ΕΝΑΣ ΣΠΑΝΙΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ, ΕΝΑΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ

Φίλες και Φίλοι σας καλησπερίζω, ονομάζομαι Περικτιόνη και αντικαθιστώ τον Mr Pepo για όσες μέρες θα απουσιάζει στη Νότια Αφρική. Λίγο πριν αναχωρήσει μου είχε πει να βρω την πιο συγκλονιστική ιστορία για να είναι η τελευταία μας ανάρτηση στο ιστολόγιο της ΛΟΓ όταν πριν μια ώρα περίπου του διάβασα το κείμενο για να πάρω την έγκρισή του ήταν τόσο πολύ συγκινημένος που δεν μπορούσε να μου μιλήσει. Μου είπε πως αυτό το κείμενο θα πρέπει να το αφιερώσουμε για ειδικούς λόγους στην Διοτίμα, στην Άλκηστη, στην Διώνη, στον Αρκά, στην Κυρία Μάρθα Τζανέα-Καρδούλα και σε όσες και όσους δασκάλες και δασκάλους τιμούν με την παρουσία τους την Ελληνική κοινότητα των εκπαιδευτικών. Θα πρέπει να αναφέρω πως το άρθρο το δανείστηκα από το ιστολόγιο του κ. Σταμάτη Κυρζόπουλου, επισκεφθείτε το ιστολόγιο του κ. Κυρζόπουλου θα εκπλαγείτε από τον πλούτο των αναρτήσεων. Με σεβασμό η Περικτιόνη.

To κείμενο αυτό είναι του συναδέλφου Νικήτα Κακκαβά και το (ανα)δημοσιεύω με ιδιαίτερη χαρά.

Κι όρθια η Πράξη σαν αλεξικέραυνο ¹

(άλλως «Φουρφούρας Web TV  vs   Φούφoτων των παραθύρων της κανονικής ΤV»)

γράφει ο Νικήτας Π. Κακκαβάς

Καρδιολόγος 

Υπάρχει πάντα στην παιδική μας ηλικία μια στιγμή που ανοίγει μια πόρτα και μπαίνει το μέλλον.

Graham Green, Βρετανός συγγραφέας 

 Όποιος μεγάλωσε στη φυλακή, τη φυλακή θυμάται.                                                                                                     

 Όποιος μεγάλωσε στο παλάτι, το παλάτι θυμάται.                                                                                                

Ινδική παροιμία

        Σε κάθε σχολείο ανάμεσα στους δέκα-είκοσι δασκάλους υπάρχει και ένας που ξεχωρίζει. Ένας δάσκαλος που τον θυμόμαστε για χρόνια μετά, μέχρι τα γεράματα μας, με αγάπη και αληθινή συγκίνηση. Ένας δάσκαλος που κατάφερε να τρυπώσει στο άβατο της παιδικής μας ψυχής και έφερε ένα εντελώς νέο φως. Και χάρη σ' αυτό το «Δεύτε λάβετε φως» - φως μικρού κεριού ή ολόλαμπρου ήλιου δεν έχει σημασία -  μέσα στην κυνικότητα και στην αδιάφορη καθημερινότητα του ενήλικα, που μοιραία όλοι μεταμορφωθήκαμε, διασώζεται και αχνοφέγγει ακόμα ό,τι καλό διαθέτουμε εντός μας.

Σε ένα μικρό χωρίο του ορεινού Ρεθύμνου, τον Φουρφουρά, οι γιοί και οι κόρες των 560 μόλις κατοίκων του δέχτηκαν την ευεργεσία μιας αναπάντεχης τύχης. Χωρίς να το ξέρει, κάποιος βαριεστημένος δημόσιος υπάλληλος του υπουργείου Παιδείας σφράγισε πριν από λίγα χρόνια τον διορισμό στο χωρίο τους ενός τέτοιου ξεχωριστού δασκάλου, του Άγγελου Πατσιά.

Ο νεαρός δάσκαλος δεν είδε αυτόν τον διορισμό του στην άκρη του πουθενά σαν μια καταναγκαστική προσγείωση, σαν δυσάρεστο πάρεργο εν όψει μιας ευνοϊκότερης μετάθεσης ή σαν μια ευκαιρία για ατελείωτη ραστώνη. Αντιθέτως!  Διέθεσε και διαθέτει μέχρι σήμερα ό,τι φωτεινότερο κρύβει η ψυχή του. Μακριά από κάθε λογική κέρδους - βλέπε αντιπαροχή υπό την μορφή μισθού, προσωπικής προβολής και ό,τι παρόμοιο σκεφθεί ο κακοπροαίρετος νους μας - άνοιξε στους ολιγάριθμους μαθητές του την αυλαία ενός εντελώς καινούργιου κόσμου, χαρίζοντας τους την σπάνια ευκαιρία να γίνουν καλύτεροι άνθρωποι.

Και τι δεν έκανε ο ευφάνταστος αυτός δάσκαλος!  Και πρώτα από όλα έγκαιρα πήρε την ορθή και γενναία απόφαση να αποδράσει από τα ασφυκτικά όρια του γραφειοκρατικού «Εβδομαδιαίου Προγράμματος»  που ορίζει το Υπουργείο Παιδείας. Στο δικό του σχολείο αποφάσισε πως κράτος και εξουσία θα είχαν οι ανάγκες και οι νόμοι της παιδικής ηλικίας και όχι το στενάχωρο πλαίσιο του νομοθέτη. Έβαλε τα τυχερά Φουρφουργιανάκια στις φτερούγες του και ξεκίνησαν όλοι μαζί την πτήση τους προς τον ευαίσθητο ουρανό της Φαντασίας – ή προς τον φανταστικό ουρανό της Ευαισθησίας, αν προτιμάτε. 

