"Τρίκαλα – μια πόλη που αξίζει να επισκεφθείς!" γράφει η Αφροδίτη Μαργαρίτη. [Ευχαριστούμε την Αφροδίτη της Πιάλειας, την δική μας Αφροδίτη.]

 Πηγή: Η ΦΑΡΈΤΡΑ

Η Φαρέτρα μέσα στον Ιούνιο έκανε μια τετραήμερη απόδραση στη Θεσσαλία, πριν πιάσει ο καύσωνας που ακολούθησε και έκανε κάθε ταξίδι στην Ελλάδα από δύσκολο μέχρι απαγορευτικό. Κύριος προορισμός τα Τρίκαλα, πόλη για την οποία μόνο καλά έχουν ακουστεί από τους επισκέπτες της. Και έτσι είναι!

Συνήθως γράφουμε για τις παραστάσεις και τα συναισθήματα που αποκομίζουμε από  τα ταξίδια μας. Αυτήν τη φορά δώσαμε το λόγο στη φιλόλογο και φίλη που μας ξενάγησε, την Αφροδίτη Μαργαρίτη, που καθώς γνωρίζει, ζει την πόλη και την αγαπά, θα το έκανε καλύτερα από μας.

Εμείς θα σταθούμε για λίγο στη γοητεία του Ληθαίου, του ποταμού της Λήθης που διασχίζει την πόλη με τα ολοκάθαρα νερά του, τη γέφυρα και τα πλατάνια του θεριεμένα στις δυο του όχθες, που τις κατεβαίνεις και τις περπατάς κάτω από τον ίσκιο τους ή ξεκουράζεσαι στα παγκάκια τους. Μέρα και νύχτα, ιδιαίτερα τη νύχτα με τους φωτισμούς που πολλαπλασιάζουν τη μαγεία του, είναι το σήμα κατατεθέν της πόλης.

Όμως, όσο κι αν το νερό και η φροντίδα του από το ανθρώπινο χέρι γοητεύουν, το ίδιο ελκυστικό είναι το Φρούριο της πόλης με το οθωμανικό του Ρολόι, που υψώνεται επιβλητικό πάνω από το Βαρούσι, μια από τις ομορφότερες παλιές γειτονιές της Ελλάδας. Τα παλιά σπίτια, αναπαλαιωμένα ή όχι αντιστέκονται στο χρόνο και απαντούν με ένα όχι στην άναρχη μετατροπή του παλιού σε κακόγουστο καινούριο. Η πόλη και οι κάτοικοι τα σεβάστηκαν.

Περπατώντας στα στενά δρομάκια με τις τις αυλές, όπου υπήρχαν, συνήθως περίκλειστες, ένιωθες να επανέρχεται αβίαστα μέσα σου η μελωδία του τραγουδιού του Θεοδωράκη με τους στίχους του Λειβαδίτη "μοσχοβολούν οι γειτονιές βασιλικό κι ασβέστη"....

Έτσι τα είδαμε, έτσι τα ζήσαμε εμείς. Οι φωτογραφίες μας είναι ένα μικρό δείγμα της όμορφης πόλης. Μιας πόλης, όπου και το τελευταίο τετραγωνικό γης, σύμφωνα με τις δικές μας διαπιστώσεις, είναι προσεγμένο. Μιας πόλης, όπου κυριαρχούν μανόλιες και πλατάνια. Το κείμενο της Αφροδίτης Μαργαρίτη, που την ευχαριστούμε για την ξενάγησή της, σαφώς και θα σας πείσει, γιατί πραγματικά τα "Τρίκαλα είναι μια πόλη που αξίζει να επισκεφτεί κανείς"!

far

Φωτογραφίες: faretra.info

Τρίκαλα. Είναι ο τόπος που δεν προσφέρει μόνο την φευγαλέα εντύπωση αλλά σε προσκαλεί και σε μαγνητίζει με τις φυσικές ομορφιές, την ιστορία και την συμπεριφορά – νοοτροπία των ανθρώπων του.

Αφροδίτη Μαργαρίτη 

Είναι μία από τις πιο παλιές πόλεις της Ελλάδας. Το όνομά της χάνεται στα μυθολογικά χρόνια.

Η πόλη των Τρικάλων είναι χτισμένη πάνω στην αρχαία πόλη Τρίκκη η οποία ιδρύθηκε γύρω στην 3η χιλιετία π.Χ. και ονομάστηκε έτσι από την νύμφη Τρίκκη, κόρη του Πηνειού ή, κατ’ άλλους, του Αισωπού ποταμού – πάντως ο πατέρας της ήταν ποτάμι!

Η ευρύτερη περιοχή των Τρικάλων κατοικείται από  τους προϊστορικούς χρόνους και οι πρώτες ενδείξεις ζωής στο σπήλαιο της Θεόπετρας (3χλμ. από την Καλαμπάκα) φτάνουν ως το 49.000 π.Χ.

Η πόλη ήταν σημαντικό κέντρο της αρχαιότητας, καθώς εδώ έζησε και έδρασε ο Ασκληπιός που σήμερα αποτελεί έμβλημα του Δήμου Τρικκαίων. Στην περιοχή υπήρχε ένα από τα σημαντικότερα Ασκληπιεία της εποχής.

Ο ενιαίος αρχαιολογικός χώρος του Ασκληπιού Τρικάλων βρίσκεται ανατολικά της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου. Σε αυτόν έχουν αποκαλυφθεί κτήρια, ψηφιδωτά, ένα λουτρό, ένας βυζαντινός ναός που ανήκουν στα ύστερα ελληνιστικά και πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια. Αποδόθηκαν με επιφύλαξη στο ευρύτερο συγκρότημα του Ασκληπιείου – μεγάλο μέρος του οποίου πιθανολογείται ότι βρίσκεται κάτω από την συνοικία Βαρούσι.

Η αρχαιότερη γραπτή μνεία της «Τρίκκης» βρίσκεται στον «Κατάλογο Νηών» στην Ιλιάδα του Ομήρου, όπου αναφέρεται ότι η πόλη συμμετείχε στην εκστρατευτική δύναμη των Ελλήνων στον Τρωικό Πόλεμο με 30 πλοία και αρχηγούς τους γιατρούς γιους του Ασκληπιού Μαχάωνα και Ποδαλείριο.

Έκτοτε η πόλη των Τρικάλων είχε την τύχη των άλλων ελληνικών πόλεων και κατακτήθηκε από τους Πέρσες, τους Μακεδόνες, του Ρωμαίους, εισβολείς από τον Βαλκανικό χώρο, τους Βυζαντινούς, τους Φράγκους, τους Οθωμανούς.

Εξάλλου, η πόλη με την σημερινή της ονομασία «Τρίκαλα» αναφέρεται πρώτη φορά τον 11ο αιώνα στα Βυζαντινά χρόνια.

Στις 23 Αυγούστου του 1881 απελευθερώνεται από την Οθωμανική κυριαρχία και ενώνεται με το ελεύθερο ελληνικό κράτος.

Τα Τρίκαλα έπαιξαν βασικό ρόλο στις αγροτικές κινητοποιήσεις των αρχών του 20ού αι. εναντίον των τσιφλικάδων και υπήρξαν ο τόπος ίδρυσης του πρώτου Γεωργικού Συνεταιρισμού στην Ελλάδα, το 1906.

Στην περίοδο της Εθνικής Αντίστασης, κατά την διάρκεια της κατοχής, τα Τρίκαλα αποτέλεσαν ιδιαίτερο πεδίο δράσης. Από τα Τρίκαλα καταγόταν ο στρατηγός του ΕΛΑΣ Στέφανος Σαράφης. Στα Τρίκαλα, επίσης, εκτέθηκε σε δημόσια θέα το κεφάλι του Άρη Βελουχιώτη μετά τον θάνατό του.

Η πόλη απελευθερώθηκε από την ναζιστική κατοχή στις 18 Οκτωβρίου 1944.

Η σύγχρονη πόλη είναι ιδιαίτερα γραφική, με πολλές ομορφιές, καλή ρυμοτομία, ευρύχωρες πλατείες και πεζοδρομημένο το κέντρο της.

Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 η πόλη των Τρικάλων είχε πληθυσμό 61.653 κατοίκους, ενώ ο Δήμος Τρικκαίων  81.355.

Ο νομός Τρικάλων συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των επισκεπτών όλο τον χρόνο και αποτελεί θαυμάσιο ορμητήριο για τις γύρω πανέμορφες περιοχές:

• Τα Μετέωρα, το θαύμα της φύσης, που ολοκληρώνεται με τα έργα του ανθρώπου, τα ιστορικά μοναστήρια του 14ου αι., από τα σπουδαιότερα μνημεία του κόσμου.

• Τοπία ανεπανάληπτης ομορφιάς στον ορεινό όγκο της νότιας Πίνδου όπου βρίσκονται γνωστοί προορισμοί: Ελάτη, Περτούλι, Πύλη.

• Την λίμνη Γκιτζή στο Μικρό Κεφαλόβρυσο.

• Τα πέτρινα γεφύρια στης Παλαιοκαρυάς και του Αγ. Βησσαρίωνα.

• Το όμορφο πάρκο του Άη Γιώργη στο Ριζαριό – τόπος αναψυχής και άθλησης.

Αλλά ποια είναι τα σημεία ενδιαφέροντος, τα χαρακτηριστικά αξιοθέατα της ίδιας της πόλης των Τρικάλων;

Ορισμένοι αποδίδουν την ονομασία της πόλης στον επιθετικό προσδιορισμό Τρίκαλη που συνόδευε το όνομα της θεάς Άρτεμης όπως και της νύμφης Τρίκκης που της έδωσε το όνομα – δηλαδή τρεις φορές καλή, υπέροχη πόλη.

Μην εμπιστεύεσαι, όμως, τις φήμες για τα τρία καλά που κρύβει το όνομα (ο Ληθαίος; το νερό; οι όμορφες γυναίκες;).

Η ζωντανή, πολύβουη, άκρως θελκτική για τον ταξιδιώτη και τις τέσσερις εποχές του χρόνου πρωτεύουσα του νομού Τρικάλων, έχει αποδεδειγμένα παραπάνω από τρία καλά:

Ο ποταμός Ληθαίος

Παραπόταμος του Πηνειού. Πηγάζει από τα Αντιχάσια όρη, έχει μήκος 36χλμ. (το μοναδικό, με τόσο μήκος ποτάμι σε ελληνική πόλη) και εκβάλλει στον Πηνειό ποταμό. Ο Ληθαίος ήταν ο γιος της νύμφης Λήθης – το όνομά του σημαίνει ποτάμι της λησμονιάς. Έτσι, το πέρασμά του «ξεπλένει» τις κακές μνήμες και συμβάλλει στην λήθη…

Η πόλη οφείλει ένα μεγάλο μέρος του φυσικού κάλλους της στο γραφικό αυτό ποτάμι. Είναι το φυσικό στολίδι της. Η σύνδεσή του με την ιστορία της πόλης αναδύεται από την αρχαιότητα. Σύμφωνα με τον Στράβωνα, στις όχθες του γεννήθηκε ο Ασκληπιός.

Οι όχθες του, με τα διάφορα παραποτάμια είδη βλάστησης και τα πανύψηλα πλατάνια, αποτελούν σημαντικό πνεύμονα πρασίνου, μια δροσερή πινελιά, πηγή ζωής.

Ο Ληθαίος έπαιζε σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα, «συμπορευόταν» και καθόριζε την κοινωνική ζωή. Η παρουσία του υπήρξε καθοριστική στην διαμόρφωση της σημερινής εικόνας της πόλης – καθώς διασχίζει το κέντρο και χωρίζει την πόλη στα δύο, ολόκληρο το πολεοδομικό της σχέδιο δημιουργήθηκε με γνώμονα την κοίτη του.

Μια μικρή ξύλινη αποβάθρα, στις όχθες του Ληθαίου, φιλοξενεί τις δημοτικές βαρκούλες οι οποίες προσφέρονται για βαρκάδα στα ήρεμα νερά του ποταμού.

Πολλές γέφυρες συνδέουν τις δύο πλευρές με σημαντικότερη την Κεντρική πεζογέφυρα, η οποία έχει ιστορία τουλάχιστον 132 ετών. Κατασκευάστηκε από γαλλική εταιρεία (που κατασκεύασε και τον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης) και είναι μεταλλική.

Ο μεταλλικός σκελετός της κατασκευάστηκε σε εργοστάσιο της Γαλλίας και τοποθετήθηκε – συναρμολογήθηκε επί τόπου από ειδικευμένους Γάλλους τεχνικούς ως γέφυρα οχημάτων. Έχει μήκος 31μ. και ύψος 6,30μ. Ολοκληρώθηκε στα τέλη του 1888 ή αρχές του 1889.

Το 1941 γλίτωσε την καταστροφή όταν οι υποχωρούντες Βρετανοί επιχείρησαν να την ανατινάξουν για να ανακόψουν την πορεία των Γερμανών. Ευτυχώς απέτυχαν.

Το 1995, το υπουργείο Πολιτισμού κηρύττει την γέφυρα ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης. Στο αιτιολογικό αναφερόταν ότι είναι «αξιόλογο και αντιπροσωπευτικό δείγμα μεταλλικής γέφυρας του τέλους του περασμένου αιώνα, απαραίτητο για την μελέτη της ιστορίας και της εξέλιξης της Βιομηχανικής Αρχιτεκτονικής».

Μέχρι το 1996 ήταν αμαξιτή, προσβάσιμη σε οχήματα. Σήμερα χρησιμοποιείται μόνο από πεζούς.

Γύρω από την κεντρική αυτή γέφυρα του Ληθαίου ποταμού, περιστρέφεται η ζωή της πόλης. Αποτελεί κόσμημα και σημείο αναφοράς καθώς αποτελεί το κεντρικότερο από τα κεντρικά σημεία της πόλης. Είναι χαρακτηριστικό σημείο για φωτογραφία και σημείο συνάντησης.

Η γέφυρα, παλαιότερα, λειτουργούσε ως συνδετικός κρίκος που ένωνε την παλαιά με την νέα πόλη. Σήμερα ενώνει τον πιο εμπορικό δρόμο των Τρικάλων την οδό Ασκληπιού και την πλατεία «Ρήγα Φεραίου» με την κεντρική πλατεία «Ηρώων Πολυτεχνείου», η οποία κοσμείται από μια μικρή λιμνούλα με το άγαλμα του «Νικολάκη» και τα Μανάβικα, το Φρούριο, το Βαρούσι.

Η οδική συμπεριφορά των Τρικαλινών αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση καθώς σε όλες τις διαβάσεις, ειδικά στην διάβαση της κεντρικής γέφυρας, τα αυτοκίνητα «κοκαλώνουν» δίνοντας προτεραιότητα στους πεζούς.

