ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΕΛ ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ Μέρος Δεύτερο

Γιατί δεν είμαι χριστιανός (Μπέρτραντ Ράσελ)

Το επιχείρημα της πρώτης αιτίας
Ίσως το πιο απλό και πιο εύκολο να εννοηθεί είναι το επιχείρημα της πρώτης αιτίας. Θεωρείται ότι καθετί που βλέπουμε σ’ αυτόν τον κόσμο έχει μιαν αιτία, κι όσο προχωράμε προς τα πίσω στην αλυσίδα των αιτιών όλο και περισσότερο, πρέπει να φτάσουμε σε κάποιο πρώτο αίτιο, και σ’ αυτό το πρώτο αίτιο αποδίδουμε το όνομα του Θεού. Αυτό το επιχείρημα, υποθέτω, δεν έχει πολύ βαρύτητα στις μέρες μας, επειδή, κατ’ αρχάς, δεν είναι ότι ακριβώς ήταν άλλοτε. Οι φιλόσοφοι κι οι άνθρωποι της επιστήμης χρησιμοποιούσαν το αίτιο αλλά δεν έχει σήμερα τίποτα από τη ζωτικότητα που είχε άλλοτε· μα εκτός από αυτό, μπορείς να δεις πως το επιχείρημα ότι πρέπει να υπάρχει κάποιο πρώτο αίτιο είναι ένα επιχείρημα που δεν έχει αξία. Ίσως πρέπει να πω ότι, όταν ήμουν νέος, και σκεφτόμουν αυτές τις ερωτήσεις σοβαρά στο μυαλό μου, εγώ ο ίδιος για πολύ καιρό δεχόμουν αυτό το επιχείρημα της πρώτης αιτίας, μέχρι που μιαν ημέρα, στην ηλικία των δεκαοκτώ, διάβασα την αυτοβιογραφία του Τζον Στιούαρτ Μιλ κι εκεί βρήκα αυτή την πρόταση: «Ο πατέρας μου με έμαθε ότι η ερώτηση, ποιός με έφτιαξε, δεν μπορεί να απαντηθεί, επειδή αμέσως επιφέρει την ακόλουθη ερώτηση: Ποιός έφτιαξε τον Θεό;». Αυτή η απλή πρόταση μου έδειξε, όπως ακόμη σκέφτομαι, το σφάλμα στο επιχείρημα του πρώτου αιτίου. Αν καθετί πρέπει να έχει μιαν αιτία, τότε κι ο Θεός πρέπει να έχει μιαν αιτία. Αν μπορεί να υπάρχει κάτι χωρίς καμιά αιτία, θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ο κόσμος-θεός, έτσι δεν μπορεί να υπάρχει καμιά αξία σ’ αυτό το επιχείρημα. Είναι ακριβώς της ίδιας φύσης με την προοπτική των ινδουιστών, ότι ο κόσμος στηρίζονταν πάνω σ’ έναν ελέφαντα, κι ότι ο ελέφαντας στηρίζονταν πάνω σε μια χελώνα· κι όταν ρώτησαν: «Και η χελώνα; (πού στηρίζονταν;)», ο Ινδός απάντησε: «Ας αλλάξουμε θέμα». Πράγματι το επιχείρημα της πρώτης αιτίας δεν είναι καλύτερο από αυτό. Δεν υπάρχει λόγος για τον οποίο θα πρέπει να υποθέσουμε ότι ο κόσμος είχε μιαν απαρχή. Η ιδέα ότι τα πράγματα θα πρέπει να έχουν μιαν απαρχή οφείλεται στην έλλειψη της φαντασίας μας. Εκ τούτου, ίσως, δεν χρειάζεται να χάσω άλλο χρόνο πάνω στο επιχείρημα της πρώτης αιτίας.
Το επιχείρημα του φυσικού νόμου
Μετά υπάρχει ένα πολύ κοινό επιχείρημα εκ του φυσικού νόμου. Αυτό ήταν ένα αγαπημένο επιχείρημα κατά τη διάρκεια του δέκατου όγδοου αιώνα, ιδίως κάτω από την επίδραση του σερ Ισαάκ Νιούτον και της κοσμογονίας του. Οι άνθρωποι παρατηρούσαν τους πλανήτες που περιστρέφονταν γύρω από τον ήλιο σύμφωνα με το νόμο της βαρύτητας, και πίστευαν ότι ο Θεός είχε δώσει μια διαταγή σ’ αυτούς τους πλανήτες ώστε να κινούνται σύμφωνα με κάποιον τρόπο. Κι αυτός ήταν ο λόγος που αυτό γίνονταν. Αυτή ήταν, φυσικά, μια συμφέρουσα κι απλή εξήγηση που τους έσωζε από το πρόβλημα της περαιτέρω εξέτασης για την ερμηνεία του νόμου της βαρύτητας. Σήμερα εξηγούμε τον νόμο της βαρύτητας με κάποιο σύνθετο τρόπο που εισήγαγε ο Αϊνστάιν. Δεν διατίθεμαι να σας δώσω διάλεξη για τον νόμο της βαρύτητας, όπως ερμηνεύτηκε από τον Αϊνστάιν, διότι αυτό ξανά θα μας έπαιρνε κάποιο χρόνο· από κάθε άποψη, δεν έχουμε πλέον το είδος του φυσικού νόμου που είχαμε στο Νευτώνειο Σύστημα, όπου, για κάποιο λόγο που κανένας δεν μπορούσε να καταλάβει, η φύση συμπεριφέρονταν κατά κάποιον ομοιόμορφο τρόπο.
Τώρα ανακαλύπτουμε πως πολλά πράγματα που πιστεύαμε ότι ήταν φυσικοί νόμοι είναι στην πραγματικότητα ανθρώπινες συμβάσεις. Γνωρίζετε πως ακόμη και στο πιο απόμακρο βάθος του αστρικού διαστήματος χρειάζονται τρία πόδια για να συμπληρωθεί μια γιάρδα μήκους. Αυτό είναι, χωρίς αμφιβολία, ένα αξιοσημείωτο γεγονός, αλλά πολύ δύσκολα θα το βάπτιζες φυσικό νόμο. Και πολλά πράγματα που θεωρήθηκαν φυσικοί νόμοι είναι στην πραγματικότητα τέτοιου είδους. Από την άλλη μεριά, εκεί που μπορείς να βρεις τη γνώση για το τι κάνουν πραγματικά τα άτομα, θα δεις ότι υπόκεινται λιγότερο στους νόμους, από όσο οι άνθρωποι νόμιζαν, κι ότι οι νόμοι στους οποίους θα φτάσεις είναι στατιστικές πιθανότητες οι οποίες προκύπτουν τυχαία.
Υπάρχει, όπως όλοι γνωρίζουμε, ένας νόμος σύμφωνα με τον οποίο σαν πετάξεις μια ζαριά θα πετύχεις εξάρες μόνο μια φορά στις τριάντα έξι φορές, κι αυτό δεν το εκλαμβάνουμε ως απόδειξη της ρύθμισης της πτώσης του ζαριού από κάποιο σχεδιασμό· αντίθετα, αν κάθε φορά λαμβάναμε εξάρες θα σκεπτόμασταν ότι υπάρχει κάποιο σχέδιο. Οι περισσότεροι νόμοι της φύσης είναι του αυτού ιδίου είδους. Είναι στατιστικές πιθανότητες τέτοιες όπως προκύπτουν από τους νόμους της τύχης· κι αυτό μας λέει πως όλη αυτή η ιστορία του φυσικού νόμου είναι πάρα πολύ λιγότερο εντυπωσιακή από ότι ήταν πριν. Εκτός από αυτό, που αναπαριστά την παρούσα κατάσταση της επιστήμης που μπορεί να αλλάξει αύριο, η όλη ιδέα πως οι φυσικοί νόμοι απαιτούν κάποιον νομοθέτη είναι μια σύγχυση μεταξύ φυσικού κι ανθρώπινου νόμου. Οι ανθρώπινοι νόμοι αποδίδονται για να συμπεριφέρεσαι σύμφωνα με κάποιον τρόπο, στον οποίο τρόπο επιλέγεις να συμμορφωθείς ή δεν επιλέγεις να συμμορφωθείς· αλλά οι φυσικοί νόμοι είναι μια περιγραφή για το πως τα πράγματα συμπεριφέρονται στην πραγματικότητα, και, αφού δεν είναι τίποτα άλλο παρά η περιγραφή του πως πράγματι είναι, δεν μπορείς να επιχειρηματολογείς ότι κάποιος τους είπε να είναι έτσι, διότι ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι τους είπε, τότε είσαι αντιμέτωπος με την ερώτηση: Γιατί ο Θεός διέταξε μόνο αυτούς τους φυσικούς νόμους και όχι άλλους;
Αν υποστηρίξεις πως το έκανε απλά από την καλή του συμπεριφορά, και χωρίς κανέναν λόγο, τότε θα ανακαλύψεις ότι υπάρχει κάτι που δεν υπόκεινται στο νόμο και έτσι το τρένο του φυσικού νόμου διακόπτεται. Αν πεις, όπως λένε οι περισσότεροι θεολόγοι, ότι ο Θεός είχε κάποιο λόγο για τον οποίο διέταξε τους νόμους να είναι έτσι κι όχι αλλιώς -ο λόγος, φυσικά, είναι η κατασκευή του καλύτερου σύμπαντος, αν και δεν θα σκεφτόσουν ποτέ να το κοιτάξεις, αν υπήρχε κάποιος λόγος για τους νόμους που ο Θεός έδωσε, τότε ο Θεός ο ίδιος υπόκεινται στον νόμο, και συνεπώς δεν κερδίζεις τίποτα εισάγοντας τον Θεό ως διαμεσολαβητή. Έχεις πράγματι έναν νόμο εκτός και προηγούμενο των θεϊκών εντολών, κι ο Θεός δεν εξυπηρετεί τους σκοπούς σου, αφού δεν είναι ο απώτατος νομοθέτης.
Εν συντομία, όλο αυτό το επιχείρημα του φυσικού νόμου δεν έχει καμιά δύναμη από όση είχε παλαιότερα. Ταξιδεύω στον χρόνο κατά την εξέταση αυτών των επιχειρημάτων. Τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται για την ύπαρξη του Θεού αλλάζουν το χαρακτήρα τους καθώς περνά ο χρόνος. Ήταν στην αρχή διαλεκτικά επιχειρήματα που ενσωμάτωναν ορισμένες καθοριστικές σοφιστείες. Καθώς ερχόμαστε στην εποχή μας γίνονται λιγότερο σεβαστά κι όλο και περισσότερο επηρεάζονται από μια ηθική ασάφεια.
Το επιχείρημα του σχεδίου
Το επόμενο βήμα μας φέρνει στο επιχείρημα του σχεδίου. Όλοι σας γνωρίζετε το επιχείρημα του σχεδίου: Καθετί στον κόσμο κατασκευάστηκε έτσι ώστε να μπορούμε να ζούμε στον κόσμο, κι αν ο κόσμος ήταν ελάχιστα διαφορετικός δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε σ’ αυτόν. Αυτό είναι το επιχείρημα του σχεδίου. Μερικές φορές λαμβάνει μια παράξενη μορφή· για παράδειγμα, λέγεται πως οι λαγοί έχουν άσπρες ουρές, ώστε να είναι εύκολο να τους πυροβολήσεις. Δεν γνωρίζω πως θα αντιλαμβάνονταν αυτή την εφαρμογή οι λαγοί. Είναι ένα επιχείρημα το οποίο εύκολα γίνεται παρωδία. Όλοι σας γνωρίζεται τη σημείωση του Βολτέρου, ότι η μύτη σχεδιάστηκε έτσι ώστε να ταιριάζει στα θεάματα. Αυτή η μορφή της παρωδίας δεν είναι τόσο επιτυχημένη όπως ήταν το δέκατο όγδοο αιώνα, εξαιτίας τού ότι από την εποχή του Δαρβίνου καταλαβαίνουμε πολύ καλύτερα γιατί τα ζωντανά πλάσματα προσαρμόστηκαν στο περιβάλλον τους. Δεν είναι το ότι το περιβάλλον κατασκευάστηκε ώστε να είναι κατάλληλο γι’ αυτά, κι αυτή είναι η βάση της προσαρμογής. Δεν υπάρχει απόδειξη του σχεδιασμού.
Όταν εξετάζεις αυτό το επιχείρημα του σχεδίου, είναι πολύ εκπληκτικό το ότι οι άνθρωποι μπορούν να πιστεύουν πως αυτός ο κόσμος, με όλα τα πράγματα μέσα του, με όλα τα ελαττώματά του, πρέπει να είναι το καλύτερο που ο παντοδύναμος κι ο παντογνώστης ήταν ικανός να κατασκευάσει σε εκατομμύρια χρόνια. Πραγματικά δεν μπορώ να το πιστέψω. Πιστεύεις ότι, αν σου δίνονταν παντοδυναμία και παντογνωσία κι εκατομμύρια έτη στα οποία θα τελειοποιούσες τον κόσμο, εσύ δεν θα κατασκεύαζες τίποτα περισσότερο από Κου Κλουξ Κλαν, τους φασίστες και τον κ. Ουίνστον Τσόρτσιλ; Πραγματικά δεν είμαι τόσο εντυπωσιασμένος με τους ανθρώπους που λένε: «Κοίταξέ με· είμαι ένα τόσο τέλειο προϊόν που πρέπει να υπάρχει κάποιο σχέδιο στο σύμπαν.» Δεν είμαι τόσο πολύ εντυπωσιασμένος από την λάμψη αυτών των ανθρώπων. Επιπλέον, αν δεχθείς τους νόμους της επιστήμης, θα πρέπει να υποθέσεις ότι η ανθρώπινη ζωή κι η ζωή γενικά σ’ αυτόν τον πλανήτη θα τερματίσει κάποτε· είναι σαν μια σαπουνόφουσκα· είναι ένα στάδιο στην παρακμή του ηλιακού συστήματος· σε ένα στάδιο της παρακμής θα υπάρχει εκείνη η κατάσταση συνθηκών και θερμοκρασίας κ.ο.κ. που είναι ιδανικές για το πρωτόπλασμα και που υπάρχει ζωή για ένα μικρό διάστημα στην ζωή ολάκερου του ηλιακού συστήματος. Βλέπεις στο φεγγάρι το είδος των πραγμάτων στα οποία η γη τείνει -κάτι νεκρό, κρύο αι άνευ ζωής.
Μου λένε ότι αυτή η άποψη των πραγμάτων είναι μελαγχολική κι οι άνθρωποι μερικές φορές λένε πως αν πίστευαν σε κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσαν να συνεχίζουν να ζουν. Μην το πιστεύετε· είναι όλα ανοησίες. Κανένας στην πραγματικότητα δεν ανησυχεί πολύ για το τι πρόκειται να γίνει εκατομμύρια χρόνια μετά από τώρα. Ακόμη κι όταν νομίζουν ότι ανησυχούν πολύ γι’ αυτό, στην πραγματικότητα εξαπατούν τους εαυτούς τους. Ανησυχούν για κάτι πολύ περισσότερο εγκόσμιο όπως για μια δυσπεψία· αλλά στην πραγματικότητα κανείς δεν γίνεται δυστυχής από τη σκέψη ότι κάτι πρόκειται να γίνει σ’ αυτόν τον κόσμο, εκατομμύρια χρόνια μετά. Γι’ αυτό, αν κι είναι μια διαδικασία σκοτεινής οπτικής να υποθέσει κανείς ότι η ζωή θα εκλείψει -τουλάχιστον υποθέτω ότι μπορούμε να το πούμε, αν και μερικές φορές όταν ατενίζω τα πράγματα που κάνουν οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της ζωή τους, το θεωρώ ως παρηγοριά- δεν είναι τόσο ώστε να καταστεί η ζωή ελεεινή. Απλά και μόνο σε κάνεις να στρέφεις την προσοχή σου σε άλλα πράγματα.

ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΕΛ ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ Μέρος Τρίτο

Γιατί δεν είμαι χριστιανός (Μπέρτραντ Ράσελ)

Τα ηθικά επιχειρήματα για την θεότητα
Τώρα πάμε ένα στάδιο μακρύτερα· σε εκείνο που θα αποκαλούσα διανοητικό κατήφορο που οι θεϊστές έκαναν στα επιχειρήματά τους και φτάνουμε σε αυτά που ονομάζονται ηθικά επιχειρήματα για την ύπαρξη του Θεού. Όλοι σας γνωρίζετε, φυσικά, ότι υπήρχαν στις παλαιές ημέρες τρία επιχειρήματα για την ύπαρξη του Θεού, τα οποία όλα αναφέρθηκαν από τον Εμμανουήλ Καντ στην «Κριτική της αγνής λογικής»· και μόλις εξέθεσε αυτά τα επιχειρήματα ανακάλυψε ακόμη ένα· ένα ηθικό επιχείρημα κι αυτό σχεδόν τον έπεισε. Ήταν σαν πολλούς ανθρώπους· στα ζητήματα λογικής ήταν σκεπτικιστής, αλλά στα ζητήματα της ηθικής πίστευε απεριόριστα στα γνωμικά που εμποτίστηκε στα γόνατα της μητέρας του. Αυτό δείχνει αυτό που οι ψυχαναλυτές τόσο πολύ επισημαίνουν -στα απεριόριστα προπύργια που οι αρχικές μας σχέσεις έχουν σε εκείνες τις επόμενες.
Ο Καντ, όπως είπα, ανακάλυψε ένα καινούργιο ηθικό επιχείρημα για την ύπαρξη του Θεού και στις διάφορες μορφές ήταν εξαιρετικά δημοφιλές κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Μια μορφή λέει πως δεν θα υπήρχε λάθος ή σωστό αν ο Θεός δεν υπήρχε. Προς στιγμή δεν ενδιαφέρομαι για το αν υπάρχει μια διαφορά μεταξύ σωστού και λάθους, ή αν δεν υπάρχει καν· αυτή είναι ακόμη μια ερώτηση. Το σημείο που με ενδιαφέρει είναι, αν είσαι αρκετά σίγουρος ότι υπάρχει μια διαφορά μεταξύ σωστού και λάθους, γιατί τότε βρίσκεσαι σ’ αυτή την κατάσταση: Εξαρτάται αυτό από τα διατάγματα του Θεού ή όχι; Αν εξαρτάται από τις διατάξεις του Θεού, τότε για τον Θεό τον ίδιο δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ σωστού και λάθους και δεν είναι λοιπόν μια σημαντική αναφορά να λέγεται πως ο Θεός είναι καλός. Αν πρόκειται να πεις, όπως κάνουν οι θεολόγοι, ότι ο Θεός είναι καλός, θα πρέπει μετά να πεις ότι το ορθό και το λάθος έχουν κάποιο νόημα που είναι ανεξάρτητο από τα διατάγματα του Θεού, επειδή τα διατάγματα του Θεού είναι καλά κι όχι κακά, ανεξάρτητα από το απλό γεγονός ότι αυτός τα έφτιαξε. Αν πρόκειται να παραδεχθείς αυτό, τότε πρέπει να πεις ότι όχι μόνο δια μέσω του Θεού το σωστό και το λάθος υπάρχουν, αλλά το ότι είναι στην ύπαρξή τους λογικά πριν του Θεού. Θα μπορούσες, φυσικά, αν σου αρέσει, να πεις ότι υπήρχε μια ανώτερη θεότητα που έδινε οδηγίες στο Θεό που κατασκεύασε αυτό τον κόσμο ή θα μπορούσες να ακολουθήσεις τη γραμμή που μερικοί αγνωστικιστές ακολούθησαν -μια γραμμή την οποία συχνά θεωρούσα εύλογη- ότι στην πραγματικότητα αυτός ο κόσμος που γνωρίζουμε κατασκευάστηκε από τον Διάβολο κάποια στιγμή που ο Θεός δεν κοιτούσε. Υπάρχουν πολλά καλά να λεχθούν γι’ αυτή και δεν με ενδιαφέρει να την απορρίψω.
