Σάββατο πρωί και ο ηλεκτρικός σιδηρόδρομος κάνει τη συνηθισμένη του διαδρομή.
Εκείνο το ζεστό πρωινό ο δικός μου προορισμός ήταν ο τόπος συνάντησης με τον καθηγητή Γιώργο Παξινό, τον άνθρωπο που χαρτογράφησε τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Άραγε πώς θα αντιδρούσε στην παραπάνω εικόνα; Ποια είναι η αθέατη πλευρά των σκέψεων και τι επιρροή έχει ο νους στη ζωή μας; O Γιώργος Παξινός γεννήθηκε στην Ιθάκη το 1944. Είναι καθηγητής Ψυχολογίας και Ιατρικών Επιστημών στο Neuroscience Research Australia του Πανεπιστημίου της Νέας Νότιας Ουαλίας στο Σίδνεϊ.
Οι τιμητικές διακρίσεις και οι βραβεύσεις του είναι αναρίθμητες. 22.11.2018 Έλληνας επιστήμονας ανακάλυψε μια άγνωστη έως τώρα περιοχή στον ανθρώπινο εγκέφαλο Οι περισσότεροι νευροεπιστήμονες απορρίπτουμε τον όρο «ψυχή». Συγκεκριμένα, το 1930 οι ψυχολόγοι σταμάτησαν να αναφέρονται στην ψυχή και άρχισαν να μιλούν για συμπεριφορά, ερέθισμα και αντίδραση. Όταν επέρχεται ζημιά σ' έναν λοβό του εγκεφάλου, επέρχεται ζημιά στη συμπεριφορά του ανθρώπου. Ενδεικτικά, εξελέγη μέλος της Αυστραλιανής Ακαδημίας Επιστημών το 2009 και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 2012.
Παράλληλα, έχει καταφέρει να καταξιωθεί διεθνώς για την προσφορά του στην ιατρική επιστήμη με πλειάδα επιστημονικών δημοσιεύσεων.
Το έργο του έχει ξεχωρίσει διότι έχει κατασκευάσει τους περισσοτέρους άτλαντες του εγκέφαλου κι έχει ανακαλύψει τους περισσοτέρους πυρήνες (περιοχές του εγκέφαλου) από οποιονδήποτε άλλον επιστήμονα, ενώ, εκτός από τον εγκέφαλο, χαρτογράφησε και τον νωτιαίο μυελό. Ειδικότερα, έχει ανακαλύψει 91 περιοχές (πυρήνες) στο κεντρικό νευρικό σύστημα και σε πολλές έχει δώσει ελληνικά ονόματα.
Συναντηθήκαμε σε ένα διαμέρισμα που θύμιζε παλιά Αθήνα στο πλαίσιο της διήμερης παραμονής του στην Ελλάδα με αφορμή μια ομιλία που έδωσε στο Πανελλήνιο Συνέδριο Νευροψυχολογίας.
Λίγο πριν ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας εστιάζει στην ενεργό δράση του όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ κατά τη διάρκεια της παραμονής μου στο σπίτι του διαπιστώνω την αγάπη του για το ποδήλατο, το κολύμπι, το τάνγκο και το χασάπικο, αλλά κυρίως τη λατρεία του για το νησί του, την Ιθάκη. Μπροστά μου έχω έναν επεξηγηματικό συνομιλητή που χρησιμοποιεί πολλά παραδείγματα αλλά και αποφθέγματα προκειμένου να γίνει κατανοητή η αναλυτική του σκέψη.
Μιλά χαμηλόφωνα για τις επιστημονικές του ανακαλύψεις και ο τόνο της φωνής του ανεβαίνει όταν αναφέρεται σε θέματα που τον ενοχλούν. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, εκτός από την ενδιαφέρουσα εξερεύνηση στα μονοπάτια του εγκεφάλου, σχολιάζει την οικονομική κρίση, ψυχογραφεί τους Έλληνες, αναφέρεται στην ψυχή και στην ελεύθερη βούληση, στη συνείδηση, στα ανήθικα πειράματα, στην αγάπη και στον έρωτα αλλά και στο τι τον έμαθε το νησί του, η Ιθάκη.
Ο νους είναι ο αφηγητής του εγκεφάλου και η συμπεριφορά το απότοκο. Άρα, σμιλευόμαστε ως άτομα από τις εμπειρίες διαμορφώνοντας τον χαρακτήρα μας, καθώς και από το γενετικό υλικό με το οποίο έχουμε προικιστεί.
— Ως Έλληνας της διασποράς φαντάζομαι πως παρακολουθείτε την πολιτική επικαιρότητα στην Ελλάδα. Πώς σχολιάζετε την κρίση που μαστίζει τη χώρα μας;
Αν και λείπω πάνω από πενήντα χρόνια από την Ελλάδα, εξακολουθώ να την επισκέπτομαι συχνά. Παράλληλα, παρακολουθώ, όσο προλαβαίνω, την επικαιρότητα από την ειδησεογραφία. Έχω ψηφίσει σε ελληνικές εκλογές και επιλέγω να έχω άμεση επαφή με τα κοινά της γενέτειράς μου. Θεωρώ ότι είμαστε ένας λαός που αποτελείται από ένα κράμα αίγλης και αθλιότητας. Πολλά τα αποδίδουμε στους ξένους, οι οποίοι πιστεύουμε ότι συνεχώς μας εκμεταλλεύονται. Προφανώς, η Ελλάδα δεν μπορεί να προσφέρει πλούτο στον λαό της, αλλά μπορεί να του χαρίσει μια ποιότητα ζωής. Όμως, αυτό που διακρίνω, ειδικά τα τελευταία χρόνια, είναι ότι ζούμε με τη συνθήκη που μας υπενθυμίζει διαρκώς ότι στη χώρα αυτή πάντοτε επικρατεί το δίκαιο του ισχυρού.
— Νιώσατε ποτέ ξένος στην Ελλάδα;
Όχι, μόνο κάποιες φορές που ξεχνιέμαι και χρησιμοποιώ αγγλικές λέξεις όταν πηγαίνω να ψωνίσω. Είναι οι στιγμές που ξαφνικά βλέπω τις τιμές να αυξάνονται. Υπήρξε καλοκαίρι που αγόρασα το ακριβότερο καρπούζι στην Ελλάδα (γέλια).
— Τετρακόσιες χιλιάδες νέοι άνθρωποι έχουν φύγει στο εξωτερικό. Τι συμβουλή θα δίνατε σήμερα στους νέους που έχουν μείνει πίσω;
Να επενδύσουν σε συνεργασίες, να είναι γενναιόδωροι και να αποκτήσουν σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ τους. Παράλληλα, να έχουν κατά νου τη σκληρή δουλειά, την επιμονή, την υπομονή και την αφοσίωση. Παρόλο που είναι δύσκολες οι προβλέψεις, θεωρώ ότι είναι χρήσιμο να μείνουν στη χώρα τους και να παλέψουν για να δημιουργήσουν εδώ τον κόσμο τους. Κανείς δεν σου εγγυάται ότι το μέλλον είναι ευοίωνο στο εξωτερικό.
— Πώς θα ψυχογραφούσατε τους Έλληνες;
Τα δεινά του Έλληνα αποτελούνται από χρόνιες παθογένειες: το κάπνισμα, η κακή οδηγική συμπεριφορά, το δόγμα της Εκκλησίας πάνω από τον άνθρωπο, η αναξιοκρατία, οι νόμοι που δεν τηρούνται και η αδιαφορία του για το περιβάλλον. Δείτε το παράδειγμα της παραίτησης του Κριμιζή, ενός ανθρώπου με διεθνή εμπειρία που ήθελε να προσφέρει και απηύδησε, ή τον τρόπο που οδηγούν στους δρόμους − υπάρχουν δύο ειδών οδηγοί: οι τρομοκράτες και οι τρομοκρατημένοι. Για να είμαι δίκαιος, όμως, διαθέτουν και πολλά θετικά χαρακτηριστικά, όπως η φιλία, η μεγαλοσύνη, το φιλότιμο, η λεβεντιά και η ανάπτυξη ουσιαστικών ανθρωπίνων σχέσεων. Ας μην ξεχνάμε ότι μια καλή φιλία σου προσδίδει μακροζωία. Και στην Ελλάδα, εν αντιθέσει με πολλές χώρες, αν χρειαστείς βοήθεια ο γείτονάς σου θα επιδείξει συγκινητικό ενδιαφέρον. Ευτυχώς, αυτό το χαρακτηριστικό δεν το κατέπνιξε η κρίση.
— Σε τι περιβάλλον μεγαλώσατε και πότε φύγατε από την Ελλάδα;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο νησί της Ιθάκης τον Δεκέμβρη του 1944. Ήταν μια εποχή μεταπολεμική και μετεμφυλιακή, με πολλές δυσκολίες, στερήσεις, ανελευθερία, πολιτικές διαφωνίες και το στίγμα του «αριστερού» να σε ακολουθεί ως κυρίαρχο εμπόδιο για το μέλλον. Έφυγα σε ηλικία 19 ετών προκειμένου να σπουδάσω στις ΗΠΑ. Έτσι, σπούδασα Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια και μετά πήρα το διδακτορικό μου από το Πανεπιστήμιο Μακ Γκίλ του Καναδά. Ξέρετε, το νησί μου με έμαθε ότι αν δεν αγωνιστείς σκληρά, δεν πρόκειται να επιτύχεις ή να σταδιοδρομήσεις σ' αυτό που θες να πρωταγωνιστήσεις επαγγελματικά. Ο ιδρώτας είναι πιο σημαντικός από την έμπνευση. Θυμάμαι ότι από πολύ μικρή ηλικία είχα μια τάση για τη μελέτη και τη γνώση. Ακόμη και αν είχα μπροστά μου έναν τοίχο, μπορούσα να περάσω μέσα απ' αυτόν για να βρω τι κρύβεται από πίσω.
— Τι αποκομίσατε από την ενασχόλησή σας με τον εγκέφαλο. Όλα από κει ξεκινούν και τελειώνουν;
Ο εγκέφαλος είναι το μόνο όργανο που έχει έναν χάρτη του σώματος, έναν χάρτη του έξω κόσμου κι έναν χάρτη των εμπειριών μας. Ζυγίζει 1.300 γραμμάρια και περιέχει περίπου 1.000 πυρήνες, 2.000 μείζονες διασυνδέσεις, 200 σημαντικά ένζυμα, 20.000 γονίδια που εκφράζονται στον εγκέφαλο και 87 δισεκατομμύρια νευρώνες. Οι περισσότεροι νευροεπιστήμονες απορρίπτουμε τον όρο «ψυχή». Συγκεκριμένα, το 1930 οι ψυχολόγοι σταμάτησαν να αναφέρονται στην ψυχή και άρχισαν να μιλούν για συμπεριφορά, ερέθισμα και αντίδραση. Όταν επέρχεται ζημιά σ' έναν λοβό του εγκεφάλου, επέρχεται ζημιά στη συμπεριφορά του ανθρώπου. Για παράδειγμα, στο Αλτσχάιμερ η εκφύλιση του εγκεφάλου δημιουργεί μια καταστροφική αλλαγή στη συμπεριφορά. Εάν η ψυχή είναι εκεί όπου εδρεύουν τα κίνητρα, η λογική, οι αισθήσεις, οι μνήμες, οι αποφάσεις, τότε δεν χρειάζεται να υποθέσουμε ότι υπάρχει. Υπάρχει ο εγκέφαλος που κάνει αυτήν τη δουλειά. Οι περισσότεροι νευροεπιστήμονες πιστεύουμε ότι η συμπεριφορά μας είναι αποτέλεσμα δύο παραγόντων στους οποίους δεν έχουμε καμία επίδραση, άρα δεν έχουμε και ελεύθερη βούληση.
— Άρα, να υποθέσω ότι οι αποφάσεις που παίρνουμε δεν είναι δικές μας και κατ' επέκταση δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση.
Οι περισσότεροι νευροεπιστήμονες πιστεύουμε ότι η συμπεριφορά μας είναι αποτέλεσμα δύο παραγόντων στους οποίους δεν έχουμε καμία επίδραση, άρα δεν έχουμε και ελεύθερη βούληση. Είναι οι εξής: ο γενετικός, διότι δεν επιλέγουμε τους γονείς μας, και ο κοινωνικός, που αφορά το περιβάλλον που μας περικλείει, δηλαδή δεν επιλέγουμε την κοινωνία όπου θα μεγαλώσουμε ούτε το αν η μητέρα μας κάπνιζε όσο διαρκούσε η κύηση. Επομένως, ο νους είναι ο αφηγητής του εγκεφάλου και η συμπεριφορά το απότοκο. Άρα, σμιλευόμαστε ως άτομα από τις εμπειρίες διαμορφώνοντας τον χαρακτήρα μας, καθώς και από το γενετικό υλικό με το οποίο έχουμε προικιστεί. Για να γίνει σαφές αυτό θα δώσω ένα παράδειγμα: στον τομέα της ρομαντικής αγάπης δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση. Μερικοί μπορεί να δηλώνουν ότι θέλουν να απαλλαγούν από την αγάπη τους, αλλά τελικά δεν τα καταφέρνουν, φτάνοντας στο σημείο ακόμη και να αυτοκτονήσουν. Είναι σαν αυτό που έλεγε ο Σοπενχάουερ: «Ο άνθρωπος μπορεί να κάνει αυτό που θέλει, αλλά δεν μπορεί να θέλει αυτό που θέλει». Η αίσθηση, η αντίληψη και η συνείδηση εξαρτώνται απόλυτα από τον εγκέφαλο. Εάν εσύ κι εγώ είχαμε γεννηθεί σε μια χώρα όπου λιθοβολούν τις γυναίκες, θα είχαμε τις ίδιες πιθανότητες να συμμετάσχουμε σε έναν λιθοβολισμό με εκείνους που γεννιούνται εκεί τώρα.
— Και η συνείδηση τι είναι; Η εσωτερική διανοητική ζωή μας.
Είναι ο τόπος που αισθάνεται κάποιος όταν βιώνει την αγάπη, το μίσος, την άμετρη επιθυμία, τη ζήλια ή τον θαυμασμό. Και όσο μεγαλύτερη είναι η πολυπλοκότητα του νευρικού μας συστήματος, τόσο μεγαλύτερο το ρεπερτόριο της συνείδησής μας. Και να θυμάστε ότι τη στέλνουμε στην εξορία όταν κοιμόμαστε χωρίς όνειρα και όταν είμαστε αναίσθητοι. Εν κατακλείδι, είμαστε μέρος όλων αυτών που έχουμε γνωρίσει και συναντήσει. Κι όταν συνειδητοποιήσουμε ότι δεν έχουμε τίποτα άυλο μέσα μας που το ονομάζουμε «ψυχή» ίσως και να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι.
— Ο νους δεν μπορεί να επηρεάσει τον εγκέφαλο;
Όχι, σε καμία περίπτωση. Ο νους είναι η ενέργεια του εγκεφάλου. Όπως και η σκιά μας δεν μπορεί να μας αναγκάσει να πράξουμε κάτι, έτσι και ο νους δεν εξαναγκάζει τον εγκέφαλο να κάνει κάτι που δεν θέλει. Ποιος από εμάς δεν θα ήθελε να απορρίψει από τη ζωή του τις εμμονές του, τις ανησυχίες του, τους καταναγκασμούς του ή την κατάθλιψή του; Όμως είμαστε γονίδια λαξευμένα από την εμπειρία. Δεν είμαστε συντάκτες των σκέψεών μας αλλά απλοί παρατηρητές. Οι καρδιοχειρουργοί έδειξαν ότι αν ένας άνδρας κάνει μεταμόσχευση καρδιάς μετά δεν αγαπά τη γυναίκα του πεθαμένου.
— Ας πάρουμε, για παράδειγμα, την ομοφυλοφιλία. Πιστεύετε ότι υπάρχει γενετική προδιάθεση;
Οι επιστήμονες το έχουν παραδεχτεί. Η κληρονομικότητα επηρεάζει κατά έναν μεγάλο βαθμό, αλλά εξαρτάται και από το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνεις. Απλώς διαφέρουμε κατ' άτομο στα ποσοστά και στο κατά πόσο τελικά θα φτάσουμε στο σημείο να εκδηλώσουμε την ομοφυλοφιλική συμπεριφορά.
— Η σχιζοφρένεια πώς ορίζεται και πως εξηγείτε ότι μερικοί άνθρωποι έχουν παρεκκλίνουσα κοινωνική συμπεριφορά;
Η σχιζοφρένεια είναι διαταραχή του νου και χαρακτηρίζεται από δυσκολία στις κοινωνικές σχέσεις και από την ανικανότητα του ασθενή να αντιληφθεί την πραγματικότητα. Τώρα, όσον αφορά τις επιθετικές εγκληματικές ενέργειες ανθρώπων, θα σας πω τι είχα κάνει όταν ήμουν στο Γέιλ. Τότε προσπαθούσα να κάνω επεμβάσεις στους εγκεφάλους των γατών ώστε να μη σκοτώνουν ποντίκια και βρήκαμε μια εγκεφαλική περιοχή, την οποία αν την ερέθιζες με ηλεκτρικό ρεύμα, σταματούσε η επιθετικότητά της γάτας. Αντίστοιχα, κάναμε πειράματα προσπαθώντας με τον ίδιο τρόπο να οδηγήσουμε γάτες να σκοτώνουν αρουραίους και πράγματι τα καταφέραμε. Επομένως, πιθανολογείται ότι υπάρχουν νευρώνες στον εγκέφαλο που είτε βοηθούν είτε καταστέλλουν την επιθετικότητα σε συνδυασμό με την προδιάθεση και το κοινωνικό περιβάλλον. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι ο άνθρωπος έχει ακόμη απομεινάρια από τον εγκέφαλο των ερπετών και τα παλαιολιθικά συναισθήματα. Ο Αιγύπτιοι, παρά τη φροντίδα που έδειχναν για τη μεταθανάτια ζωή, απερίσκεπτα πέταγαν τον εγκέφαλο και έστελναν γενεές Φαραώ ανεγκέφαλους στη μεταθανάτια ζωή. Εγώ είμαι άθεος, αλλά κι εσύ είσαι άθεος όσον αφορά τους θεούς άλλων ανθρώπων. Εγώ είμαι άθεος και για τον δικό σου Θεό.
— Ποια είναι, λοιπόν, η πιο σημαντική ελευθερία που έχουμε;
Καμία. Οι αποφάσεις μας είναι θέμα των νευρώνων, είτε επιλέγεις έναν σύντροφο είτε να δεις μια ταινία στον κινηματογράφο.
— Όμως η ενότητα ψυχής και μυαλού δεν κάνει την ανθρώπινη ύπαρξη ξεχωριστή;
Οι άνθρωποι ανατομικώς έχουμε μεγαλύτερο εγκέφαλο απ' ό,τι θα περίμενε κανείς σε σχέση με το μέγεθος του σώματός μας. Για παράδειγμα, ο χιμπατζής, που είναι περίπου στο ίδιο μέγεθος μ' εμάς, έχει εγκέφαλο 600 γραμμαρίων και αυτή η διαφορά μας έχει δώσει τη δυνατότητα να γράψουμε υπέροχη μουσική, να δημιουργήσουμε πυρηνικά όπλα ή να κάνουμε πόλεμο. Αν, λοιπόν, το δούμε πρακτικά και πολλοί άνθρωποι συνειδητοποιήσουν ότι δεν υπάρχει ψυχή, τότε ίσως αλλάξει και η κοσμοθεωρία τους και να πάψουν να πιστεύουν στη μεταθανάτια ζωή. Η ζωή είναι αυτή που ξέρουμε ότι υπάρχει, καθετί διαφορετικό εξυπηρετεί άλλους σκοπούς, είτε πολιτικούς είτε θρησκευτικούς. Εμείς είμαστε ο εγκέφαλός μας. Ο εγκέφαλος είναι λαξευμένος από το περιβάλλον. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι μεγαλύτερος από των άλλων ζώων με παρόμοιο σωματικό βάρος και μας επιτρέπει μεγαλύτερο ρεπερτόριο συνείδησης. Ο εγκέφαλος παίρνει τις αποφάσεις προ-γνωστικά και ενημερώνει τον νου, που νομίζει ότι αυτός τις πήρε.
— Γεννιόμαστε, ζούμε και πεθαίνουμε; Αυτή είναι η ζωή μας;
Ο Αιγύπτιοι, παρά τη φροντίδα που έδειχναν για τη μεταθανάτια ζωή, απερίσκεπτα πέταγαν τον εγκέφαλο και έστελναν γενεές Φαραώ ανεγκέφαλους στη μεταθανάτια ζωή. Εγώ είμαι άθεος, αλλά κι εσύ είσαι άθεος όσον αφορά τους θεούς άλλων ανθρώπων. Εγώ είμαι άθεος και για τον δικό σου Θεό. Ανήκω σ' αυτούς που πιστεύουν ότι ξέρουν τι θα γίνει μετά τον θάνατό τους, αυτό που συνέβαινε πριν ακόμη γεννηθούν. Ή, όπως εύστοχα είχε πει ο Καζαντζάκης:
«Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο· καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο· το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή».
— Εσείς τι αλλάξατε στον δικό σας τρόπο σκέψης από τη στιγμή που χαρτογραφήσατε τον ανθρώπινο εγκέφαλο;
Έμαθα ότι πίσω από κάθε κίνηση, απόφαση, σκέψη υπάρχει ένα διαμορφωμένο περιβάλλον που σε τοποθετεί στη θέση του θύματος ή του θύτη. Ο νους είναι ο αφηγητής του εγκεφάλου και η συμπεριφορά το απότοκο.
— Υπάρχει κάποιο ανήθικο πείραμα που να έχει γίνει αντιληπτό από εσάς στα εργαστήρια όπου θητεύσατε;
Ανήθικο είναι κάτι που κάνει κάποιον άνθρωπο ή ζώο να υποφέρει. Τα προηγούμενα χρόνια πράγματι γίνονταν κάποια ανήθικα πειράματα, αλλά τώρα έχει βελτιωθεί κατά πολύ η κατάσταση διότι οι έλεγχοι είναι καλύτεροι και τηρούνται οι κανόνες.
— Τι κάνει μια ανάμνηση να αντέχει στον χρόνο;
Ο χρόνος, παρότι σε κάνει να ξεχνάς πολλά, εδραιώνει τις μνήμες που απομένουν και είναι πιο ανθεκτικές σε περίπτωση χτυπήματος στο κεφάλι ή άνοιας (π.χ. Αλτσχάιμερ) από τις πρόσφατες μνήμες. Οι τελευταίες που χάνονται στο Αλτσχάιμερ είναι οι παιδικές.
— Μόνοι μας ερχόμαστε και φεύγουμε από τη ζωή;
Θα συμφωνήσω απόλυτα με αυτό που είχε πει ο Ζακ Μονό, ο οποίος είχε αναφερθεί στη μοναξιά του ανθρώπου ,λέγοντας ότι «ζει στην άκρη ενός ξένου σύμπαντος που είναι κωφό στη μουσική μας και εξίσου αδιάφορο στις ελπίδες, τον πόνο και τα εγκλήματά μας».
— Η φαντασία είναι μια παράλληλη πραγματικότητα;
Ακόμη και ο αρουραίος έχει φαντασία, βέβαια φτωχότερη από τη δική μας. Η φαντασία είναι μια επεξεργασία του εγκεφάλου, όπως η λογική και η αγάπη.
— Ο έρωτας είναι μια χημική ένωση των νευρώνων − μπορεί να υπάρξει αληθινή αγάπη όταν δεν έχουμε ελεύθερη βούληση;
Υπάρχει η έμφυτη αγάπη για τους γονείς μας, τα παιδιά μας ή τα εγγόνια μας. Υπάρχει όμως και η ρομαντική αγάπη, η οποία δεν είναι αποτέλεσμα, όπως σας είπα, ελεύθερης βούλησης. Κάποτε είχα πει σε κάποιους φίλους μου ότι η σχέση του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας στηρίχτηκε στο γεγονός ότι ενυπήρχε η βιολογική ανάγκη για σεξ και μόνο που δεν με εξοστράκισαν. Είμαστε προγραμματισμένοι για να κάνουμε σεξ και για να ενωθούμε με τον άλλον για λόγους αναπαραγωγής. Ας θυμηθούμε, όμως, τα λόγια της Κάρμεν στην ομώνυμη όπερα: η αγάπη δεν έχει γνωρίσει ποτέ τον νόμο. Μερικοί εγκαταλελειμμένοι εραστές δηλώνουν κατηγορηματικά ότι θέλουν να απαλλαγούν από την αγάπη τους, αλλά δεν μπορούν. Συνεχίζουν να αγαπούν εκείνους που τους έχουν εγκαταλείψει. Προφανώς, ο έρωτας είναι μια χημική διεργασία, αλλά χρειάζεται (όπως και η σχιζοφρένεια) τουλάχιστον έξι μήνες για να διαγνωστεί. Κατά μέσο όρο ερωτευόμαστε τρεις φορές τη ζωή μας, δεν νομίζω ότι είναι πολύ όταν αναλογιστούμε την πληθώρα των νευρώνων μας. Αγαπάμε, λοιπόν, από τα βάθη του εγκεφάλου μας.
— Μια που ο τόπος καταγωγής σας είναι η Ιθάκη, εσάς τελικά τι σας έμαθε: σημασία έχει το ταξίδι ή ο προορισμός;
Πολύ ωραία ερώτηση. Η ζωή είναι ένα ταξίδι στο οποίο πρωταρχική σημασία έχουν οι συναντήσεις μας. Διότι το ταξίδι διαμορφώνει τη διάθεσή μας και τον χαρακτήρα μας και φτάνουμε στην Ιθάκη, γέροι πια, ή ευτυχισμένοι ή δυστυχισμένοι. Info: Πηγή: www.lifo.gr
— Υπάρχει κάποιο ανήθικο πείραμα που να έχει γίνει αντιληπτό από εσάς στα εργαστήρια όπου θητεύσατε;
Ανήθικο είναι κάτι που κάνει κάποιον άνθρωπο ή ζώο να υποφέρει. Τα προηγούμενα χρόνια πράγματι γίνονταν κάποια ανήθικα πειράματα, αλλά τώρα έχει βελτιωθεί κατά πολύ η κατάσταση διότι οι έλεγχοι είναι καλύτεροι και τηρούνται οι κανόνες.
— Τι κάνει μια ανάμνηση να αντέχει στον χρόνο;
Ο χρόνος, παρότι σε κάνει να ξεχνάς πολλά, εδραιώνει τις μνήμες που απομένουν και είναι πιο ανθεκτικές σε περίπτωση χτυπήματος στο κεφάλι ή άνοιας (π.χ. Αλτσχάιμερ) από τις πρόσφατες μνήμες. Οι τελευταίες που χάνονται στο Αλτσχάιμερ είναι οι παιδικές.
— Μόνοι μας ερχόμαστε και φεύγουμε από τη ζωή;
Θα συμφωνήσω απόλυτα με αυτό που είχε πει ο Ζακ Μονό, ο οποίος είχε αναφερθεί στη μοναξιά του ανθρώπου ,λέγοντας ότι «ζει στην άκρη ενός ξένου σύμπαντος που είναι κωφό στη μουσική μας και εξίσου αδιάφορο στις ελπίδες, τον πόνο και τα εγκλήματά μας».
— Η φαντασία είναι μια παράλληλη πραγματικότητα;
Ακόμη και ο αρουραίος έχει φαντασία, βέβαια φτωχότερη από τη δική μας. Η φαντασία είναι μια επεξεργασία του εγκεφάλου, όπως η λογική και η αγάπη.
— Ο έρωτας είναι μια χημική ένωση των νευρώνων − μπορεί να υπάρξει αληθινή αγάπη όταν δεν έχουμε ελεύθερη βούληση;
Υπάρχει η έμφυτη αγάπη για τους γονείς μας, τα παιδιά μας ή τα εγγόνια μας. Υπάρχει όμως και η ρομαντική αγάπη, η οποία δεν είναι αποτέλεσμα, όπως σας είπα, ελεύθερης βούλησης. Κάποτε είχα πει σε κάποιους φίλους μου ότι η σχέση του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας στηρίχτηκε στο γεγονός ότι ενυπήρχε η βιολογική ανάγκη για σεξ και μόνο που δεν με εξοστράκισαν. Είμαστε προγραμματισμένοι για να κάνουμε σεξ και για να ενωθούμε με τον άλλον για λόγους αναπαραγωγής. Ας θυμηθούμε, όμως, τα λόγια της Κάρμεν στην ομώνυμη όπερα: η αγάπη δεν έχει γνωρίσει ποτέ τον νόμο. Μερικοί εγκαταλελειμμένοι εραστές δηλώνουν κατηγορηματικά ότι θέλουν να απαλλαγούν από την αγάπη τους, αλλά δεν μπορούν. Συνεχίζουν να αγαπούν εκείνους που τους έχουν εγκαταλείψει. Προφανώς, ο έρωτας είναι μια χημική διεργασία, αλλά χρειάζεται (όπως και η σχιζοφρένεια) τουλάχιστον έξι μήνες για να διαγνωστεί. Κατά μέσο όρο ερωτευόμαστε τρεις φορές τη ζωή μας, δεν νομίζω ότι είναι πολύ όταν αναλογιστούμε την πληθώρα των νευρώνων μας. Αγαπάμε, λοιπόν, από τα βάθη του εγκεφάλου μας.
— Μια που ο τόπος καταγωγής σας είναι η Ιθάκη, εσάς τελικά τι σας έμαθε: σημασία έχει το ταξίδι ή ο προορισμός;
Πολύ ωραία ερώτηση. Η ζωή είναι ένα ταξίδι στο οποίο πρωταρχική σημασία έχουν οι συναντήσεις μας. Διότι το ταξίδι διαμορφώνει τη διάθεσή μας και τον χαρακτήρα μας και φτάνουμε στην Ιθάκη, γέροι πια, ή ευτυχισμένοι ή δυστυχισμένοι. Info: Πηγή: www.lifo.gr
=====================
"Όταν καταλάβουμε ότι δεν έχουμε μέσα μας ψυχή, ίσως και να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι", ισχυρίζεται ο Καθηγητής Γιώργος Παξινός στην αποκλειστική συνέντευξή του στο PsychologyΝow.gr.
O Γιώργος Παξινός είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας στο Σίδνεϊ και επικεφαλής ερευνητής στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Νευροεπιστήμης της Αυστραλίας. Δέχθηκε με μεγάλη προθυμία την πρότασή μας να κάνουμε μία συζήτηση για θέματα ψυχής, ψυχολογίας και εγκεφάλου, στην προσπάθειά μας να αποκωδικοποιήσουμε σημαντικά θέματα για έναν άγνωστο κόσμο που βρίσκεται μέσα μας.
Η θέση του για την ανυπαρξία της ψυχής είναι γνωστή, όμως μπορούμε να ζήσουμε γνωρίζοντας ότι δεν υπάρχει ψυχή μέσα μας και ότι όλα προέρχονται από τον εγκέφαλο;
Θέλοντας να διερευνήσουμε περισσότερα για αυτό το θέμα, όπως και να γνωρίσουμε τη σχέση εγκεφάλου και συμπεριφοράς, τη δημιουργία των συναισθημάτων, την (κρυμμένη;) δυναμική του εγκεφάλου μας και τι πραγματεύεται το νέο του βιβλίο, ο Καθηγητής Γιώργος Παξινός απάντησε σε όλες τις ερωτήσεις μας με προσιτό και κατανοητό ύφος, προσθέτοντας ότι χωρίς την υιοθέτηση της ψυχής, θα μπορούσαμε ίσως να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι.
Κύριε καθηγητά, σας ευχαριστούμε θερμά για το χρόνο και τη διάθεσή σας να μοιραστείτε τις γνώσεις σας με εμάς.
Κύριε καθηγητά, σας ευχαριστούμε θερμά για το χρόνο και τη διάθεσή σας να μοιραστείτε τις γνώσεις σας με εμάς.
Ξεκινώντας θα θέλαμε να ρωτήσουμε ποια πιστεύετε ότι είναι τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης υπόστασης και ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που μας δίνει ζωή;
Οι άνθρωποι έχουμε ανατομικώς μεγαλύτερο εγκέφαλο απ’ ότι θα περίμενε κανείς σε σχέση με το μέγεθος του σώματός που έχουμε και του θηλαστικού που είμαστε. Ο χιμπατζής, που είναι στο ίδιο περίπου μέγεθος με εμάς, έχει εγκέφαλο 600 γραμμαρίων, ενώ ο δικός μας εγκέφαλος είναι 1300 γραμμάρια. Αυτή η ανατομική διαφορά μας κάνει ικανούς να γράψουμε συμφωνίες, να δημιουργούμε και να κατασκευάζουμε πυρηνικά όπλα. Είναι δηλαδή μία ειδικότητα του είδους μας, όπως η καμηλοπάρδαλη έχει μεγάλο λαιμό, εμείς έχουμε μεγάλο εγκέφαλο. Εξυπηρετεί ορισμένα πράγματα και μέχρι τώρα μας έχει φερθεί καλά, ανησυχώ όμως για το μέλλον, γιατί δεν βλέπω ότι συνεχίζουμε σε καλή τροχιά.
Πάντως, νομίζω ότι αυτό που μας κάνει ενδιαφέροντες, όσον αφορά τη λειτουργικότητα του, είναι ότι ο εγκέφαλος υποστηρίζει τη γλώσσα, η οποία είναι πιο πολύπλοκη από οτιδήποτε μπορεί να δει κανείς σε άλλα ζώα. Τα πτηνά έχουν την ικανότητα να επικοινωνήσουν με τα κελαηδίσματα τους, οι γορίλες και οι χιμπατζήδες με τις χειρονομίες που μπορεί να σου κάνουν και μάλιστα ένα χιμπατζή μπορείς να τον διδάξεις μέχρι και 3000 λέξεις, ένα λεξιλόγιο που ένα ανθρώπινο παιδί μπορεί να το μάθει στα 2 χρόνια του περίπου. Δεν καταφέρνουν κάτι παραπάνω, σύμφωνα με τις μελέτες του ζεύγους Gardner. Οι χιμπατζήδες ανέθρεψαν τους άλλους πρωτεύοντες οργανισμούς που μας μοιάζουν πάρα πολύ, αλλά δεν πήγαν στα πανεπιστήμια αυτοί. Φαίνεται ότι η γλώσσα, η οποία για να υποστηριχτεί σε σημαντικό βαθμό, χρειάζεται υποθέτω να υπάρχει ένας μεγάλος εγκέφαλος, τον οποίο δεν τον έχουν οι χιμπατζίδες.
Παρακολουθήστε ολόκληρη τη συνέντευξη του Γιώργου Παξινού στο PsychologyNow.gr
Γιατί όμως οι ψυχολόγοι επικαλούνται την ψυχή ως το φορέα της ζωής;
Οι ψυχολόγοι δεν χρειάζεται να επικαλεστούν τον όρο ψυχή. Από το 1930 οι ψυχολόγοι δεν χρησιμοποιούν τον όρο ψυχή, τουλάχιστον οι ακαδημαϊκοί ψυχολόγοι. Επίσης η ψυχολογία σαν όνομα, σαν κλάδος χρησιμοποιεί τον όρο ψυχή αλλά εννοεί τη μελέτη της συμπεριφοράς, όχι τη μελέτη της ψυχής. Κάλλιστα μπορείς να προχωρήσεις χωρίς να θεωρήσεις ότι το πρόσωπο έχει ψυχή μέσα του. Δεν μπορεί να αποδείξει κανείς ότι δεν υπάρχει ψυχή αλλά δεν μπορείς και να αποδείξεις ότι υπάρχει. Είναι ζήτημα, είναι δική σου δουλειά, δηλαδή να πιστεύεις ότι υπάρχει η ψυχή.
Πιστεύω ότι αν θεωρήσεις ότι η ψυχή είναι αντίστοιχη με το mind (μυαλό), τα πειράματα του Sperry έδειξαν ότι μπορείς να δημιουργήσεις δύο διαφορετικές συνειδήσεις στο ίδιο το πρόσωπο που έχει υποστεί την τομή στο μεσολόβιο, στο σώμα που ενώνει τα δύο ημισφαίρια. Έτσι, παραμένουν λίγες μόνο διασυνδέσεις μεταξύ των δύο ημισφαιρίων και μπορείς να δώσεις τότε ερεθισμούς μόνο στο ένα ημισφαίριο και αντίστροφα και έτσι να δημιουργήσεις conditioning, που να δουλεύει μόνο στο ένα ημισφαίριο ή μόνο στο άλλο. Μετά, όταν ο άνθρωπος θέλεις να σου απαντήσει, το χέρι με το οποίο θα απαντήσει, είναι εκείνο σύμφωνα με το ποιο ημισφαίριο είναι αυτό που του κάνεις την ερώτηση.
Δηλαδή, μπορείς να σκεφτείς ότι μπορείς να διαιρέσεις την συνείδηση σε δύο και δεν χρειάζεται να θεωρήσει κανείς ότι υπάρχει κάτι άυλο, ένα φάντασμα μέσα στον οργανισμό για να μελετήσει την ψυχολογία. Και εάν θεωρείς ότι η ψυχή είναι εκεί που παίρνονται οι αποφάσεις, εκεί που δημιουργούνται τα αισθήματα, εκεί που οι ερεθισμοί γίνονται αισθήσεις, εκεί που αποθηκεύεται η μνήμη, τότε δεν χρειάζεται να υπάρχει ψυχή, γιατί ήδη υπάρχει ένα όργανο που κάνει αυτή τη δουλειά. Και εάν σκεφτείς ότι εάν η μνήμη παραδείγματος χάριν, ήταν αποθηκευμένη στην ψυχή και όχι στον εγκέφαλο, τότε αν κάποιος υποστεί ένα χτύπημα στον εγκέφαλο, μπορεί να χάσει ένα-δύο λεπτά από τη μνήμη πριν το ατύχημα ή καμιά φορά και ένα και δύο και δέκα και είκοσι χρόνια πριν και όλες οι μνήμες να εξαφανιστούν. Εάν η μνήμη ήταν αποθηκευμένη στην ψυχή, η ψυχή ούσα άυλη δεν θα έπρεπε να έχει χάσει τις μνήμες.
Επομένως, δεν χρειαζόμαστε την ψυχή στη ζωή μας;
Δεν χρειάζεται η ψυχή. Είναι μη αναγκαία. Μπορεί να πεις βέβαια και ποιος είναι ο λόγος να αναφέρεσαι για κάτι που ούτε καν χρειάζεται να το αναφέρεις, εφόσον λες ότι δεν είναι ανάγκη. Νομίζω ότι είναι καλό να αντιληφθεί ο κόσμος ότι, βρισκόμαστε εδώ και μόνον και ότι δεν υπάρχει τίποτα μέσα μας που είναι άυλο και φάντασμα. Πιθανώς, αν το κατανοούσαμε, να σταματούσαν να κατατρέχουν και εκείνους που είναι αλλόθρησκοι, που είναι αποστάτες, που είναι άθεοι.
Όπως ξέρεις, τουλάχιστον σε ορισμένα μέρη της γης, αυτοί που πιστεύουν ότι έχουν ψυχή, θεωρούν τους εαυτούς τους σαν ευνονημένους από το Θεό και μπορεί να σου κόψουν το λαιμό. Οπότε, δεν νομίζω ότι να ευνοούμε τις σκέψεις αυτές, ότι δηλαδή υπάρχουν ψυχές, βοηθά, μάλλον κακό κάνουν. Σε ορισμένους πολιτισμούς για παράδειγμα αλλά και στους δικούς μας νωρίτερα, έκοβαν το κεφάλι του άλλου για τις θρησκείες.
Οπότε, με ρώτησες τι είναι η ζωή: εδώ έχεις μια ζωή που ξέρεις ότι υπάρχει. Αυτή είναι η ζωή που έχουμε και ορισμένοι πάνε να σε σκοτώσουν για να κερδίσουν την άλλη ζωή. Σκοτώνονται τελικά και οι ίδιοι και δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι υπάρχει άλλη ζωή. Εάν τους πεις ότι δεν υπάρχει ψυχή μπορεί να έχουν λιγότερο ενθουσιασμό να σου κόψουν το λαιμό.
Αν η ψυχή είναι τελικά κάτι άυλο και καθόλου χρήσιμο, γιατί την αναφέρουμε τότε συνεχώς στη ζωή μας;
Ο καθένας μπορεί να θεωρήσει ότι έχει μέσα του ό,τι θέλει. Όμως εγώ είμαι πατέρας και είμαι και παππούς. Βρίσκω μεγάλη ευχαρίστηση να παίρνω τα εγγόνια μου και να τα πηγαίνω στην παιδική χαρά. Μου αρέσει να παίρνω την εγγονή μου, που είναι αρκετά μεγάλη για να το καταλάβει και να την πηγαίνω στο τσίρκο. Δεν νομίζω λοιπόν ότι υστερώ από αισθήματα, από θλίψη, από πόνο, από αγάπη σε σχέση με κάποιον άλλον που θεωρεί ότι έχει μια ψυχή αθάνατη και ότι ο θεός τον προστατεύει. Δεν έχουμε ανάγκη να επικαλεστούμε φαντάσματα μέσα μας, για να ευχαριστηθούμε από τη ζωή και να δείξουμε και στους άλλους αυτό που τους αρμόζει, ότι έχουν δίπλα τους έναν συνάνθρωπο.
Σε μια μελέτη που έγινε μεταξύ παιδιών θρήσκων γονέων (χριστιανών και μωαμεθανών) και άθεων γονέων στον τομέα του αλτρουισμού, βρήκαν ότι τα παιδιά των άθεων είχαν πιο καλά αποτελέσματα στον αλτρουισμό. Δηλαδή, δεν χάνεις με το να είσαι άθεος και δεν θα πρέπει να θεωρείσαι λιγότερο καλός άνθρωπος. Απλώς λέω ότι δεν νομίζω πως υπάρχει διαφορά στη συμπεριφορά του ανθρώπου, γιατί θα βρεις καλούς ανθρώπους και στους θρήσκους που πιστεύουν ότι έχουν ψυχή και σε άλλους που πιστεύουν ότι δεν έχουν ψυχή. Δεν είναι ανάγκη δηλαδή να ανέχεσαι αυτά τα φαντάσματα που κουβαλάς μέσα σου για να μπορέσεις να ευχαριστηθείς από τη ζωή και να μην είσαι και ένας καλός πολίτης στους συμπολίτες σου.
Να επιμείνω για την έννοια της ψυχής: η ψυχή δεν δίνει ένα νόημα στην ανθρώπινη υπόσταση και δεν καλύπτει μία ανάγκη μας να πιστεύουμε κάπου; Τι θα ήμασταν χωρίς ψυχή; Μόνο εγκέφαλος και όργανα του σώματος;
Η συνείδηση όπως ανέφερα, διαιρείται σε δύο: εάν κόψεις το σώμα που ενώνει τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Τώρα βέβαια μπορεί να ρωτήσεις την επιστήμη να εξηγήσει πώς 1,3 κιλά εγκέφαλος δημιουργεί την αγάπη, δημιουργεί το κόκκινο, το πράσινο χρώμα...η επιστήμη δεν μπορεί να τα εξηγήσει αυτά. Αλλά με το να επικαλεστείς την ψύχη δεν εξηγείς τίποτα. Αλλά ας μην προτρέχουμε αμέσως: «Α, εδώ είναι ο Θεός», «εδώ είναι η ψυχή», δεν μπορεί να εξηγήσει τίποτα αυτή η θέση. Για τον ψυχολόγο τουλάχιστον, είναι αρκετό να σκέφτεται ότι έχει μπροστά του έναν εγκέφαλο, ο οποίος είναι λαξευμένος από το περιβάλλον. Αρχικώς είχε ένα γενικό προίκισμα, το οποίο δημιούργησε αυτόν τον εγκέφαλο με τα συστατικά που πήρε από το περιβάλλον συν από τη μήτρα της μητέρας. Αν η μητέρα κάπνιζε ή αν έπινε ο πατέρας, ακόμα και πριν δώσει το σπέρμα, αυτά επηρεάζουν τι θα συμβεί επιγενετικά και επηρεάζουν ποια γονίδια θα εκφραστούν.
Επομένως, η έννοια της ψυχής πιστεύετε ότι συνδέεται και με τις θρησκευτικές δοξασίες οι οποίες στην σκληρή τους έκφραση μπορεί να εγκυμονούν άσχημα αποτελέσματα για τον ανθρώπινο πολιτισμό;
Αν εμείς οι δύο γεννιόμασταν στο Αφγανιστάν και ακούγαμε ότι μια γυναίκα έκαψε το Κοράνιο και οι δυό μας ή και ο ένας μας, θα πηγαίναμε να τη λιθοβολίσουμε μαζί με τους άλλους γιατί δεν θα μπορούσαμε πλέον να το ανεχθούμε ότι κάποιος μας προσέβαλε το Θεό μας. Αν ακούγαμε ένας από μας τους δύο, που γεννηθήκαμε στην Ελλάδα, ότι μία γυναίκα έκαψε τη Βίβλο, δεν θα μας καιγόταν καρφί. Η μόνη διαφορά είναι ότι γεννηθήκαμε σε διαφορετικό περιβάλλον που μας έκανε είτε να την λιθοβολίσουμε είτε να μην την λιθοβολίσουμε. Αυτό λοιπόν είναι αρκετό να σκεφτείς, να αντιληφθείς τη συμπεριφορά και να την αλλοιώσεις. Δεν χρειάζεται να επικαλεστείς φαντάσματα.
Ο εγκέφαλος λαξεύεται με την ιδεολογία και το περιβάλλον. Ο εγκέφαλος επλάσθη μια φορά λόγω της βιολογίας με τα συστατικά που βρήκε για να φτιάξει τους νευρώνες και μετά έμεινε λαξευμένος από τις επιδράσεις του περιβάλλοντος: την ακτινοβολία, αν ο άνθρωπος μικρός χτύπησε το κεφάλι του, αν πήγε στο κατηχητικό ή βρήκε κάποιον άλλον που τον επηρέασε διαφορετικά. Αυτό δημιουργεί την ψυχολογία: μην κοιτάς την ψυχολογία σαν παράγοντα. Η ψυχολογία είναι το αποτέλεσμα. Δηλαδή υπάρχουν δύο και μόνο παράγοντες που ευθύνονται για τη συμπεριφορά σου και τη συμπεριφορά μου. Είναι το γενετικό μας προίκισμα και το περιβάλλον. Δεν υπάρχει άλλος, αν βρεις κάποιον άλλον τότε θα παρείς το βραβείο Νόμπελ. Η ψυχολογία είναι το αποτέλεσμα, η συμπεριφορά είναι το αποτέλεσμα αυτών των δύο παραγόντων, δεν μπορείς να τους βάλεις παραπάνω ευθύνη.
Η σχέση εγκεφάλου και συμπεριφοράς είναι μονόδρομη ή αμφίδρομη;
Ο εγκέφαλος εάν σκεφτείς, εάν πάρουμε συγκεκριμένο παράδειγμα, είναι ένα πρόσωπο σε κατάθλιψη. Αυτές οι καταθλίψεις διαρκούν 6 μήνες καμιά φορά, μετά για άλλους 6 μήνες είναι καλά και επιστρέφει μετά για άλλους 6 μήνες η κατάθλιψη. Το ίδιο πρόσωπο δεν μπορεί να πει στον εγκέφαλό του: «Α, κοίταξε εγκέφαλε, δημιούργησε παραπάνω σεροτονίνη για να με βγάλεις από την κατάθλιψη», δεν το καταλαβαίνω. Ο εγκέφαλος είμαστε εμείς, δεν είναι κάτι άλλο που θα πάει να επιδράσει πάνω στον εγκέφαλο. Πάλι η ενέργεια του εγκεφάλου είναι η συμπεριφορά, η προσωπικότητα, η ψυχολογία που μου αναφέρεις, δεν υπάρχει κάτι άλλο. Άλλο βέβαια ότι το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς αν παει και κόψει τις φλέβες του. Μετά θα έχει άλλα αποτελέσματα και η ζωή του θα αλλάξει. Πάντως δεν είναι ότι εμείς μπορούμε να επηρεάσουμε τον εγκέφαλό μας, εμείς είμαστε ο εγκέφαλός μας.
Οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις βοηθούν στην αναδιαμόρφωση του εγκεφάλου και στη θεραπεία των ψυχικών διαταραχών;
Σαφώς και βοηθούν. Όπως βοηθάει να μιλήσεις σε ένα φίλο, σε ένα ιερέα, ακόμα καλύτερα είναι να μιλήσεις σε ένα ψυχολόγο, γιατί οι ψυχολόγοι έχουν μια πείρα, έχουν μελετήσει επιστημονικά τι μπορεί να βοηθήσει ένα πρόσωπο στη δική σου περίπτωση και τα συμπτώματά σου. Αν έχεις εμμονές, φοβίες, κατάθλιψη, ο ψυχολόγος έχει μελετήσει τέτοια γεγονότα και μπορεί να βοηθήσει. Η συμπεριφορά δεν είναι αμετάκλητη, ο εγκέφαλος δεν είναι μη αλλοιώσιμος, αντιθέτως! Εσύ τώρα θα φύγεις από εδώ και θα έχεις διαφορετικό εγκέφαλο από πριν και εγώ παρομοίως και τότε θα θυμάμαι ότι είσαι ο Χάρης. Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλός μου άλλαξε. Αν είναι έτσι λοιπόν, τότε ο εγκέφαλος ο δικός μου θα είναι διαφορετικός αφότου σου μίλησα, παρά πριν σου μιλήσω. Δεν είμαστε οι σκλάβοι του χθες και οι ψυχολόγοι κάνουν πολύ καλή δουλειά.
Εγώ ήμουν ψυχολόγος για 30 χρόνια με πειραματόζωα. Ο λόγος που μελετάμε τα πειραματόζωα είναι ότι είναι παρόμοια με εμάς σε πολλά πράγματα, μάθηση, conditioning και άλλα πράγματα και αν μου επιτρέψεις να σου αναφέρω ότι γνώρισα τον B.F. Skinner. Όταν ήμουν επικεφαλής για ένα χρόνο στο Colloquium στο McGill University, σαν μεταπτυχιακός μαθητής τον κάλεσα να μιλήσει και να κουβεντιάσαμε για τις σκέψεις του, σχετικά με το βιβλίο του που έγραψε «Beyond Freedom and Dignity» και είπε αυτά που σου είπα και εγώ. Αυτά τα είπε ο Skinner πρώτα και ακόμα νωρίτερα τα είπε ο Ιπποκράτης: ότι από τον εγκέφαλο και μόνο από εκεί, προέρχονται η χαρά, το γέλιο, η λύπη, τα δάκρυα καθώς και οι κινήσεις μας, οι αισθήσεις μας.
Ακούμε πολύ συχνά την απλή φράση: «σκέψου θετικά και θα νιώσεις καλύτερα». Μπορεί μία θετική αλλαγή σκέψης, να αλλάξει τη ζωή μας;
Αυτά είναι τεχνάσματα. Δηλαδή αν σου πω ένα τέχνασμα, ότι κάθε φορά που αισθάνεσαι πανικό να σκεφτείς τα δέντρα σε ένα δάσος που σου άρεσε, εσύ μετά το εφαρμόζεις και μπορεί να έχει αποτέλεσμα, γιατί όχι. Οι πειραματιστές ψυχολόγοι εξετάζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου και βρίσκουν ότι οι συνάψεις του εγκεφάλου έχουν ρευστότητα και μπορούν να αλλοιωθούν. Τότε έχουμε το φαινόμενο unlearning extinction, δηλαδή ο οργανισμός μπορεί να ξεμάθει μία συμπεριφορά: δηλαδή μπορεί αρχικά ένας οργανισμός να «παγώσει» επειδή του έχεις κάνει ηλεκτροσόκ, ενώ μετά, αφότου βλέπει ότι δεν υπάρχει ηλεκτροσόκ, μαθαίνει τη καινούρια συμπεριφορά και χάνει αυτή τη φοβία που είχε πρώτα, οπότε μετακινείται και δεν παγώνει πλέον. Μπορεί κάλλιστα αυτά να ερμηνευτούν σύμφωνα με τις συνάψεις που αναφέρεσαι.