Από την κεντρική πεζογέφυρα μπορεί κανείς να θαυμάσει και την Γέφυρα του Ασκληπιού, απέναντι, με τον καταρράκτη και το ορειχάλκινο άγαλμα του θεού Ασκληπιού, έργο του γλύπτη Θεόδωρου Βασιλόπουλου.

Ο πεζόδρομος της Ασκληπιού είναι σημείο συνάθροισης ντόπιων και επισκεπτών και η δημοφιλέστερη «περατζάδα». Εμπορικά καταστήματα, δεκάδες καφετέριες με τραπεζάκια «περιφραγμένα» με πέργολες, ήταν και είναι καίριο σημείο αναφοράς για όλες τις ώρες.

Το Βυζαντινό Κάστρο ή Φρούριο που δεσπόζει στα βόρεια της πόλης. Κατασκευάστηκε από τον Ιουστινιανό πάνω στην αρχαία Ακρόπολη της Τρίκκης κατά τον 6ο μ.Χ. αι. και δέχτηκε πολλές επεμβάσεις στο πέρασμα των αιώνων. Την σημερινή του μορφή παίρνει κατά την Οθωμανική περίοδο.

Οι Τούρκοι τον 17ο αιώνα τοποθέτησαν και ένα τεράστιο ρολόι πάνω σε πύργο. Το σημερινό ρολόι τοποθετήθηκε το 1936 από τον δήμαρχο  Θεοδοσόπουλο. Έχει ύψος 33μ., και είναι ορατό από κάθε γωνιά της πόλης. Είναι επισκέψιμο με υπέροχη θέα. Παραμένει ως σήμερα το σήμα κατατεθέν των Τρικάλων.

Στο Φρούριο, το 1988, κατασκευάστηκε το υπαίθριο θέατρο  του Δήμου.

Κοντά στο Φρούριο είναι ο Λόφος του Προφήτη Ηλία, ένας αξιόλογος πνεύμονας πρασίνου. Στον συγκεκριμένο λόφο βρίσκεται και ο Ζωολογικός Κήπος της πόλης.

Η παλιά παραδοσιακή συνοικία Βαρούσι βρίσκεται στις παρυφές του Φρουρίου και συνδέει το χθες με το σήμερα, το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Ετυμολογικά η λέξη Βαρούσι σημαίνει η περιοχή έξω από το κάστρο. Επί τουρκοκρατίας ήταν χριστιανική συνοικία, και μέχρι την δεκαετία του 1930 η αρχοντογειτονιά των Τρικάλων.

Τα παλιά βαρουσιώτικα σπίτια κτισμένα μεταξύ 17ου και 19ου αιώνα και οι πολυάριθμες εκκλησίες αντικατοπτρίζουν την οικονομική και πολιτιστική  άνθιση, αποτέλεσμα της ανάπτυξης του εμπορίου και της βιοτεχνίας. Ιστορίες ξυπνούν από τον λήθαργο στα χιλιοπερπατημένα στενά. Παραδίνεσαι στο παρελθόν, περιπλανώμενος σε έναν διατηρητέο οικισμό, όπου την παράσταση κλέβουν τα αναπαλαιωμένα αρχοντικά, δίπατα με σαχνισιά, ξύλινες πόρτες και ολάνθιστους κήπους.

Στο Βαρούσι βρίσκονται οι παλαιότερες εκκλησίες της πόλης, χτισμένες πολύ κοντά η μία στην άλλη, με υπέροχα τέμπλα και οι οποίες χτίστηκαν μεταξύ του 12ου και 17ου αι. μ.Χ.

Όλα αυτά τα κειμήλια του παρελθόντος κοσμούν την πόλη και μαρτυρούν την μακρά της πορεία μέσα στους αιώνες και την άρρηκτη συνέχεια με το χθες.

Συνέχεια της συνοικίας  Βαρούσι, μέχρι και την κεντρική πλατεία, είναι τα παλιά Μανάβικα, γειτονιά της παλιάς πόλης με χαρακτηριστική, ομοιόμορφη αρχιτεκτονική. Εκεί βρίσκονται μερικές από τις καλύτερες ταβέρνες και καφέ – μπαρ της πόλης.

Η συνοικία ανακαινίστηκε εξ ολοκλήρου γιατί τα προηγούμενα χρόνια στεγαζόταν εκεί η λαχαναγορά.

Στα Μανάβικα, χαρακτηριστική και πολυφωτογραφημένη είναι η σχεδόν τρισδιάστατη τοιχογραφία 150 τετραγωνικών. Ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο  του 2006 και μετέτρεψε τον άχαρο τοίχο μιας πολυκατοικίας σε αξιοθέατο. Το συγκεκριμένο έργο εντάχθηκε στο διακρατικό πρόγραμμα «Ολοκληρωμένες Παρεμβάσεις Αστικής Ανάπτυξης σε Τοπικές Ζώνες Μικρής Κλίμακας». Οι ζωγράφοι ήταν της εταιρείας «Cite Creation»με ανάλογες παρεμβάσεις σε πολλές πόλεις του κόσμου.

Το τέμενος του Οσμάν Σαχ ή Κουρσούμ τζαμί.

Η νότια είσοδος της πόλης των Τρικάλων καθώς έρχεται κανείς από Αθήνα – Καρδίτσα, θυμίζει Ανατολή καθώς αντικρύζει το επιβλητικό τζαμί. Ονομάζεται έτσι από την τουρκική λέξη κουρσούμ, που σημαίνει μόλυβδος, καθώς ο πελώριος ημισφαιρικός  θόλος είναι μολυβδοσκέπαστος και είναι ένα από τα καλύτερα τεμένη που υπάρχουν στην Ελλάδα και το μόνο σωζόμενο από τα πολλά οθωμανικά τζαμιά που υπήρχαν στην πόλη των Τρικάλων.

Ο Οσμάν Σαχ, όταν βρέθηκε διοικητής στην επαρχία των Τρικάλων, έκτισε το τζαμί επειδή στα Τρίκαλα θεραπεύτηκε από αρρώστια που τον ταλαιπωρούσε.

Είναι κτίσμα του 16ου αι. σχεδιασμένο από τον Μιμάρ Σινάν – τον πιο ονομαστό αυλικό αρχιτέκτονα της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το τέμενος είναι ένα από τα 79 τζαμιά που έχτισε ο ξακουστός αρχιτέκτονας – αλλά το μοναδικό που σώζεται σε ελληνικό έδαφος.

Η κατεστραμμένη παλιότερα στοά στην πρόσοψη, αναστηλώθηκε πρόσφατα. Σώζεται και ο ασκεπής μιναρές του.

Το τζαμί χτισμένο στις όχθες του ποταμού Ληθαίου περιβαλλόταν από άλλα αγαθοεργά ιδρύματα που έχτισε ο Οσμάν Σαχ, όπως πτωχοκομείο, σχολείο, μεντρεσές, χάνι… Από τα κτίσματα αυτά σήμερα σώζεται μόνο το τέμενος (τζαμί) και ο τουρμπές, ένα οκταγωνικό Μαυσωλείο, δίπλα στο τζαμί, στο οποίο και τάφηκε ο Οσμάν το 1567/8 που πέθανε.

Σήμερα το Κουρσούμ τζαμί λειτουργεί ως χώρος εκδηλώσεων και αποτελεί πολιτιστική κληρονομιά της Unesco.