Μέσα στα λίγα χρόνια που ο Άγγελος Πατσιάς είναι δάσκαλος στο 4θέσιο Δημοτικό σχολείο Φουρφουρά πραγματοποίησε ένα μικρό θαύμα.  Δεν στάθηκε στις ανεπάρκειες της ελληνικού κράτους, αγνόησε τις αβελτηρίες της δημόσιας παιδείας, υπερπήδησε κάθε βολική δικαιολογία προκει-μένου να αρκεστεί στο νόμο της ήσσονος προσπάθειας. Οργάνωσε το παλιό σχολείο του χωριού, μεταμορφώνοντας το από ένα εγκαταλειμμένο οίκημα σε σχολείο του 21^ου αιώνα. «Σχολείο της φύσης και των χρωμάτων» το ονόμασε και βάλθηκε να το φτιάξει. Ζωγράφισε φωτει-νούς και έγχρωμους τους τοίχους, πλούτισε την βιβλιοθήκη του, έφερε υπο-λογιστές. Μα πάνω από όλα αποφάσισε να μάθει στα παιδιά  αληθινά «γράμ-ματα», παναπεί να ξυπνήσει εντός τους τον αχόρταγο προσανατολισμό προς το Καλό και το Ωραίο. Για αυτό και βάλθηκε να μάθει  τα παιδιά να τραγουδούν, να νοιώθουν την ποίηση, να παίζουν θέατρο, να χορεύουν - μέχρι και «μάχη χορευτικών συγκροτημάτων» διοργάνωσε ο αθεόφοβος!  Οργάνωσε τους μικρούς του μαθητές για  καλλιεργούν μποστάνια και να φτιάξουν το δικό τους κοτέτσι. Κατόπιν τους έμαθε να πουλάνε την παραγωγή τους - αυγά, καρπούζια και λαχανικά -  προκειμένου να εξασφαλίσουν χρήματα για τα έξοδα του σχολείου. Κανονικό πρότυπο αυτοδιαχείρισης δηλαδή.

Διαβάζω στο Διαδίκτυο την άποψη του για την εκπαίδευση. «Η εκπαίδευση», λέει ο Άγγελος Πατσιάς, «κρύβεται στα απλά πράγματα. Εγώ αυτό που έκανα είναι να πειραματίζομαι». Και συνεχίζει: «Δεν θέλει φόβο στον πειραματισμό και μάλλον αυτό είναι το πιο σημαντικό. Πάντα όμως να έχουμε ως γνώμονα ότι τα παιδιά δεν θα ζημιωθούν από τους πειραματισμούς. Λάθη θα γίνουν, τα παιδιά δείχνουν κατανόηση. Ο δάσκαλος δεν είναι θεός. Είναι κάτι το οποίο κινείται ανάμεσά τους πολλές ώρες την ημέρα και ο ένας μαθαίνει από τον άλλο».

Τέλος, μεταξύ των πολλών άλλων,  o Άγγελος Πατσιάς δημιούργησε, κλέβοντας ώρα από τον «εξωσχολικό» του χρόνο,  μια διαδικτυακή εκπαιδευτική τηλεόραση για τα παιδιά. Την Φουρφουρά Web TV!

Η Φουρφουρά Web TV δεν είναι απλά μια ακόμη διαδικτυακή τηλεόραση ανάμεσα στις χιλιάδες που μπορεί να βρει κανείς σήμερα στο Ίντερνετ.  Είναι κάτι πολύ περισσότερο: αποτελεί έναν δίαυλο  επαφής και επικοινωνίας των παιδιών με την υπόλοιπη Κρήτη, με την Ελλάδα και – γιατί όχι; - με όλο τον κόσμο. Μέσα από αυτήν τα παιδιά αυτοσχεδιάζουν, δημιουργούν, αλλά επίσης  λύνουν  τις απορίες τους, μαθαίνουν εξ αποστάσεως… Πάνω από όλα τα παιδιά το διασκεδάζουν. Αρκεί να επισκεφτεί κανείς τον σχετικό διαδικτυακό τόπο – site επί το … ελληνικότερον -   για να διαπιστώσει, ότι όσα γράφω είναι αλήθεια μέχρι κεραίας.

Ας είμαστε ειλικρινείς. Ο κόσμος μας λειτουργεί με γνώμονα την ανισότητα στα όνειρα και τις προοπτικές των ανθρώπων καμιά δημοκρατία και δικαιοσύνη δεν λειτουργεί. Έχεις αναρωτηθεί, άραγε αναγνώστη μου, τι είδους ισονομία ορίζει ο Θεός, η Τύχη, το Κισμέτ, η φυσική επιλογή, το Κάρμα - ή έστω ό,τι πιστεύει ο καθένας -  ανάμεσα στο παιδάκι που γεννιέται σε μια εύπορη αστική οικογένεια στα προάστια της Αθήνας και στα παιδιά ενός μεροκαματιάρη αγρότη ή κτηνοτρόφου σε κάποιο απομονωμένο χωρίο των συνόρων;

Τα παιδιά του Φουρφουρά γεννήθηκαν με τα σύνορα τους κατ’ αρχήν κλειστά στην αποδημία των ονείρων και της ίσης ευκαιρίας. Αναλογιστείτε τα δεδομένα και προβλέψτε τις δυνατότητες:  ένα ορεινό χωριό 500 ανθρώπων που στην πλειονότητα είναι υπερήλικες χωρίς ιδιαίτερη μόρφωση, λασπόδρομοι, το Ρέθυμνο χιλιόμετρα μακριά και στη γλώσσα του χωρίου πολλές λέξεις, όπως  «κινηματογράφος», «θέατρο», «συναυλία», «λεωφόρος» κ.ά., χωρίς αντίκρισμα. Τα παιδιά του Φουρφουρά έπρεπε να τρέξουν, αμέσως αφότου γεννήθηκαν, αν ήθελαν να «προλάβουν» τους συνομηλίκους τους των πόλεων. Βλέπεις οι τελευταίοι είχαν όλον τον χρόνο, πρώτα να μπουσουλήσουν, μετά να σηκωθούν στα δυο τους πόδια και να μάθουν με την ησυχία τους να περπατούν. Κι όμως η παρουσία ενός μόνου ανθρώπου, του δάσκαλου Άγγελου Πατσιά, έφτασε να ανατρέψει την προδιαγεγραμμένη μοίρα των παιδιών, κατάφερε να ανοίξει ρωγμές στην απομόνωση τους και να εγγράψει οριστικά στην καρδιά τους στέρεες παρακαταθήκες για το μέλλον. Με άλλα λόγια, ο εμπνευσμένος δάσκαλος μπόρεσε να  ακυρώσει τα βαρίδια της καταγωγής και να αποκαταστήσει μια κάποια πιο δίκαια κανοναρχία  στην πτήση της ζωής τους.

