκιμίου τύπου «έκθεσης ιδεών», καταντά ευνουχιστική και απάνθρωπη, όταν διεκδικεί αποκλειστικότητα, και καταλήγει πουριτανισμός, έλεγχος της σκέψης και αλλοτρίωση∙ είναι επικίνδυνος.

Προσωπικά, με ελκύει ένα είδος κειμένου όπου ο συγγραφέας εκθέτει μία ιδέα – μία δική του ιδέα – και όχι όλες τις ιδέες γύρω από ένα αντικείμενο∙ ένα πρόβλημα, το οποίο θα παρατίθεται και θα λύνεται, κατ’ ευχήν, με την βεβαιότητα ενός μαθηματικού – καλύτερα: γεωμετρικού – προβλήματος.

Μια εξ ολοκλήρου πρωτότυπη ιδέα, ακόμα κι αν είναι δομημένη με λογική σιδερένια, αλλά πάνω στη βάση: «αυτό είναι, κι αν θέλετε το δέχεστε, αν δεν θέλετε μην το δέχεστε», είναι κάτι το διαφορετικό. Μια «ξυγγραφή», όπου ο συγγραφέας αδιαφορεί πλήρως εάν και πόσοι θα τον διαβάσουν, εάν και πόσοι θα τον δεχτούν, εάν και πόσοι θα το «αγοράσουν», τρόπον τινά, ακόμα κι αν είναι κατά πάντα δομημένη σε φόρμα «έκθεσης ιδεών», εκφεύγει αυτομάτως του είδους.

Λέξεις και Σκέψη

Εν τέλει, η θεμελιώδης υπόθεση της «έκθεσης ιδεών» είναι και το προπατορικό αμάρτημα. Η θεμελιώδης αυτή υπόθεση είναι ότι ο λόγος αντικατοπτρίζει την σκέψη, και η σκέψη τα πράγματα. Το ζήτημα αναπτύσσεται από τον Γιαννακόπουλο στα τρία δοκίμια του Κεφαλαίου «Το βασίλειο των λέξεων», σελ. 28-42 του βιβλίου, που είναι τα εξής: 1. Γλώσσα και κόσμος, 2. Γλωσσικός διεθνισμός και γλωσσική αφυδάτωση, 3. Λέξεις και πολιτική εξουσία. Μέσω του λόγου, συνεπώς, κάποιος μπορεί να διερευνήσει και να τακτοποιήσει τα πράγματα – και εν τέλει τα κοινωνικά/πολιτικά πράγματα, αφού στην κοινωνία και στην πολιτική εκβάλλει, εν τέλει, ο δοκιμιακός λόγος. Συναφώς, και ο άνθρωπος ορίζεται κοινωνικά και αναλαμβάνει την κοινωνική του ευθύνη μέσω μιας λέξης (ίσως και μέσω περισσοτέρων λέξεων): του ονόματός του (αντίστοιχα: πατρωνύμου, πατρίδας, και όσων τυχόν άλλων στοιχείων κριθούν αναγκαία – βλ. δοκίμιο με αναφορά στο επεισόδιο του Οδυσσέα στο νησί των Κυκλώπων, «Ούτις, ο Κανένας: από το σκοτάδι στο φως», σελ. 90-94).

Αντίδοτο στην Χειραγώγηση

Πρέπει να ενισχύεται κάθε φορά το στοιχείο της αντικειμενικότητας. Παραίτηση από την θεμελιακή δομή της έκθεσης – που είναι η σκέψη δια του λόγου για την ρύθμιση μιας πράξης – σημαίνει παραίτηση από μια θεμελιακή ανθρώπινη ιδιότητα, όπως το περπάτημα. Και τελικά ο άνθρωπος θα έχει αναπτύξει την σχετική αναπηρία, αντί γι’ αυτόν θα σκέφτονται άλλοι. Αντίθετα, μια καθαυτό ανάπτυξη της δοκιμιακής σκέψης – ως ελεύθερης και αυτεξούσιας – αποτελεί ένα εκ προοιμίου αντίδοτο σε προβλήματα χειραγώγησης της σκέψης, την «μετα-αλήθεια» και την «προπαγάνδα» (σελ. 144-151). Στην πραγματικότητα, ένας βαθύτερος λόγος της αντιδημοφιλίας της μορφής αυτής λόγου – και σκέψης – είναι ότι θεωρείται ότι είναι εγγενώς συνδεδεμένη με αξιακές δομές μιας πιο στέρεης κοινωνικότητας, οι οποίες δεν «αποδίδουν» σε μια ατομοκεντρική κοινωνία. Η αποκήρυξη της μορφής, δηλαδή, είναι όχημα της επιλογής μιας ατομικής πορείας, προς μια ατομικά ορισμένη «επιτυχία».

Η τεχνική της μεσότητας

Ο Γιαννακόπουλος στα δοκίμιά του έχει μια μάλλον αριστοτελική δομή. Επιλέγει το θέμα του, εκθέτει τις αντίθετες απόψεις που έχουν εκτεθεί (από άλλους) πάνω στο θέμα αυτό, και αναζητά μια λύση η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «μεσότητα», αριστοτελικού τύπου, με τον τρόπο του, λ.χ. ανάμεσα στο θράσος και την δειλία, η μεσότητα είναι η ανδρεία. Έτσι, λ.χ. ανάμεσα στην τυραννία των «ιδεολογιών» («ιδεοληψία») και στο «άλλο άκρο», το «ιδεολογικό κενό», προκρίνεται η «ανεκτικότητα (της κάθε ιδεολογίας) προς τις άλλες ιδεολογίες» («Το τέλος των ιδεολογιών», σελ. 13-17). Η μεσότητα ανάμεσα στο «να θεωρείς ως δεδομένα κα αδιαμφισβήτητα τα σύνθετα πνευματικά φαινόμενα» (δικαιοσύνη, ελευθερία κ.τ.λ.) και στο «να θεωρείς τα πάντα ως αδιάγνωστα και απροσδιόριστα», είναι η αμφισβήτηση (μεσότητα ανάμεσα στον άκρατο δογματισμό και τον απερίσκεπτο σκεπτικισμό («Σκέψη και αμφισβήτηση», σελ. 46-49). Ο «ρεαλισμός» εντοπίζεται ως μεσότητα, ανάμεσα στην διαρκή εξέγερση (ή/και αυταπάτη) της «ελευθερίας» και στην μοιρολατρική υποταγή στην «αναγκαιότητα» (κεφάλαιο «Ελευθερία», σελ. 108-122 του βιβλίου). Και με τον σκεπτικισμό διαπλέει ο Γιαννακόπουλος τις συμπληγάδες της πολιτικής (σελ. 123-143): την πολιτική ανυπακοή (ανάμεσα στην απόλυτη νομιμοφροσύνη και την γενική ανυπακοή στον νόμο), τον Μάη του ’68 (ανάμεσα στον κομφορμισμό και την ολική άρνηση ή μηδενισμό), τον ναζισμό και τον κομμουνισμό (η ιδεολογία κρίνεται χωριστά από την εφαρμογή της στην πράξη), τον λαϊκισμό και τον φόβο.

Επιμύθιο

Σε μια κάτοψη, ο αναγνώστης του βιβλίου του Γιαννακόπουλου νοιώθει ότι βγαίνει από το βιβλίο (κάθε φορά που το ανοίγει και κοιτάει, ή ξανακοιτάει, διαβάζει ή ξαναδιαβάζει τα δοκίμιά του) έχοντας κάνει μια προκαταρκτική διερεύνηση σε μια σειρά ζητημάτων του σύγχρονου κόσμου, και έχοντας αποσπάσει έναν χάρτη του κόσμου και των ιδεών – κάπως ρευστό, όπως ρευστός είναι και ο κόσμος – και μια μεθοδολογία προσέγγισης του κόσμου, μέσω των λέξεων και της ελευθερίας της σκέψης. Έχει «δειχτεί», και ο αναγνώστης υποχρεούται να το δεχτεί, ότι η προσέγγιση του κόσμου γύρω μας και του κόσμου των ιδεών με όργανο την γλώσσα και τις λέξεις, μπορεί να απολήξει σε σχήματα ευρύτερου κύρους, δηλαδή ότι, όσο πιο ελεύθερη γίνεται η σκέψη, τόσο πιο πειστικά – και, στο μέτρο αυτό, υποχρεωτικά – τα προϊόντα της.

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου με ένα συμπυκνωμένο λόγο περιγράφεται ο βηματισμός του διαχρονικού ανθρώπου με νομοτελειακό προορισμό να καταστεί πολίτης στην Ιδεών την Πόλιν, την «ΙΔΕΟπολη».

«Οι ιδέες δεν είναι μόνο εργαλεία γνώσης, αλλά κτητικές οντότητες.

Οι ιδέες μάς χειραγωγούν περισσότερο από ό,τι τις χειραγωγούμε εμείς»

(Εντγκάρ Μορέν)

«Είμαστε όλοι – άνθρωποι, κοινωνίες, πολιτισμός – γεννήματα των ιδεών, από τη στιγμή που εμείς, ως δημιουργοί τους, τις χρησιμοποιούμε για να αποκωδικοποιήσουμε την πραγματικότητα. Κάθε πνευματικό μας βήμα εμπεριέχει μια ιδέα ως πλοηγό. Οι ιδέες μάς καθορίζουν, αλλά και μάς χαρακτηρίζουν.

Οι λέξεις μας, οι συγκρούσεις μας, η φιλοσοφία μας, ο πατριωτισμός μας, η ελευθερία μας, η πολιτική μας συμπεριφορά, οι μηχανισμοί χειραγώγησης, ο τρόπος που ερμηνεύουμε τον εσωτερικό μας κόσμο, το μέγεθος της αγωνιστικότητάς μας, το πώς βλέπουμε τον ρόλο και τη θέση μας στη ζωή και στην κοινωνία, το πώς αντιδρούμε στα σύγχρονα φαινόμενα, το πώς ορίζουμε το χρέος των πνευματικών ανθρώπων, την ευθύνη μας απέναντι στο φυσικό περιβάλλον και, τέλος, το πώς χειριζόμαστε τον χρόνο είναι πλημμυρισμένα από τις ιδέες και τα παράγωγά τους.

Είμαστε όλοι πολίτες στων «Ιδεών την πόλιν», στην ΙΔΕΟ-πολη. Οι ιδεολογίες, οι ιδεοληψίες, τα ιδεολογήματα, τα ιδανικά, τα ιδεώδη και ο ιδεαλισμός  διαποτίζουν κάθε ενέργειά μας και συνθέτουν με έναν μυστηριακό τρόπο, την τοιχογραφία τόσο των παραδοσιακών όσο και των σύγχρονων κοινωνιών.

Χωρίς φανατισμούς, δόγματα και προκαταλήψεις τα δοκίμια του βιβλίου μπορούν να βοηθήσουν να δούμε την αθέατη πλευρά της πραγματικότητας και της ζωής. Οδηγός μας η επινοητικότητα του Οδυσσέα, η «αυθάδεια»του Θερσίτη, η προσπάθεια του Σίσυφου και βέβαια το Απολλώνειο φως. Γιατί σύμφωνα και με τον Αισχύλο «φάος σκότω αντίμοιρον».

Κωστής Δεμερτζής

Εκδότης της εφημερίδας

«Προοδευτική Εύβοια

ΓΛΩΣΣΟδρόμιον: «Ουκ αν λάβοις…» - Ιανουαρίου. Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

«Ατρείωνα δ’ έπειτα χόλος λάβεν, αίψα δ’ αναστάς ηπείλησεν μύθον, όδη τετελεσμένος εστί».(Ιλιάδα, Α, 387-88)

Η φιλονικία μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα επέφερε πολλά δεινά στους Έλληνες. Ο θυμός (χόλος) καταλαμβάνει και τους δύο και τους οδηγεί σε ενέργειες οριακές (λάβεν).

«υπερμαχούμαι   καπί πάντ’ αφίξομαι,/ ζητών τον αυτόχειρα του φόνου λαβείν τω Λαβδακείω».(Σοφοκλής, «Οιδίπους Τύραννος», 265-67)

Ο Οιδίποδας διακηρύσσει, ως βασιλεύς της Θήβας, να συλλάβει τον φονιά του Λαΐου για να σωθεί η πόλη. Ωστόσο φονιάς είναι ο ίδιος – πατροκτόνος. Κι εδώ ακριβώς ανιχνεύεται το τραγικό στοιχείο. Κάθε, δηλαδή, στοιχείο από την έρευνα επιβαρύνει τον Οιδίποδα«Έστι δε περιπέτεια μεν η εις το εναντίον των πραττομένων μεταβολή» (Αριστοτέλης), (λαβείν).