Έχουμε βρει πώς ενεργοποιούνται τα συναισθήματα στον εγκέφαλο μας;
Ορισμένοι επιστήμονες βάζουν τον άνθρωπο στον μαγνητικό τομογράφο και ψάχνουν να βρουν ποιο μέρος του εγκεφάλου ενεργοποιείται εάν το πρόσωπο αυτό βλέπει εικόνες από το αγαπημένο του πρόσωπο σε σύγκριση με ουδέτερες εικόνες. Συνήθως το μεταιχμιακό σύστημα, ο έλικας του προσαγωγίου ενεργοποιούνται σχεδόν σε όλα τα παρόμοια ερεθίσματα και σε άλλα όπως στον πόνο και στη θλίψη. Δεν είναι σίγουρο δηλαδή που ακριβώς ενεργοποιούνται, πιθανώς είναι πολλά σημεία του εγκεφάλου που απασχολούνται όταν βλέπουμε το αγαπημένο μας πρόσωπο και ίσως έχουν κάποια σχέση με τον τρόπο που δημιουργείται η αγάπη.
Αν ανακαλύψουμε στον εγκέφαλο το συγκεκριμένο σημείο που ευθύνεται για το συναίσθημα της αγάπης, δεν θα θέλουμε να το ενεργοποιούμε συνέχεια προκειμένου να νιώσουμε αγάπη; Μήπως υπάρχει φόβος ότι θα καταντήσουμε πειραματόζωα στην καθημερινή μας ζωή;
Νομίζω ότι δεν θα είναι εφικτό αυτό, δεν θα είναι δηλαδή μόνο ένα σημείο που θα μπορέσεις να ενεργοποιήσεις απλά. Αυτό όπως και τα άλλα ένστικτα που λέγαμε, ενεργοποιούν σημαντικά μέρη του εγκεφάλου, δηλαδή μεγάλες περιοχές όπως αναφέρονται πιθανώς για το σύστημα ανταμοιβής της ντοπαμίνης που ασχολείται με τον μεσομεταιχμιακό και τον επικλινή πυρήνα και πιθανώς να έχουν σχέση και με τα άλλα ένστικτα όπως το φαγητό, το σεξ, το οποίο είναι βέβαια άμεσα συνδεδεμένο με την αγάπη, αν εννοούμε την ετεροφυλόφιλη, όπως επίσης και το ερέθισμα της εξερεύνησης. Αυτά τα συστήματα του εγκεφάλου συνδέονται και με άλλα ένστικτα και όσον αφορά το να μπορέσεις να υπερβείς το πρόβλημα του να βρεις έναν σύντροφο και αντί αυτού να κάνεις ερεθισμό κατευθείαν μέσα στον εγκέφαλο για να νιώσεις αγάπη, το βλέπω δύσκολο τουλάχιστον ανατομικώς. Βέβαια, αυτό συμβαίνει όταν προσπαθείς να βρεις την ευτυχία με τα ναρκωτικά, με την κοκαϊνη που αρχικώς σου δίνει αυτήν την ευχαρίστηση αλλά μετέπειτα υπάρχουν προβλήματα εθισμού και δεν μπορείς να πετύχεις την ίδια ευχαρίστηση ξανά.
Υπάρχει ένας δημοφιλής μύθος που ισχυρίζεται ότι χρησιμοποιούμε το 10% του εγκεφάλου μας. Τι πιστεύετε εσείς για αυτό και τελικά τι ποσοστό του εγκεφάλου μας χρησιμοποιούμε;
Θα σου δώσω μια διαφορετική απάντηση. Το 10% νομίζω είναι μια ύβρις. Έχουμε τεράστια αποθέματα και αν κατορθώναμε να τα ενεργοποιήσουμε αυτά τα άλλα 90%, τότε θα πηγαίναμε ακόμα πιο γρήγορα προς εκεί που κατευθυνόμαστε. Τούτη τη στιγμή βέβαια, δεν βλέπω ότι κατευθυνόμαστε στο σωστό δρόμο γιατί καταστρέφουμε τα άλλα ζώα και τα φυτά και τελικά θα είναι και για το ίδιο το είδος μας. Αλλά σκέψου το εξής, στην νόσο του Πάρκινσον ένας πυρήνας που χάνει νευρώνες είναι η μελανά ουσία, για να γίνεις Παρκινσονικός, πρέπει να χάσεις πάνω από το 80% από τους νευρώνες σε αυτό το πυρήνα που περιέχει ντοπαμίνη. Αν χάσεις μόνο 70% δεν έχεις συμπτώματα. Τι σημαίνει αυτό; Ότι υπάρχει εφεδρικότητα, υπάρχουν εφεδρικοί νευρώνες οι οποίοι κάνουν παρόμοιο πράγμα όπως και άλλοι, αλλά είναι εκεί σε περίπτωση που άλλοι έχουν πρόβλημα να αντικαταστήσουν.
Αν στο ποδήλατό μου βάλω άλλες δύο ρόδες δεν θα πάω πιο γρήγορα. Και αυτό νομίζω έχουμε μπερδέψει: ότι ο εγκέφαλος έχει πολλά εφεδρικά κύτταρα και βρίσκονται ακριβώς εκεί για την περίπτωση που θα δεχθείς ένα χτύπημα στο κεφάλι ώστε να μην γίνεις αμέσως ασθενής και ανάπηρος. Έτσι τα δημιούργησε η φύση. Εγώ προσπάθησα να καταστρέψω την οσμή στον αρουραίο και θεώρησα ότι το κατάφερα σε ποσοστό πάνω από το 95% του οσφρητικού λοβού στον εγκέφαλο του. Οι αρουραίοι όμως κατάφεραν να βρουν που ήταν κρυμμένο το σοκολατάκι και που δεν υπήρχε το σοκολατάκι. Βλέπεις, αυτοί οι άλλοι νευρώνες χρειάζονταν σε περίπτωση που οι άλλοι χάνονταν. Όπως και στην νόσο του Πάρκινσον χρειάζεται να χάσεις πάνω από το 80% των νευρώνων για να εμφανιστούν τα συμπτώματα και κατά τη σκέψη μου και θα το έχουν πει και άλλοι αυτό, απλώς δεν έχω διαβάσει κάποιον άλλον να το λέει, ότι ο εγκέφαλος δεν εξαρτάται από κανένα συγκεκριμένο νευρώνα μόνο και μόνο. Μπορεί να χάσεις πολλούς νευρώνες από ορισμένες περιοχές και να μην παρουσιάσεις κανένα ελάττωμα όπως είπαμε για τη μελανά ουσία με τη νόσο του Πάρκινσον.
Επομένως, χρησιμοποιούμε όλον τον εγκέφαλο μας και έχουμε την ικανότητα να το κάνουμε. Εγώ όταν σου μιλάω εσένα τώρα χρησιμοποιώ τον εγκέφαλό μου και δεν πρόκειται εγώ να γίνω Αϊνστάιν εάν μου δώσεις κάποια στρατηγική να ενεργοποιήσω ακόμα και περισσότερους νευρώνες. Δεν πρόκειται να γίνω. Στο λέω. Διαφορετικά θα είχαμε πολλούς Αϊνστάιν. Αλλά το θεωρώ ύβρη γιατί νομίζουμε ότι είμαστε τόσο έξυπνοι... Εγώ νομίζω ότι είμαστε άλλος ένας πρωτεύοντας οργανισμός πάνω στον πλανήτη που είχε την ικανότητα να φτιάξει μια τεχνολογία, η οποία σήμερα απειλεί την ύπαρξή μας.
Έχετε αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος της έρευνάς σας στη μελέτη της νόσου του Parkinson και της νόσου του Alzheimer. Πόσο κοντά πιστεύετε ότι είμαστε στην εύρεση μίας θεραπείας για τις δύο νόσους;
Πριν από 20 χρόνια περίπου, ήρθε στην Αυστραλία ο Eric Kandel να μας μιλήσει και αναφέρθηκε στα ΜΜΕ ότι το πρόβλημα της νόσου του Αλτσχάιμερ θα λυθεί σε 15 χρόνια. Του είπα ότι έκανε μία ωραία ομιλία, εκτός από αυτό. Δεν του άρεσε που του το ‘πα. Εγώ νομίζω ότι δεν θα λυθεί ποτέ, δηλαδή ότι δεν θα θεραπευτεί ποτέ η νόσος του Αλτσχάιμερ, δηλαδή η άνοια. Μπορεί όμως να καθυστερήσει η έλευσίς της και αυτό είναι στα χέρια μας: εάν κάνουμε σωματική άσκηση για παράδειγμα τότε έχουμε λιγότερες πιθανότητες να εκδηλώσουμε άνοια ή νόσο του Αλτσχάιμερ. Γενικώς, πράγματα που ενοχλούν το καρδιαγγειακό σύστημα επίσης προδιαθέτουν και για άνοια, εκ των οποίων είναι και η νόσος του Αλτσχάιμερ. Αυτά ξέρουμε ότι μπορούν να γίνουν και μπορεί κάποια στιγμή να βγει και ένα εμβόλιο που να μας προστατεύει. Κάποιος όμως που έχει τη νόσο του Αλτσχάιμερ και πιστεύει ότι μπορεί να γίνει καλά, νομίζω ότι πρέπει να το ξεχάσουμε.
Γνωρίζουμε ότι έχετε εκδόσει πρόσφατα το τελευταίο σας βιβλίο «Κατ΄εικόνα». Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για αυτό;
Το κύριο ενδιαφέρον μου μέσα από το βιβλίο, ήταν να εκλαϊκεύσω ορισμένα από αυτά που είχα μάθει στην νευροψυχολογία αλλά επίσης και να παρουσιάσω τη ζημιά που κάνει ο άνθρωπος στο περιβάλλον. Αυτό το βιβλίο είναι το πλοίο μέσα από το οποίο ταξιδεύουν οι ψυχολογικές σκέψεις και ιδιαίτερα εκείνες της νευροψυχολογίας και της νευροεπιστήμης. Οι αποτυπώσεις μπορεί μεν να είναι εκλαϊκευμένες όμως αν το διαβάσει κανείς θα δει ότι είναι καλά διατυπωμένες.
Μάλιστα, σε ένα σημείο στο βιβλίο μου, ένας από τους πρωταγωνιστές έχει καρκίνο στο δεξιό κροταφικό λοβό, μέσα από διάφορα συμπτώματα που αναγράφονται στο βιβλίο. Μία νηπιαγωγός λοιπόν που διάβασε το βιβλίο, όταν άκουσε μία φίλη της με τα ίδια συμπτώματα, νόμιζε ότι είχε καρκίνο στον εγκέφαλο. Δεν της το είπε φυσικά, όμως την επόμενη βδομάδα ο γιατρός της βρήκε ακριβώς αυτό. Δηλαδή, στο βιβλίο μπορείς να βρεις ιδέες που εμείς στην νευροψυχολογία τις γνωρίζουμε και είναι μεταφερμένες με ακρίβεια αλλά παραέξω δεν ήταν γνωστές. Δεν είναι δηλαδή τόσο απλοποιημένες που να σκέφτεται κανείς ότι δεν είναι σωστές.
Και πιστεύω ότι προσφέρω κάτι σε αυτούς που έχουν ιδιαιτέρως πρόβλημα με το μίσος και με την αγάπη: να αντιληφθούμε ότι δεν έχουμε ελευθέρα βούληση και μπορώ να σου δώσω μια ένδειξη προς την αγάπη, το ότι δεν υπάρχει ελευθέρα βούληση. Είναι κάτι που το λένε φιλόσοφοι και νευροεπιστήμονες όλο και πιο συχνά τώρα εδώ και πολλά χρόνια. Λοιπόν, βλέπεις ότι στον έρωτα δεν επιλέγεις εάν κάποιος σε αφήσει, πόσες φορές θα έχεις δει ως ψυχολόγος ανθρώπους που θα σου έχουν πει: «Θέλω να τον ξεχάσω, αλλά δεν μπορώ. Θέλω! Δεν μπορώ!». Τι σημαίνει αυτό; Δεν υπάρχει ελευθέρα βούληση στο ζήτημα της αγάπης. Μπορεί το πρόσωπο αυτό να μην του φέρεται πλέον καλά, ακόμη και να τους κακοποιεί, όμως ακόμα αγαπούν αυτό το πρόσωπο και θέλουν να το ξεχάσουν αλλά δεν μπορούν. Και αν γίνει αυτό αντιληπτό, τότε μπορεί να αποφύγουμε και ορισμένα πράγματα, όπως το μίσος που έχουμε ορισμένες φορές, δηλαδή εκεί που στρέφεται εμμέσως η αγάπη σε θέληση να εκδικηθείς το πρόσωπο. Ορισμένοι αν και ακόμη το αγαπούν, είναι ικανοί να το σκοτώσουν.