Μα γιατί τα γράφω όλα αυτά; Δεν ξέρω και εγώ στ’ αλήθεια, αναγνώστη μου. Ίσως να ματαιοπονώ γράφοντας τούτες τις σκέψεις, για να διεκδικήσω φρούδες απαντήσεις σε μάταιες απορίες. Φερ’ ειπείν σε τούτα τα χρόνια της δημόσιας ρητορείας και της ιδιωτικής ιστορίας, όπου όλα τριγύρω είναι «ωραία κιόλας ερείπια»², τι μπορούμε να λογαριάσουμε για Πράξη; Κι ακόμη: ποια Πράξη, μέσα σε τούτο το ετοιμόρροπο σκηνικό μες στο οποίο περιφέρουμε κομπάρσο τη ζωή μας, μπορεί να σταθεί όρθια σαν αλεξικέραυνο;

Ζούμε στα χρόνια, που το τιποτένιο κάνει μεγάλο σαματά. «Πάμε ΠΟΥΘΕΝΑ, να δούμε ΚΑΝΕΝΑΝ για να πούμε ΤΙΠΟΤΑ», είναι το σλόγκαν της νέας εποχής. Η βιαστική πλειοψηφία,  που ξεχαρμανιάζει μπροστά στους ήρωες της lifestyle υποκατάστατης πραγματικότητας,  έχει τυφλά και κωφά τα αισθητήρια της για τέτοιες λογής Πράξεις, όπως τούτο το ευαίσθητο δασκαλίκι του νεαρού Άγγελου. Μοιάζει για αυτούς αποκοτιά, γραφικότητα, καπρίτσιο ή τέλος πάντων μια ασήμαντη και δυσδιάκριτη ψηφίδα στο οπτικό τους πεδίο. Στο βάθος ίσως και να την αγνοούν, επειδή γίνονται ενοχλητικοί όσοι επιμένουν ακόμα να θυμίζουν πως είμαστε φτιαγμένοι για να γίνουμε Άνθρωποι ...

Εκπληκτικέ Άγγελε Πατσιά, αν μπορούσε η φωνή μου να φτάσει μεμιάς από εδώ τον παγωμένο βορρά της Ελλάδας μέχρι τον Φουρφουρά της ορεινής Ρεθυμνίας,  θα ήθελα να σου φωνάξω αληθινέ μου Δάσκαλε,  για ό,τι κάνεις,  τα λόγια του Ποιητή:

«Κι όρθια η Πράξη σαν αλεξικέραυνο».

       Υ.Γ₁.  Λίγους μήνες πριν πεθάνει ρώτησαν σε μια τηλεοπτική συνέντευξη τον Γιώργο Ζαμπέτα τι θυμάται από την ζωή του.  Ο θυμόσοφος μάγκας, ρούφηξε  το τσιγάρο του, ζύγισε το ζάρι της μνήμης και απάντησε στον έκπληκτο δημοσιογράφο: «Εξόν από την μάνα και τα παιδιά μας, τι νομίζεις ότι θα θυμόμαστε ρε; Κανά καλό δάσκαλο, την πρώτη γκομενίτσα και κανένα μερακλίδικο τραγούδι…».

Υ.Γ₂. Ότι σταδιακά μεταλλασσόμαστε  από οργανωμένη κοινωνία ανθρώπων σε ένα σαθρό, αλλοπρόσαλλο, ετοιμόρροπο και χωρίς ευδιάκριτο αξιακό σύστημα συνονθύλευμα τυχαίων συνοδοιπόρων, φαίνεται και από την αντιμετώπιση που επιφυλάσσει η πλειοψηφία στους δασκάλους.  «Τεμπέληδες που κάθονται τρεις μήνες το χρόνο», «δασκαλάκοι», «μίζεροι»  και άλλα τέτοια παρόμοια συνηθίζουν για τους δασκάλους αρκετοί. Κάποιοι μάλιστα προχωρούν ακόμη παραπέρα: αποκαθηλώνουν τον δάσκαλο στα μάτια του μικρού παιδιού τους με την παραμικρή ευκαιρία. Διόλου δεν αντιλαμβάνονται το κακό που κάνουν στην αθώα παιδική ψυχή των σπλάγχνων τους (υπέρ των οποίων a propo ισχυρίζονται πως κόπτονται και πασχίζουν). Μιας και στο παιδί πρώτα οικοδομείς το εναλλακτικό και ύστερα γκρεμίζεις το υπάρχον. Τακτική μπουλντόζας και αντιπαροχής δεν χωράει στη ψυχή των παιδιών μας!  Ψιλά γράμματα θα μου πεις αναγνώστη μου. Όμως, στις λεπτομέρειες παίζεται το παιχνίδι της ζωής…

Το πρώτο ολισθηρό βήμα για την αμορφωσιά και την απανθρωπιά της κοινωνίας - και ό,τι αυτές συνεπάγονται -  είναι  η αντιφατική στάση που τηρούμε έναντι των δασκάλων               – και κατ’ επέκταση της Παιδείας. Από τη μια, τους εμπιστευόμαστε ό,τι πιο πολύτιμο, εύθραυστο και σπάνιο αξιωθήκαμε ποτέ να αποκτήσουμε: τη ψυχή των παιδιών μας. Επιπλέον, με κάθε ευκαιρία αναγνωρίζουμε τη σπουδαιότητα του λειτουργήματος τους.  Από την άλλη, παραμένουμε πεισματικά και εξαρχής προκατειλημμένοι και απαξιωτικοί μαζί τους.  Σκεφθείτε μοναχά πόσες φορές έχετε ακούσει ή και ξεστομίσει την ατάκα «τι ξέρει τώρα ο δασκαλάκος;». Επιτρέψτε μου να πω  – όχι ότι χρειάζονται αυτόκλητους υπερασπιστές οι δάσκαλοι -  πως ενίοτε ξέρει πολλά περισσότερα από πολλούς τριγύρω μας που τους έχει αποχαυνώσει η  lifestyle παρέλαση της τηλεόρασης.

Είναι σίγουρο πως δεν αξίζουν όλοι οι «δάσκαλοι» να λέγονται δάσκαλοι, όπως δεν αξίζει λ.χ. να λέγονται γιατροί όλοι οι «γιατροί», δικαστές όλοι οι «δικαστές» και εν τέλει όλοι οι «άνθρωποι» άνθρωποι. Χωρίς αμφιβολία στην εκπαιδευτική κοινότητα λαθροβιώνουν αρκετοί που δεν έχουν αντιληφθεί στο ελάχιστο πόσο σπουδαίος είναι ο ρόλος τους και ποια επίδραση μπορεί να έχει διαχρονικά η παρουσία τους στους ανθρώπους, την αγωγή των οποίων τους εμπιστεύονται οι γονείς και η κοινωνία. Ωστόσο, αναπόφευκτα παιδεία και σχολείο δεν έχουν νόημα χωρίς τον δάσκαλο, όπως δεν νοείται δικαιοσύνη και δικαστήριο χωρίς τον δικαστή ή υγεία και νοσοκομείο χωρίς τον γιατρό.