Η αποκατάσταση της δικαιοσύνης
Υπάρχει ακόμη μια πολύ παράξενη μορφή ηθικού επιχειρήματος, που είναι η εξής: Λένε πως, η ύπαρξη του Θεού χρειάζεται για να έρθει η δικαιοσύνη στον κόσμο. Στην μεριά του σύμπαντος που γνωρίζουμε υπάρχει μεγάλη αδικία, και συχνά ο καλός υποφέρει, και συχνά ο κακός προοδεύει, και κανείς δύσκολα γνωρίζει ποιο από τα δύο είναι το πιο ενοχλητικό· αλλά αν πρόκειται να έχεις δικαιοσύνη στον κόσμο στο σύνολο θα πρέπει να υποθέσεις ότι μια μελλοντική ζωή θα αποκαταστήσει την ισορροπία της ζωής εδώ στη γη κι έτσι όλοι λένε πως πρέπει να υπάρχει ένας Θεός, κι ότι πρέπει να υπάρχει Παράδεισος και Κόλαση ώστε στο τέλος να υπάρξει δικαιοσύνη.
Αυτό είναι ένα πολύ παράξενο επιχείρημα. Αν κοίταζες το ζήτημα από μια επιστημονική άποψη, θα έλεγες: «Ούτως ή άλλως, γνωρίζω μόνο αυτόν τον κόσμο. Δεν ξέρω για το υπόλοιπο σύμπαν, αλλά μέχρι τώρα, όσο μπορεί κανείς να υποστηρίζει όλες τις πιθανότητες, ένας θα μπορούσε να πει ότι πιθανώς αυτός ο κόσμος είναι ένα καλό παράδειγμα· κι αν υπάρχει αδικία εδώ τότε υπάρχουν οιωνοί πως θα υπάρχει κι αδικία κι αλλού επίσης». Ας υποθέσουμε ότι έχεις ένα καφάσι με πορτοκάλια που είναι ανοικτό κι ανακαλύπτεις όλα τα πορτοκάλια της πάνω σειράς σάπια, δεν θα επιχειρηματολογούσες: «Η κάτω σειρά πρέπει να είναι γερή, για να αποκατασταθεί η ισορροπία». Θα έλεγες: «Πιθανώς όλα τα πορτοκάλια είναι σάπια»· κι αυτό είναι πράγματι ότι ένας επιστήμονας θα επιχειρηματολογούσε γύρω από το σύμπαν. Θα έλεγε: «Εδώ σ’ αυτό τον κόσμο βρίσκουμε μια μεγάλη αδικία κι άρα υπάρχει ένας λόγος να υποθέσουμε ότι το δίκαιο δεν κυβερνά τον κόσμο· επομένως αυτό συνιστά ένα ηθικό επιχείρημα ενάντια στον Θεό κι όχι υπέρ του».
Φυσικά, γνωρίζω πως τα είδη των πνευματικών επιχειρημάτων για τα οποία σας συζητώ δεν είναι πράγματι ότι πείθει τον κόσμο. Αυτό που πείθει τον κόσμο να πιστεύει στον Θεό, δεν είναι κάποιο πνευματικό επιχείρημα εξ άλλου. Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν στον Θεό εξαιτίας του ότι το διδάχτηκαν από την παιδική ηλικία, κι αυτός είναι ο κύριος λόγος. Μετά σκέφτομαι ότι ο επόμενος πιο δυνατός λόγος είναι η επιθυμία για ασφάλεια, ένα είδος συναισθήματος όπου ένας μεγάλος αδελφός υπάρχει για να σε φροντίζει. Αυτό παίζει ένα βαθύ μέρος επηρεάζοντας τους ανθρώπους να πιστέψουν στον Θεό.
Ο χαρακτήρας τού Ιησού
Θέλω τώρα να πω, λίγες λέξεις γύρω από ένα θέμα που νομίζω συχνά που δεν νομίζω ότι έχει αρκετά ικανοποιητικά αντιμετωπισθεί από τους ορθολογιστές κι αυτό είναι το ερώτημα για το αν ο Χριστός ήταν ο καλύτερος κι ο σοφότερος των ανδρών. Συχνά θεωρείται δεδομένο ότι όλοι πρέπει να συμφωνούμε ότι έτσι έχουν τα πράγματα. Εγώ δεν συμφωνώ. Νομίζω ότι υπάρχουν ένα σωρό ζητήματα με τα οποία συμφωνώ με τον Χριστό περισσότερο από τους επαγγελματίες χριστιανούς. Δεν ξέρω αν θα μπορούσα να συμφωνήσω με τον Χριστό σε όλα, αλλά θα μπορούσα να συμφωνήσω μαζί του, πολύ περισσότερο από ότι οι περισσότεροι επαγγελματίες χριστιανοί μπορούν. Θα θυμάστε ότι είπε: «39 ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μὴ ἀντιστῆναι τῷ πονηρῷ· ἀλλ' ὅστις σε ῥαπίζει εἰς τὴν δεξιὰν σιαγόνα, στρέψον αὐτῷ καὶ τὴν ἄλλην·» (Κατά Ματθαίον, κεφ. Ε΄). Αυτή δεν είναι μια νέα παραίνεση ή ένας νέος κανόνας. Χρησιμοποιήθηκε από το Λάο Τσε και τον Βούδα περίπου 500 ή 600 χρόνια πριν τον Χριστό, αλλά δεν είναι ένας κανόνας που στην πραγματικότητα οι χριστιανοί αποδέχονται. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι ο παρών πρωθυπουργός, για παράδειγμα, είναι ένας πολύ σοβαρός χριστιανός, αλλά δεν θα συμβούλευα κανέναν να πάει και να τον χαστουκίσει στο μάγουλο. Σκέφτομαι ότι ίσως βρίσκετε αυτό το κείμενο να εννοείται με ένα συμβολικό νόημα.
Μετά υπάρχει ένα άλλο σημείο το οποίο θεωρώ εξαιρετικό. Θυμάστε πως ο Χριστός είπε, «37 Καὶ μὴ κρίνετε, καὶ οὐ μὴ κριθῆτε·» (Κατά Λουκά, κεφ. Στ΄). Αυτός ο κανόνας δεν νομίζω ότι ήταν δημοφιλής στα δικαστήρια των χριστιανικών χωρών. Γνώρισα στην εποχή μου αρκετούς δικαστές που ήταν πολύ σοβαροί χριστιανοί και κανείς εξ αυτών δεν ένιωσε να κάνει κάτι αντίθετο με τις χριστιανικές αρχές. Έπειτα ο Χριστός είπε, «30 παντὶ δὲ τῷ αἰτοῦντί σε δίδου, καὶ ἀπὸ τοῦ αἴροντος τὰ σὰ μὴ ἀπαίτει» (Κατά Λουκά, κεφ. Στ΄). Αυτός είναι ένας πολύ καλός κανόνας. Ο πρόεδρος σάς υπενθύμισε ότι δεν είμαστε εδώ για να συζητήσουμε για πολιτική, αλλά δεν μπορώ να μην παρατηρήσω ότι οι τελευταίες γενικές εκλογές κρίθηκαν από το πόσο επιθυμητό ήταν το να «ἀπαιτείς τὰ σὰ τοῦ αἴροντος», ώστε κανείς να μπορεί να υποθέσει, ότι οι φιλελεύθεροι κι οι συντηρητικοί αυτής της χώρας αποτελούνται από ανθρώπους που δεν συμφωνούν με τη διδασκαλία του Χριστού, διότι βεβαίως απομακρύνθηκαν με έμφαση σ’ αυτή την περίπτωση.
Έπειτα υπάρχει ακόμη μια εντολή του Χριστού που νομίζω έχει πολύ ενδιαφέρον, μα δε νομίζω ότι είναι πολύ δημοφιλείς ανάμεσα στους χριστιανούς φίλους. Λέει: «21 ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· Εἰ θέλεις τέλειος εἶναι, ὕπαγε πώλησόν σου τὰ ὑπάρχοντα καὶ δὸς πτωχοῖς...» (Κατά Ματθαίον, κεφ. Ιθ΄). Αυτή είναι μια εξαιρετική εντολή, αλλά, όπως είπα, δεν εφαρμόζεται αρκετά. Όλα αυτά είναι, νομίζω, καλά γνωμικά, αν κι είναι λίγο δύσκολο να ζήσεις σύμφωνα με αυτά. Δεν επαγγέλλομαι ότι θα ζούσα εγώ σύμφωνα με αυτά· αλλά, εξάλλου, δεν είμαι εγώ αυτός που θα ’πρεπε να τα εφαρμόσει, ενώ δεν είναι ακριβώς το ίδιο για έναν χριστιανό.

ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΕΛ ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ Μέρος Τέταρτο

Γιατί δεν είμαι χριστιανός (Μπέρτραντ Ράσελ)

Λάθη στην διδασκαλία τού Ιησού
Αποδίδοντας τον έπαινο σ’ αυτά τα γνωμικά, έρχομαι σε ορισμένα σημεία στα οποία δεν πιστεύω ότι κάποιος μπορεί να αποδώσει τη μέγιστη σοφία ή τη μέγιστη καλοσύνη στον Χριστό όπως αυτή περιγράφεται στα Ευαγγέλια· κι εδώ θα μπορούσα να πω ότι δεν ανησυχεί για το ιστορικό ερώτημα. Ιστορικά, είναι αρκετά αμφίβολο αν ο Χριστός υπήρξε πράγματι, κι αν υπήρξε δεν γνωρίζουμε τίποτα γι’ αυτόν, προς τούτο δεν με απασχολεί το ιστορικό ερώτημα, που είναι πολύ δύσκολο. Με ενδιαφέρει ο Χριστός όπως εμφανίζεται στα Ευαγγέλια, λαμβάνοντας την ευαγγελική περιγραφή ως αυτή έχει κι εδώ κάποιος βρίσκει ορισμένα πράγματα τα οποία δεν φαίνονται πολύ σοφά. Κατ’ αρχής, αναμφίβολα νόμιζε ότι η Δευτέρα Παρουσία του θα ελάμβανε χώρα σε σύννεφα δόξας προτού τον θάνατο των ανθρώπων που ζούσαν στην εποχή του. Υπάρχουν μια σειρά από κείμενα που το αποδεικνύουν αυτό. Λέει για παράδειγμα: «ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, οὐ μὴ τελέσητε τὰς πόλεις τοῦ Ἰσραὴλ ἕως ἂν ἔλθῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου.» (Ματθαίος, κεφ. Ι΄ )· κι υπάρχουν αρκετά σημεία όπου είναι ξεκάθαρο ότι πίστευε ότι η Δευτέρα Παρουσία του θα συνέβαινε ενώ ορισμένοι από τους τότε ζώντες δεν θα είχαν πεθάνει. Αυτή ήταν η πίστη των πρώτων του μαθητών κι ήταν η βάση της ηθικής του διδασκαλίας. Όταν είπε, «34 Μὴ οὖν μεριμνήσητε εἰς τὴν αὔριον» (Ματθαίος, Στ΄), κι άλλα τέτοια, αυτό συνέβαινε διότι πίστευε ότι η Δευτέρα Παρουσία θα έρχονταν πολύ γρήγορα, κι όλες οι συνηθισμένες ασχολίες δεν είχαν σημασία. Έχω, στη πραγματικότητα, γνωρίσει κάποιους χριστιανούς που πίστευαν ότι η Δευτέρα Παρουσία ήταν επικείμενη. Γνώριζα έναν άνθρωπο που τρόμαζε το εκκλησίασμά του τραγικά λέγοντας του ότι η Δευτέρα Παρουσία ήταν πράγματι επικείμενη, αλλά που παρηγορήθηκε (σ.σ.: το εκκλησίασμα) όταν ανακάλυψε πως αυτός φύτευε δένδρα στο κήπο του. Οι πρώτοι χριστιανοί πραγματικά πίστευαν σ’ αυτήν κι απείχαν από τέτοια πράγματα, όπως το φύτεμα των δένδρων στους κήπους τους, γιατί αποδέχθηκαν από τον Χριστό, την πίστη πως η Δευτέρα Παρουσία ήταν επικείμενη. Από αυτή την άποψη δεν ήταν τόσο ξεκάθαρα σοφός όπως ήταν άλλοι άνθρωποι, και βεβαίως δεν ήταν άνθρωπος ασύγκριτης σοφίας.
Το ηθικό πρόβλημα
Μετά καταλήγεις σε ερωτήσεις περί ηθικής. Υπάρχει ένα πολύ σοβαρό μειονέκτημα στο μυαλό μου για τον ηθικό χαρακτήρα του Ιησού κι αυτό ήταν ότι πίστευε στην Κόλαση. Δεν νιώθω ο ίδιος πως οποιοδήποτε πρόσωπο που είναι βαθιά ανθρώπινο μπορεί να πιστεύει στην ατέρμονη τιμωρία. Ο Χριστός σίγουρα όπως περιγράφεται στα Ευαγγέλια πίστευε στην αιώνια τιμωρία κι κάποιος βρίσκει επανειλημμένα μια εκδικητική μανία ενάντια σε εκείνους τους ανθρώπους που δεν άκουγαν το κήρυγμά του -μια συμπεριφορά που δεν είναι ασυνήθιστη στους ιερείς, αλλά που μειώνει την υπέρτατη υπεροχή. Για παράδειγμα δεν βρίσκεις αυτή τη συμπεριφορά στον Σωκράτη. Τον βρίσκεις αρκετά ήπιο κι ευγενικό προς τους ανθρώπους που δεν τον άκουγαν· κι είναι, για το μυαλό μου, πολύ πιο άξιο για έναν σοφό να ακολουθήσει εκείνη τη γραμμή παρά τη γραμμή της αγανάκτησης. Πιθανόν όλοι θα θυμάστε αυτά που ο Σωκράτης έλεγε καθώς πέθαινε και για αυτά που γενικότερα έλεγε στους ανθρώπους που δεν συμφωνούσαν μαζί του.
Θα δείτε τον Χριστό στα Ευαγγέλια να λέγει «Γεννήματα ἐχιδνῶν, τίς ὑπέδειξεν ὑμῖν φυγεῖν ἀπὸ τῆς μελλούσης ὀργῆς;» (Ματθαίος, κεφ. Γ΄ 7). Αυτό λέγονταν σε εκείνους που δεν άρεσε το κήρυγμα του. Δεν είναι, κατά την άποψή μου, ο καταλληλότερος τόνος κι υπάρχουν πολλά τέτοια γύρω από την Κόλαση. Υπάρχει, φυσικά, το γνωστό κείμενο για το Άγιο Πνεύμα: «29 ὃς δ' ἂν βλασφημήσῃ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, οὐκ ἔχει ἄφεσιν εἰς τὸν αἰῶνα, ἀλλ' ἔνοχός ἐστιν αἰωνίου κρίσεως» (Κατά Μάρκον, κεφ. Γ΄). Αυτό το κείμενο προκάλεσε μια απερίγραπτη δυστυχία στον κόσμο, για όλους εκείνους τους ανθρώπους που έπραξαν την αμαρτία κατά του Αγίου Πνεύματος και που νόμιζαν ότι δεν θα τους συγχωρηθεί ούτε στον παρόντα ούτε στον επόμενο αιώνα. Πραγματικά δεν νομίζω ότι ένας άνθρωπος με έναν ορθό βαθμό καλοσύνης στη φύση του, θα μπορούσε να βάλει τέτοιου είδους φοβίες και τρόμους στον κόσμο.