Στην ίδια περίοδο με το τζαμί, τον 16ο αι., δηλαδή, τοποθετείται καιη κατασκευή του Λουτρού. Πρόκειται για Δίδυμο Οθωμανικό Λουτρό, πιθανότατα και αυτό σε σχέδιο του αρχιτέκτονα  Μιμάρ Σινάν. Μαζί με το τζαμί αποτελούσε μέρος του συγκροτήματος κτηρίων που ίδρυσε ο Οσμάν Σαχ. Το χαμάμ ή διπλά ή δίδυμα λουτρά, ήταν κατασκευασμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να τα επισκέπτονται ταυτόχρονα άνδρες και γυναίκες. Είχε δύο κύριες εισόδους, μία στα νότια για το ανδρικό λουτρό, και μία στα βόρεια, για το γυναικείο, χωρίς επικοινωνία μεταξύ τους, και χωρίζονταν σε τρεις συνεχόμενους χώρους: τον ψυχρό, τον χλιαρό και τον θερμό που αντιστοιχούν στα τρία στάδια της διαδικασίας του λουτρού. Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που σώζονται περιλαμβάνουν τον χώρο της εστίας τις δεξαμενές νερού και αγωγούς τροφοδοσίας και απομάκρυνσης του νερού.

Την δεκαετία του 1890 και μετά, το κτήριο υπέστη πολλές επεμβάσεις, προκειμένου να στεγάσει τις Φυλακές Τρικάλων – με καταστροφή της θολωτής του στέγασης, προκειμένου να εξοικονομηθεί χώρος για τη δημιουργία κελιών. Οι φυλακές λειτούργησαν εκεί ως το 2006 που μεταφέρθηκαν εκτός πόλης. Από τότε το χαμάμ με παρεμβάσεις αποκατάστασης ανακατασκευάστηκε και σήμερα είναι επισκέψιμο.

Στον πάνω όροφο του κτηρίου στεγάζεται το Μουσείο Τσιτσάνη. Μία φυλακή έκλεισε και την θέση της πήρε ένας πολυχώρος πολιτισμού και έρευνας αφιερωμένος σε έναν «μεγάλο άντρα» της πόλης, τον Βασίλη Τσιτσάνη. Ο χώρος παραδίδεται στην πόλη το 2017 και έτσι τα Τρίκαλα, η γενέθλια πόλη του Τσιτσάνη, τιμά τον πανελλήνιας εμβέλειας συνθέτη και στιχουργό. Οι μελωδίες του αποκτούν πλέον στέγη στην οποία και φιλοξενείται μουσειακή συλλογή, ενημερωτικό υλικό για την ζωή και το έργο του.

Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά για την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά μουσείο. Ένας χώρος ο οποίος συνενώνει στοιχεία πολιτιστικών και κοινωνικών διαδρομών. Όπως αναφέρει και η επίσημη σελίδα του μουσείου: «Από χαμάμ σε φυλακή και από χαρά σε λύπη, η μουσική έρχεται πλέον να απλώσει την δική της νότα και να δημιουργήσει μια ποικιλία συναισθημάτων».

Το 1938 ο Βασίλης Τσιτσάνης ηχογράφησε το βαρύ ζεϊμπέκικο «στα Τρίκαλα στα δύο στενά σκοτώσανε τον Σακαφλιά…» και από τότε τόσο τα Τρίκαλα όσο και ο Σακαφλιάς έγιναν πασίγνωστα στην Ελλάδακαι οι Τρικαλινοί έφτασαν να αποκαλούνται στην αργκό «Σακαφλιάδες».

Μέσα στα χρόνια, ο Σακαφλιάς θα γινόταν θρύλος, καθώς ο μύθος του έμοιαζε για άγνωστο λόγο ακαταμάχητος. Ποιος, όμως, ήταν ο Σακαφλιάς του τραγουδιού που δολοφονήθηκε πισώπλατα;

Όταν ο Τσιτσάνης ήταν παιδί ακόμα (το σπίτι του ήταν 500μ. από τις φυλακές), κυκλοφορούσαν μερικά αυτοσχέδια στιχάκια, στο περιθώριο, που αναφέρονταν σε ένα «αλάνι» που σεργιανούσε στα κακόφημα σοκάκια των Αθηνών που το 1926, σε ηλικία 27 χρονών, συνελήφθη, καταδικάστηκε και μεταφέρθηκε στις φυλακές Τρικάλων – πριν τον «φάνε μπαμπέσικα» κάτι μαχαιροβγάλτες εκεί στα «δυο στενά». «Δυο στενά» αποκαλούσαν συνήθως τις φυλακές Τρικάλων (υπήρχαν δύο διάδρομοι στενοί) ή τα στενά στο Βαρούσι;

Ο Σακαφλιάς (ψευδώνυμο του Χαρίλαου Χαραλάμπους) επιβίωσε ως λαϊκός μύθος και ήταν μάλλον το αμφιλεγόμενο της ιστορικής του διάστασης που τόνιζε το δυσδιάκριτο του χαρακτήρα του και το ακατανόητο μυστήριο που εξέπεμπε ο θρύλος του, παρά το γεγονός ότι δεν σερνόταν ξοπίσω του τίποτα ηρωικό ή αγωνιστικό!

Αλλά τα Τρίκαλα, γενικά υπερηφανεύονται για την μουσική τους παράδοση: Τσιτσάνης, Καλδάρας, Βίρβος, Κολοκοτρώνης, Σαμολαδάς, Μητροπάνος, Καβράκος, Χορωδία Τρικάλων, Τερψιχόρη Παπαστεφάνου.

Έχουν, επίσης, τεράστια παράδοση στον αθλητισμό με παγκόσμιους πρωταθλητές: Χρήστος Παπανικολάου στο επί κοντώ, Σοφία Σακοράφα στον ακοντισμό, ο Δημήτριος Γεωργαλής ολυμπιονίκης στην ποδηλασία – εξάλλου η πόλη των Τρικάλων έχει ποδηλατική κουλτούρα και γι’ αυτό και τα ποδήλατα ίσως είναι περισσότερα από τα αυτοκίνητα. Η πόλη εξάλλου είναι επίπεδη και ευνοεί την χρήση ποδηλάτων.

Ο Μύλος Ματσόπουλου είναι ένα από τα πιο σημαντικά νεότερα πολιτιστικά μνημεία της πόλης των Τρικάλων. Κατασκευάστηκε το 1884. Ένα βιομηχανικό κτήριο πρωτοπόρο για την εποχή του, σε βαλκανικό επίπεδο, πόλος γενικότερης ανάπτυξης της πόλης μετά την απελευθέρωση (1881) με τον μηχανολογικό του εξοπλισμό να σώζεται σήμερα ακέραιος στην θέση του. Κληροδοτήθηκε στον Δήμο το 1977 από τον Ι. Ματσόπουλο, ευεργέτη της πόλης.

Σήμερα είναι ιστορικό – βιομηχανικό πάρκο και πολιτιστικό κέντρο, λειτουργεί ως μουσείο και στεγάζει δημοτικό χειμερινό και θερινό κινηματογράφο και καφετέρια – σε έκταση 3.500τ.μ.

Τα τελευταία χρόνια διοργανώνεται στον Μύλο του Ματσόπουλου, κατά την περίοδο των Χριστουγέννων, το διάσημο χριστουγεννιάτικο θεματικό πάρκο ο «Μύλος των Ξωτικών».

