Τώρα που η Μεγάλη Ιδέα σκοτώθηκε κατά τη
μικρασιατική καταστροφή, ας της κάνουμε ένα μνημόσυνο, πριν προχωρήσουμε
στα όσα οικτρά θα συμβούν στην Ελλάδα μετά το 1922.
Απ’ τη χρονιά αυτή και μετά, οι Έλληνες θα
μάθουν σιγά σιγά να ζουν χωρίς τη Μεγάλη Ιδέα, αν και μερικοί
ανεπίδεκτοι μαθήσεως δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς αυτήν ούτε σήμερα. Εν
πάση περιπτώσει, ο καθένας με τις ιδέες του και οι μεγαλοϊδεάτες με τις
δικές τους. Και δεν θα είχαμε καμιά πρόθεση να αντιδικήσουμε μαζί τους,
αν δεν ήταν η Μεγάλη Ιδέα αυτή ακριβώς που σκότωσε την Ελλάδα και
συνεχίζει να σκοτώνει ό,τι απόμεινε απ’ αυτήν.
Κατ’ αρχήν, Μεγάλη Ιδέα είναι η μεγάλη
ιδέα που έχει κανείς για τον εαυτό του. Που αν δεν μπορεί να την
αντλήσει απ’ τον ίδιο τον εαυτό του, την αντλεί απ’ τους προγόνους του,
ώστε να αισθάνεται κι αυτός σπουδαίος από σπόντα. Από ψυχολογικής
απόψεως, η μεγάλη ιδέα έχει σχέση με τον εγωισμό, και μάλιστα σ’ εκείνην
την παθολογική παραλλαγή του που λέγεται σολιπσισμός, μια κατάσταση που
εκφράζεται πολύ παραστατικά με το «είμαι κι ο πρώτος, ρε». Κι όταν ο
πρώτος δεν ανέχεται την παρουσία δεύτερου και τρίτου, αρχίζει να
καθαρίζει με την πρώτη ευκαιρία όλους τους παρακατιανούς από το φόβο πως
θα μπορούσαν να γίνουν πρώτοι.
Επί
ιστορικού επίπεδου, τούτη την κατάσταση την εγκαινιάζουν οι Εβραίοι που
θεωρούσαν τους εαυτούς τους «περιούσιο λαό», δηλαδή λαό που τον διάλεξε
ο Θεός για να εκφράσει τη βούλησή του. Τους Εβραίους μιμήθηκαν οι
ναζιστές. Και επειδή οι Γερμανοί τώρα έπρεπε να είναι οι πρώτοι,
εξόντωσαν τους Εβραίους που έλεγαν πως είναι οι πρώτοι, οι εκλεκτοί του
Θεού, κατ’ επέκτασιν και της ιστορίας.
Τους Εβραίους, πολύ πριν απ’ τους
ναζιστές, μιμήθηκαν και κάποιοι Έλληνες. Από τότε που πληροφορήθηκαν πως
είναι απόγονοι ενδόξων προγόνων, άρχισαν να παραληρούν για να
αντισταθμίσουν τις ελλείψεις τους σε γνώση, σε μυαλό αλλά και σε χρήμα.
Και ούτω πως γεννήθηκε η Μεγάλη Ιδέα λίγο μετά το πέρας της Ελληνικής
Επανάστασης, κυρίως με τον Κωλέττη που πιστεύει πως το αρτιγέννητο
ελληνικό κράτος σιγά σιγά θα μεγαλώσει, και αν δεν κατακυριεύσει τον
κόσμο, τουλάχιστον θα κυριεύσει τα «δικά μας εδάφη», αν και κανείς δεν
ξέρει τι ακριβώς εννοεί όταν λέει δικά μας εδάφη. Την τεράστια περιοχή
στην οποία εκτείνονταν οι ελληνικές αποικίες της αρχαιότητας, οπότε θα
έπρεπε να ελευθερώσουμε και τη Μασσαλία, την αυτοκρατορία του Μεγάλου
Αλεξάνδρου, οπότε θα έπρεπε να ελευθερώσουμε όλη την περιοχή μέχρι τη
βόρεια Ινδία, ή μήπως την κολοσσιαία περιοχή στην οποία εκτεινόταν η
Βυζαντινή Αυτοκρατορία;
Μία δεύτερη και λογικότερη παραλλαγή της
Μεγάλης Ιδέας εμφανίζεται πολύ αργότερα, την πρώτη δεκαετία του αιώνα
μας με τον Ιωνα Δραγούμη. Ο οποίος πιστεύει τόσο πολύ στην αξία του
ελληνικού πολιτισμού και την αφομοιωτική του δύναμη, που νομίζει πως
αρκεί να υπάρχουν σκόρπιοι θύλακες ελληνισμού εδώ κι εκεί για να
αναγεννηθεί απ’ αυτούς η Μεγάλη Ελλάδα, αν και δεν ξέρει πόσο μεγάλη θα
είναι.
Αν ζούσε σήμερα ο Δραγούμης, θα τραβούσε
τα μαλλιά του. Όχι μόνο θύλακες ελληνισμού της διασποράς δεν υπάρχουν
πια αλλά ούτε καλά καλά Ελλάδα. Η χώρα στην οποία ζούμε δεν είναι
Ελλάδα, είναι Βαρβαριστάν.
Ο τρίτος δρόμος για τη Μεγάλη Ιδέα
Εκτός απ’ την εδαφολογική περί Μεγάλης
Ιδέας άποψη του Κωλέττη και την πολιτιστική αλλά ανιστόρητη του
Δραγούμη, υπάρχει και μια τρίτη παραλλαγή μεγαλοϊδεατισμού, που θα
μπορούσαμε να την ονομάσουμε ιστορική, και που είναι η μόνη αποδεκτή από
νοήμονες ανθρώπους.
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως ο
ελληνικός πολιτισμός (ο αρχαίος, εννοώ) είναι ο πιο μεγάλος, ο πιο
σπουδαίος και κυρίως ο πιο «διαρκής» απ’ όλους τους πολιτισμούς που
εμφανίστηκαν στην ανθρώπινη ιστορία. Ο ελληνικός πολιτισμός επιζεί και
στις μέρες μας ως ευρωπαϊκός. Φυσικά, ο νεοελληνικός πολιτισμός, που
είναι κάτι διάφορον του κυρίως ειπείν ελληνικού, είναι κι αυτός
ελληνικός αλλά μόνο ως το βαθμό που είναι ευρωπαϊκός. Ο ελληνικός
πολιτισμός ξεκίνησε απ’ την Ελλάδα, μέσω Ρώμης διαδόθηκε σ’ όλη την
Ευρώπη και μέσω Ευρώπης σ’ όλον τον κόσμο. Και από την Ευρώπη κι απ’ τον
κόσμο επιστρέφει στην κοιτίδα του, όσος επιστρέφει και όσο του
επιτρέπουμε να επιστρέφει. Είμαστε κληρονόμοι του ελληνικού πολιτισμού
μόνο ως το βαθμό που είμαστε Ευρωπαίοι, χωρίς αυτό να σημαίνει πως όλοι
οι Ευρωπαίοι είναι κληρονόμοι του ελληνικού πολιτισμού. Υπάρχουν και
εκεί βάρβαροι και άσχετοι με την παιδεία εν γένει, αν και ο πολιτισμός,
όπως λέει ο μεγάλος θεωρητικός του πολιτισμού Χουιζίνγκα, είναι κάτι που
διαχέεται στα πάντα. Ο Γάλλος αγράμματος και ο Έλληνας αγράμματος δεν
είναι, απλώς, δυο αγράμματοι διαφορετικών εθνικοτήτων, είναι και δυο
άνθρωποι διαφορετικού πολιτιστικού επίπεδου, διότι ο Γάλλος αγράμματος
ζει σε μια κοινωνία η οποία τον επηρεάζει κατ’ ανάγκην με έναν
συγκεκριμένο τρόπο, έστω κι αν δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με τη
γαλλική κουλτούρα, και έμμεσα με την ελληνική, απ’ την οποία κατάγεται η
γαλλική, όπως και κάθε άλλη ευρωπαϊκή κουλτούρα.
Ο πολιτισμός είναι «περιρρέουσα
ατμόσφαιρα». Κι αν στην ελληνική ατμόσφαιρα δε «μυρίζεται» κανείς
πολιτισμό, πώς θα ήταν δυνατό να «μυριστεί» ελληνικό πολιτισμό; Για να
θυμηθούμε και τον «πρόγονό» μας τον Αριστοτέλη, ο «πολιτισμός» είναι
έννοια γένους σε σχέση με τον «ελληνικό πολιτισμό» που είναι έννοια
είδους. Πιο απλά, η έννοια «πολιτισμός» έχει ευρύτερο νόημα απ’ την
έννοια «ελληνικός πολιτισμός» και τη γεννάει. (Γι αυτό είναι έννοια
γένους). Πώς, λοιπόν, τολμούμε και μιλάμε εδώ για ελληνικό πολιτισμό,
αφού δεν είναι και τόσο σίγουρο πως έχουμε σχέση με τον πολιτισμό σκέτα;
Πρέπει, συνεπώς, πρώτα να εκπολιτιστούμε
διά του ελληνικού πολιτισμού, που είναι ευρωπαϊκός πλέον, κι ύστερα
συζητάμε και για «γνήσιο» ελληνικό πολιτισμό. Πιστεύω πως η επανάκτηση
του ελληνικού πολιτισμού σε μας εδώ είναι πιο εύκολη απ’ όσο σε άλλους
απολίτιστους λαούς, εξαιτίας της ελληνικής γλώσσας αλλά και του φυσικού
και ιστορικού περιβάλλοντος, εφόσον προηγουμένως αποδεχτούμε τον
ευρωπαϊκό πολιτισμό και εκπολιτιστούμε δι’ αυτού. Και για να συμβεί κάτι
τέτοιο, πρέπει επιτέλους να αποφασίσουμε: πού ανήκουμε; Στην Ανατολή
(Τουρκία, Μέση Ανατολή, Πακιστάν κλπ.) ή στη Δύση; Πιστεύω πως ανήκουμε
στη Δύση, αν και τέσσερεις αιώνες τουρκοκρατίας μας έκαναν να μοιάζουμε
λίγο με... Τούρκους, αν όχι και με Πακιστανούς. Και το λέω αυτό
σεβόμενος και τους Τούρκους και τους Πακιστανούς, γιατί αυτοί ξέρουν πού
ανήκουν.
Aπό το βιβλίο "Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους 1830-1974" του Βασίλη Ραφαηλίδη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου