Ο ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΡΒΑΝΤΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Ο Δον Κιχώτης στην ποίηση και τη ζωγραφική. Ποιήματα και πίνακες για τον Δον Κιχώτη. Αφιερωμένη η σημερινή ανάρτηση σε όλους εκείνους που πράτουν, και νιώθουν ως νέοι Δον Κιχώτες.

Για τον Δον Κιχώτη
Φίλες και Φίλοι καλημέρα, σε όσους το αξίζουν και μόνο σ'αυτους. το μενού σήμερα έχει Δον Κιχώτη του Θερβάντες.
Το υλικό για τη σημερινή ανάρτηση το δανείστηκα απο το καταπληκτικό ιστολόγιο της κ. Άννας Αγγελοπούλου την οποία ευχαριστώ απο καρδιάς. Ελπίζω κάποια στιγμή τα μέλη της δημιουργικής ομάδας της ΛΟΓ να συναντήσουμε αυτή την
υπέροχη Ελληνίδα για μια συνέντευξη γιατί ανήκει στην μικρή δημιουργική Έλλαδα του εξωτερικού. Μετά το άρθο γιατο μαγευτικό και πανέμορφο Γοργογύρι, νομίζω πως είναι ό,τι καλύτερο
ο αιώνιος ονειροπόλος Δον Κιχώτης. Όσοι απο εσάς δεν έχετε διαβάσει αυτό το κλασικό αριστούργημα ξεκινήστε το τώρα. Καλή ανάγνωση, με σεβασμό και αγάπη. Επιμέλεια:
Επικούρειος Πέπος. Λογοτεχνική Ομάδα Γοργογυρίου-filomatheia.blogspot.com

   Με αφορμή το θεατρικό έργο Δον Κιχώτης του Ρώσου συγγραφέα Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ (1891-1940), που ανέβηκε πρόσφατα στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (ΚΘΒΕ) σε σκηνοθεσία του Γιάννη Λεοντάρη,  παρουσιάζω πίνακες ζωγραφικής και ποιήματα της νεοελληνικής ποίησης που έχουν ως θέμα τους τον εμβληματικό ήρωα της λογοτεχνίας Δον Κιχώτη. Το θεατρικό έργο του Ρώσου συγγραφέα αποτελεί διασκευή του μυθιστορήματος του Θερβάντες και γράφτηκε το 1938, λίγο πριν το θάνατο του Μπουλγκάκοφ σε μια εποχή  που  το έργο του είχε απαξιωθεί και ο ίδιος απομονωθεί από το σταλινικό καθεστώς. Ο Δον Κιχώτης του Μπουλγκάκοφ αναδεικνύεται σε τραγικό ήρωα με χαρακτηριστικά ρομαντικού οραματιστή που, αν και έχει επίγνωση της ήττας,  αρνείται μέχρι τέλους να παραιτηθεί από τον αγώνα για τα ιδανικά του και μάχεται για την ελευθερία του εναντίον αυτών που  έχουν εξουσία να επιβάλλουν ιδέες. Στο εισαγωγικό σημείωμα του προγράμματος της θεατρικής παράστασης, ο σκηνοθέτης Γιάννης Λεοντάρης παραθέτει τη φράση του θεατρικού συγγραφέα Αύγουστου Στρίνμπεργκ: "αν στερήσεις έναν άνθρωπο από τις ψευδαισθήσεις του είναι σαν να τον σκοτώνεις".   Υ.Γ. Επικούρειου Πέπου, άρα αυτοί που έχουν στερήσει την ελπίδα απο τους Ελληνες τι έχουν διαπράξει? Και το χειρότερο, πως είναι δυνατόν να δίνεις άφεση αμαρτιών σ'αυτον που σου στέρησε τα όνειρα, την ελπίδα, και κυρίως σε πολλούς ανθρώπους την ίδια τη ζωή? μιλάω για τον Τζέφρυ. Επίσης πως είναι δυνατόν να συνεχίζεις να ψηφίζεις όλους αυτούς [πχ Δημαρίτες, Πασόκους που δε γνώριζαν τι ψηφίζουν? Νεοδημοκράτες που ψήφιζαν κι αυτά που δεν χρειάζονταν?] δεν απαλλάσω απο τις ευθύνες τ'αλλα κόμματα π.χ. ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ αλλά είναι άλλο το μερίδιο ευθύνης των μεν και άλλο των δε. Επομένος πριν πάμε να ψηφίσουμε, όσοι πάμε τέλος πάντων, καλό θα είναι να φρεσκάρουμε λίγο τη μνήμη μας γιατί μετά την απομάκρυνση εκ του ταμείου-κάλπης ουδέν λάθος αναγνωρίζεται. 'Αρα?
   Ας δούμε, λοιπόν, πώς αντανακλώνται οι ψευδαισθήσεις για τις περιπέτειες του Δον Κιχώτη στο έργο κάποιων ζωγράφων και ποιητών.

Honoré Daumier, O Δον Κιχώτης και ο Σάντσο Πάντσα, 1865-1870. Νέα Πινακοθήκη. Μόναχο.

O ήρωας-σύμβολο του ομώνυμου μυθιστορήματος του Ισπανού Θερβάντες, ο αιθεροβάμων ιππότης Δον Κιχώτης, ένας ασήμαντος ευφάνταστος αγρότης που βγήκε από τον μικρόκοσμό του, μαζί με τον πιστό ακόλουθό του Πάντσο Σάντσα, για να ταξιδέψει σε μακρινές πολιτείες και να κυριέψει ανύπαρκτα βασίλεια, να κυνηγήσει χίμαιρες και  άπιαστα όνειρα, να αναζητήσει ασύλληπτες ιδέες και ιδανικά, να αδράξει το άπιαστο και να γνωρίσει το άγνωστο, για να επιστρέψει στο τέλος πίσω από εκεί που ξεκίνησε, υπήρξε πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία έργων τέχνης. Ο Γάλλος ζωγράφος, γλύπτης και χαράκτης Honoré Daumier (1808-1879), 250 χρόνια μετά τη δημοσίευση του μυθιστορήματος του Θερβάντες, ζωγραφίζει μια σειρά έργων με θέμα τις περιπέτειες του Δον Κιχώτη κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του.

  

Honoré Daumier, O Δον Κιχώτης και ο Σάντσο Πάντσα. 1855. Εθνική Πινακοθήκη. Λονδίνο.

  Την περίοδο του μεσοπολέμου (1920-1940), υπό την ατμόσφαιρα του νεοσυμβολισμού και του νεορομαντισμού, ο Δον Κιχώτης εμφανίζεται γύρω στα 30 ποιήματα της νεοελληνικής ποίησης, 10 τουλάχιστον ποιητών. Αναφέρω κάποιους από αυτούς: Όμηρος Μπεκές (σε πολλά ποιήματά του), Κώστας Ουράνης, Κ.Γ.Καρυωτάκης, Ρώμος Φιλύρας, Μίνως Ζώτος, Γιάννης Ρίτσος, Μ. Αλεξίου, Γ. Σταυρόπουλος, Ν. Καζαντζάκης, Λέων Κουκούλας.
  Ένα από τα πρώτα και πιο γνωστά ποιήματα με θέμα τον Δον Κιχώτη, είναι το ομώνυμο ποίημα του Κώστα Ουράνη.

Κώστας Ουράνης, Δον Κιχώτης (1920)

Ατσάλινος και σοβαρός απάνω στ' άλογό του
το αχαμνό, του Θερβάντες ο ήρωας περνάει,
και πίσω του, το στωικό γαϊδούρι του καβάλα
ο ιπποκόμος του ο χοντρός αγάλια ακολουθάει.
Αιώνες που ξεκίνησε κι αιώνες που διαβαίνει
με σφραγισμένα επίσημα, ερμητικά τα χείλια
και με τα μάτα εκστατικά, το χέρι στο κοντάρι,
πηγαίνοντας στα γαλανά της Χίμαιρας βασίλεια…
Στο πέρασμά του απ' τους πλατειούς του κόσμου δρόμους, όσοι
τον συντυχαίνουν, για τρελλό τον παίρνουν, τον κοιτάνε,
τον δείχνει ο ένας του αλλουνού-κι ειρωνικά γελάνε
Ω ποιητή! παρόμοια στο διάβα σου οι κοινοί
οι άνθρωποι χασκαρίζουνε. Άσε τους να γελάνε:

οι Δον Κιχώτες παν μπροστά κι οι Σάντσοι ακολουθάνε!

Honoré Daumier, O Δον Κιχώτης και ο Σάντσο Πάντσα ξεκουράζονται κάτω από ένα δένδρο. 1855. Πινακοθήκη N. Karlsberg. Κοπεγχάγη.

   Οι περισσότεροι από αυτούς τους ποιητές παρουσιάζουν τον Δον Κιχώτη όχι ως κωμική φιγούρα ενός ευφάνταστου και ονειροπαρμένου, αλλά τον βλέπουν με ρομαντική ματιά και τον εξιδανικεύουν ως τον ιδεαλιστή ενάρετο ιππότη που αγωνίζεται για την ελευθερία και τη δικαιοσύνη, που κυνηγά τα όνειρά του…

Honoré Daumier, O Δον Κιχώτης, ο Σάντσο Πάντσα και το νεκρό μουλάρι. 1864. Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης. Ν. Υόρκη.

    Ακόμα και ο σαρκαστικός και πικρός Καρυωτάκης δεν αποφεύγει τη ρομαντική προσέγγιση του θέματος με το γνωστό ποίημα του Δον Κιχώτες, που θεωρείται ότι συνομιλεί με το ποίημα του Ουράνη. Οι παραιτημένοι Δον Κιχώτες, που παρουσιάζονται από τον Καρυωτάκη να έχουν οδυνηρή επίγνωση της ματαιότητας των αγώνων τους, είναι ρομαντικές πονεμένες φιγούρες. 

Κώστας Καρυωτάκης, Δον Κιχώτες (1920-από τη συλλογή Νηπενθή)

Οι Δον Κιχώτες πάνε ομπρός και βλέπουνε ως την άκρη
του κονταριού που εκρέμασαν σημαία τους την Ιδέα.
Κοντόφθαλμοι οραματιστές, ένα δεν έχουν δάκρυ
για να δεχτούν ανθρώπινα κάθε βρισιά χυδαία.

Σκοντάφτουνε στη Λογική και στα ραβδιά των άλλων
αστεία δαρμένοι σέρνονται καταμεσίς του δρόμου,
ο Σάντσος λέει "δε σ' τό' λεγα;" μα εκείνοι των μεγάλων
σχεδίων, αντάξιοι μένουνε και: "Σάντσο, τ' άλογό μου!"

Έτσι αν το θέλει ο Θερβάντες, εγώ τους είδα, μέσα
στην μιαν ανάλγητη Ζωή, του Ονείρου τους ιππότες
άναντρα να πεζέψουνε και, με πικρήν ανέσα,
με μάτια ογρά, τις χίμαιρες ν' απαρνηθούν τις πρώτες.

Τους είδα πίσω νά' ρθουνε-παράφρονες, ωραίοι
ρηγάδες που επολέμησαν γι' ανύπαρχτο βασίλειο-
και σαν πορφύρα νιώθοντας χλευαστικά, πως ρέει,
την ανοιχτή να δείξουνε μάταιη πληγή στον ήλιο!

Honoré Daumier, O Δον Κιχώτης και ο Σάντσο Πάντσα στα βουνά. 1850. Μουσείο Καλών Τεχνών Bridgestone. Tόκυο.

Ο άγνωστος στο ευρύ κοινό Όμηρος Μπεκές (1886-1971) έχει γράψει πολλά ποιήματα με θέμα τον Δον Κιχώτη. Τα πρώτα "δονκιχωτικά" ποιήματά του δημοσιεύονται στο περιοδικό "Λόγος" που εξέδιδε στην Κωνσταντινούπολη. Με το περιοδικό αυτό συνεργαζόταν και ο Καρυωτάκης.

Όμηρος Μπεκές, Δον Κιχώτης

Όταν μιλώ να σκάνετε, γιατ' είστε βλάκες πρώτης!
Αγροίκοι! Όσες κι αν βλέπετε μορφές στον κόσμ' ωραίες,
για σας είναι αντικείμενα κ' είναι για μένα ιδέες!..
Ο Δον Κιχώτης είμ' εγώ, της εμορφιάς ιππότης!

Γελάτε σα με βλέπετε, και λέτε: "- Ο Δον Κιχώτης!"
Μ' ακούστε : οι κόρες του Διός, που ζουν αιώνια νέες,
εννιά για εμέ πριγκίπισσες σταθήκαν Δουλσινέες!
Τις σκλάβωσα με το σπαθί του λόγου και της νιότης!

Οικόσημά μου τα όνειρα΄μα κ' η χλομή μου η μούρη
δεν αντικρύζει, όπως εσείς, του Σάντσου το γαϊδούρι.
Τον Πήγασο με τα φτερά μπινεύω τα μεγάλα!

Κι αν θέλετε, ανεμόμυλοι, μ' εμέ να μετρηθήτε,
βροντώντας γύρω σας ρυθμούς αθάνατους θα ιδείτε

με τα ωσαννά σας να ριχτώ στα σύννεφα καβάλα!..

Honoré Daumier, O Δον Κιχώτης και ο Σάντσο Πάντσα.

Ρώμος Φιλύρας, Ο Δον Κιχώτης (1924)

Στον αιώνα λαμποκοπά η μορφή σου
κι ο καγχασμός σου στο Κενό αντηχάει,
κράνος και τελαμώνες η στολή σου,
μια ειρωνεία και σ' ό,τι ξεψυχάει.

Ούτ' η ψυχή σου ξέρει την υφή σου
κι είσαι το αίνιγμα άλυτο που πάει
σε φαντασίωση, που νέα γεννάει
από το Σάντσο, το συγκρατητή σου.

Στοχαστικής μιας ασκεψίας εικόνα,
αλλόκοτης συνήθειας μεγαλείο
δεν έλυσες και μες στο πανδοχείο

της περικεφαλαίας σου τον τελαμώνα,
παράδοξης απλότητας στοιχείο
και λογισμού συνθέτουν κολοφώνα.

Gustave Doré, Ο Δον Κιχώτης και ο Σάντσο Πάντσα. 1863. Σκίτσο του Dore από τη γαλλική μετάφραση του μυθιστορήματος του Θερβάντες.

Λέων Κουκούλας, Δον Κιχώτοι (1939)

Καλότυχοι είστε εσείς που ξενυχτάτε
με την αξέγνοιαστή σας πάντα νιότη
και για τρελλά ταξίδια ξεκινάτε
με την αρματωσιά του Δον Κιχώτη.

Ποτέ μαράζι εντός σας δεν κρατάτε
κι ούτε έχετε μελλούμενη έγνοια για ό,τι
μας θλίβει στη ζωή κι ούτε ρωτάτε
στερνοί όπου πάτε αν φτάσατε για πρώτοι.

Αχ, απ'την πρόωρη φρόνηση που δένει
τον πόθο μας σε βάρκα γερασμένη
κι ανήμπορη να ξανοιχτεί στα μάκρη,
σοφότερη είν'η τρέλλα, που με πλάστρα
σας σπρώχνει ορμή σε δρόμους δίχως άκρη,
να πάρετε της χίμαιρας τα κάστρα.

Pablo Picasso, Δον Κιχώτης. 1955. Εικόνα από το περιοδικό Les Lettres Françaises. Ο Picasso ζωγραφίζει το σκίτσο αυτό  για το γαλλικό περιοδικό με αφορμή την 350η επέτειο από τη δημοσίευση του Δον Κιχώτη του Θερβάντες.

  

  Επικούρειος Πέπος.  Ο Δον Κιχώτης και οι ανεμόμυλοι. 2014

Μίνως Ζώτος, ο ιππότης (1929) 

Ήταν ιππότης. Κάτι έπρεπε να ‘ναι
Κι ήταν ιππότης. Ελαμποκοπούσε
Χρυσό σπαθί στο πλάι του κι εφορούσε
Λευκό στο καπελίνο του φτερό.

Αμίλητος καβάλα στ’ άλογο του
Χώρες περνούσε κι άφηνε ζητώντας
Τον κίνδυνο, που αντίκριζε γελώντας
Ο ιππότης μια φορά κι έναν καιρό.

Κάτι ζητούσε μέσα του η ψυχή του,
Κι αν άσκοπα τον κόσμο ετριγυρνούσε,
Ο πόθος του τον κόσμο ξεπερνούσε
Πλατύτερος, να πάει, στον ουρανό…

Ωστόσο ευγενικά κι αντρειωμένα
Με το ληστή παλεύοντας, που εκράτει
Στον πύργο την κυρία την ντελικάτη
Ή την αρχοντοπούλα την μικρή,

Αυτός ανυστερόβουλα, με πίστη,
Την ένδοξη παράδοση ετιμούσε,
Κι εγύμνωνε το ξίφος κι εχτυπούσε
Και λευτεριά τους χάριζε ιερή…

Μα εκείνες που δεν ήξεραν του έκαιγαν
Θυμίαμα θαυμασμού τον έρωτα τους
Κι έταζαν την αχρείαστη ομορφιά τους
Στην τόλμη του για δώρο προσφερτή…

Δεν το χωρούσε ο νους των, δεν μπορούσαν
Να νοιώσουν μια θυσία τόσον ωραία
Για της ευγένειας μόνο την ιδέα
Και για της ιπποσύνης την τιμή.

Salvador Dali, To άπιαστο όνειρο του Δον Κιχώτη. Χαρακτικό.

Salvador Dali, Δον Κιχώτης. Χαρακτικό.

Επιμέλεια ανάρτησης απο τον Επικούρειο Πέπο

πάντα με τις οδηγίες του πρύτανη της πληροφορικής

Γενικού Γεώργιου.