ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ ΣΤΟ filomatheia.blogspot.gr

Φίλες και Φίλοι αγαπητοί συναθλητές της Ουτοπίας, και λάτρεις της ποίησης καλημέρα, το μενού σήμερα έχει ξανά ποίηση. Το πρώτο είναι του Εμπειρίκου, και το άλλο είναι μία συλλογή με Χάϊκου του Βλαβιανού όπου μέσα από τα 100 Χάϊκου διαπερνά την Ιστορία της Δυτικής φιλοσοφίας. Συνεχίζω με λίγα λόγια ποιητών για την ποίηση. 
Α'
Κι ο ποιητής αμπελουργός/φυτεύει σειρές τους στίχους του/ στις χέρσες αυλακιές του χαρτιού/ -τούτο εστί το αίμα μου τους- Το Αμετάληπτο.  
Β' 
''Ποίηση'' Ούτε εντελώς γυμνή/ Ούτε σκεπασμένη/ Αινιγματικά μισόγυμνη/ σαν τη γυναίκα που ενθαρρύνει. Γ' 
Καθώς κλεισμένος μες στην κάμαρα/ Πολεμάω ν'αρθρώσω λέξεις στο χαρτί/ Οι τοίχοι αρχίζουν να γαυγίζουν/ Δείχνοντας δόντια κοφτερά θανατηφόρα/ Τότε κι εγώ για να σωθώ/ Ποιήματα νεογέννητα τους ρίχνω/ Και τους ταϊζω.
Patrick Parker και Γιάννη Κουβαρά. Σαν επιδόρπιο σας έχω μία Αφρικάνικη Παροιμία. Αν θέλεις να πας γρήγορα πήγαινε μόνος σου. Αν θέλεις να πας μακριά τότε θα έρθω μαζί σου.
Καλή ανάγνωση με σε βασμό και εκτίμηση Επικούρειος Πέπος.

Ανδρέας Εμπειρίκος «Τριαντάφυλλα στο Παράθυρο»

«Σκοπός της ζωής μας δεν είναι η χαμέρπεια. Yπάρχουν απειράκις ωραιότερα πράγματα και απ’ αυτήν την αγαλματώδη παρουσία του περασμένου έπους. Σκοπός της ζωής μας είναι η αγάπη. Σκοπός της ζωής μας είναι η ατελεύτητη μάζα μας. Σκοπός της ζωής μας είναι η λυσιτελής παραδοχή της ζωής μας και της κάθε μας ευχής εν παντί τόπω εις πάσαν στιγμήν εις κάθε ένθερμον αναμόχλευσιν των υπαρχόντων. Σκοπός της ζωής μας είναι το σεσημασμένον δέρας της υπάρξεώς μας.»

Ο σκοπός της ζωής μας δεν είναι η χαμέρπεια, δεν είναι η μικροπρέπεια∙ καμία επιδίωξη δεν μπορεί να θεωρηθεί τόσο σημαντική, ώστε να ωθεί τους ανθρώπους σε συμπεριφορές που υπονομεύουν την ηθική τους ακεραιότητα και αξιοπρέπεια. Κανένας επαγγελματικός, οικονομικός ή εν γένει προσωπικός σκοπός δε θα πρέπει να φέρνει τους ανθρώπους στην ανάγκη ή ακόμη χειρότερα στην επιλογή μιας μικροπρεπούς στάσης. Είναι προτιμότερο να στερηθούμε προνόμια και άλλες μικρές ή μεγάλες επιτεύξεις απ’ το να δείξουμε έλλειψη σεβασμού απέναντι στους συνανθρώπους μας και κυρίως απέναντι στον εαυτό μας υιοθετώντας συμπεριφορές και τρόπους που μας υποτιμούν.

Συνάμα, δεν υπάρχει λόγος να θέτουμε ως σκοπό μας μεγαλειώδη κατορθώματα, ηρωικές πράξεις και θυσίες, όπως αυτές παρουσιάζονται σε πρότυπα του παρελθόντος, όσο επιβλητικά κι αν είναι αυτά. Υπάρχουν, άλλωστε, πολύ πιο ωραία πράγματα που μπορεί να ζήσει και να κατορθώσει ο άνθρωπος, έστω κι αν αυτά δεν έχουν το στοιχείο του εντυπωσιασμού και το κύρος που αποπνέουν τα ιδανικά πρότυπα παλαιότερων εποχών.

Σκοπός της ζωής μας είναι η αγάπη, το πολύτιμο αυτό συναίσθημα που δίνει μεγαλύτερη αξία σε κάθε στιγμή, σε κάθε πράξη και σκέψη. Η αγάπη προς του οικείους μας, η αφοσίωση στους ξεχωριστούς εκείνους ανθρώπους που η ύπαρξή τους πλουτίζει τη ζωή μας, μπορεί να μας προσφέρει όχι μόνο ισχυρότερη ευδαιμονία από κάθε υλικό απόκτημα, αλλά και μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη θέαση της ίδιας της ζωής.

Σκοπός της ζωής μας είναι η ατελεύτητη μάζα μας∙ η χωρίς τέλος, η πάντα υπό διαμόρφωση, η πάντα πρόσφορη βελτιώσεων και νέων διευρύνσεων υπόστασή μας. Η μάζα του ανθρώπου είτε εκληφθεί ως η σωματική του διάσταση, που είναι εν δυνάμει σε θέση να βιώσει ποικίλες απολαύσεις -ας σημειωθεί πως ο Εμπειρίκος δίνει σταθερά ιδιαίτερη σημασία στις σωματικές απολαύσεις, ως μέσο εξισορρόπησης της ψυχικής κατάστασης του ατόμου- είτε εκληφθεί ως ο συνδυασμός της πνευματικής και σωματικής του διάστασης, κατέχει εξέχουσα σημασία υπό την έννοια πως συνιστά την ίδια του την ύπαρξη. Οι άνθρωποι θα πρέπει να έχουν ως βασική τους σκέψη τη διαφύλαξη του σώματός τους -της ζωής τους- με παράλληλη επιδίωξη τη συνεχή πνευματική καλλιέργεια, αλλά και την ισόρροπη βίωση της σωματικής ηδονής.

Σκοπός της ζωής μας είναι η επωφελής παραδοχή της αυτόνομης αξίας που έχει η ίδια η έννοια της ζωής και της ύπαρξης, καθώς και όλων εκείνων των ευχών και επιθυμιών, των οποίων η πιθανή πραγμάτωση θα μπορούσε να προσφέρει στον άνθρωπο ευτυχία. Οι άνθρωποι θα πρέπει κάθε στιγμή, σε όποιον τόπο και υπό όποιες συνθήκες βρίσκονται να απαντούν θετικά στον εαυτό τους, να αναγνωρίζουν την υπέρτατη αξία του θείου δώρου της ύπαρξης και να μη διστάζουν να ευχηθούν και να ελπίσουν στιγμές ή καταστάσεις που τους είναι επιθυμητές.

Τη στιγμή που πολλοί άνθρωποι αναζητούν κάποιο πιθανό νόημα για την ύπαρξή τους, ο ποιητής υποδεικνύει πως η ίδια η ζωή αποτελεί την ουσιαστικότερη απάντηση. Η ζωή με την πληθώρα των εκφάνσεών της σε επίπεδο πνευματικό, συναισθηματικό, αλλά και σωματικό, ενέχει κάθε πιθανή αξία και δεν απαιτεί περαιτέρω δικαιώσεις ώστε να θεωρηθεί άξια να βιωθεί. Άλλωστε, όπως επισημαίνει κι ο τίτλος του ποιήματος, η ομορφιά της ζωής, το αίσθημα της ευτυχίας και το πάντοτε ευπρόσδεκτο κάλλος της φύσης, μπορούν να βρεθούν στις πιο απλές και στις πιο οικείες εικόνες, όπως είναι αυτή των λουλουδιών που αντικρίζει κανείς απ’ το παράθυρό του. Έτσι, τα τριαντάφυλλα στο παράθυρο συνιστούν μιαν εικόνα που παρά την απλότητά της κρύβει όλη την ουσία της ύπαρξης. Οι στιγμές γαλήνης, οι καθημερινές στιγμές ομορφιάς, τα μικρά της ζωής βαρύνουν πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη μακροπρόθεσμη και πιθανώς ανέφικτη ιδανική ευτυχία που μπορεί να σχεδιάζει και να επιδιώκει κανείς για καιρό.

Σκοπός, επομένως, της ζωής μας είναι το ούτως ή άλλως σεσημασμένο δέρας της ύπαρξής μας∙ η ήδη στιγματισμένη απ’ το άφευκτο της φθοράς και του πόνου ύπαρξή μας. Στα περιορισμένα όρια της ανθρώπινης ζωής, όπου η οδύνη και η απόγνωση έχουν κυρίαρχη παρουσία, οι άνθρωποι θα πρέπει να συνειδητοποιούν, να εκτιμούν και να επιδιώκουν την πλέρια βίωση του χρόνου που τους διατίθεται.

ΧΑΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΣΕ 100 ΧΑ'Ι'ΚΟΥ

η ποίηση νικά. (Αιμιλία Σπηλιάδη, Χαϊκού επ’ αυτού)

Με το πολύ ενδιαφέρον πρόσφατο βιβλίο του, Η ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας σε 100 χαϊκού, ο Χάρης Βλαβιανός κατορθώνει ένα πρωτότυπο και δύσκολο επίτευγμα: να περιλάβει δυόμισι χιλιάδες χρόνια φιλοσοφίας σε εκατό μικρόσχημες σελίδες μιας καλαίσθητης έκδοσης. Το ριψοκίνδυνο εγχείρημα επιτυγχάνει να παραγάγει ως τελικό αποτέλεσμα μια γνήσια αναγνωστική απόλαυση, για κάθε κατηγορία αναγνωστών. Ίσως μάλιστα να προσφέρει περισσότερη τέρψη στους εραστές της φιλοσοφίας απ’ ό,τι σε εκείνους της ποίησης.

Η όλη σύλληψη του πονήματος είναι σίγουρα πρωτότυπη, μιλώντας ακόμη και σε διεθνές επίπεδο, όσο γνωρίζουμε. Μπροστά στα έκπληκτα μάτια μας, η δυτική φιλοσοφική σκέψη συμπυκνώνεται οριακά, ώστε να ζευγαρωθεί με την ανατολική μινιμαλιστική ποιητική φόρμα. Όσο για τη δυσκολία του εγχειρήματος, αρκεί να σκεφτεί κανείς τον αναγκαστικό περιορισμό των δεκαεπτά συλλαβών του χαϊκού, δομημένων σε τρεις στίχους, σύμφωνα με το μέτρο 5-7-5. Παρά ταύτα, η γοητεία αυτών των μικρών στιχουργημάτων είναι πρόδηλη. Τούτη η γοητεία εν πολλοίς οφείλεται στον ευφυή και συχνά παιγνιώδη τρόπο με τον οποίο ο ποιητής εκμεταλλεύεται και χρησιμοποιεί ορισμένα γνωστά «ορόσημα».

Εννοούνται δηλαδή εδώ κάποιες σημαδιακές φράσεις ή λέξεις-κλειδιά, που αναφέρονται σε έννοιες ή όρους της φιλοσοφίας, αλλά και σε φιλοσοφικές σχολές ή παραδόσεις, σε βιογραφικά δεδομένα ή ανέκδοτα. Με αφορμή τη βασική έννοια ενός φιλοσόφου, ή ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του βίου του, ανακύπτει ο κεντρικός πυρήνας τού κάθε μικροποιήματος. Άλλοτε μιλά ο ίδιος ο φιλόσοφος σε πρώτο πρόσωπο (εις εαυτόν;), άλλοτε απευθύνεται σε δεύτερο πρόσωπο (στον αναγνώστη;), ενώ συχνά το ποίημα προβαίνει σε γενικές διαπιστώσεις ή διατυπώνει μια κοινά αποδεκτή αλήθεια (προς όλους;).

Παράδειγμα πρωτοπρόσωπης αφήγησης ή δήλωσης έχουμε με τον Σωκράτη, ο οποίος αποφαίνεται: «Είμ’ ο πιο σοφός, / και ούτε μιαν αράδα / δεν έχω γράψει» (σ. 27). Ή με τον Σπινόζα, ο οποίος αυτοβιογραφείται δηλώνοντας: «Φακούς γυαλίζω / για να μη λογοδοτώ / στη Συναγωγή» (σ. 54). Και με τον Λακάν, που αναλογίζεται όχι δίχως πικρία: «Εγώ τον Φρόυντ / ανέστησα· μαθητές / του με σταύρωσαν» (σ. 89).

Παράδειγμα δευτεροπρόσωπης δήλωσης ή νουθεσίας συναντούμε με τον Ηράκλειτο, που προειδοποιεί: «Δεν ήσουν εσύ / που πάλι στο ποτάμι / βούτηξε. Άλλος» (σ. 19). Ή με τον Κίρκεγκωρ: «Είτε κρεμαστείς / είτε όχι, οικτρά θα / το μετανιώσεις» (σ. 70). Και με τον Χάιντεγκερ: «Δεν είσαι μόνο / άνθρωπος αλλά Dasein. / Αφέσου στο Sein!» (σ. 83).

Τέλος, παράδειγμα τριτοπρόσωπης γενικής απόφανσης προκύπτει σε σχέση με τον Πλάτωνα: «Όλα τα κομφόρ / το σπήλαιο! Έχει και / τηλεόραση!» (σ. 29). Ή με τον Χομπς: «Κίνηση άκρων / η ζωή. Η σύγκρουση / αναπόφευκτη» (σ. 51). Ή, ακόμη, με τον Ντερριντά: «Ωραία γλιστρά / το νόημα. Τσουλήθρα / κάνει στη γλώσσα» (σ. 111).

            Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα 100 χαϊκού (τα οποία στην πραγματικότητα είναι 102, αφού υπάρχει ένα που προτάσσεται ως αφιέρωση και ένα δεύτερο, ευρηματικό και ειρωνικό, που παρεμβάλλεται στο τέλος της σύντομης Εισαγωγής, στη σελίδα 15: «Φιλοσοφία / σε μορφή χαϊκού; Είναι / ποτέ δυνατόν;») δεν αναφέρονται σε 100 φιλοσόφους με την αυστηρή σημασία της λέξης, αλλά σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται ορισμένοι συγγραφείς, των οποίων το έργο πάντως έχει και φιλοσοφική χροιά. Για παράδειγμα, συναντούμε στοχαστές σαν τον Μακιαβέλλι, τον Μονταίνι, τον Πασκάλ, τον Βολταίρο, ή πιο σύγχρονους διανοητές όπως ο Βέμπερ, ο Λακάν, η ντε Μπωβουάρ, ο Λεβί-Στρως, ο Καμύ, ο Τσόμσκυ... Γενικότερα, στην κατανομή των φιλοσόφων ο εικοστός αιώνας κερδίζει τη μερίδα του λέοντος με 42 ονόματα-ποιήματα, ακολουθούν οι Νεότεροι Χρόνοι με 24 και η Αρχαιότητα με 23, ενώ έπονται ο Μεσαίωνας και η Αναγέννηση με 11 συνολικά.

Ο τίτλος του βιβλίου θα μπορούσε να θεωρηθεί εν μέρει καταχρηστικός ή παραπλανητικός, σε ό,τι αφορά την έκφραση «ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας». Σε κάθε περίπτωση, καταβάλλεται εντυπωσιακή προσπάθεια να θυμίζει το έργο όντως ιστορία της φιλοσοφίας, αφού τηρείται με μεγάλη προσήλωση η διαδοχική παρουσίαση των φιλοσόφων και η διάταξή τους με αυστηρή χρονολογική σειρά γέννησης. Εξίσου (εν μέρει) παραπλανητικός θα μπορούσε να ελεγχθεί και ο υπότιτλος, μια που η συλλογή εκκινεί όντως από τους Προσωκρατικούς, αλλά δεν τερματίζει στον Ντερριντά (ο οποίος πιθανότατα είναι διασημότερος, εν τούτοις ακολουθείται από κάποιους μεταγενέστερούς του: Ρόρτυ, Μπαντιού, Νόζικ, Αγκάμπεν και, τέλος, Μάρθα Νουσμπάουμ). Επιπλέον, αξίζει να υπογραμμιστεί ότι ενίοτε προσφέρονται στον αναγνώστη χρήσιμα βιογραφικά ή εργογραφικά στοιχεία, με μεγάλη οικονομία ωστόσο, και ορθώς, για να μη διασπάται η προσοχή του και για να μπορεί να επικεντρώνεται στο ποιητικό αποτέλεσμα.

            Για τους αναγνώστες που ασχολούνται συστηματικά με τη φιλοσοφία, η ποιητική συλλογή των εκατό χαϊκού του Χάρη Βλαβιανού θα αποτελέσει μια όαση αναψυχής, χάρη στο χιούμορ και στην ανάλαφρη διάθεσή της, και ταυτόχρονα ένα πεδίο αναστοχασμού, χάρη στη σοβαρότητα και στη φιλοσοφική ευστοχία της. Από την άλλη, οι αναγνώστες που αγαπούν την ποίηση, και που σίγουρα γνωρίζουν τα προηγούμενα βιβλία του Βλαβιανού, θα συναντήσουν εδώ μιαν άγνωστη πτυχή της ποιητικής του δημιουργίας, θαυμάζοντας εν τέλει τον ωραίο και δύσκολο πειραματισμό, που οδηγεί στην αρμονική σύζευξη της ποιητικής μορφής του χαϊκού με το εννοιακό περιεχόμενο του φιλοσοφικού στοχασμού.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΝΑΡΤΗΣΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