Το σύνηθες βέβαια είναι ότι το 50% ή παραπάνω από το 50% από αυτούς που τους παρατάει κάποιος, πάνε και τον ενοχλούν στο σπίτι του, στο ίντερνετ, στην εργασία του. Καμιά φορά τον χτυπούν ή πιο συχνά να πούμε ότι την χτυπούν. Καμιά φορά τη σκοτώνουν. Καμιά φορά αυτοκτονούν οι ίδιοι. Όλα αυτά μπορούμε να κάνουμε το πρόσωπο να αντιληφθεί ότι η αγάπη είτε συμβαίνει είτε δε συμβαίνει και όπως εσύ δεν μπορείς να απαρνηθείς την αγάπη σου για αυτό το πρόσωπο έτσι και αυτό δεν μπορεί να σε αγαπήσει εσένα πλέον. Και έτσι μπορείς να βοηθήσεις το πρόσωπο αυτό ώστε να μην γίνονται αυτά που μετά είναι κρίμα για όλους.
Το βιβλίο ασχολείται με την αγάπη, ασχολείται με το μίσος και αυτά τα πράγματα είναι σύμφωνα με τις ιδέες του Ιησού. Είναι επίσης το βιβλίο μια νευροεπιστημονική προσέγγιση στις θεωρίες του Ιησού. Ο Ιησούς είπε «Ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» σε αυτούς που τον σταύρωναν. Και να σκεφτείς η νευροψυχολογία σήμερα, λέει ότι δεν υπάρχει ελευθέρα βούληση και ένας από τους ήρωες μέσα στο μυθιστόρημα τον οποίον τον χτύπησαν χωρίς έλεος, είπε μετά ότι δεν ήθελε να καταφύγει δικαστικώς στο πρόσωπο που τον χτύπησε γιατί αν αυτό το πρόσωπο ήξερε αυτά που ξέρουμε εμείς, θα ήταν μαζί μας και αν εμείς δεν ξέραμε αυτά που ξέρουμε θα ήμασταν μαζί του.
Δηλαδή καταλαβαίνεις ότι σου λέει ότι το περιβάλλον σε διαμορφώνει και βλέπεις μονοζυγωτικά δίδυμα. Του ενός του σκοτώνουν τον αδελφό του. Ένα από τα μονοζυγωτικά δίδυμα πεθαίνει μέσα στο βιβλίο. Το άλλο το αδέρφι πάει στη φυλακή να συγχωρήσει το φονιά και να υποστηρίξει οικονομικώς την οικογένειά του, επειδή αυτός ήταν στη φυλακή και δεν μπορούσε να πληρώσει πλέον τα προς το ζην. Δηλαδή είναι μια νευροψυχολογική προσέγγιση προς τον Ιησού και νομίζω ότι θα βρεις μέσα στο βιβλίο ιδέες, με τις οποίες θα συμφωνήσεις από επιστημονικής πλευράς.
Πηγή:https://www.psychologynow.gr/nea-p
Οι άνθρωποι έχουμε ανατομικώς μεγαλύτερο εγκέφαλο απ’ ότι θα περίμενε κανείς σε σχέση με το μέγεθος του σώματός που έχουμε και του θηλαστικού που είμαστε. Ο χιμπατζής, που είναι στο ίδιο περίπου μέγεθος με εμάς, έχει εγκέφαλο 600 γραμμαρίων, ενώ ο δικός μας εγκέφαλος είναι 1300 γραμμάρια. Αυτή η ανατομική διαφορά μας κάνει ικανούς να γράψουμε συμφωνίες, να δημιουργούμε και να κατασκευάζουμε πυρηνικά όπλα. Είναι δηλαδή μία ειδικότητα του είδους μας, όπως η καμηλοπάρδαλη έχει μεγάλο λαιμό, εμείς έχουμε μεγάλο εγκέφαλο. Εξυπηρετεί ορισμένα πράγματα και μέχρι τώρα μας έχει φερθεί καλά, ανησυχώ όμως για το μέλλον, γιατί δεν βλέπω ότι συνεχίζουμε σε καλή τροχιά.
Πάντως, νομίζω ότι αυτό που μας κάνει ενδιαφέροντες, όσον αφορά τη λειτουργικότητα του, είναι ότι ο εγκέφαλος υποστηρίζει τη γλώσσα, η οποία είναι πιο πολύπλοκη από οτιδήποτε μπορεί να δει κανείς σε άλλα ζώα. Τα πτηνά έχουν την ικανότητα να επικοινωνήσουν με τα κελαηδίσματα τους, οι γορίλες και οι χιμπατζήδες με τις χειρονομίες που μπορεί να σου κάνουν και μάλιστα ένα χιμπατζή μπορείς να τον διδάξεις μέχρι και 3000 λέξεις, ένα λεξιλόγιο που ένα ανθρώπινο παιδί μπορεί να το μάθει στα 2 χρόνια του περίπου. Δεν καταφέρνουν κάτι παραπάνω, σύμφωνα με τις μελέτες του ζεύγους Gardner. Οι χιμπατζήδες ανέθρεψαν τους άλλους πρωτεύοντες οργανισμούς που μας μοιάζουν πάρα πολύ, αλλά δεν πήγαν στα πανεπιστήμια αυτοί. Φαίνεται ότι η γλώσσα, η οποία για να υποστηριχτεί σε σημαντικό βαθμό, χρειάζεται υποθέτω να υπάρχει ένας μεγάλος εγκέφαλος, τον οποίο δεν τον έχουν οι χιμπατζίδες.
Παρακολουθήστε ολόκληρη τη συνέντευξη του Γιώργου Παξινού στο PsychologyNow.gr
Γιατί όμως οι ψυχολόγοι επικαλούνται την ψυχή ως το φορέα της ζωής;
Οι ψυχολόγοι δεν χρειάζεται να επικαλεστούν τον όρο ψυχή. Από το 1930 οι ψυχολόγοι δεν χρησιμοποιούν τον όρο ψυχή, τουλάχιστον οι ακαδημαϊκοί ψυχολόγοι. Επίσης η ψυχολογία σαν όνομα, σαν κλάδος χρησιμοποιεί τον όρο ψυχή αλλά εννοεί τη μελέτη της συμπεριφοράς, όχι τη μελέτη της ψυχής. Κάλλιστα μπορείς να προχωρήσεις χωρίς να θεωρήσεις ότι το πρόσωπο έχει ψυχή μέσα του. Δεν μπορεί να αποδείξει κανείς ότι δεν υπάρχει ψυχή αλλά δεν μπορείς και να αποδείξεις ότι υπάρχει. Είναι ζήτημα, είναι δική σου δουλειά, δηλαδή να πιστεύεις ότι υπάρχει η ψυχή.
Πιστεύω ότι αν θεωρήσεις ότι η ψυχή είναι αντίστοιχη με το mind (μυαλό), τα πειράματα του Sperry έδειξαν ότι μπορείς να δημιουργήσεις δύο διαφορετικές συνειδήσεις στο ίδιο το πρόσωπο που έχει υποστεί την τομή στο μεσολόβιο, στο σώμα που ενώνει τα δύο ημισφαίρια. Έτσι, παραμένουν λίγες μόνο διασυνδέσεις μεταξύ των δύο ημισφαιρίων και μπορείς να δώσεις τότε ερεθισμούς μόνο στο ένα ημισφαίριο και αντίστροφα και έτσι να δημιουργήσεις conditioning, που να δουλεύει μόνο στο ένα ημισφαίριο ή μόνο στο άλλο. Μετά, όταν ο άνθρωπος θέλεις να σου απαντήσει, το χέρι με το οποίο θα απαντήσει, είναι εκείνο σύμφωνα με το ποιο ημισφαίριο είναι αυτό που του κάνεις την ερώτηση.
Δηλαδή, μπορείς να σκεφτείς ότι μπορείς να διαιρέσεις την συνείδηση σε δύο και δεν χρειάζεται να θεωρήσει κανείς ότι υπάρχει κάτι άυλο, ένα φάντασμα μέσα στον οργανισμό για να μελετήσει την ψυχολογία. Και εάν θεωρείς ότι η ψυχή είναι εκεί που παίρνονται οι αποφάσεις, εκεί που δημιουργούνται τα αισθήματα, εκεί που οι ερεθισμοί γίνονται αισθήσεις, εκεί που αποθηκεύεται η μνήμη, τότε δεν χρειάζεται να υπάρχει ψυχή, γιατί ήδη υπάρχει ένα όργανο που κάνει αυτή τη δουλειά. Και εάν σκεφτείς ότι εάν η μνήμη παραδείγματος χάριν, ήταν αποθηκευμένη στην ψυχή και όχι στον εγκέφαλο, τότε αν κάποιος υποστεί ένα χτύπημα στον εγκέφαλο, μπορεί να χάσει ένα-δύο λεπτά από τη μνήμη πριν το ατύχημα ή καμιά φορά και ένα και δύο και δέκα και είκοσι χρόνια πριν και όλες οι μνήμες να εξαφανιστούν. Εάν η μνήμη ήταν αποθηκευμένη στην ψυχή, η ψυχή ούσα άυλη δεν θα έπρεπε να έχει χάσει τις μνήμες.
Επομένως, δεν χρειαζόμαστε την ψυχή στη ζωή μας;
Δεν χρειάζεται η ψυχή. Είναι μη αναγκαία. Μπορεί να πεις βέβαια και ποιος είναι ο λόγος να αναφέρεσαι για κάτι που ούτε καν χρειάζεται να το αναφέρεις, εφόσον λες ότι δεν είναι ανάγκη. Νομίζω ότι είναι καλό να αντιληφθεί ο κόσμος ότι, βρισκόμαστε εδώ και μόνον και ότι δεν υπάρχει τίποτα μέσα μας που είναι άυλο και φάντασμα. Πιθανώς, αν το κατανοούσαμε, να σταματούσαν να κατατρέχουν και εκείνους που είναι αλλόθρησκοι, που είναι αποστάτες, που είναι άθεοι.
Όπως ξέρεις, τουλάχιστον σε ορισμένα μέρη της γης, αυτοί που πιστεύουν ότι έχουν ψυχή, θεωρούν τους εαυτούς τους σαν ευνονημένους από το Θεό και μπορεί να σου κόψουν το λαιμό. Οπότε, δεν νομίζω ότι να ευνοούμε τις σκέψεις αυτές, ότι δηλαδή υπάρχουν ψυχές, βοηθά, μάλλον κακό κάνουν. Σε ορισμένους πολιτισμούς για παράδειγμα αλλά και στους δικούς μας νωρίτερα, έκοβαν το κεφάλι του άλλου για τις θρησκείες.
Οπότε, με ρώτησες τι είναι η ζωή: εδώ έχεις μια ζωή που ξέρεις ότι υπάρχει. Αυτή είναι η ζωή που έχουμε και ορισμένοι πάνε να σε σκοτώσουν για να κερδίσουν την άλλη ζωή. Σκοτώνονται τελικά και οι ίδιοι και δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι υπάρχει άλλη ζωή. Εάν τους πεις ότι δεν υπάρχει ψυχή μπορεί να έχουν λιγότερο ενθουσιασμό να σου κόψουν το λαιμό.
Αν η ψυχή είναι τελικά κάτι άυλο και καθόλου χρήσιμο, γιατί την αναφέρουμε τότε συνεχώς στη ζωή μας;
Ο καθένας μπορεί να θεωρήσει ότι έχει μέσα του ό,τι θέλει. Όμως εγώ είμαι πατέρας και είμαι και παππούς. Βρίσκω μεγάλη ευχαρίστηση να παίρνω τα εγγόνια μου και να τα πηγαίνω στην παιδική χαρά. Μου αρέσει να παίρνω την εγγονή μου, που είναι αρκετά μεγάλη για να το καταλάβει και να την πηγαίνω στο τσίρκο. Δεν νομίζω λοιπόν ότι υστερώ από αισθήματα, από θλίψη, από πόνο, από αγάπη σε σχέση με κάποιον άλλον που θεωρεί ότι έχει μια ψυχή αθάνατη και ότι ο θεός τον προστατεύει. Δεν έχουμε ανάγκη να επικαλεστούμε φαντάσματα μέσα μας, για να ευχαριστηθούμε από τη ζωή και να δείξουμε και στους άλλους αυτό που τους αρμόζει, ότι έχουν δίπλα τους έναν συνάνθρωπο.