Μόνο αν η κοινωνία και οι εκάστοτε Εξουσίες αναγνωρίσουν με ολοφάνερο και ανυπόκριτο τρόπο την αξία του δασκάλου, υπάρχει ελπίδα η εκπαιδευτική κοινότητα να βρει το θάρρος και την αποφασιστικότητα να ξεφορτωθεί από τέτοιους λογής λαθρεπιβάτες. Εν τέλει  χρειάζονται και κάποια υπομόχλιο συμπαράσταση οι δάσκαλοι για να εννοήσουν, να προστατέψουν και να αναδείξουν το κύρος της ευθύνης να είσαι δάσκαλος.

Οι δάσκαλοι – και ιδίως οι νέοι δάσκαλοι, τα είκοσι οχτώ χρονών αγόρια και κορίτσια που βλέπω περιτριγυρισμένα από τα πολύβουα μελίσσια των παιδίων στις αυλές των δημοτικών σχολείων -  πρέπει να πάψουν να ακροβατούν στο τεντωμένο σκοινί μιας τέτοιας αντίφασης:  από τη μια λειτουργοί, από την άλλη απαξιωμένοι από την κοινωνία και νεόπτωχοι με 900 ευρώ μισθό από το Κράτος.  Γιατί αν «όλα έχουν παιχτεί, προτού γίνουμε δώδεκα χρονών», όπως  σοφά διαισθάνθηκε ο Γάλλος ποιητής  Charles Péguy,  τότε ο δάσκαλος είναι κάτι περισσότερο από αυτό  για το οποίο τον προορίζει η προκρούστεια γραφειοκρατική αντίληψη του Υπουργείου Παιδείας.  Είναι τυχαίο που ο Πλάτωνας στην Ιδανική Πολιτεία του ιεράρχησε πρώτο τον Δάσκαλο στην κορυφή της κοινωνίας;

Υ.Γ₃. Θερμή παράκληση να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της Φουρφούρα Web TB                            (http://fourfourastv.blogspot.com). Προσπαθήστε να στείλετε με κάθε τρόπο (e-mail στη διεύθυνση του angelpats@gmail.com, συγχαρητήρια επιστολή στο σχολείο του χωριού κλπ) σ' αυτόν τον άνθρωπο ένα μήνυμα συμπαράστασης, ένα μικρό μπράβο, μια ευχή. Το αξίζει! Ο ίδιος - σεμνός καθώς φαίνεται - δεν επιδίωξε ποτέ του την προβολή. Ωστόσο, την αξίζει όσο κανείς άλλος! Ιδίως αυτές τις στιγμές όπου η κατήφεια και η απαισιοδοξία που γέννησε η οικονομική κρίση σκιάζουν το μικρό του άστρο στον ουρανό μας.

¹     Μανόλης Αναγνωστάκης  από το  ποίημα  «Όταν αποχαιρέτησα». Ιδέα από ένα κείμενο του Θανάση Τριαρίδη.

²      Οδυσσέας Ελύτης από το  «Άξιον Εστί»

Αναρτήθηκε από Σταμάτης Κυρζόπουλος

Ελένη Στεφανάτου12 Δεκεμβρίου 2011 - 5:09 μ.μ.

Άνθρωποι σαν τον δάσκαλο που περιγράφετε, κάνουν πράξη το απόφθεγμα του Καζαντζάκη στην Ασκητική: "Ν' αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης.Αν δε σωθεί, εγώ φταίω"

Ανώνυμος13 Δεκεμβρίου 2011 - 9:39 μ.μ.

Κείμενο που μαγνητίζει και διδάσκει. Μπράβο για τη δημοσιοποίηση και μακάρι να εμπνεύσει και να απελευθερώσει τις δημιουργικές δυνάμεις και άλλων δασκάλων-και όχι μόνο. Γιατί στην εποχή μας περισσότερο από ποτέ χρειάζεται να πιστέψουμε στη δύναμη που έχουμε όλοι μέσα μας και να δώσουμε στη νέα γενιά αυτοπεποίθηση και μέσα έκφρασης των ταλέντων της. Τέτοιοι δάσκαλοι βοηθούν την κοινωνία να πάει ένα βήμα μπροστά.

Ανώνυμος13 Δεκεμβρίου 2011 - 10:21 μ.μ.

Πολεμάς να στυλώσεις, κυβερνήτη,
μέ τα καράβια και με τα φουσάτα
της Πολιτείας το σαλεμένο σπίτι;
Του κάκου ιδρώνεις, έμπα σ' άλλη στράτα,
τον νου μας πρώτα στύλωσε και χτίσε,
και πρώτ' απ' όλα αλφαβητάρι κράτα.
Δάσκαλος γίνε, αλήθεια αν ήρωας είσαι.
Σε μια Βαβέλ δεμένους μας κρατάνε
κακά στοιχειά το μάγεμα τους λύσε
και στα χείλια οι καρδιές μας πάλε ας πάνε,
Σύμμετρα υψώσου, πύργε της ζωής.
Τρανοί κι αν είναι οι τάφοι, τάφοι θα ναι
Στον ήλιο τόπο θέλουμε κι εμείς.
Κ. ΠΑΛΑΜΑΣ: Από τα "Σατιρικά γυμνάσματα" (Σειρά α', 1907)

pediatre14 Δεκεμβρίου 2011 - 12:17 π.μ.

Μένω άφωνος όποτε θαυμάζω κάποιον να ζωγραφίζει τόσο όμορφα με χρώματα τις λέξεις.
Όταν ο καμβάς γεμίζει με τόσο νόημα, φαντάζει τραγική αντίθεση στην απουσία του από την θλιβερή καθημερινότητα που μας έχουν επιβάλει. Πόσο μάλλον όταν αυτή η πραγματικότητα, το νόημα στα μικρά που ψάχνουμε, βρίσκετε τόσο κοντά!
Ευχαριστώ πολύ και τους τρείς μακεδόνες συναδέλφους που με κέρασαν αυτό το γραπτό νέκταρ. Το Γιάννη, φίλο από τα παλιά και γιατρό στην Νορβηγία που το ανάρτησε στο τοίχο μου στο fcb, τον σχολιαστή που το αναδημοσίευσε και φυσικά το δημιουργό του.
Να είστε καλά όλοι και να φροντίζετε για τις ψυχές του αύριο. Jaszonzupp Corleone14 Δεκεμβρίου 2011 - 12:51 π.μ.