Στην είσοδο της πόλης των Τρικάλων, από Θεσσαλονίκη – Λάρισα, συναντά κανείς το Στρατόπεδο Καβράκου με το κτήριο της Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών, ένα πανέμορφο αρχιτεκτονικό και ιστορικό μνημείο νεοκλασικού ρυθμού. Έγινε επί πρωθυπουργίας Ελευθερίου Βενιζέλου, το 1910, όταν η πόλη ήταν ακόμη ακριτική και προετοιμάζονταν οι Βαλκανικοί πόλεμοι του 1912-13. Από το 1975 φιλοξενεί την Σχολή Μονίμων Υπαξιωματικών του Στρατού Ξηράς.

Εκτός από την Σχολή της Σ.Μ.Υ., φοιτητικό αέρα στην πόλη των Τρικάλων δίνουν άλλες δύο πανεπιστημιακές σχολές: τα Τ.Ε.Φ.Α.Α. – Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού και το Τμήμα Διαιτολογίας και Διατροφολογίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Αξίζει κάποιος να παρατηρήσει το Δικαστικό Μέγαρο– ένα πέτρινο κτίσμα από την τουρκοκρατία, όπου στεγαζόταν το τουρκικό κυβερνείο και οι στρατώνες.

Στα σημεία ενδιαφέροντος ανήκουν επίσης: Ο σιδηροδρομικός σταθμός (λειτούργησε το 1886 επί κυβέρνησης Χ. Τρικούπη και ανακαινίστηκε το 1990). Έξω από το κτήριο βρίσκεται ο θρυλικός καρβουνιάρης, ένα ατμοκίνητο τρενάκι άνω των 100 ετών.

Το Κέντρο Ιστορίας και Πολιτισμού εταιρείας «Κλιάφα». Στεγάζεται στο παλαιό εργοστάσιο της εταιρείας, βιομηχανικό κτήριο του 1926 που λειτούργησε ως ψυγείο, παγοποιείο και εργοστάσιο εμφιάλωσης του δημοφιλούς αναψυκτικού. Επισκέψιμο είναι το παλιό μηχανοστάσιο, ένα παραδοσιακό τυπογραφείο και η αίθουσα εκθέσεως αεριούχων ποτών.

Το Δημοτικό Λαογραφικό  Μουσείο, το Μουσείο Ιεράς Μητροπόλεως, το Μουσείο Μουσικής Ιστορίας και, αν υπάρχει χρόνος στην επισκέπτη, στην Καλαμπάκα: το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και Μουσείο Μανιταριών, το Μουσείο Ελληνικής Παιδείας, το Μουσείο Ψηφιακής Προβολής Μετεώρων και στο Καστράκι: το Μουσείο Γεωλογικών Σχηματισμών Μετεώρων.

Γενικότερα τα Τρίκαλα είναι πόλη «ανοιχτή» σε καινοτομίες, σε νέες ιδέες, με ευρωπαϊκή επιβράβευση.

Είναι ο τόπος που δεν προσφέρει μόνο την φευγαλέα εντύπωση αλλά σε προσκαλεί και σε μαγνητίζει με τις φυσικές ομορφιές, την ιστορία και την συμπεριφορά – νοοτροπία των ανθρώπων του.

Τα Τρίκαλα συνθέτουν όλα αυτά και υπόσχονται να ικανοποιήσουν και τους πιο απαιτητικούς επισκέπτες.

Όσα αναφέρθηκαν παραπάνω αποδεικνύουν ότι η ονομασία Τρίκαλα αδικεί την πόλη. Γιατί τα Τρίκαλα δεν έχουν μόνο τρία καλά, έχουν όλα τα καλά!!!

Αφροδίτη Μαργαρίτη Φιλόλογος Γεν. Γραμματέας του Φ.Ι.ΛΟ.Σ. Τρικάλων (Φιλολογικός Ιστορικός Λογοτεχνικός Σύνδεσμος)

Χρήσιμα βιβλία:

1. «Ιστορία και Μνημεία των επαρχιών Τρικάλων και Καλαμπάκας – Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα», Θεοδώρου Α. Νημά.
2. «Τα Τρίκαλα και οι συνοικισμοί τους», Νεκτάριου Κατσόγιαννου.
3. «Τα Τρίκαλα στα χρόνια της κατοχής – Το χρονικό της ιταλικής και γερμανικής κατοχής των Τρικάλων», Δημητρίου Ι. Κωνσταντινίδη.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΣΙΑΓΚΡΗΣ Ένα μικρό αφιέρωμα σε έναν έμπορα που φιλοσοφεί και μας διδάσκει την φιλοσοφία της ηθικής του εμπορίου.

Φίλες και Φίλοι καλημέρα, η σημερινή ανάρτηση είναι αφιερωμένη σε έναν  φιλόσοφο του εμπορίου της ηθικής, ίσως κάποιοι αναρωτηθείτε; μα υπάρχει τέτοιος κλάδος;

Κλάδος δεν γνωρίζω αν υπάρχει αλλά για το μόνο που είμαι σίγουρος είναι το εξής: υπάρχει ένας έμπορος φιλόσοφος της ηθικής του εμπορίου κ.ο.μ. και είχα την τύχη να μάθω γι' αυτόν από κάποιον άλλον έμπορο και για να γίνω πιο σαφής θα σας διηγηθώ την ιστορία της συνάντησης μου με την φιλοσοφία αυτού του ανθρώπου, δηλαδή του κυρίου Ιωάννη Νικολάου Σιάγκρη.

Το περασμένο σ/κ ως μέλος των χειμερινών κολυμβητών και ως CEO της ΟΚΡΑ βρέθηκα στον Άη Νικόλα Δομβραίνας για το ετήσιο συνέδριο που έγινε στην οικία του ισόβιου χορηγού μας κ. Μανδραγόρα Βαλιούτη.

Μετά το πέρας των εργασιών του συνεδρίου ακολούθησε δείπνο το οποίο είχε επιμεληθεί η σύζυγος του χορηγού μας η κ. Νίκη της Καλύμνου με θαλασσινούς μεζέδες. Κάποια στιγμή ο Μανδραγόρας ο οποίος γνωρίζει τα ενδιαφέροντα μου για την φιλοσοφία γενικότερα και ειδικότερα για την φιλοσοφία του Επίκουρου μου έδωσε κάποια φυλλάδια λέγοντας μου: Γι' αυτόν τον φιλόσοφο έχεις ακούσει κάτι;

Το όνομα που υπήρχε στα φυλλάδια ήταν του κυρίου Ιωάννη Νικολάου Σιάγκρη. Ομολόγησα την άγνοια μου στον φίλο Μανδραγόρα και με παρότρυνε να μελετήσω τα φυλλάδια που μου είχε δώσει. Μετά το πέρας του δείπνου και κάτω από τον έναστρο ουρανό και με ένα φεγγάρι φωτεινότερο από κάθε άλλη βραδιά λες και ήθελε να συμβάλει κι αυτό στην ανάγνωση κάθισα να διαβάσω τα αποφθέγματα του έμπορα συγγραφέα κ. Σιάγκρη. Οφείλω να ομολογήσω πως εντυπωσιάστηκα πάρα πολύ γιατί γενικότερα οι άνθρωποι του εμπορίου -- ίσως από έλλειψη χρόνου -- δεν μας έχουν συνηθίσει σε φιλοσοφικές αναζητήσεις γι' αυτό εξεπλάγην ευχάριστα από τις σκέψεις αυτού του ανθρώπου. Φίλες και φίλοι σας προτρέπω να μελετήσετε αυτά τα κείμενα, προφανώς κάποια είναι αυτούσια όπως έχουν διατυπωθεί από τους διανοητές του παρελθόντος και αρκετά τα έχει γράψει ο εν λόγω νεοφιλόσοφος κύριος Ιωάννης Νικολάου Σιάγκρης.