Σε μια μελέτη που έγινε μεταξύ παιδιών θρήσκων γονέων (χριστιανών και μωαμεθανών) και άθεων γονέων στον τομέα του αλτρουισμού, βρήκαν ότι τα παιδιά των άθεων είχαν πιο καλά αποτελέσματα στον αλτρουισμό. Δηλαδή, δεν χάνεις με το να είσαι άθεος και δεν θα πρέπει να θεωρείσαι λιγότερο καλός άνθρωπος. Απλώς λέω ότι δεν νομίζω πως υπάρχει διαφορά στη συμπεριφορά του ανθρώπου, γιατί θα βρεις καλούς ανθρώπους και στους θρήσκους που πιστεύουν ότι έχουν ψυχή και σε άλλους που πιστεύουν ότι δεν έχουν ψυχή. Δεν είναι ανάγκη δηλαδή να ανέχεσαι αυτά τα φαντάσματα που κουβαλάς μέσα σου για να μπορέσεις να ευχαριστηθείς από τη ζωή και να μην είσαι και ένας καλός πολίτης στους συμπολίτες σου.
Να επιμείνω για την έννοια της ψυχής: η ψυχή δεν δίνει ένα νόημα στην ανθρώπινη υπόσταση και δεν καλύπτει μία ανάγκη μας να πιστεύουμε κάπου; Τι θα ήμασταν χωρίς ψυχή; Μόνο εγκέφαλος και όργανα του σώματος;
Η συνείδηση όπως ανέφερα, διαιρείται σε δύο: εάν κόψεις το σώμα που ενώνει τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Τώρα βέβαια μπορεί να ρωτήσεις την επιστήμη να εξηγήσει πώς 1,3 κιλά εγκέφαλος δημιουργεί την αγάπη, δημιουργεί το κόκκινο, το πράσινο χρώμα...η επιστήμη δεν μπορεί να τα εξηγήσει αυτά. Αλλά με το να επικαλεστείς την ψύχη δεν εξηγείς τίποτα. Αλλά ας μην προτρέχουμε αμέσως: «Α, εδώ είναι ο Θεός», «εδώ είναι η ψυχή», δεν μπορεί να εξηγήσει τίποτα αυτή η θέση. Για τον ψυχολόγο τουλάχιστον, είναι αρκετό να σκέφτεται ότι έχει μπροστά του έναν εγκέφαλο, ο οποίος είναι λαξευμένος από το περιβάλλον. Αρχικώς είχε ένα γενικό προίκισμα, το οποίο δημιούργησε αυτόν τον εγκέφαλο με τα συστατικά που πήρε από το περιβάλλον συν από τη μήτρα της μητέρας. Αν η μητέρα κάπνιζε ή αν έπινε ο πατέρας, ακόμα και πριν δώσει το σπέρμα, αυτά επηρεάζουν τι θα συμβεί επιγενετικά και επηρεάζουν ποια γονίδια θα εκφραστούν.
Επομένως, η έννοια της ψυχής πιστεύετε ότι συνδέεται και με τις θρησκευτικές δοξασίες οι οποίες στην σκληρή τους έκφραση μπορεί να εγκυμονούν άσχημα αποτελέσματα για τον ανθρώπινο πολιτισμό;
Αν εμείς οι δύο γεννιόμασταν στο Αφγανιστάν και ακούγαμε ότι μια γυναίκα έκαψε το Κοράνιο και οι δυό μας ή και ο ένας μας, θα πηγαίναμε να τη λιθοβολίσουμε μαζί με τους άλλους γιατί δεν θα μπορούσαμε πλέον να το ανεχθούμε ότι κάποιος μας προσέβαλε το Θεό μας. Αν ακούγαμε ένας από μας τους δύο, που γεννηθήκαμε στην Ελλάδα, ότι μία γυναίκα έκαψε τη Βίβλο, δεν θα μας καιγόταν καρφί. Η μόνη διαφορά είναι ότι γεννηθήκαμε σε διαφορετικό περιβάλλον που μας έκανε είτε να την λιθοβολίσουμε είτε να μην την λιθοβολίσουμε. Αυτό λοιπόν είναι αρκετό να σκεφτείς, να αντιληφθείς τη συμπεριφορά και να την αλλοιώσεις. Δεν χρειάζεται να επικαλεστείς φαντάσματα.
Ο εγκέφαλος λαξεύεται με την ιδεολογία και το περιβάλλον. Ο εγκέφαλος επλάσθη μια φορά λόγω της βιολογίας με τα συστατικά που βρήκε για να φτιάξει τους νευρώνες και μετά έμεινε λαξευμένος από τις επιδράσεις του περιβάλλοντος: την ακτινοβολία, αν ο άνθρωπος μικρός χτύπησε το κεφάλι του, αν πήγε στο κατηχητικό ή βρήκε κάποιον άλλον που τον επηρέασε διαφορετικά. Αυτό δημιουργεί την ψυχολογία: μην κοιτάς την ψυχολογία σαν παράγοντα. Η ψυχολογία είναι το αποτέλεσμα. Δηλαδή υπάρχουν δύο και μόνο παράγοντες που ευθύνονται για τη συμπεριφορά σου και τη συμπεριφορά μου. Είναι το γενετικό μας προίκισμα και το περιβάλλον. Δεν υπάρχει άλλος, αν βρεις κάποιον άλλον τότε θα παρείς το βραβείο Νόμπελ. Η ψυχολογία είναι το αποτέλεσμα, η συμπεριφορά είναι το αποτέλεσμα αυτών των δύο παραγόντων, δεν μπορείς να τους βάλεις παραπάνω ευθύνη.
Η σχέση εγκεφάλου και συμπεριφοράς είναι μονόδρομη ή αμφίδρομη;
Ο εγκέφαλος εάν σκεφτείς, εάν πάρουμε συγκεκριμένο παράδειγμα, είναι ένα πρόσωπο σε κατάθλιψη. Αυτές οι καταθλίψεις διαρκούν 6 μήνες καμιά φορά, μετά για άλλους 6 μήνες είναι καλά και επιστρέφει μετά για άλλους 6 μήνες η κατάθλιψη. Το ίδιο πρόσωπο δεν μπορεί να πει στον εγκέφαλό του: «Α, κοίταξε εγκέφαλε, δημιούργησε παραπάνω σεροτονίνη για να με βγάλεις από την κατάθλιψη», δεν το καταλαβαίνω. Ο εγκέφαλος είμαστε εμείς, δεν είναι κάτι άλλο που θα πάει να επιδράσει πάνω στον εγκέφαλο. Πάλι η ενέργεια του εγκεφάλου είναι η συμπεριφορά, η προσωπικότητα, η ψυχολογία που μου αναφέρεις, δεν υπάρχει κάτι άλλο. Άλλο βέβαια ότι το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς αν παει και κόψει τις φλέβες του. Μετά θα έχει άλλα αποτελέσματα και η ζωή του θα αλλάξει. Πάντως δεν είναι ότι εμείς μπορούμε να επηρεάσουμε τον εγκέφαλό μας, εμείς είμαστε ο εγκέφαλός μας.
Οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις βοηθούν στην αναδιαμόρφωση του εγκεφάλου και στη θεραπεία των ψυχικών διαταραχών;
Σαφώς και βοηθούν. Όπως βοηθάει να μιλήσεις σε ένα φίλο, σε ένα ιερέα, ακόμα καλύτερα είναι να μιλήσεις σε ένα ψυχολόγο, γιατί οι ψυχολόγοι έχουν μια πείρα, έχουν μελετήσει επιστημονικά τι μπορεί να βοηθήσει ένα πρόσωπο στη δική σου περίπτωση και τα συμπτώματά σου. Αν έχεις εμμονές, φοβίες, κατάθλιψη, ο ψυχολόγος έχει μελετήσει τέτοια γεγονότα και μπορεί να βοηθήσει. Η συμπεριφορά δεν είναι αμετάκλητη, ο εγκέφαλος δεν είναι μη αλλοιώσιμος, αντιθέτως! Εσύ τώρα θα φύγεις από εδώ και θα έχεις διαφορετικό εγκέφαλο από πριν και εγώ παρομοίως και τότε θα θυμάμαι ότι είσαι ο Χάρης. Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλός μου άλλαξε. Αν είναι έτσι λοιπόν, τότε ο εγκέφαλος ο δικός μου θα είναι διαφορετικός αφότου σου μίλησα, παρά πριν σου μιλήσω. Δεν είμαστε οι σκλάβοι του χθες και οι ψυχολόγοι κάνουν πολύ καλή δουλειά.
Εγώ ήμουν ψυχολόγος για 30 χρόνια με πειραματόζωα. Ο λόγος που μελετάμε τα πειραματόζωα είναι ότι είναι παρόμοια με εμάς σε πολλά πράγματα, μάθηση, conditioning και άλλα πράγματα και αν μου επιτρέψεις να σου αναφέρω ότι γνώρισα τον B.F. Skinner. Όταν ήμουν επικεφαλής για ένα χρόνο στο Colloquium στο McGill University, σαν μεταπτυχιακός μαθητής τον κάλεσα να μιλήσει και να κουβεντιάσαμε για τις σκέψεις του, σχετικά με το βιβλίο του που έγραψε «Beyond Freedom and Dignity» και είπε αυτά που σου είπα και εγώ. Αυτά τα είπε ο Skinner πρώτα και ακόμα νωρίτερα τα είπε ο Ιπποκράτης: ότι από τον εγκέφαλο και μόνο από εκεί, προέρχονται η χαρά, το γέλιο, η λύπη, τα δάκρυα καθώς και οι κινήσεις μας, οι αισθήσεις μας.
Ακούμε πολύ συχνά την απλή φράση: «σκέψου θετικά και θα νιώσεις καλύτερα». Μπορεί μία θετική αλλαγή σκέψης, να αλλάξει τη ζωή μας;
Αυτά είναι τεχνάσματα. Δηλαδή αν σου πω ένα τέχνασμα, ότι κάθε φορά που αισθάνεσαι πανικό να σκεφτείς τα δέντρα σε ένα δάσος που σου άρεσε, εσύ μετά το εφαρμόζεις και μπορεί να έχει αποτέλεσμα, γιατί όχι. Οι πειραματιστές ψυχολόγοι εξετάζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου και βρίσκουν ότι οι συνάψεις του εγκεφάλου έχουν ρευστότητα και μπορούν να αλλοιωθούν. Τότε έχουμε το φαινόμενο unlearning extinction, δηλαδή ο οργανισμός μπορεί να ξεμάθει μία συμπεριφορά: δηλαδή μπορεί αρχικά ένας οργανισμός να «παγώσει» επειδή του έχεις κάνει ηλεκτροσόκ, ενώ μετά, αφότου βλέπει ότι δεν υπάρχει ηλεκτροσόκ, μαθαίνει τη καινούρια συμπεριφορά και χάνει αυτή τη φοβία που είχε πρώτα, οπότε μετακινείται και δεν παγώνει πλέον. Μπορεί κάλλιστα αυτά να ερμηνευτούν σύμφωνα με τις συνάψεις που αναφέρεσαι.
Έχουμε βρει πώς ενεργοποιούνται τα συναισθήματα στον εγκέφαλο μας;
Ορισμένοι επιστήμονες βάζουν τον άνθρωπο στον μαγνητικό τομογράφο και ψάχνουν να βρουν ποιο μέρος του εγκεφάλου ενεργοποιείται εάν το πρόσωπο αυτό βλέπει εικόνες από το αγαπημένο του πρόσωπο σε σύγκριση με ουδέτερες εικόνες. Συνήθως το μεταιχμιακό σύστημα, ο έλικας του προσαγωγίου ενεργοποιούνται σχεδόν σε όλα τα παρόμοια ερεθίσματα και σε άλλα όπως στον πόνο και στη θλίψη. Δεν είναι σίγουρο δηλαδή που ακριβώς ενεργοποιούνται, πιθανώς είναι πολλά σημεία του εγκεφάλου που απασχολούνται όταν βλέπουμε το αγαπημένο μας πρόσωπο και ίσως έχουν κάποια σχέση με τον τρόπο που δημιουργείται η αγάπη.
Αν ανακαλύψουμε στον εγκέφαλο το συγκεκριμένο σημείο που ευθύνεται για το συναίσθημα της αγάπης, δεν θα θέλουμε να το ενεργοποιούμε συνέχεια προκειμένου να νιώσουμε αγάπη; Μήπως υπάρχει φόβος ότι θα καταντήσουμε πειραματόζωα στην καθημερινή μας ζωή;
Νομίζω ότι δεν θα είναι εφικτό αυτό, δεν θα είναι δηλαδή μόνο ένα σημείο που θα μπορέσεις να ενεργοποιήσεις απλά. Αυτό όπως και τα άλλα ένστικτα που λέγαμε, ενεργοποιούν σημαντικά μέρη του εγκεφάλου, δηλαδή μεγάλες περιοχές όπως αναφέρονται πιθανώς για το σύστημα ανταμοιβής της ντοπαμίνης που ασχολείται με τον μεσομεταιχμιακό και τον επικλινή πυρήνα και πιθανώς να έχουν σχέση και με τα άλλα ένστικτα όπως το φαγητό, το σεξ, το οποίο είναι βέβαια άμεσα συνδεδεμένο με την αγάπη, αν εννοούμε την ετεροφυλόφιλη, όπως επίσης και το ερέθισμα της εξερεύνησης. Αυτά τα συστήματα του εγκεφάλου συνδέονται και με άλλα ένστικτα και όσον αφορά το να μπορέσεις να υπερβείς το πρόβλημα του να βρεις έναν σύντροφο και αντί αυτού να κάνεις ερεθισμό κατευθείαν μέσα στον εγκέφαλο για να νιώσεις αγάπη, το βλέπω δύσκολο τουλάχιστον ανατομικώς. Βέβαια, αυτό συμβαίνει όταν προσπαθείς να βρεις την ευτυχία με τα ναρκωτικά, με την κοκαϊνη που αρχικώς σου δίνει αυτήν την ευχαρίστηση αλλά μετέπειτα υπάρχουν προβλήματα εθισμού και δεν μπορείς να πετύχεις την ίδια ευχαρίστηση ξανά.
