Τον Ιούλιο εκείνου του έτους ανέκυψε η κατάρρευση της χούντας των συνταγματαρχών. Με τον Καραμανλή σε απόγνωση να φθάσει από το Παρίσι στην Αθήνα σε μια στιγμή κατά την οποία είχαν διακοπεί οι αεροπορικές συγκοινωνίες, ήρθε η εντυπωσιακή προσφορά του Γάλλου προέδρου, ο οποίος διέθεσε το αεροσκάφος του στον Ελληνα πολιτικό για να επιστρέψει στη χώρα και να αποκαταστήσει το δημοκρατικό πολίτευμα. Ηταν μια κίνηση με βαρύτατο συμβολικό φορτίο: η Γαλλική Δημοκρατία, ένας από τους πολιτικούς ηγέτες της ενοποιούμενης Ευρώπης, ερχόταν αρωγός στην προσπάθεια για αποκατάσταση της ελληνικής δημοκρατίας. Η Γαλλία αναλάμβανε ηγετικό ρόλο για να διασφαλίσει, να υποβοηθήσει, να εγγυηθεί, την ελληνική μετάβαση στη δημοκρατία.
Ο Ζισκάρ δεν έμεινε σε τούτο. Η Γαλλία ενίσχυσε τις διπλωματικές προσπάθειες της ελληνικής δημοκρατίας να αποκαταστήσει τη θέση της στην Ευρώπη – επάνοδος της χώρας στο Συμβούλιο της Ευρώπης, επανενεργοποίηση της συμφωνίας σύνδεσης που είχε «παγώσει» με τη χούντα. Αλλά ακόμη μία καταλυτική εξέλιξη ήρθε και πάλι, με ένα μείγμα συμβολισμών και πρακτικών πρωτοβουλιών, την άνοιξη του 1975. Η Γαλλία υπήρξε η πρώτη χώρα που επισκέφθηκε ο Καραμανλής μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας – άνοιξη του 1975. Η αποκατάσταση της ελληνικής διπλωματικής θέσης ξεκίνησε από το Παρίσι του Ζισκάρ, που ήρθε και πάλι ως αρωγός, όχι μόνον στις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες της χώρας, αλλά και στους κινδύνους που αντιμετώπιζε, με την άμεση προσφορά μαχητικών αεροσκαφών σε περίπτωση κρίσης.
Τίποτε όμως δεν μπορούσε να επισκιάσει την προσφορά της απλόχερης και γενναιόδωρης βοήθειας της Γαλλίας του Ζισκάρ στις ευρύτερες ευρωπαϊκές φιλοδοξίες της Ελλάδας. Από την ώρα της υποβολής της αιτήσεως προσχωρήσεως (Ιούνιος του 1975) έως τη διατύπωση επιφυλάξεων για την ένταξη της Ελλάδας από την Επιτροπή στις αρχές του 1976, και τη σχετική τελμάτωση των διαβουλεύσεων το 1977, η αρωγή της Γαλλίας ήταν περισσότερο από εντυπωσιακή.
Η σύγχρονη βιβλιογραφία –πρωτίστως, το έργο της Ειρήνης Καραμούζη– έχει καταδείξει ότι η ενεργός αυτή ευρωπαϊκή πολιτική είχε σαφή πολιτικά κίνητρα, καθώς με τον τρόπο αυτό η νέα Ευρώπη διεκδικούσε έναν ρόλο στις διεθνείς υποθέσεις της εποχής, ως σταθεροποιητής των δημοκρατιών της Νότιας Ευρώπης. Το μαγικό βράδυ της 28ης Μαΐου 1979, όταν υπογραφόταν η ελληνική συνθήκη προσχωρήσεως, ο Ζισκάρ βρισκόταν δίπλα στον Καραμανλή, στην αδιαμφισβήτητα πρώτη θέση μετά από εκείνον.
Δεν ήταν μόνον ζήτημα ελληνικής ευγνωμοσύνης προς τη Γαλλία. Αλλά ήταν και αυτό, και προσωποποιήθηκε στον Ζισκάρ. Η ευγνωμοσύνη και η αγάπη που του έδειχνε το ελληνικό κοινό επί δεκαετίες μετά το 1979, κάθε φορά που εμφανιζόταν στη χώρα, ήταν εντυπωσιακές. Ο ίδιος, ίσως όχι άδικα, άσκησε και κριτική στα λάθη διαχείρισης της Ελλάδας μετά την ένταξή της. Αλλά και τούτο ήταν μια εκδήλωση πνευματικού θάρρους που πάντοτε τον χαρακτήριζε και που ασκήθηκε, τελικά, υπέρ της Ελλάδας και υπέρ της Ευρώπης.
Την ώρα της κοίμησής του, η Ελλάδα είναι ευγνώμων. Ολη η χώρα εκφράζει τη θλίψη για την απώλεια του μεγάλου Γάλλου, του μεγάλου Ευρωπαίου, του μεγάλου φίλου. Ενός ανθρώπου αντάξιου του μεγαλείου της Γαλλίας, αντάξιου του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ενός ηγέτη της Ευρώπης μας.
* Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.
