ΚΑΤΟΥΛΛΟΣ Ο ΕΡΩΤΟΜΑΝΗΣ

Κάτουλλος ο ερωτομανής

The Guardian

Από τις ξεχωριστές προσωπικότητες της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης, λίγοι, άνδρες ή γυναίκες, μπορούν να γίνουν θέμα μιας ολοκληρωμένης βιογραφίας. Για τον προφανή λόγο ότι δεν διασώζονται αρκετά στοιχεία, στη λογοτεχνία, την αρχαιολογία και τις επιγραφές που να παρέχουν μια επαρκή βάση για την ανασύσταση της ζωής τους. Εξαιρούνται βέβαια ορισμένοι, όπως ο Αλέξανδρος, ο Αύγουστος, ο Ιούλιος Καίσαρας και ίσως κάποιοι άλλοι.
Για τους ποιητές, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα. Και μόνο το ότι το έργο τους επέζησε χάρη στους αντιγραφείς του Μεσαίωνα, είναι ένα θαύμα. Το ότι για μερικούς επέζησαν και κάποια βιογραφικά στοιχεία είναι ένα θαύμα στο τετράγωνο. Τι γνωρίζουμε για τον Ομηρο; Τίποτα! Ενα δυο πράγματα για τη Σαπφώ και λίγα περισσότερα για τους Ρωμαίους ποιητές, τον Βιργίλιο και τον Οράτιο. Αυτή η σπάνις είναι ένα μειονέκτημα που έχει και τα πλεονεκτήματά του. Οι επίδοξοι βιογράφοι για να γεμίσουν τα κενά της ζωής τους αναγκάζονται να καταφύγουν στην κοινωνία τους και την εποχή τους για να πληρώσουν τα χάσματα και να παράσχουν μια ολοκληρωμένη εικόνα. Είναι σχεδόν αναπόφευκτο και πολύ καλό αναπόφευκτο, ότι διαβάζοντας τη βιογραφία τους, διαβάζει κανείς και όλη την εποχή μέσα στην οποία έζησαν, τις κοινωνικές, οικονομικές, θρησκευτικές, αξιολογικές της σχέσεις, δηλαδή την πολιτικοηθική της φυσιογνωμία. Για τον Γάιο Βαλέριο Κάτουλλο, τον υψηλόν αυτό λυρικό ποιητή των τελευταίων και καταστροφικών χρόνων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ελάχιστα είναι γνωστά. Ενα μοναδικό χειρόγραφο που περιείχε τα τρία βιβλία των 116 τραγουδιών, τα carmina του Ρωμαίου με τους τρεις χιλιάδες στίχους εν συνόλω, εμφανίσθηκε μαγικά στη Βερόνα του 1300 και, εξίσου μαγικά, εξαφανίσθηκε. Είχε γίνει όμως ένα αντίγραφο ή αντίγραφά του.

Ο Αγιος Ιερώνυμος λέει, αναφέροντας ένα βίο που είχε χαθεί, ότι ο Κάτουλλος γεννήθηκε το 87 π.Χ. και πέθανε, μετά 30 χρόνια, το 57 π.Χ. Ομως, καθώς γράφει ο Τζέιμς Μπάκαν στην «Γκάρντιαν», οι ημερομηνίες αυτές δεν πρέπει να είναι σωστές. Οπως και στην περίπτωση της Σαπφούς και του Αρχίλοχου, ό,τι μπορεί να συναχθεί για τον Κάτουλλο, τεκμαίρεται από τα ποιήματά του. Και αυτά είναι ένα ιδιότυπο κράμα εκλέπτυνσης και σκληρότητας, χωρίς παρόμοιο στη λογοτεχνία. Ισως κάτι από αυτό να βρίσκεται στον Φρανσουά Βιγιόν, αλλά ο Κάτουλλος είναι ο πρώτος ποιητής της μεγαλούπολης και σε αυτό μοιάζει με τον Μποντλέρ, μόνο πιο σκληρός.
Από τη Βερόνα
Προερχόταν από τη Βερόνα ή από κάπου εκεί γύρω, έζησε μερικά χρόνια στη Ρώμη, έχασε έναν αγαπημένο, πρεσβύτερο αδελφό, ταξίδεψε ως κυβερνητικός αξιωματούχος στη Μαύρη Θάλασσα, απέκτησε ένα σκάφος, αλλά δεν μπόρεσε να πλουτίσει. Αποκαλεί τον Ιούλιο Καίσαρα παιδόφιλο. Απ' όλα αυτά συνταιριασμένα, όπως τα παρέχει ο Οντρι Μπερλ στη βιογραφία του «Κάτουλλος, ένας ποιητής στη Ρώμη του Ιουλίου Καίσαρα» (Κόνσταμπλ, 320 σελίδες, 16,99 στερλίνες), ο αναγνώστης αισθάνεται την ελαύνουσα παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, την ηθική και πολιτική που θα μπορούσε να αποκληθεί όχι ελεύθερη ή έστω ελευθεριάζουσα, όπως στα «Ειδύλλια» του Θεόκριτου, αλλά εκμανής και ασύδοτη.

Διάσπαρτα μέσα στα 3 βιβλία υπάρχουν 13 παθιασμένα ερωτικά ποιήματα που αναφέρονται σε μια γυναίκα ονόματι Λεσβία. Είναι ασαφές αν αυτό ήταν το πραγματικό της όνομα ή αναφορά του ποιητή στη Λέσβο, πατρίδα της Σαπφούς. Αυτό που είναι σαφές είναι ότι μετά την πρώτη δημοσίευση των ποιημάτων, στη Βενετία το 1472, η κριτική τείνει να συνδέει τα στοιχεία των ποιημάτων αυτών και άλλων ερωτικών ετεροφυλικών ποιημάτων, σε μια ενιαία ιστορία πάθους και έρωτα. Οι δυο τους, Κάτουλλος και Λεσβία, συναντήθηκαν σε κάποιο πάρτυ και ο ποιητής τής δωρίζει τις μεταφράσεις του της Σαπφούς, ενώ αυτή παίζει με το παπαγαλάκι της. Το πουλί πεθαίνει, ο Κάτουλλος του γράφει ένα ψευδοεπικό ποίημα και καταλήγει βαθιά ερωτευμένος μαζί της. Ακολουθούν συναντήσεις σε δανεικά σπίτια, αλλά οι απιστίες της, σε ένα ποίημα του αναφέρει ότι έκανε έρωτα με όποιον του γούστου της έβρισκε στην πόλη, τον συνέτριψαν.
Τον 16ο αιώνα, ο λατινιστής από τη Φλωρεντία Πιέτρο Βετότι ταύτισε τη Λεσβία με την ευγενή Κλαυδία, της οικογένειας των Κλαύδιων, σύζυγο του Κουίντου Καικίλιου Μέτελλου, συγκλητικού το 60 π.Χ. και αδελφή του Πούμπλιου Κλαύδιου Πούλχερ, γνωστού δημαγωγού και τραμπούκου της Ρώμης.
Η σχέση αυτή του Κάτουλλου με μια γυναίκα περιώνυμη στη Ρώμη για τον ταραχώδη ερωτικό της βίο, από τη μια, από παλιά, αξιοσέβαστη οικογένεια και, από την άλλη, δασκάλα του ανενδοίαστου έρωτα και του δηλητηρίου, έδωσε την αφορμή στον ρήτορα και δικηγόρο Κικέρωνα να συντάξει εξαιρετικής ευγλωττίας μέρη, στον λόγο του υπεράσπισης του Μάρκου Καέλιου Ρούφου. Αλλά ενέπλεξε και τον ίδιο τον Κάτουλλο στην κατάρρευση της πολιτικής τάξης στη Ρώμη, η οποία απέληξε στη διέλευση του Ρουβίκωνα από τον Καίσαρα, το 49 π.Χ.
Οι δύο αυτές παράλληλες ιστορίες, η προσωπική και η πολιτική, συγκερασμένες, σχημάτισαν τη φυσιογνωμία του Κάτουλλου εδώ και 4 αιώνες. Αυτήν τη γραμμή του συγκερασμού ακολουθεί και ο νυν βιογράφος του, συμπληρώνοντας όσα λείπουν, με εικοτολογίες από τη βάση των υπαρχόντων. Εάν ο Κάτουλλος είχε ευχέρεια με αριθμούς και ποσά, πρέπει να προερχόταν από εμπορική οικογένεια της Βερόνας με εμπορικούς δεσμούς με τη Μικρά Ασία? εάν η Λεσβία - Κλαυδία ήταν ωραία, ο ποιητής θα γοητεύτηκε από τα ακροδάχτυλά της, καθώς χάιδευαν το χέρι του και τον λαμπερό καταρράκτη των μαλλιών της.
Ισως η Λεσβία να ήταν η Κλαυδία, ίσως και όχι. Ισως να ήταν καμιά και όλες. Κανείς δεν ψάχνει να βρει ποιες Ρωμαίες αριστοκράτισσες ήταν οι ηρωίδες του Οράτιου ή η Κύνθια του Προπέρτιου. Τα λυρικά ποιήματα γίνονται εύκολα μυθιστόρημα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να γίνονται. Ισως αυτά που έκανε η Λεσβία ή η Κλαυδία και που πλήγωναν τον εραστή της, να τα έκαναν γενικά οι κόρες της Ρώμης της εποχής. Εάν, όμως, έμεινε η Λεσβία ή Κλαυδία είναι γιατί έτυχε να έχει έναν εραστή, από τους πολλούς, ονόματι Κάτουλλο.