Υπάρχει ένας δημοφιλής μύθος που ισχυρίζεται ότι χρησιμοποιούμε το 10% του εγκεφάλου μας. Τι πιστεύετε εσείς για αυτό και τελικά τι ποσοστό του εγκεφάλου μας χρησιμοποιούμε;
Θα σου δώσω μια διαφορετική απάντηση. Το 10% νομίζω είναι μια ύβρις. Έχουμε τεράστια αποθέματα και αν κατορθώναμε να τα ενεργοποιήσουμε αυτά τα άλλα 90%, τότε θα πηγαίναμε ακόμα πιο γρήγορα προς εκεί που κατευθυνόμαστε. Τούτη τη στιγμή βέβαια, δεν βλέπω ότι κατευθυνόμαστε στο σωστό δρόμο γιατί καταστρέφουμε τα άλλα ζώα και τα φυτά και τελικά θα είναι και για το ίδιο το είδος μας. Αλλά σκέψου το εξής, στην νόσο του Πάρκινσον ένας πυρήνας που χάνει νευρώνες είναι η μελανά ουσία, για να γίνεις Παρκινσονικός, πρέπει να χάσεις πάνω από το 80% από τους νευρώνες σε αυτό το πυρήνα που περιέχει ντοπαμίνη. Αν χάσεις μόνο 70% δεν έχεις συμπτώματα. Τι σημαίνει αυτό; Ότι υπάρχει εφεδρικότητα, υπάρχουν εφεδρικοί νευρώνες οι οποίοι κάνουν παρόμοιο πράγμα όπως και άλλοι, αλλά είναι εκεί σε περίπτωση που άλλοι έχουν πρόβλημα να αντικαταστήσουν.
Αν στο ποδήλατό μου βάλω άλλες δύο ρόδες δεν θα πάω πιο γρήγορα. Και αυτό νομίζω έχουμε μπερδέψει: ότι ο εγκέφαλος έχει πολλά εφεδρικά κύτταρα και βρίσκονται ακριβώς εκεί για την περίπτωση που θα δεχθείς ένα χτύπημα στο κεφάλι ώστε να μην γίνεις αμέσως ασθενής και ανάπηρος. Έτσι τα δημιούργησε η φύση. Εγώ προσπάθησα να καταστρέψω την οσμή στον αρουραίο και θεώρησα ότι το κατάφερα σε ποσοστό πάνω από το 95% του οσφρητικού λοβού στον εγκέφαλο του. Οι αρουραίοι όμως κατάφεραν να βρουν που ήταν κρυμμένο το σοκολατάκι και που δεν υπήρχε το σοκολατάκι. Βλέπεις, αυτοί οι άλλοι νευρώνες χρειάζονταν σε περίπτωση που οι άλλοι χάνονταν. Όπως και στην νόσο του Πάρκινσον χρειάζεται να χάσεις πάνω από το 80% των νευρώνων για να εμφανιστούν τα συμπτώματα και κατά τη σκέψη μου και θα το έχουν πει και άλλοι αυτό, απλώς δεν έχω διαβάσει κάποιον άλλον να το λέει, ότι ο εγκέφαλος δεν εξαρτάται από κανένα συγκεκριμένο νευρώνα μόνο και μόνο. Μπορεί να χάσεις πολλούς νευρώνες από ορισμένες περιοχές και να μην παρουσιάσεις κανένα ελάττωμα όπως είπαμε για τη μελανά ουσία με τη νόσο του Πάρκινσον.
Επομένως, χρησιμοποιούμε όλον τον εγκέφαλο μας και έχουμε την ικανότητα να το κάνουμε. Εγώ όταν σου μιλάω εσένα τώρα χρησιμοποιώ τον εγκέφαλό μου και δεν πρόκειται εγώ να γίνω Αϊνστάιν εάν μου δώσεις κάποια στρατηγική να ενεργοποιήσω ακόμα και περισσότερους νευρώνες. Δεν πρόκειται να γίνω. Στο λέω. Διαφορετικά θα είχαμε πολλούς Αϊνστάιν. Αλλά το θεωρώ ύβρη γιατί νομίζουμε ότι είμαστε τόσο έξυπνοι... Εγώ νομίζω ότι είμαστε άλλος ένας πρωτεύοντας οργανισμός πάνω στον πλανήτη που είχε την ικανότητα να φτιάξει μια τεχνολογία, η οποία σήμερα απειλεί την ύπαρξή μας.
Έχετε αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος της έρευνάς σας στη μελέτη της νόσου του Parkinson και της νόσου του Alzheimer. Πόσο κοντά πιστεύετε ότι είμαστε στην εύρεση μίας θεραπείας για τις δύο νόσους;
Πριν από 20 χρόνια περίπου, ήρθε στην Αυστραλία ο Eric Kandel να μας μιλήσει και αναφέρθηκε στα ΜΜΕ ότι το πρόβλημα της νόσου του Αλτσχάιμερ θα λυθεί σε 15 χρόνια. Του είπα ότι έκανε μία ωραία ομιλία, εκτός από αυτό. Δεν του άρεσε που του το ‘πα. Εγώ νομίζω ότι δεν θα λυθεί ποτέ, δηλαδή ότι δεν θα θεραπευτεί ποτέ η νόσος του Αλτσχάιμερ, δηλαδή η άνοια. Μπορεί όμως να καθυστερήσει η έλευσίς της και αυτό είναι στα χέρια μας: εάν κάνουμε σωματική άσκηση για παράδειγμα τότε έχουμε λιγότερες πιθανότητες να εκδηλώσουμε άνοια ή νόσο του Αλτσχάιμερ. Γενικώς, πράγματα που ενοχλούν το καρδιαγγειακό σύστημα επίσης προδιαθέτουν και για άνοια, εκ των οποίων είναι και η νόσος του Αλτσχάιμερ. Αυτά ξέρουμε ότι μπορούν να γίνουν και μπορεί κάποια στιγμή να βγει και ένα εμβόλιο που να μας προστατεύει. Κάποιος όμως που έχει τη νόσο του Αλτσχάιμερ και πιστεύει ότι μπορεί να γίνει καλά, νομίζω ότι πρέπει να το ξεχάσουμε.
Γνωρίζουμε ότι έχετε εκδόσει πρόσφατα το τελευταίο σας βιβλίο «Κατ΄εικόνα». Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για αυτό;
Το κύριο ενδιαφέρον μου μέσα από το βιβλίο, ήταν να εκλαϊκεύσω ορισμένα από αυτά που είχα μάθει στην νευροψυχολογία αλλά επίσης και να παρουσιάσω τη ζημιά που κάνει ο άνθρωπος στο περιβάλλον. Αυτό το βιβλίο είναι το πλοίο μέσα από το οποίο ταξιδεύουν οι ψυχολογικές σκέψεις και ιδιαίτερα εκείνες της νευροψυχολογίας και της νευροεπιστήμης. Οι αποτυπώσεις μπορεί μεν να είναι εκλαϊκευμένες όμως αν το διαβάσει κανείς θα δει ότι είναι καλά διατυπωμένες.
Μάλιστα, σε ένα σημείο στο βιβλίο μου, ένας από τους πρωταγωνιστές έχει καρκίνο στο δεξιό κροταφικό λοβό, μέσα από διάφορα συμπτώματα που αναγράφονται στο βιβλίο. Μία νηπιαγωγός λοιπόν που διάβασε το βιβλίο, όταν άκουσε μία φίλη της με τα ίδια συμπτώματα, νόμιζε ότι είχε καρκίνο στον εγκέφαλο. Δεν της το είπε φυσικά, όμως την επόμενη βδομάδα ο γιατρός της βρήκε ακριβώς αυτό. Δηλαδή, στο βιβλίο μπορείς να βρεις ιδέες που εμείς στην νευροψυχολογία τις γνωρίζουμε και είναι μεταφερμένες με ακρίβεια αλλά παραέξω δεν ήταν γνωστές. Δεν είναι δηλαδή τόσο απλοποιημένες που να σκέφτεται κανείς ότι δεν είναι σωστές.
Και πιστεύω ότι προσφέρω κάτι σε αυτούς που έχουν ιδιαιτέρως πρόβλημα με το μίσος και με την αγάπη: να αντιληφθούμε ότι δεν έχουμε ελευθέρα βούληση και μπορώ να σου δώσω μια ένδειξη προς την αγάπη, το ότι δεν υπάρχει ελευθέρα βούληση. Είναι κάτι που το λένε φιλόσοφοι και νευροεπιστήμονες όλο και πιο συχνά τώρα εδώ και πολλά χρόνια. Λοιπόν, βλέπεις ότι στον έρωτα δεν επιλέγεις εάν κάποιος σε αφήσει, πόσες φορές θα έχεις δει ως ψυχολόγος ανθρώπους που θα σου έχουν πει: «Θέλω να τον ξεχάσω, αλλά δεν μπορώ. Θέλω! Δεν μπορώ!». Τι σημαίνει αυτό; Δεν υπάρχει ελευθέρα βούληση στο ζήτημα της αγάπης. Μπορεί το πρόσωπο αυτό να μην του φέρεται πλέον καλά, ακόμη και να τους κακοποιεί, όμως ακόμα αγαπούν αυτό το πρόσωπο και θέλουν να το ξεχάσουν αλλά δεν μπορούν. Και αν γίνει αυτό αντιληπτό, τότε μπορεί να αποφύγουμε και ορισμένα πράγματα, όπως το μίσος που έχουμε ορισμένες φορές, δηλαδή εκεί που στρέφεται εμμέσως η αγάπη σε θέληση να εκδικηθείς το πρόσωπο. Ορισμένοι αν και ακόμη το αγαπούν, είναι ικανοί να το σκοτώσουν.
Το σύνηθες βέβαια είναι ότι το 50% ή παραπάνω από το 50% από αυτούς που τους παρατάει κάποιος, πάνε και τον ενοχλούν στο σπίτι του, στο ίντερνετ, στην εργασία του. Καμιά φορά τον χτυπούν ή πιο συχνά να πούμε ότι την χτυπούν. Καμιά φορά τη σκοτώνουν. Καμιά φορά αυτοκτονούν οι ίδιοι. Όλα αυτά μπορούμε να κάνουμε το πρόσωπο να αντιληφθεί ότι η αγάπη είτε συμβαίνει είτε δε συμβαίνει και όπως εσύ δεν μπορείς να απαρνηθείς την αγάπη σου για αυτό το πρόσωπο έτσι και αυτό δεν μπορεί να σε αγαπήσει εσένα πλέον. Και έτσι μπορείς να βοηθήσεις το πρόσωπο αυτό ώστε να μην γίνονται αυτά που μετά είναι κρίμα για όλους.
Το βιβλίο ασχολείται με την αγάπη, ασχολείται με το μίσος και αυτά τα πράγματα είναι σύμφωνα με τις ιδέες του Ιησού. Είναι επίσης το βιβλίο μια νευροεπιστημονική προσέγγιση στις θεωρίες του Ιησού. Ο Ιησούς είπε «Ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» σε αυτούς που τον σταύρωναν. Και να σκεφτείς η νευροψυχολογία σήμερα, λέει ότι δεν υπάρχει ελευθέρα βούληση και ένας από τους ήρωες μέσα στο μυθιστόρημα τον οποίον τον χτύπησαν χωρίς έλεος, είπε μετά ότι δεν ήθελε να καταφύγει δικαστικώς στο πρόσωπο που τον χτύπησε γιατί αν αυτό το πρόσωπο ήξερε αυτά που ξέρουμε εμείς, θα ήταν μαζί μας και αν εμείς δεν ξέραμε αυτά που ξέρουμε θα ήμασταν μαζί του.
Δηλαδή καταλαβαίνεις ότι σου λέει ότι το περιβάλλον σε διαμορφώνει και βλέπεις μονοζυγωτικά δίδυμα. Του ενός του σκοτώνουν τον αδελφό του. Ένα από τα μονοζυγωτικά δίδυμα πεθαίνει μέσα στο βιβλίο. Το άλλο το αδέρφι πάει στη φυλακή να συγχωρήσει το φονιά και να υποστηρίξει οικονομικώς την οικογένειά του, επειδή αυτός ήταν στη φυλακή και δεν μπορούσε να πληρώσει πλέον τα προς το ζην. Δηλαδή είναι μια νευροψυχολογική προσέγγιση προς τον Ιησού και νομίζω ότι θα βρεις μέσα στο βιβλίο ιδέες, με τις οποίες θα συμφωνήσεις από επιστημονικής πλευράς.
Πηγή:https://www.psychologynow.gr/nea-p
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου