H φιλοσοφία ως θεραπεία: Η άποψη του Λου Μαρίνοφ

O Λου Μαρίνοφ γράφει στο βιβλίο του Πλάτωνας, όχι Πρόζακ!: «Δε θα ήταν μεγάλο προνόμιο να μπορούσαμε να μιλάμε για τους φόβους μας, τα άγχη μας ή για κάθε είδους στενοχώρια μας με τα μεγαλύτερα πνεύματα της ιστορίας; Ασφαλώς θα αισθανόμασταν μεγάλη πνευματική ανακούφιση, αν κουβεντιάζαμε για τον θάνατο με τον Πλάτωνα ή με τον Καρτέσιο. Θα ανακαλύπταμε άγνωστες πτυχές του εαυτού μας αν ανοιγόμασταν στον Καντ, στον Αριστοτέλη ή στον Μοντεσκιέ. «

 Αυτό ακριβώς προτείνουν οι φιλοσοφικοί σύμβουλοι. Υποστηρίζουν πως η ψυχολογία και τα φάρμακα συχνά δεν αρκούν για να θεραπεύσει κανείς τις «νευρώσεις» του. Τα φάρμακα δεν μπορούν να κάνουν κάποιον να πάψει να φοβάται τον θάνατο, ενώ σε πολλές περιπτώσεις μπορούν να προκαλέσουν και αντίθετα αποτελέσματα.

 Επιπλέον, πολλοί ασθενείς που καταφεύγουν σε κάποιον ψυχίατρο ή ψυχολόγο δεν πάσχουν από καμιά ψυχική διαταραχή, δε χρειάζονται φάρμακα αλλά μάλλον εργαλεία για να μπορέσουν να καταλήξουν σε συμπεράσματα.

Φυσικά, αν κάποιος από αυτούς τους φιλοσοφικούς συμβούλους διαπιστώσει κάποιο σύμπτωμα ψυχικής διαταραχής, συμβουλεύει τον πελάτη του να τεθεί σε φροντίδα ιατρού.

Καθένας μας έχει φιλοσοφική προδιάθεση, το μόνο που χρειάζεται είναι κάποιες συμβουλές κι έναν έμπειρο συνομιλητή. O άνθρωπος είναι πολύ ευάλωτος όταν υποφέρει από κρίση πίστης ή αντιμετωπίζει την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Οι δύο αυτές περιπτώσεις μπορεί να εκφυλιστούν σε κατάθλιψη.

Όταν βρισκόμαστε σε μια τέτοια κατάσταση, μπορούμε πάντα να απλώνουμε χέρι στις πρακτικές εφαρμογές των καλύτερων φιλόσοφων για να μπορούμε να τραβάμε μπροστά τη ζωή μας.

H φιλοσοφική συμβουλή δεν είναι μια περαστική μόδα: Πράγματι, εδώ και σχεδόν τριάντα χρόνια εφαρμόζεται με πολύ καλά αποτελέσματα σε άτομα που βίωναν τη μια απογοήτευση μετά την άλλη με τους ψυχολόγους, αφού οι θεραπείες ήταν μακροχρόνιες, δαπανηρές, άβολες και, υπερβολικά συχνά, συνοδευόμενες από φάρμακα με παρενέργειες καθόλου ευεργετικές για τον οργανισμό μας.

To πλεονέκτημα της φιλοσοφίας είναι το ότι δεν έχει αρνητικές παρενέργειες και μπορεί κανείς να μάθει να τη χρησιμοποιεί χωρίς να έχει αναγκαστικά προηγούμενη πείρα. Δεν είναι ανάγκη να έχει κανείς περάσει από το πανεπιστήμιο ούτε να διαθέτει μεγάλη μόρφωση, απαιτείται μόνο να ανοίξει το μυαλό του και να κάνει τις κατάλληλες ερωτήσεις.

Οι φιλοσοφικοί σύμβουλοι βοηθάνε τους πελάτες τους να διακρίνουν τον τύπο του προβλήματος που αντιμετωπίζουν, έτσι ώστε να μπορέσουν να βρουν την καλύτερη λύση, δηλαδή τη φιλοσοφική σκέψη που ταιριάζει καλύτερα στον χαρακτήρα και στην παιδεία του «πάσχοντος».

Ένα από τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν τους συμβούλους αυτούς είναι το ότί συνηθίζουν να παραβλέπουν το παρελθόν για να επικεντρωθούν στο παρόν και στο μέλλον, αφού πολύ συχνά το να αποκαλύπτουμε τραύματα της παιδικής μας ηλικίας, όταν δεν είναι ανάγκη, καταλήγει να έχει αντίθετο αποτέλεσμα. Επιπλέον, είναι σαφές ότι το παρελθόν δεν μπορεί να αλλάξει.

Ένα άλλο πλεονέκτημα είναι ότι οι περισσότερες από τις θεραπείες που βασίζονται στη φιλοσοφία είναι σύντομες, γεγονός που τις διαφοροποιεί από τις ψυχολογικές, οι οποίες χρονίζουν σχεδόν πάντα.

Δυστυχώς, ζούμε σε έναν κόσμο όπου σε όλα μπαίνουν ετικέτες. Υπάρχει ένα σύνδρομο για κάθε πράγμα. Μοιάζει αναγκαίο να εφευρίσκουμε παθήσεις εκεί που δεν υπάρχουν. Οι φιλοσοφικοί σύμβουλοι αγωνίζονται εναντίον αυτής της τάσης. Αρνούνται να δουν ψυχικές διαταραχές εκεί που δεν υπάρχουν. Ποτέ δεν πρέπει να δίνει κανείς αντικαταθλιπτικά σε κάποιον που δεν είναι άρρωστος. Κανένα φάρμακο δεν μπορεί να κάνει κάποιον να μάθει τον εαυτό του' κι ούτε μπορεί να τον κάνει να πετύχει τους στόχους του ή να κατανοήσει την κοινωνία που τον περιβάλλει.

Μπορεί ένας άνθρωπος να καταληφθεί από συναισθηματική αγωνία στην προσπάθεια του να κατανοήσει την κοινωνία που τον περιβάλλει* δεν υπάρχει λόγος να του κρεμάσουν την καρτελίτσα «ασθενής», αφού μια τέτοια αγωνία τη νιώθουμε όλοι πάνω από μία φορά στη ζωή μας.

H αγωνία ή το άγχος που εμφανίζεται προ της ιδέας του θανάτου ή πριν από μια δραστική αλλαγή, μας κάνει να αναρωτιόμαστε για ένα σωρό ζητήματα. Δεν είμαστε τόσο πρωτότυποι, αφού τα ερωτήματα αυτά έχουν τεθεί πολύ πριν και οι μεγάλοι φιλόσοφοι τα έχουν απαντήσει. Ίσως οι απαντήσεις τους να μην είναι αυτές που ψάχνουμε, αλλά μπορούν να μας βοηθήσουν να βρούμε τη δική μας εξήγηση και παρηγοριά.

Οι συνεδρίες με τον φιλοσοφικό σύμβουλο συνήθως αρχίζουν με την τυπική κουβέντα που κάνουμε με τον σερβιτόρο τη μέρα που πάμε να πάρουμε κάτι σε ένα μπαρ μόνοι και μας έρχεται η όρεξη να αλλάξουμε τον κόσμο. Προχωρώντας, ο πελάτης έχει ήδη σχηματίσει φιλοσοφικά ερωτήματα και, μαθαίνοντας ότι τα ερωτήματα αυτά έχουν ήδη τεθεί και πριν, νιώθει την ανάγκη να εμβαθύνει περισσότερο στο θέμα. Τελικά, πολλοί πελάτες αποφασίζουν να διαβάσουν τα έργα των φιλόσοφων εκείνων με τους οποίους έχουν ταυτιστεί περισσότερο.

Πριν από την πρώτη συνεδρία πρέπει να έχουμε ξεκάθαρο στο μυαλό μας ότι εύκολες απαντήσεις δεν υφίστανται. Αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα, πρέπει να το αντιμετωπίσουμε ολοκληρωτικά, να μάθουμε από αυτό και να το λύσουμε.

O Λου Μαρίνοφ, στο επιτυχημένο βιβλίο του Πλάτωνας, όχι Πρόζακ!, υποστηρίζει πως η κατάθλιψη έχει τέσσερις πιθανές αιτίες:

1. Κάτι που δε λειτουργεί καλά στον εγκέφαλο, μια γενετική αλλοίωση. Στην περίπτωση αυτή, είναι σαφές ότι ο ασθενής χρειάζεται ιατρική βοήθεια και ασφαλώς φάρμακα που θα του λύσουν το πρόβλημα.

2. Κατάχρηση ουσιών, όπως τα ναρκωτικά ή το αλκοόλ.

3.Ένα παιδικό τραύμα που δεν έχει ξεπεραστεί.

4. Κάποια σοβαρή αναποδιά.

Στις δύο πρώτες περιπτώσεις, το άτομο που πάσχει από κατάθλιψη πρέπει να τεθεί σε φροντίδα ψυχιάτρων, αφού θα χρειαστεί να του συνταγογραφήσουν φάρμακα.

Στις άλλες δύο περιπτώσεις δεν είναι απαραίτητο. Αν πρόκειται για μη επιλυμένο παρελθόν, ένας ψυχολόγος μπορεί να κάνει πολλά για τον πάσχοντα, αλλά όχι τα χάπια.

Μια προφορική θεραπεία αποβαίνει πολύ πιο αποτελεσματική στις δύο τελευταίες περιπτώσεις, και ακριβώς σε αυτές ένας φιλοσοφικός σύμβουλος μπορεί να προσφέρει μεγάλη βοήθεια. Αν κάποιος υφίσταται ταπεινώσεις στη δουλειά του ή το ταίρι του τον απατά με μισό τάγμα ιππικού, η λύση δε βρίσκεται σε κάποιο φάρμακο αλλά σε μια προφορική θεραπεία' και η φιλοσοφία είναι ένα χρήσιμο και αποτελεσματικό εργαλείο για να αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει κανείς αυτές τις κρίσεις.

Φτάνει να ξεκαθαρίσουμε ότι πολλές φορές τα χάπια δεν είναι λύση, ακόμα κι αν επενεργούν, γιατί ο πάσχων έχει την αίσθηση ότι δεν είναι αυτός ο ίδιος όταν βρίσκεται κάτω από την επήρεια τους. Κι εδώ τίθεται το ερώτημα «Ποιος είμαι πραγματικά»; Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ζήτημα καθαρά φιλοσοφικό.

Με μια σειρά μελετών που πραγματοποιήθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, προσπάθησαν να δείξουν ότι ένας στους δύο Βορειοαμερικανούς είχε κάποια ψυχική διαταραχή, κάτι που ευεργετούσε ψυχίατρους και ψυχολόγους.

Οι φιλοσοφικοί σύμβουλοι προσπαθούν να δείξουν ότι το στοιχείο αυτό όχι μόνο είναι λανθασμένο, αλλά και ότι είναι ένα μοντάζ για να τρομοκρατήσουν την κοινωνία που από τη φύση της επηρεάζεται πολύ εύκολα. Βεβαίως και υπάρχουν άτομα που χρήζουν ιατρικής φροντίδας ή ακόμα και εισαγωγής σε ψυχιατρικά κέντρα, η τεράστια πλειονότητα του πληθυσμού, όμως, δεν είναι άρρωστη' απλώς, περνάει μια κακή στιγμή, και λίγη καλή φιλοσοφία μπορεί να της δώσει μεγάλη βοήθεια να ξεπεράσει αυτές τις περιόδους κρίσης.

Η διαδικασία PEACE

O Λου Μαρίνοφ μας μιλάει στο βιβλίο του για τη διαδικασία PEACE, που στα ελληνικά σημαίνει ΕΙΡΗΝΗ. Πρόκειται για το αρκτικόλεξο: Problem (Πρόβλημα), Emotion (Συναίσθημα), Analysis (Ανάλυση), Contemplation (Στοχασμός), Equilibrium (Ισορροπία).

To πρώτο που πρέπει να κάνουμε είναι να διαπιστώσουμε το πρόβλημα. Τις περισσότερες φορές γνωρίζουμε ήδη για τι πρόβλημα πρόκειται, αν και υπάρχει η πιθανότητα να μην είναι και τόσο απλό.

H επόμενη πράξη είναι να διερευνήσουμε τι συναισθήματα μας προκαλεί το συγκεκριμένο πρόβλημα.

H τρίτη πράξη είναι να αναλύσουμε τις επιλογές που έχουμε για να λύσουμε το πρόβλημα. To καλύτερο θα ήταν να βάλουμε σε σειρά τόσο το πρόβλημα όσο και τα συναισθήματα που μας έχει προκαλέσει.

Όταν φτάσουμε στο τέταρτο μέρος, οφείλουμε να καθυστερήσουμε για να κερδίσουμε σε προοπτική - πρέπει να έχουμε μια σφαιρική οπτική επί του θέματος-, και φτάνουμε πια στο πέμπτο βήμα, την ισορροπία.

Αφού διαπιστώσουμε το πρόβλημα, αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα που μας έχει προκαλέσει, δούμε τις επιλογές που υπάρχουν και αποκτήσουμε μια σφαιρική οπτική, θα είμαστε έτοιμοι να πάρουμε τις πιο κατάλληλες αποφάσεις.

Υπάρχουν άτομα ικανά να φτάσουν ως το τέλος της διαδικασίας σε μια μόνη συνεδρία με τη βοήθεια του συμβούλου' αντίθετα, υπάρχουν άλλα άτομα που κάνουν μήνες για να φτάσουν στα ίδια συμπεράσματα. Πρέπει καθένας να ακολουθεί τον προσωπικό ρυθμό του.

Όλοι οι άνθρωποι έχουν μια δική τους και προσωπική φιλοσοφία, παρόλο που οι περισσότεροι δεν είναι έτοιμοι να τη χρησιμοποιήσουν. Χρειάζονται έναν οδηγό να τους βοηθήσει να τη βρουν. Όταν οι πελάτες τελικά αντιλαμβάνονται τον θησαυρό που είχαν θαμμένο μέσα τους, συνειδητοποιούν ότι η ζωή τους μόλις άλλαξε και χάνουν μεγάλο μέρος από τους φόβους τους* νιώθουν λιγότερο ευάλωτοι.

Οι φιλοσοφικοί σύμβουλοι δεν επικεντρώνονται μόνο στα κείμενα της δυτικής φιλοσοφίας αλλά επωφελούνται κι από τις γνώσεις των ανατολικών φιλοσοφιών, του ινδουισμού, του βουδισμού, του κομφουκισμού και του ταοϊσμού.

Για την Καθολική Εκκλησία θεωρούν ότι σε μια ορισμένη εποχή έκανε μεγάλη ζημιά καίγοντας βιβλία και τους ίδιους τους στοχαστές στην πυρά, περιορίζοντας τη γνώση του ανθρώπου και επιβάλλοντας μια παράλογη πίστη. Ωστόσο, σήμερα εκτιμάται πως η Εκκλησία κάνει μια αξιοσημείωτη φιλοσοφική προσπάθεια, ξεχνώντας κάποιες από τις πιο μεσαιωνικές απόψεις της.

Σύμφωνα με τους φιλοσοφικούς συμβούλους, ένα άτομο που έχει δυσκολίες να βρει ταίρι ή χρειάζεται να διαλέξει το καταλληλότερο γι' αυτό ταίρι θα έπρεπε να συμβουλευτεί τη φιλοσοφία του Βούδα ή του Λάο Τσε, περνώντας από τον Αριστοτέλη ή τον Σενέκα.

Αν κάποιος έχει ήδη ταίρι και επιθυμεί να διατηρήσει την υγεία της σχέσης του, δε θα έκανε άσχημα να συμβουλευτεί τον Τόμας Χομπς, τον Πυθαγόρα, τον Σωκράτη ή, ακόμα, παρόλο που φαίνεται αστείο, τον Μακιαβέλι.

Αν, δυστυχώς, φτάνει η ώρα για τις μεγάλες αποφάσεις και κάποιος αντιμετωπίζει το δίλημμα να τελειώσει με μια σχέση ή να συνεχίσει, όντας δυστυχισμένος με τη σχέση αυτή, δεν πρέπει να παραλείψει να συμβουλευτεί την Άιν Ραντ, τον ίδιο τον Δαλάι Λάμα («Να είσαι ευφυώς εγωιστής»), τον Ιμμάνουελ Καντ («Η εξασφάλιση της ευτυχίας σου είναι καθήκον») ή τον Ζαν-Πολ Σαρτρ.

Αν δεν είμαστε ικανοποιημένοι με την επαγγελματική μας ζωή, αν ο διευθυντής μας είναι ένας τύραννος ή απλώς μας πλήττει υπερβολικά η δουλειά μας, πρέπει να διαβάσουμε τον Βολταίρο, τον Ρούσσο («Ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος, αλλά είναι αλυσοδεμένος απ' όλες τις μεριές») και τον Αριστοτέλη. Οφείλουμε να λάβουμε υπόψη μας το Μπαγκαβάτ Γκιτά («Είναι καλύτερα να εκπληρώνουμε το καθήκον μας, όσο ελαττωματικό και να είναι, παρά να εκπληρώνουμε το καθήκον του άλλου, όσο καλά και να μπορεί να το κάνει κάποιος»).

Εμείς που φτάνουμε στη μέση ηλικία, μπορούμε να ξεπεράσουμε την κρίση χάρη στον Κομφούκιο και στον Βούδα.

Αν δεν ξέρουμε τι να κάνουμε με τη ζωή μας, αν στερούμαστε στόχων ή νιώθουμε ένα μεγάλο κενό ζωής, θα αποφύγουμε την αυτοκτονία με τους στοχασμούς της Σιμόν ντε Μποβουάρ, του Τόμας Μαν και του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ.

Επίσης, μπορούμε να ξεπεράσουμε τον τρομερότερο των φόβων: τον θάνατο, είτε πρόκειται για τον δικό μας είτε για κάποιου αγαπημένου προσώπου. Το γεγονός ότι μια μέρα θα πάψουμε να υπάρχουμε μπορεί να μας γεμίσει με μια τρομερή αγωνία ζωής. Μπορούμε να προσπαθήσουμε να απομακρύνουμε την αγωνία αυτή πάλι με τη Σιμόν ντε Μποβουάρ, τον Λάο Τσε, τον Ντέιβιντ Χιουμ και τον Κομφούκιο.

Το να σκέφτεται κανείς από μόνος του τείνει να εξαφανιστεί από τον μαζικό πολιτισμό* ωστόσο, το γεγονός αυτό υποκίνησε τη δημιουργία φιλοσοφικών συγκεντρώσεων, ακόμα και φιλοσοφικών καφενείων, στα οποία συγκεντρώνονται άνθρωποι κάθε είδους για να αποφύγουν την αποξένωση. Τα καφενεία αυτά ή οι συγκεντρώσεις διοργανώνονται συνήθως από φιλοσοφικούς συμβούλους, οι οποίοι αναλαμβάνουν χρέη συντονιστή. Κατάφεραν να ξαναρχίσει η φιλοσοφία να τροφοδοτεί το μυαλό των ανθρώπων στην καθημερινή τους ζωή. Συζητιούνται πράγματα κάθε τύπου και συμμετέχουν στις συζητήσεις όλα τα κοινωνικά στρώματα. Το μόνο που χρειάζεται είναι να έχουν όρεξη να σκεφτούν, να επικοινωνήσουν και να ξεχάσουν την τηλεόραση για λίγο καιρό.

Από το βιβλίο "Πλάτωνας, όχι Πρόζακ" που κυκλοφορεί σε εκδόσεις Λιβάνη