Ιδού ένας έμπορος που δεν ασχολείται μόνο με τις παραγγελίες και την αύξηση των κερδών αλλά φιλοσοφεί πάνω στην ηθική του εμπορίου. Αυτόν τον διανοητή ελπίζω κάποια στιγμή να τον συναντήσω ώστε να μου δοθεί η ευκαιρία απλά να τον συγχαρώ. ΥΓ. Τελικά ο φίλος μου και χορηγός της ΟΚΡΑ ο Μανδραγόρας Βαλιούτης είχε δίκιο, πρόκειται για έναν ξεχωριστό άνθρωπο, τα Φυλλάδια αυτά τα διανέμει ο κύριος Σιάγκρης σε όλους τους ανθρώπους που συνεργάζεται.

ΥΓ. Στο συνέδριο παραβρέθηκε μεταξύ άλλων και το νέο μέλος της ΟΚΡΑ ο νεαρός Αλέξανδρος φοιτητής της Γεωλογίας και όχι μόνο τον οποίο σύντομα θα υποδεχθούμε στο Μαγευτικό και Πανέμορφο Γοργογύρι όπου φυσικά θα τον συνοδεύει η ωραία Ελένη της Θεσσαλονίκης!!

Φίλες και φίλοι σας χαιρετώ με σεβασμό κ.ο.μ. Επίκουρος ο Γοργογυραίος.

Ευελπιστώ πως κάποια στιγμή ίσως σας παρουσιάσουμε μία συνέντευξη του κ. Σιάγκρη και εννοείται πως θα τον καλέσω να τον φιλοξενήσουμε στο Μαγευτικό και πανέμορφο Γοργογύρι. Η επόμενη φωτογραφία είναι ένα μικρό δείγμα των ψαριών που ήρθαν με ειδική πτήση από την Κάλυμνο για το δείπνο που επιμελήθηκε η κ. Νίκη της Καλύμνου σύζυγος του Μανδραγόρα. Έρρωσθε και ευδαιμονείτε!!!

Ιστορίες - γεγονότα Ένα «παράλογο λουτρό αίµατος»: Το ολοκαύτωµα της Κλεισούρας Καστοριάς από τις γερµανικές δυνάµεις κατοχής στις 05 Απριλίου 1944 πηγή: Βλάχοι.net

Σὰν ποτάμι τὸ αἷμα ἐγίνη καὶ κυλάει στὴ λαγκαδιά, καὶ τὸ ἀθῶο χόρτο πίνει  αἷμα ἀντὶς γιὰ τὴ δροσιά.

Παντοῦ φόβος καὶ τρομάρα καὶ φωνὲς καὶ στεναγμοί. παντοῦ κλάψα, παντοῦ ἀντάρα, καὶ παντοῦ ξεψυχισμοί.
(Διονύσιος Σολωμὸς, Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν)

Οι στροφές αυτές από τον Ύµνο στην Ελευθερία του εθνικού µας ποιητή Διονύσιου Σολωµού θα µπορούσαν να αποδώσουν µια πτυχή του Ολοκαυτώµατος, που συντελέστηκε τη µοιραία εκείνη Τετάρτη της 5ης Απριλίου 1944 στην Κλεισούρα Καστοριάς, και τη θυσία διακοσίων ογδόντα (280) αθώων ψυχών ως αντίποινα µιας επίθεσης των ανταρτών. Ήταν µια προµελετηµένη τελετή απόλυτου τρόµου, που είχε ως σκοπό να γίνει παράδειγµα εξουσιαστικής επιβολής της ναζιστικής βαρβαρότητας.

Άποψη της Κλεισούρας πριν την καταστροφή

Το πρωινό εκείνο κανείς δεν µπορούσε να φανταστεί το κακό που επρόκειτο να συµβεί. Αντιστασιακές οµάδες του ΕΛΑΣ, που δρούσαν στην περιοχή µε επικεφαλής τον καθηγητή φιλολογίας Αλέξη Ρόσιο από τη Σιάτιστα, τον γνωστό καπετάν Υψηλάντη, είχαν πληροφορηθεί ότι µια γερµανική αυτοκινητοποµπή επρόκειτο να περάσει την ηµέρα εκείνη κατευθυνόµενη από την Καστοριά στο Αµύνταιο, στην έδρα του επιτελείου του 1ου Τάγµατος, για να παραλάβει προµήθειες. Έτσι επέλεξαν τη στενωπό διάβαση στην στη θέση Νταούλι περιοχή Νταούλι, θέση στρατηγική µε πολλά φυσικά πλεονεκτήµατα, και έστησαν ενέδρα. Όταν η εµπροσθοφυλακή της φάλαγγας έφτασε στην τοξωτή γέφυρα του Νταουλιού, δέχθηκε έναν καταιγισµό πυρών, που είχε σαν αποτέλεσµα να σκοτωθούν δύο (2) προποµποί Γερµανοί µοτοσικλετιστές.
Σε λίγη ώρα κινήθηκε προς το σηµείο αυτό ισχυρή κατοχική δύναµη και έτσι η αντιστασιακή οµάδα αναγκάστηκε να υποχωρήσει, αφού πρώτα οι αντάρτες ακρωτηρίασαν οικτρά τους µοτοσικλετιστές και τους εγκατέλειψαν αιµόφυρτους, παραταγµένους σε στάση προσοχής στη γέφυρα, µεταφέροντας παράλληλα τις µηχανές τους µέσα στην Κλεισούρα. Οι επικεφαλής αξιωµατικοί των Ναζί, αντικρίζοντας το αποκρουστικό θέαµα των βέβηλα κατακρεουργηµένων συντρόφων τους, οργίστηκαν αφάνταστα επιζητώντας άµεση εκδίκηση και σκληρά αντίποινα. Η στρατηγική του «προληπτικού» πυρός και σιδήρου, δηλαδή η εξόντωση κάθε εν δυνάµει εχθρού, για να µη διακυβευθεί «πολύτιµο γερµανικό αίµα», ακολουθείται και πάλι. Ενοχοποιούν φυσικά το πιο κοντινό χωριό, την Κλεισούρα. Ενηµερώνουν τα φρουραρχεία της Καστοριάς και του Αµυνταίου, καθώς και το τάγµα των Ες-Ες της Κοζάνης και δίνουν εντολή να προβούν σε πράξεις αντιποίνων κατά του ανυποψίαστου άµαχου πληθυσµού, που εκείνη τη µέρα αποτελούνταν µόνο από γυναικόπαιδα και γέροντες. Οι άνδρες είχαν αποφασίσει να αποµακρυνθούν για ασφάλεια στα γύρω βουνά και στο Μοναστήρι της Παναγίας, µε την ελπίδα ότι η γερµανική δολοφονική µανία θα άφηνε άθικτους τους γέροντες και τα γυναικόπαιδα. Έτσι τους είχε καθησυχάσει ο αρχηγός των ανταρτών, ο οποίος ωστόσο προτίµησε να αποµακρυνθεί στο γειτονικό δάσος και να παρακολουθήσει από εκεί ό,τι επρόκειτο να συµβεί. Όλα αυτά επιτρέπουν να εξάγουµε επιχειρήµατα υπέρ ή κατά της αποτελεσµατικότητας και της σκοπιµότητας της Αντίστασης, καθώς προκύπτουν ενδεχόµενες ευθύνες των αντιστασιακών οργανώσεων, η δράση των οποίων επέφερε συνέπειες στον άµαχο πληθυσµό.