Το ρήμα *λαμβάνω – συχνό στον αρχαίο όσο και στον νεοελληνικό λόγο – προέρχεται από τη ρίζα *λαβ-(λαβείν, λαβή) όσο κι από τη ρίζα *λαφ- (είληφα – λάφυρο). Πολλές λέξεις παράγονται από το θέμα *ληψ-/*ληπ-(λήψη, λήπτης).

 Η κυρίαρχη σημασία του είναι το «παίρνω», το αποδέχομαι, το πιάνω. Ως σύνθετο με προθέσεις, λαμβάνει πλήθος σημασιών, όπως: αντιλαμβάνομαι = κατανοώ, απολαμβάνω = δοκιμάζω μεγάλη ευχαρίστηση.

Οι παράγωγες λέξεις του λαμβάνω είναι πολλές, όπως: λήμμα, λήψη, λαβή, λάφυρο, λήπτης, ληπτός, λαβίς, λήπτωρ. α.«Στο τέλος του λεξικού υπάρχει ένα πλουσιότατο λήμμα», β.«Οι νικητές πήραν πολλά λάφυρα μετά τη μάχη», γ.«Η λαβή του πιστολιού είναι πλαστική», δ.«Οι χειρουργικές λαβίδες προκαλούν τρόμο στους ασθενείς», ε.«Η αστυνομία θα προβεί στη λήψη των απαραίτητων μέτρων για την ομαλή διεξαγωγή του αγώνα», στ.«Ο λήπτης μετά την έξοδό του από το νοσοκομείο ευχαρίστησε την οικογένεια του δότη του ζωτικού οργάνου, της καρδιάς».

 Αρκετές, επίσης, είναι και οι σύνθετες λέξεις με α΄ ή β΄ συνθετικό έννοιες παράγωγες του λαμβάνω: συλλήβδην, υπόληψη, κατάληψη, καταληψίας, επανάληψη, ανάληψη, πρόληψη, προληπτικός, προκατάληψη, μετάληψη, παραλαβή, παραλήπτης, περίληψη, απολαβή, σύλληψη, χειρολαβή, ασύλληπτος, θρησκόληπτος, εργολάβος, επιληψία, ιδεοληψία.

Οι παραπάνω λέξεις με την κυριολεκτική και μεταφορική τους σημασία εμπλουτίζουν το λόγο μας: α.«Θίχτηκε η υπόληψή μου», β.«Η κατάληψη του υψώματος 215 ήταν δύσκολη», γ.«Η επανάληψη θεωρείται μητέρα της μάθησης», δ.«Οι προλήψεις χαρακτηρίζουν ανθρώπους αμαθείς», ε.«Κατά τη θεία Μετάληψη οι πιστοί συμμετέχουν στα πάθη του Κυρίου μας», στ.«Ο δολοφόνος παραμένει ασύλληπτος», ζ. «Οι θρησκόληπτοι μένουν στην επιφάνεια του θείου λόγου», η.«Το έργο ανέλαβε γνωστός εργολάβος», θ.«Ο ασθενής εμφάνισε φαινόμενα επιληψίας», ι.«Ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται ταυτόχρονα ως ιδεοπλάστης και ιδεοληπτικός», ια.«Η αιμοληψία γίνεται τις πρωινές ώρες».

Ενδιαφέρουσα, όμως, είναι και η παρουσία του λαμβάνω σε προτάσεις, όπως: α.«Έλαβα γνώση των γεγονότων», β.«Λαμβάνω την τιμή να σας ενημερώσω…», γ.«Λαμβάνω υπόψη μου όσα ακούστηκαν» (υπολογίζω), δ.«Η κυβέρνηση έλαβε μέτρα», ε.«Η απόφαση για το ασφαλιστικό είναι ειλημμένη», στ.«Λάβετε θέσεις!», ζ.«Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος», η.«Η κατάσταση έλαβε δραματικό χαρακτήρα».

Το λαμβάνω απαντάται και ως σύνθετο, όπως: α.«Ο υπουργός ανέλαβε τις πολιτικές ευθύνες», β.«Να προσέξεις όσα διαλαμβάνονται στην έκθεση της αρμόδιας επιτροπής», γ.«Οι τουρκικές προκλήσεις επαναλαμβάνονται κατά καιρούς», δ.«Εξέλαβε τα λόγια μου ως εκβιασμό», ε.«Το υπουργείο Υγείας προσέλαβε δέκα υπαλλήλους», στ.«Θα συλλαμβάνονται οι παραβάτες του Κ.Ο.Κ.», ζ.«Οι αστυνομικές αρχές πρόλαβαν απόπειρα κατάληψης του υπουργείου Παιδείας» (λαβαίνω).

Η εξουσία των απαρεμφάτων

Ο νόμος του «δούναι και λαβείν» κυριαρχεί στις ανθρώπινες σχέσεις και η «δωροληψία» έχει αναχθεί σε ύψιστη «ηθική» πολλών. Συνιστά τον συμπαντικό νόμο στις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις.

«…Ουκ αν λάβοις…»

Η φράση αυτή από τους «Νεκρικούς Διαλόγους» του Λουκιανού εδώ και αιώνες μάς διδάσκει τον τρόπο που πρέπει να διαχειριζόμαστε τα οικονομικά μας. Ταυτόχρονα συνιστά και μία ηθική πρόταση συμπεριφοράς προς τους «μη έχοντας». Αλλιώς «πλην αλλ’ ο γε μη έχω, πώς αν λάβοις;».

«Δίκην λαμβάνω… και δίκην δίδωμι»

Στη δικαστική γλώσσα των αρχαίων κυριαρχούσε η φράση «Δίκην λαμβάνω παρά τινος» με την έννοια του «λαμβάνω δικαιοσύνη από κάποιον» σε αντίθεση με το «δίκην δίδωμι τινί»με την έννοια «αποδίδω δικαιοσύνη σε κάποιον». Έτσι έχουμε το αντιθετικό ζεύγος Τιμωρώ – Τιμωρούμαι.

«Μάχαιραν θα λάβεις».(Ματθ. 5,3)

Η διαπίστωση αυτή του Ιησού με δέκτη τον Πέτρο συνιστά ένα διαχρονικό δίδαγμα που συμπληρώνει το αντίστοιχο του Αισχύλου «Ό,τι κάνεις βρίσκεις. Αυτός είναι ο νόμος». Κι αυτό γιατί το «Μάχαιραν έδωκας» θα συνοδεύεται πάντα από το «μάχαιραν θα λάβεις».

«Ο κατειλημμένος ανελκυστήρας»

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται η ορθογραφία της μετοχής του Παρακειμένου *Είλημμαι. Ο αρχαιοπρεπής όρος παραμένει πεισματικά αναλλοίωτος στο λεξιλόγιό μας, θυμίζοντας τη δύναμη της αρχαιοελληνικής γλώσσας.

«Εισήλθε τοιν τρις αθλίοιν έρις κακή/ αρχής λαβέσθαι και κράτους τυραννικού».(Σοφοκλής, «Οιδίπους επί Κολωνώ»)

Η Ισμήνη απευθυνόμενη στον πατέρα της Οιδίποδα προβαίνει σε μία διαχρονική διαπίστωση για το αρνητικό υπόβαθρο της εξουσίας αλλά και για τους θιασώτες – τρόφιμούς της (λαβέσθαι).

­Στη στήλη αυτή «ΓΛΩΣΣΟδρόμιον»θα ανιχνεύονται οι σημασίες των λέξεων καθώς και οι υπόγειες διαδρομές της γλώσσας μας.

ΓΛΩΣΣΟδρόμιον: «Έκαστος εφ ώ ετάχθη…» Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

 «Και ουδαμώς γε τάττω εμαυτόν εις την των άρχειν βουλομένων τάξιν…/ εμαυτόν γε μέντοι τάττω εις τους βουλομένους ή ραστά τε και ήδιστα βιοτεύειν…/ αλλ’ εγώ τοι, έφη ο Αρίστιππος, ουδέ εις την δουλείαν εμαυτόν τάττω… αλλά δι’ ελευθερίας, ήπερ μάλιστα προς ευδαιμονίαν άγει»(Ξενοφών, «Απομνημονεύματα»).

Στο παραπάνω απόσπασμα αντικείμενο συζήτησης είναι η επιλογή εκείνου του δρόμου που οδηγεί εις την ευτυχία. Απορρίπτεται η επιλογή της εξουσίας «άρχειν βουλομένων», αλλά και η ένταξη στους «δούλους». Η άριστη επιλογή είναι η ελευθερία, αφού αυτή εξασφαλίζει και την «ευδαιμονίαν» (ευτυχία) (τάττω, τάξιν).

 «Οι πράττοντες εφ ώπερ τεταγμένοι εισί»

(Ξενοφών, «Οικονομικός»)

Όσοι εκτελούν το έργο για το οποίο είναι ταγμένοι (τεταγμένοι).

Το ρήμα τάττω – σσω συνώνυμο του τάζω προέρχεται από τη ρίζα *ταγ ή τακ. Το διπλό τ ή σ προήλθε από τον τύπο ταγ-j-ω. Το ρήμα απλό ή σύνθετο εμφανίζεται με μία ποικιλία σημασιών τόσο στον αρχαίο λόγο όσο και στο νεοελληνικό πλήθος είναι και οι παράγωγες λέξεις, όπως:

Τάξη, τάγμα, ταγός, ταγή, τακτικός και οι σύνθετες: παράταξη, σύνταξη, διάταξη, πρόταξη, κατάταξη, σύνταγμα, πρόσταγμα, επίταγμα, διάταγμα, προσταγή, υποταγή, συνταγή, άτακτος, αταξία, ευταξία, επιτακτικός, ασύντακτος, επιταγή, νομοταγής, διαταγή, συντάκτης, συντακτικό, προστακτική, υποτακτική.

α.«Η συνδικαλιστική παράταξη που ιδεολογικά κινείται στο χώρο της Ν.Δ. κέρδισε τις εκλογές στους υπαλλήλους του υπουργείου Οικονομικών», β.«Ο Βασίλης υπηρέτησε στο 2οτάγμα πυροβολικού», γ.«Στην επανάσταση του 1821 δεν υπήρχε τακτικός στρατός», δ. «Η σύνταξη των αγροτών αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια», ε.«Η διάταξη των δυνάμεών μας απέτρεψε την επίθεση των αντιπάλων μας», στ.«Πηγή όλων των νόμων μιας χώρας είναι το σύνταγμα», ζ.«Το διάταγμα διάλυσης της Βουλής θυροκολλήθηκε χτες», η.«Η χωρίς όρια υποταγή στην εξουσία της κοινής γνώμης χαρακτηρίζει άτομα με μειωμένη αυτοεκτίμηση», θ.«Υπήρξε πάντα ένας άτακτος μαθητής», ι.«Συνιστά επιτακτική ανάγκη η οικονομική ενίσχυση προς τους σεισμοπαθείς», ια.«Από τα Μ.Μ.Ε. προβάλλεται το πρότυπο του νομοταγούς πολίτη», ιβ.«Ο συντάκτης του δημοσιεύματος παραμένει άγνωστος», ιγ.«Η υποτακτική σύνταξη χαρακτηρίζει το σύνθετο λόγο», ιδ.«Οι ενταξιακές διαδικασίες θα διαρκέσουν πολύ».

Συχνή δε, είναι και η παρουσία στο λόγο μας της μετοχής του τάσσομαι, ταγμένος: α.«Οι υποταγμένοι λαοί αδυνατούν να αναπτυχθούν πνευματικά», β.«Ο ενταγμένος σε μια κοινωνική ομάδα παραχωρεί μέρος των δικαιωμάτων του στο κοινό συμφέρον», γ.«Ήταν διαταγμένος να ακολουθήσει τη συγκεκριμένη πορεία», δ.«Εκτελούσε διατεταγμένη υπηρεσία».

Οι λέξεις τάμα και τάξιμο, αν και προέρχονται από το ρήμα τάζω, ετυμολογικά έλκουν την καταγωγή τους από το ρήμα τάττω: Η κυβέρνηση πραγματοποίησε το τάμα του έθνους προς την προστάτιδα Παναγία.

Εξίσου έντονη είναι και η παρουσία των σύνθετων τύπων του ρήματος τάσσω: α.«Ο στρατηγός διέταξε γενική υποχώρηση», β.«Ο Γιώργος κατετάγη τρίτος στην τελική βαθμολογία», γ.«Όταν μετατάχθηκα σε άλλη υπηρεσία, έχασα πολλούς φίλους», δ.«Απεταξάμην τον Σατανά», ε.«Ο αλτρουιστής υποτάσσει το προσωπικό συμφέρον στο γενικό», στ.«Ο Δήμος ενέταξε το οικόπεδό μου στο σχέδιο πόλης», ε.«Οι εργαζόμενοι δήλωσαν πως θα αντιταχθούν σε κάθε σχέδιο μείωσης του εισοδήματός τους», στ.«Οι σύγχρονες συνθήκες ζωής επιτάσσουν την ενεργοποίηση του ατόμου για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής», ζ.«Ο προπονητής παρέταξε την ομάδα του με αμυντική τακτική», η.«Ο αντίπαλος ανασυντάσσει τις δυνάμεις του για την τελική έφοδο», θ.«Συνήθως στο λόγο μας το υποκείμενο προτάσσεται του ρήματος».

«Οι ασυνταξίες, λοιπόν, στο λόγο μας οφείλονται στην ελλιπή γνώση του συντακτικού. Η αταξία, όμως, της γλώσσας καθιστά τη σκέψη ασύντακτη και δυσκολεύει την επικοινωνία. Η γνώση και η σωστή χρήση της γλώσσας συνιστούν τη βασική συντεταγμένη μιας εθνικής πολιτικής για την Παιδεία».

Η καθεστηκυία τάξη

Ο όρος τάξη πολλές φορές ταυτίζεται με τη βία, τον συντηρητισμό και την αυστηρή πειθαρχία. Γι’ αυτό έγινε και σύνθημα από κάποιες πολιτικές παρατάξεις και ιδεολογίες (αναρχικοί…). Όλοι υπόσχονται την ανατροπή της «καθεστηκυίας τάξης».

Ο Χάϊζενμπεργκ και η «αταξία»

Ο Χάϊζενμπεργκ τάχτηκε με την «αρχή της απροσδιοριστίας» εναντίον της μηχανιστικής αιτιοκρατίας και διατύπωσε τη θέση του πως το σύμπαν και ό,τι συμβαίνει σε αυτό δεν υπακούουν τυφλά σε κάποιους άτεγκτους νόμους αλλά είναι προϊόντα και μιας «αβεβαιότητας» και «αταξίας». Έτσι ο όρος «αταξία»πήρε άλλο περιεχόμενο και ταυτίστηκε με την τυχαιότητα και την αβεβαιότητα. Ιδιαίτερα τονίστηκε πως «Η διαλεκτική δημιουργεί ανησυχία και αταξία. Οι άνθρωποι προτιμούν να έχουν στη διάθεσή τους έτοιμες και μονοσήμαντες απόψεις».

Ησυχία – Τάξις και Ασφάλεια

Ένα από τα αγαπημένα συνθήματα των συντηρητικών και όσοι πρεσβεύουν πως η πρόοδος μιας κοινωνίας τροφοδοτείται από τα παραπάνω στοιχεία – παράγοντες.

Η πάλη των Τάξεων

Ο Καρλ Μαρξ στην ερμηνεία του της διαλεκτικής πορείας – κίνησης της Ιστορίας, θεώρησε πως αυτή καθορίζεται από έναν απόλυτο νόμο, αυτόν της διαρκούς πάλης μεταξύ των διαφόρων τάξεων και ιδιαίτερα της εργατικήςτάξης προς τις προνομιούχες τάξεις (κεφάλαιο). Γνωστοί εξάλλου είναι οι όροι: Ταξική πάλη και Ταξική συνείδηση.

«Έκαστος εφ ώ ετάχθη»

Η φράση παραδόθηκε από τον Ηρόδοτο, αλλά και από τον Απόστολο Παύλο (επιστολή Α΄ προς Κορινθίους, Ζ, 24) και υποδηλώνει το χρέος του καθενός για το σκοπό – έργο για το οποίο είναι προορισμένος, όπως οι πνευματικοί ταγοί που υπερασπίζονται τους πυλώνες της Ηθικής Τάξης του κόσμου.

­Στη στήλη αυτή «ΓΛΩΣΣΟδρόμιον» θα ανιχνεύονται οι σημασίες των λέξεων καθώς και οι υπόγειες διαδρομές της γλώσσας μας.