Μπράβο σου για το πολύ όμορφο κείμενό σου. Να γράφεις πάντα έτσι - με την καρδιά και το μυαλό ανοιχτά και ζεστά. Και έτσι να συμπαρασύρεις και εσύ τους συν-ανθρώπους μας: να αισθάνονται, να ζουν, να μαθαίνουν, να εξελίσσονται. leo14 Δεκεμβρίου 2011 - 12:52 μ.μ.

Πολύ καλό. Επειδή κατάλαβα ότι είμαστε στην ίδια συχνότητα για κοίτα και τη μαργαρίτα
http://mhmadas.blogspot.com/2011/12/blog-post_6166.html Βούλα Μάστορη14 Δεκεμβρίου 2011 - 5:10 μ.μ.

Θαυμάζω τους Δάσκαλους όπου τους συναντώ στις επισκέψεις μου στα σχολεία. Μαθαίνοντας στο φέισμπουκ για τον Άγγελο Πατσιά, επισκέφτηκα το μπλογκ του και είδα με χαρά ότι, εκτός των άλλων που έχει κάνει για το σχολείο του, "πάτησε" στη σειρά μου ¨Απορίες παιδιών" για να κάνει κάτι βιντεάκια, τα οποία είχαν το καθένα και αυτούσιο τον τίτλο του σχετικού βιβλίου μου. Τι κρίμα όμως που δεν υπήρχε καμία αναφορά που να δείχνει τα βιβλία που είχε χρησιμοποιήσει! Με λύπησε αφάνταστα! Σταμάτης Κυρζόπουλος14 Δεκεμβρίου 2011 - 7:55 μ.μ.

Aγαπητή  Κα Μάστορη,
σας ευχαριστώ για το σχόλιο σας.
Δημοσίευσα το κείμενο του συναδέλφου και φίλου Νικήτα Κακκαβά για δύο λόγους: πρώτον γιατί είναι εξαιρετικά καλογραμμένο και δεύτερον γιατί αισθάνθηκα ότι πρέπει να προβάλλονται οι προσπάθειες ανθρώπων που αγωνίζονται να προσφέρουν υπό αντίξοες συνθήκες. Αν ισχύουν όσα αναφέρετε, και δεν έχω κανένα λόγο να τα αμφισβητήσω, το παράπονο σας είναι δικαιολογημένο. Αντιλαμβάνεσθε ότι ούτε εγώ, ούτε ο Νικήτας μπορούσαμε να γνωρίζουμε τις λεπτομέρειες που παραθέτεται.
Ας είναι.
Με ειλικρινή εκτίμηση (βιβλία σας βρίσκονται και στη βιβλιοθήκη της 9χρονης κόρης μου)
Στάμος  Κυρζόπουλος 14 Δεκεμβρίου 2011 - 8:27 μ.μ.

Μέσα στην πολλή ξηρασία του παρόντος(που έφτασε από το μέλλον, όπως ψυχανεμίστηκε ο Μιχάλης Κατσαρός)ο φωτισμένος δάσκαλος κουβαλά ζείδωρο νερό, που δροσίζει τα φρυγμένα χείλη, διδάσκοντας αντίσταση στην παραίτηση από το όραμα. Να ναι καλά και μαζί όσοι το προβάλλετε και μας δίνετε κουράγιο για τα όνειρα

Σταμάτης Κυρζόπουλος15 Δεκεμβρίου 2011 - 12:40 π.μ.

Κυρία Μάστορη, δείτε και αυτό, γιατί εδώ ο κος Πατσιάς σας μνημονεύει.
Φουρφουράς.tv: μία webtv αποκλειστικά από μαθητές δημοτικού

το πετάλι15 Δεκεμβρίου 2011 - 9:31 π.μ.

εξαιρετικό κείμενο!!!
για έναν πραγματικό Δάσκαλο
παράδειγμα φυγής προς το αύριο... seahawk5215 Δεκεμβρίου 2011 - 9:52 μ.μ.

Οι κάτοικοι στον Φουρφουρά να φυλάξουν σαν "κόρη οφθαλμού" τον δασκαλό τους.

Ανώνυμος17 Δεκεμβρίου 2011 - 10:05 π.μ.

αχ κυρία Μάστορη...τι κρίμα σ' αυτό τον τόπο να μην καταφέρνουμε να είμαστε ολοκληρωτικά ταπεινοί έστω και για μια στιγμή...και την ώρα που οφείλουμε ένα σκέτο ΜΠΡΑΒΟ σε όσους μοχθούν, όπως και εσείς άλλωστε, να νοιώθουμε την ανάγκη να δημοσιοποιήσουμε το μικρό προσωπικό μας παράπονο...συνοδευόμενο και από λεπτή ειρωνία...τι κρίμα....Σταμάτης Κυρζόπουλος17 Δεκεμβρίου 2011 - 9:52 μ.μ.

Ενας Φουρφουράς δεν φέρνει την άνοιξη. Tης Mαρίας Kατσουνάκη. 17/12/2011  Άγγελος Πατσιάς19 Δεκεμβρίου 2011 - 3:06 μ.μ.

Αγαπητή κυρία Μάστορη.
αρχικά να σας ευχαριστήσω για αυτήν την υπέροχη προσφορά σας στη συγγραφή..Αν γνωρίζουν οι μαθητές μου κάποιο όνομα είναι το δικό σας. Επιπλέον θέλω να σας πω ότι φυσικά και αναγράφουμε το όνομα σας στο τέλους του βίντεο. Δε θα γινόταν να πατήσουμε στη σειρά σας και να μη το αναφέρουμε. Ελπίζω λοιπόν να αποκαταστάθηκε το ζήτημα που σας λύπησε..
Να είστε καλά και πάλι j.k20 Δεκεμβρίου 2011 - 2:36 π.μ.

Ένα μεγάλο ευχαριστώ στο δάσκαλο και άνθρωπο ΚΥΡΙΟ ΠΑΤΣΙΑ τόσο για την προσπάθεια και το όραμα του, οσο και για την αγάπη που δείχνει στα παιδιά και το λειτούργημα που υπηρετεί.
Όσο για το κείμενο του Κ. Κακκαβά είναι εξαίσιο και συγκλονιστικό... Χαρίλαος24 Δεκεμβρίου 2011 - 11:14 π.μ.

Το κείμενο του κ. Κακκαβά μου θύμισε τα παιδικά μου χρόνια στο 59ον Δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης, την περίοδο 1950 - 55. Τότε οι δάσκαλοι, στο δικό μου σχολείο τουλάχιστον, ήταν πραγματικοί λειτουργοί και ο λογισμός τους ήταν να μας κάνουν καλύτερους από κείνους...
Θυμάμαι, το μαύρο κουστούμι που φορούσε ο διευθυντής στις επίσημες εορτές, γυάλιζε σαν μαύρη λαμαρίνα από τις εκατοντάδες σιδερώματα της γυναίκας του και ίσως να το είχε από το...32. Και ας τον περίμενε η γυναίκα του 2-3 ώρες για να φάνε, αυτός πάντα καθυστερούσε για να πάει στα σπίτια των όχι καλών μαθητών για να μιλήσει με τους αγράμματους ως επί το πλείστον γονείς τους... (μας). Και τάϊζε και μερικά φτωχά "αλανάκια" όπως εμένα καμιά φέτα φρέσκο ψωμί με ζάχαρη...
Τέλος πάντων... μέρες που είναι χρόνια πολλά σε όλους! Ανώνυμος26 Δεκεμβρίου 2011 - 11:16 π.μ.

Εύγε!!! στον αληθινό δάσκαλο. Διαδώστε σε φίλους και γνωστούς σας την πράξη αυτή,μόνον έτσι θα μπορέσουμε να βγούμε από τον <>που μας έχουν επιβάλλει.Όσο για το κείμενο του Κ.Κακκαβά οφείλω να ομολογήσω ότι με μαγνήτισε η γραφή του λόγου του.Ρεγγίνα5 Ιανουαρίου 2012 - 11:09 μ.μ.

Κάτι τέτοιους Δασκάλους -κατ αναλογία- θυμόμαστε και μας έχουν σφραγίσει τη ζωή..
Γι αυτό υπάρχει Ελπίδα, επειδή υπάρχουν, σ όλους τους χώρους, όσο κι αν σπανίζουν : Άνθρωποι. Ελένη Παπαγιαννακοπούλου12 Σεπτεμβρίου 2012 - 2:17 μ.μ.

Παναγιώτης Κονδύλης

Παναγιώτης Κονδύλης ( 1943-1998 , Έλληνας φιλόσοφος)
Σπούδασε, δίδαξε και έζησε στη Γερμανία

•	Μάς ενδιαφέρει λιγότερο το τί είμαστε από το τί πιστεύουν οι άλλοι για μάς.
•	Είναι καλό που το σώμα μου δεν μπορεί να διαπράξει όλες τις αμαρτίες του πνεύματός μου.
•	Όταν προσδοκούμε από τους άλλους να μάς «καταλάβουν», στην ουσία ζητούμε από αυτούς να συμμεριστούν την αυτοκατανόησή μας. Φιλία είναι η σιωπηρή συμφωνία ότι η μία πλευρά συμμερίζεται την αυτοκατανόηση της άλλης.
•	Η ευγένεια συνιστά συχνότατα τον πιο επιδέξιο οπορτουνισμό: μόνο οι ευγενικοί άνθρωποι κατορθώνουν να κρατούν πάντοτε και συγχρόνως όλες τις πόρτες ανοιχτές.
•	Ο τωρινός κυρίαρχος επικαλείται τη λογική, ο μελλοντικός υμνεί την ελευθερία.
•	Ο διάλογος μεταξύ ετεροφρόνων είναι αδύνατος και μεταξύ ομοδόξων περιττός.
•	Οι παρωπίδες προσφέρουν ασφαλή προσανατολισμό. .
•	Ο απέραντος πόθος να ρουφήξεις τον κόσμο — και η απέραντη ανία αφότου το έκανες.
•	Οι θεωρητικές αναμετρήσεις μεταξύ φιλοσόφων γίνονται ειλικρινείς μόνο όταν καταλήγουν σε προσωπικές ύβρεις.
•	Οι μικροαστοί δεν είναι ποτέ κυνικοί: η πίστη στην ύπαρξη και στη χρησιμότητα των γενικώς αποδεκτών κανόνων ηθικής τους παρέχει ένα αίσθημα πρόσθετης ασφάλειας.
•	Ελπίδα και φόβος παρεμποδίζουν την κατανόηση των ανθρώπινων πραγμάτων· η ελπίδα όμως ξεπερνιέται πολύ δυσκολότερα από το φόβο.
•	Ο ανδρισμός, ο οριστικός δηλαδή αποχαιρετισμός κάθε ελπίδας και φόβου, είναι η ηθική του μηδενισμού.
•	Οι αξίες είναι σχετικές και ο άνθρωπος θνητός· σαν έσχατη συνέπεια, το στοιχειώδες συμπέρασμα είναι: μηδενισμός.
•	Το πρώτο μέλημα του επαγγελματία φιλοσόφου είναι να πείσει τον εαυτό του και τον κόσμο ότι κερδίζει το μισθό του όχι ως απλός εργαζόμενος, σαν όλους τους άλλους, αλλά ως ευεργέτης της ανθρωπότητας.
•	Η μεγάλη ματαιοδοξία, σε αντίθεση με τη μικρή, είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητη από τον έπαινο και την επιδοκιμασία· γι’ αυτό και εκλαμβάνεται σαν μετριοφροσύνη.
•	Είναι ακριβώς οι πιο πνευματώδεις συζητήσεις που αποδεικνύουν το αδύνατο της συναίνεσης: αυτές δείχνουν ότι για κάθε επιχείρημα υπάρχει και ένα αντεπιχείρημα. Επιμέλεια της Περικτιόνης, λόγω απουσίας του Επικούρειου Πέπου

Ο ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΗΡΟΥΛΙΑ ΑΝΑΧΩΡΗΣΑΝ ΓΙΑ SOUTH AFRICA

Φίλες και Φίλοι αγαπητοί επισκέπτες του ιστολογίου, Χριστίνες και Χριστάδες σας εύχομαι Χρόνια Καλά και καλά ταξείδια. Λίγο πριν την αναχώρηση σας στέλνω τα χαιρετίσματά μου από το Ελευθέριος Βενιζέλος. Μαζί με τα Ηρούλια πάμε Νότια. Με σεβασμό και Επικούρεια διάθεση ο Επικούρειος Πέπος.

Λιγο πριν την αναχώρηση από το σπίτι με την γιαγιά.

Καλή Χρονιά. WITH LOVE PEPOS

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ ΑΠΟΛΑΥΣΤΕ ΤΟΝ Η επιλογή έγινε από τον Επικούρειο Πέπο.

Φίλες και Φίλοι πριν αναχωρήσω για SOUTH AFRICA σκέφτηκα να σας αφήσω ένα πολύ όμορφο δώρο για να σας κρατάει συντροφιά κατά την διάρκεια της απουσίας μου. Παρακαλώ να το μελετήσετε. Το απόσπασμα είναι από συνέντευξη του Παναγιώτη Κονδύλη, εσείς τι λέτε; συμφωνείτε μ' αυτά που λέει; Ειδικότερα η Διοτίμα, ο Πυθαγόρας, η Κορνηλία, η Ναυσικά, ο Αρκάς, η Καλλιρρόη, ο Αλέξανδρος, η Διώνη, η Περικτιόνη, η Μυρτώκ.ο.μ. θα πρέπει να το διαβάσουν προσεκτικά. Σας ευχαριστώ.

Η αφετηρία σας ήταν οι φιλολογικές σπουδές σας στην Ελλάδα. Αργότερα γράψατε ένα κείμενο με τίτλο (και θέμα) Ο Μαρξ και η αρχαία Ελλάδα. Ποια είναι η σχέση σας με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό; Ή, για να το θέσω αλλιώς, πώς βλέπετε σήμερα την αρχαία Ελλάδα και τον πολιτισμό της;

Θεωρώ την εντρύφηση μου στα κλασσικά γράμματα ως ένα από τα μεγάλα ευτυχήματα και τα αναντικατάστατα ερείσματα της πνευματικής μου συγκρότησης. Η εντρύφηση αυτή άρχισε στα πρώτα εφηβικά μου χρόνια, παίρνοντας σχεδόν την μορφή μανίας, και διαρκεί, με διάφορες εντάσεις και διακοπές πλέον, έως σήμερα. Χαριτολογώντας εξομολογούμαι σε φίλους μου ότι, καθώς μ’ ευχαριστεί τόσο το διάβασμα, δεν θα έπρεπε ποτέ να κάνω επάγγελμα μου το γράψιμο, και αναθυμάμαι με φθόνο τον λόρδο Χένρυ, στο Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ, ο οποίος έλεγε ότι το διάβασμα του άρεσε τόσο, ώστε δεν του έκανε όρεξη να γράψει ο ίδιος βιβλία. Τώρα, όποτε φαντάζομαι ότι θα ξέμπλεκα με όλα τα βάσανα του γραψίματος και θα αφιέρωνα τον χρόνο μου στην απόλαυση του διαβάσματος, το πρώτο που μου έρχεται στο νου είναι η κλασσική γραμματεία, ελληνική και λατινική, σ’ όλη της την έκταση. Αν ο αναγνώστης τη γνωρίζει ο ίδιος, τότε περιττεύει να του εξηγήσω το γιατί· αν πάλι δεν τη γνωρίζει, τότε είναι άσκοπο. Ωστόσο επιθυμώ ν’ απαντήσω, έστω και μέσες-άκρες, στην ερώτηση σας εξαίροντας μερικά σημεία ιδιαίτερης προσωπικής σημασίας.
Πρώτα-πρώτα, η εξοικείωση με την αρχαιοελληνική και τη λατινική γλώσσα, ως συντακτικά και γραμματικά μορφώματα και ως αντίστοιχα ρυθμισμένες εκφραστικές δυνατότητες, σήμανε για μένα τη μεγάλη και πειθαρχημένη μύηση στο φαινόμενο «γλώσσα» εν γένει, και μάλιστα μέσα από μιαν άκρως προνομιακή πρόσβαση. Γλώσσες, όπου τα περιγράμματα των λέξεων και των φράσεων δεν τα θολώνουν τα –γόνιμα ή άγονα, αδιάφορο– νεφελώματα του νεώτερου υποκειμενισμού, μοιάζουν με κυκλώπεια τείχη χτισμένα με ξερολιθιά, με οφθαλμοφανείς τις αρμοδεσιές και χειροπιαστά τα ερείσματα, με αδρές τις αντιστοιχίες ανάμεσα στο σημαίνον και στο σημαινόμενο, στο πελέκημα του λόγου και στη λάξευση του στοχασμού. Η σαφήνεια και η απλότητα δεν είναι εδώ αιτήματα προβαλλόμενα εκ των έξω, αλλά απόρροια και κριτήριο εσωτερικού βάθους. Έχω αγαπήσει πολλούς νεώτερους συγγραφείς που υφολογικά στέκονται στους αντίποδες αυτού του ιδεώδους. Όταν όμως πρέπει να γράψω ο ίδιος, δεν μπορώ παρά να ακολουθήσω τις δικές μου υφολογικές κλίσεις, να βρω τους κατάλληλους αγωγούς για να διοχετεύσω τη δική μου σκέψη. Και ακριβώς η δόμηση της σκέψης μου με φέρνει κοντά στο διαυγές και κατά το δυνατόν απέριττο ύφος, πολύ περισσότερο γιατί πιστεύω, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για θεωρητικά κείμενα, ότι η πνευματική εντιμότητα απαγορεύει την επικάλυψη ατελειών της σκέψης με φιοριτούρες και λεκτικές ακροβασίες. Ειδικότερα, η γλώσσα, όπου πρωτογράφω τα βιβλία μου, προσφέρει εξαιρετικά πλεονεκτήματα στον γνώστη των κλασσικών γλωσσών: η γερμανική διατηρεί πολύ περισσότερο απ’ ό,τι άλλες γλώσσες τις συντακτικές δομές και τους λεκτικούς τρόπους της αρχαιοελληνικής και της λατινικής. Ιδιαίτερα οι απεριόριστες σχεδόν δυνατότητες διαπλοκής κυρίων και δευτερευουσών προτάσεων εντός μακρών περιόδων επιτρέπουν την ακριβή άρθρωση πολυεπίπεδων διανοημάτων, όπου στη συντακτική πλοκή αποτυπώνεται ανάγλυφα η πλοκή και η υφή των σχέσεων μεταξύ των διαφόρων διαστάσεων του νοήματος. Σε καμία άλλη απ’ όσες γλώσσες γνωρίζω δεν θα μπορούσε να αποδοθεί τόσο καλά το θουκυδίδειο ύφος λ.χ. Σε Γερμανούς αναγνώστες μου, οι οποίοι με ρωτούν πώς μπορώ να γράφω αβίαστα σε μια ξένη γλώσσα, και μάλιστα με αξιώσεις προσωπικού ύφους, απαντώ ότι τούτο οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην τριβή μου με τις κλασσικές γλώσσες. Όσοι τις κατέχουν καταλαβαίνουν εύκολα τι εννοώ.