Η παλιά γέφυρα στην αυχενοδιάβαση

Ο σφαγέας της Κλεισούρας, αντισυνταγµατάρχης Καρλ Σύµερς, διοικητής του 7ου Τεθωρακισµένου Συντάγµατος Αστυνοµίας Γρεναδιέρων Ες-Ες, θεωρούσε ότι ο ελληνικός πληθυσµός περιέθαλπε και υποστήριζε τους αντάρτες και ως εκ τούτου όλοι ήταν συνένοχοι στην αντίστασή τους κατά του Άξονα. Οι αντιανταρτικές επιχειρήσεις έπρεπε να προσφέρουν «τρόµον αντί τρόµου», έτσι ώστε ο άµαχος πληθυσµός να φοβηθεί τελικά περισσότερο τις γερµανικές δυνάµεις παρά τις αντιστασιακές οµάδες.
Οι αρχιτέκτονες του εγκλήµατος έστειλαν αρχικά µέσα στην κωµόπολη ανιχνευτές, για να τους καθησυχάσουν ότι δεν θα τους πειράξουν, ώστε να µην τραπούν σε φυγή. Πίσω τους ακολουθούσαν πάνοπλοι οι εκτελεστές και οι εµπρηστές των Ναζί. Τα απάνθρωπα κτήνη των Ες-Ες και οι γερµανοφορεµένοι Βούλγαροι κοµιτατζήδες υπό την αρχηγία των Γερµανών διοικητών της Καστοριάς Ράισλ και Χίλντενµπραντ και την καθοδήγηση του βουλγαρίζοντα αρχικοµιτατζή Κάλτσεφ και των συντρόφων του, αφού πήραν το σύνθηµα µε φωτοβολίδα από το Νταούλι, ξεχύθηκαν στις βουβές γειτονιές της πολίχνης και άρχισαν να φονεύουν τους κατοίκους και να πυρπολούν τα αρχοντικά, σπέρνοντας αδιάκριτα την καταστροφή, τον όλεθρο και το θάνατο.
Οικογένειες ολόκληρες ξεκληρίστηκαν. Ξεκοίλιαζαν έγκυες γυναίκες, λόγχιζαν βρέφη αβάπτιστα και νήπια, µητέρες έπεφταν νεκρές µε τα τέκνα τους στην αγκαλιά, νεαρές κοπέλες σφαγιάζονταν πάνω στο άνθος της ηλικίας τους, σεβάσµιοι γέροντες και γερόντισσες που σε όλη τους τη ζωή υπερασπίστηκαν τα ιδανικά της πατρίδας γίνονταν παρανάλωµα του πυρός µέσα στις οικίες τους. Το αίµα των αθώων τρέχει στα σπίτια και τους δρόµους της πονεµένης Κλεισούρας, µέσα σε µια ασύλληπτη εικόνα φρίκης.
Κανείς δεν κατάφερε να σταµατήσει τους αιµοδιψείς επιδροµείς από το φρικιαστικό έργο της οµαδικής σφαγής και της πυρπολήσεως, ούτε και ο παπα-Γιώργης Μήτρας που µε το σταυρό στο χέρι εκτελείται ως νεοµάρτυρας και κατακρεουργείται στην προσπάθειά του να καταπραΰνει το µένος των αδίστακτων οργάνων του Χίτλερ, επικαλούµενος την ευσπλαχνία τους.
Μέσα στο δίωρο διάστηµα που όριζε η διαταγή µετατρέπουν τα πάντα σε κόλαση σπέρνοντας το αίµα, τη φρίκη και τον θάνατο και αφήνοντας πίσω τους διακόσια ογδόντα (280) αθώα θύµατα, που κλείνουν τον ευρύ κατάλογο των νεκρών της Επιχείρησης «Μαγιάτικη Καταιγίδα», τον Απρίλη του 1944.

Η συνοικία Αγίου Δημητρίου Κλεισούρας πριν το Ολοκαύτωμα

Ευδιάκριτες οι πυρπολημένες οικίες της συνοικίας Αγίου Δημητρίου

Ο πολιτικός εντεταλµένος του Γ΄ Ράιχ στα Βαλκάνια Χέρµαν Νώυµπαχερ χαρακτήρισε την επιχείρηση στην Κλεισούρα «παράλογο λουτρό αίµατος» και επισήµανε µε οργή πως οι φρικαλεότητες που διεπράχθησαν παρέβαιναν τις πάγιες διαταγές περί αντιποίνων του Ανώτερου Στρατιωτικού Διοικητή Νοτιοανατολικής Ευρώπης Στρατάρχη Μαξιµίλιαν φον Βάικς.
Στο µεταίχµιο της δίωρης προθεσµίας οι στρατιώτες των Ες-Ες είχαν στήσει στον τοίχο κάποιες γυναίκες και τη στιγµή που το αυτόµατο ετοιµαζόταν να κροταλίσει, άναψε πάνω από την άµοιρη Κλεισούρα η φωτοβολίδα που σήµανε τη λήξη της ανείπωτης ανθρωποθυσίας και στάθηκε η σωτηρία τους. Από τη µνήµη και την ψυχή τους, όµως, δε θα σβήσει ποτέ η εικόνα του Γερµανού εκτελεστή µε το κόκκινο από το αίµα αδιάβροχο, αλλά και της νεκρής µάνας µε το παιδί της στην αγκαλιά.

Τις επόµενες µέρες οι κάτοικοι των γύρω περιοχών µε τρόµο θα βλέπουν την Κλεισούρα να καίγεται και τη φωτιά να συµπληρώνει το έργο της καταστροφής. Όσοι είχαν καταφύγει στα δάση, επιστρέφοντας το επόµενο πρωί, δε βρίσκουν τίποτε άλλο παρά µόνο ερείπια και νεκρούς. Άλλοι αγκάλιαζαν τα πτώµατα των οικείων τους και άλλοι µάταια αναζητούσαν τους καµένους συγγενείς τους.
Η Κλεισούρα είχε µετατραπεί σε ένα τεράστιο νεκροταφείο και το κοιµητήριο του χωριού δεν επαρκούσε για να ταφούν τα διακόσια ογδόντα (280) θύµατα, που θάβονταν στις αυλές των εκκλησιών και των σπιτιών και στις πλαγιές του βουνού. Η φοβερή ναζιστική θηριωδία είχε ολοκληρωθεί µε µια ανείπωτη καταστροφή εκατοντάδων οικιών και δηµοσίων κτηρίων, µεταξύ των οποίων και το ηµιγυµνάσιο, η αστική σχολή, το νέο δηµοτικό σχολείο (που είχε ιδρυθεί το 1919) και η µεγάλη βιβλιοθήκη τους. Σύµφωνα µε τις επίσηµες εκθέσεις που συντάχθηκαν µετά την πυρπόληση της Κλεισούρας, από τις 350 οικίες οι 150 καταστράφηκαν ολοσχερώς και άλλες 25 µερικώς.
Ήταν παραµονές Μεγάλης Εβδοµάδας και η πολύπαθη Κλεισούρα ανήλθε στον Γολγοθά του µαρτυρίου της για να διδάξει και να δείξει στους ελεύθερους λαούς τον δρόµο της αυτοθυσίας, της αρετής και της ελευθερίας. Τις επόµενες ηµέρες το κλάµα και οι κραυγές απόγνωσης των κατοίκων αντηχούσαν στα γύρω φαράγγια και στα δάση επαναλαµβάνοντας το µακρόσυρτο µοιρολόγι για τα αγαπηµένα τους πρόσωπα.