Πέρα από τη γλώσσα, αλλά όχι άσχετα προς αυτήν, κλασσική είναι μια σκέψη ή μια εποχή της ιστορίας του πνεύματος όταν διατυπώνει με αναντικατάστατη εννοιολογία προβλήματα διηνεκώς επανερχόμενα, δηλαδή προβλήματα, στα οποία προσκρούει με εσωτερική αναγκαιότητα κάθε βαθύτερος στοχασμός – κοντολογής, έσχατα προβλήματα. Πώς είναι όμως δυνατό να έχει διαχρονική κλασσική αξία ό,τι νοήθηκε και εκφράσθηκε σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο; Όπως στην ανθρώπινη κατάσταση γενικότερα υπάρχουν ορισμένα μεγέθη συνεχώς ανακυκλούμενα, παρά την εκάστοτε διαφορετική κοινωνικοϊστορική τους επένδυση, έτσι και η ανθρώπινη σκέψη κινείται γύρω από ορισμένα θεμελιώδη μεγέθη, οι βασικοί συνδυασμοί των οποίων είναι αριθμητικά περιορισμένοι, άρα περιορισμένες είναι και οι έσχατες επιλογές. Στην αρχαία Ελλάδα έγινε κάτι πράγματι εκπληκτικό: σε σχετικό σύντομο χρονικό διάστημα, και μέσα από τις εσωτερικές αναγκαιότητες της κίνησης του στοχασμού, ανακαλύφθηκαν και συνοψίσθηκαν οι έσχατες αυτές επιλογές. Όποιος π.χ. μελετήσει προσεκτικά και σ’ όλες της τις πτυχές την αντιπαράθεση σοφιστικής και Πλάτωνος θα διαπιστώσει ότι εδώ συνοψίστηκε, κατά τρόπο κυριολεκτικά ανυπέρβλητο, ό,τι κατά βάθος ταλανίζει έκτοτε, γεννώντας παράλληλα ποικίλες ενδιάμεσες λύσεις, τη δυτική σκέψη και όχι μόνον αυτή: το δίλημμα «μεταφυσική ή μηδενισμός», όπου η ηθική διάσταση του προβληματισμού συνάπτεται συνειδητά με τη γνωσιοθεωρητική ή κοσμολογική. Αυτό ούτε άλλαξε, ούτε και θα μπορούσε ν’ αλλάξει, γιατί εδώ τον λόγο τον έχουν τα σταθερά μεγέθη, για τα οποία μιλήσαμε. Αλλά μήπως ο Θουκυδίδης δεν κατέστησε ορατές, κατά τρόπο εννοιολογικά επαρκή, ορισμένες σταθερές της πολιτικής συμπεριφοράς και των διεθνών σχέσεων, ούτως ώστε ν’ αποτελεί σήμερα (εκτός Ελλάδος, εννοείται) υποχρεωτικό ανάγνωσμα όσων ασχολούνται ουσιαστικά με τέτοια ζητήματα. Εδώ πρέπει ίσως να προλάβω μια παρεξήγηση. Το κλασσικό δεν εξαντλείται στο αρχαιοελληνικό, όπως ήθελαν να πιστεύουν οι αρχαιολάτρες της παλαιάς ουμανιστικής σχολής. Η νεώτερη φιλοσοφία, κοινωνιολογία, ιστοριογραφία και λογοτεχνία έχουν κι αυτές τους κλασσικούς τους, με την έννοια που δώσαμε παραπάνω στον όρο. Η αναστροφή με τους αρχαίους κλασσικούς όχι μόνον δεν μπορεί να συνιστά κανενός είδους πρόσκομμα στην προσοικείωση των νεώτερων, αλλά έχει το αντίθετο αποτέλεσμα: εθίζει το πνεύμα στην απαρέσκεια έναντι των εκάστοτε συρμών και διδάσκει πώς να συγκροτεί κανείς την παιδεία του πάνω σε εδραία και μόνιμα θεμέλια. Πολλοί, έχοντας αφοσιωθεί περίπου υπαρξιακά σε μια πνευματική μόδα, χάνουν τον προσανατολισμό τους μόλις αυτή περάσει και τρέχοντας ξοπίσω της σ’ όλη τους τη ζωή στενεύουν αδιάκοπα τον ορίζοντά τους. Συνιστώ ένθερμα στους νεώτερους, που ενδιαφέρονται να συστηματοποιήσουν στα σοβαρά τα πνευματικά τους ενδιαφέροντα, να το κάμουν με αφετηρία τους αρχαίους και νεώτερους κλασσικούς, επιστρέφοντας αδιάκοπα σ’ αυτούς. Έτσι και χρόνο θα εξοικονομήσουν, μπαίνοντας απ’ ευθείας στην καρδιά των προβλημάτων, και θα αποφύγουν τον πνευματικό εκείνο εξευτελισμό που υφίσταται όποιος, αγνοώντας ευρύτερες συνάφειες και μακρές προϊστορίες, ατενίζει χάσκοντας τον εκάστοτε διερχόμενο διάττοντα αστέρα.

Στον βαθμό όπου κατανοούσα καλύτερα τους μηχανισμούς της ιδεολογικής και ουτοπικής σκέψης, την κλασική αρχαιότητα την έφερνε κοντύτερα μου ένα ακόμα γνώρισμα της: η απουσία εσχατολογίας και ευθύγραμμων αντιλήψεων για το ιστορικό γίγνεσθαι, οι οποίες ως γνωστόν έχουν ιουδαιοχριστιανική προέλευση και εκκοσμικεύθηκαν τόσο από τον σοσιαλιστικό μαρξισμό όσο και από τον καπιταλιστικό φιλελευθερισμό. Για να αποφευχθεί η υστερία μπροστά στον πλήρη και αμετάκλητο θάνατο, νομιμοποιήθηκε κοσμοθεωρητικά η υστερία της εσχατολογίας. Όποιος μαθαίνει να ζει χωρίς ρητές ή άρρητες εσχατολογίες και χωρίς ηθικισμούς ως υποκατάστατα τους, πρέπει και να μάθει να πεθαίνει, πλήρως και αμετάκλητα, με γαλήνη και φαιδρότητα ψυχής. Αν κάπου μπορεί να πάρει κανείς αυτό το ύψιστο μάθημα, είναι από την κλασσική αρχαιότητα, η οποία αγνόησε την ευθεία γραμμή με την αίσια απόληξη για να προσηλωθεί στην θέαση και βίωση του αΐδιου κύκλου