Ο λαός, θέλοντας να χαρακτηρίσει το ολοκαύτωµα αυτό, δίκαια το ονόµασε σφαγή, γιατί έτσι µόνο µπορεί να χαρακτηριστεί ο τρόπος µε τον οποίο διαπράχθηκε. Το γεγονός αυτό δεν πέρασε ακόµη στην ιστορία, αλλά είναι ζωντανό στη µνήµη των πιο ηλικιωµένων, στη µνήµη των ανθρώπων που έχασαν τόσο άδικα τις οικογένειές τους και τα αγαπηµένα τους πρόσωπα. Το πένθος κυριαρχεί ακόµα και σήµερα στις ψυχές τους και το δάκρυ δεν στέρεψε ποτέ στον ακριτικό µας τόπο. Οι µαρτυρίες των επιζώντων αποτελούν σήµερα για εµάς αφηγήσεις εξωπραγµατικές και αντιµετωπίζονται µε δυσπιστία για το µέγεθος της φρικαλεότητας. Η τραυµατική αυτή εµπειρία για όσους βίωσαν το Ολοκαύτωµα της Κλεισούρας, τους ώθησε αναπόφευκτα στην απώθηση της µνήµης και στην αναγκαιότητα επαναφοράς της ζωής στην κανονικότητά της.

Τα εγκαίνια του πρώτου μνημείου στις 28 Μαΐου 1961 και το πάνδημο μνημόσυνο για το Ολοκαύτωμα της Κλεισούρας

Χαροκαμένες Κλεισουριώτισσες θρηνούν για τους νεκρούς του Ολοκαυτώματος της ιδιαίτερης πατρίδας τους στην πλατεία Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη στις 2 Νοεμβρίου 1944 (μόλις επτά μήνες μετά τη σφαγή). Το μαύρο λάβαρο φέρει τη λιτή επιγραφή: «Η Κλεισούρα δια τα σφαγιασθέντα τέκνα της».Το Ολοκαύτωµα της Κλεισούρας δεν έτυχε της δέουσας προβολής και άργησε να ιστορικοποιηθεί, καθώς οι επιζώντες ακολούθησαν και προσαρµόστηκαν στους άγραφους νόµους κατασκευής της συλλογικής µνήµης. Οι φωνές των επιζώντων αποσιωπήθηκαν ή καταπνίχθηκαν στα πλαίσια οικοδόµησης του νέου εθνικού αφηγήµατος, που επέτασσε τη διατήρηση αγαθών διπλωµατικών σχέσεων µε τους «αδελφούς» λαούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η ελληνική πολιτεία, ως ένδειξη αναγνώρισης της ηρωικής προσφοράς της Κλεισούρας, της απένειµε τον Πολεµικό Σταυρό Α΄ Τάξης· ωστόσο, η σταδιακή σχετικοποίηση του Ολοκαυτώµατος συνέτεινε στη µερική παραγνώρισή του, καθώς βρισκόταν εκτός του χώρου προβολής του από το επίσηµο ελληνικό κράτος και απασχόλησε ελάχιστα τη νεοελληνική ιστοριογραφία. Η µέχρι πρόσφατα άγνοια για το Ολοκαύτωµα και η συρρίκνωσή του σε ελάχιστες γραµµές µελετών για την κατοχική περίοδο υπήρξαν απογοητευτικές.
Εβδοµήντα δύο χρόνια µετά και έχοντας αφήσει οριστικά τη µαύρη περίοδο του Ναζισµού, οι απόγονοι των θυµάτων του Ολοκαυτώµατος απαιτούµε από την κυβέρνηση της Οµοσπονδιακής Δηµοκρατίας της Γερµανίας να αναγνωρίσει έµπρακτα τη θυσία των Κλεισουριέων, καθώς έχει κληρονοµήσει το υλικό χρέος και την ηθική συνυπευθυνότητα να µην περιέλθουν στην ιστορική λήθη τα µαζικά εγκλήµατα που διεπράχθησαν από τις γερµανικές δυνάµεις κατοχής.
Απαιτούµε να δικαιώσει τα θύµατα και τη µνήµη των επιζώντων, τείνοντας χείρα φιλίας και συνεργασίας στη βάση πάντα της ισοτιµίας, της ειλικρίνειας και της αµοιβαίας κατανόησης.
Καλούµε, όµως, µε βαθιά αίσθηση χρέους και ευθύνης και όλους εσάς, τους αιρετούς άρχοντες, να πρωτοστατήσετε στη διαδικασία επαναδιαπραγµάτευσης της ιστορίας του Ολοκαυτώµατος, η οποία πρέπει να είναι σαφής, πλήρης, διαφανής και όχι µεροληπτική, κοµµατική και δηµαγωγική, και να συµβάλετε στην πρόοδο του τόπου µας, υποστηρίζοντας κάθε υγιή προσπάθεια ανάπτυξης και ανάδειξής του.
Η ετήσια επέτειος του Ολοκαυτώµατος αποτελεί εκδήλωση µνήµης και τιµής στους Κλεισουριείς που θυσιάστηκαν από τα γερµανικά στρατεύµατα κατοχής, γιατί η µνήµη συνιστά στοιχείο ταυτότητας και ετεροπροσδιορισµού. Οι κοινές µνήµες που µοιραζόµαστε σήµερα σφυρηλατούν στενούς δεσµούς µεταξύ µας και ορίζουν εν τέλει την αίσθηση της κοινής µας µοίρας. Η θυσία της Κλεισούρας δεν αποτελεί ένα απλό ιστορικό γεγονός, αλλά καθιστά τον µαρτυρικό µας τόπο παγκόσµιο σύµβολο και πρότυπο αυτοθυσίας και ηρωισµού.
Το µνηµείο που ανήγειρε ο Σύλλογος των Απανταχού Κλεισουριέων, τιµώντας τη µνήµη των θυµάτων, θα αποτελεί αιώνιο σύµβολο του µαρτυρίου τους. Η τιµή ανήκει σε εκείνους και εµείς µόνο µε θαυµασµό και κατάνυξη υποκλινόµαστε στο µεγαλείο τους. Το δικαίωµα που µας έδωσαν να είµαστε σήµερα παρόντες µέσα στην Ιστορία είναι ένα βαρύ χρέος απέναντι στο παράδειγµα ζωής που εκείνοι χάραξαν.

Δρ Νικόλαος Σιώκης
Διδάκτωρ Ιστορίας Ελληνισµού ΑΠΘ
Ένα «παράλογο λουτρό αίµατος»: Το ολοκαύτωµα της Κλεισούρας Καστοριάς από τις γερµανικές δυνάµεις κατοχής στις 05 Απριλίου 1944
Ανάδειξη Μαρτυρικών Σημείων. Μαρτυρίες και Μαρτυρικοί Τόποι, Πρακτικά 1ου Συνεδρίου (Κοζάνη 24-25 Ιουνίου 2016), Περιφέρεια Δυτ. Μακεδονίας, Κοζάνη 2019

ΠΗΓΗ: 

ht://vlahoi.net/istories