Μετά λέει ο Χριστός: «41 ἀποστελεῖ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ, καὶ συλλέξουσιν ἐκ τῆς βασιλείας αὐτοῦ πάντα τὰ σκάνδαλα καὶ τοὺς ποιοῦντας τὴν ἀνομίαν, 42 καὶ βαλοῦσιν αὐτοὺς εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρός· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.» (Κατά Ματθαίος, κεφ. Ιγ΄)· και συνεχίζει για τον κλαυθμό και τον τριγμό των οδόντων. Συνεχίζει στο ένα εδάφιο μετά στο άλλο κι είναι πρόδηλο στον αναγνώστη ότι υπάρχει ενός είδους ευχαρίστηση στην ενατένιση του κλαυθμού και του τριγμού των οδόντων, ειδάλλως δε θα επαναλαμβάνονταν τόσο συχνά. Έπειτα όλοι σας, φυσικά, θα θυμάστε για τα πρόβατα και τα κατσίκια· πως στην Δευτέρα Παρουσία θα μοιράσει τα πρόβατα από τα κατσίκια και θα πει στα κατσίκια: «πορεύεσθε ἀπ' ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον» (Ματθαίος, κεφ. Κε΄). Συνεχίζει «46 καὶ ἀπελεύσονται οὗτοι εἰς κόλασιν αἰώνιον». Μετά ξαναλέει «43 καὶ ἐὰν σκανδαλίζῃ σε ἡ χείρ σου, ἀπόκοψον αὐτήν· καλόν σοί ἐστι κυλλὸν εἰς τὴν ζωὴν εἰσελθεῖν, ἢ τὰς δύο χεῖρας ἔχοντα ἀπελθεῖν εἰς τὴν γέενναν, εἰς τὸ πῦρ τὸ ἄσβεστον, 44 ὅπου ὁ σκώληξ αὐτῶν οὐ τελευτᾷ καὶ τὸ πῦρ οὐ σβέννυται.». Το επαναλαμβάνει ξανά και ξανά επίσης. Πρέπει να πω ότι πιστεύω ότι όλο αυτό το δόγμα, της Κόλασης ως τιμωρία για την αμαρτία, είναι ένα απάνθρωπο δόγμα. Είναι ένα δόγμα που έφερε απανθρωπιά στον κόσμο κι έδωσε στον κόσμο γενιές από απάνθρωπα βασανιστήρια· κι ο Χριστός των Ευαγγελίων, αν τον λάβεις όπως τα χρονικά τον εξιστορούν, πρέπει βεβαίως να θεωρηθεί μερικά υπεύθυνος γι’ αυτό.
Υπάρχουν άλλα πράγματα μικρότερης σημασίας. Υπάρχει το παράδειγμα των γουρουνιών των Γαδαρηνών, όπου δεν ήταν τόσο καλός προς τα γουρούνια βάζοντας τους δαίμονες μέσα τους και κάνοντάς τα να τρέξουν κάτω στον λόφο και μέσα στη θάλασσα. Πρέπει να θυμηθείτε πως ήταν παντοδύναμος και πως μπορούσε να διώξει απλώς τα δαιμόνια· αλλά διάλεξε να τα στείλει μέσα στα γουρούνια. Μετά υπάρχει η παράξενη ιστορία με τη συκιά που πάντοτε με μπέρδευε. Θα θυμάστε τι έγινε με τη συκιά. «12 Καὶ τῇ ἐπαύριον ἐξελθόντων αὐτῶν ἀπὸ Βηθανίας ἐπείνασε· 13 καὶ ἰδὼν συκῆν ἀπὸ μακρόθεν ἔχουσαν φύλλα, ἦλθεν εἰ ἄρα τι εὑρήσει ἐν αὐτῇ· καὶ ἐλθὼν ἐπ' αὐτὴν οὐδὲν εὗρεν εἰ μὴ φύλλα· οὐ γὰρ ἦν καιρὸς σύκων. 14 καὶ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτῇ· Μηκέτι ἐκ σοῦ εἰς τὸν αἰῶνα μηδεὶς καρπὸν φάγοι.» και του είπε ο Πέτρος: «Ραββί, ἴδε ἡ συκῆ ἣν κατηράσω ἐξήρανται». Αυτή είναι μια πολύ παράξενη ιστορία γιατί δεν ήταν η κατάλληλη περίοδος του έτους για σύκα και στην πραγματικότητα δεν θα μπορούσες να κατηγορήσεις το δέντρο. Δεν νιώθω πως είτε από μεριάς σοφίας είτε από μεριάς αρετής ο Χριστός στέκεται τόσο ψηλά όσο μερικοί άλλοι άνθρωποι γνωστοί από την Ιστορία. Πιστεύω πως πρέπει να βάλω τον Βούδα και τον Σωκράτη πάνω από αυτόν, υπό από αυτές τις απόψεις.
Ο συναισθηματικός παράγοντας
Όπως είπα προηγουμένως, δεν νομίζω ότι ο πραγματικός λόγος που ο κόσμος δέχεται τη θρησκεία δεν έχει να κάνει με την επιχειρηματολογία. Αποδέχεται τη θρησκεία συναισθηματικά. Συχνά λέγεται πως είναι ένα πολύ κακό πράγμα η επίθεση κατά της θρησκείας, επειδή η θρησκεία κάνει τους ανθρώπους ενάρετους. Έτσι μου λένε· δεν το παρατήρησα. Γνωρίζετε, φυσικά, την παρωδία αυτού του επιχειρήματος στο βιβλίο του Σαμουήλ Μπάτλερ, «Erewhom Revisited». Θα θυμάστε ότι στο «Erewhom» υπάρχει κάποιος Χιγκς που φτάνει σε μια απόμακρη χώρα, και μετά από κάποιο διάστημα παραμονής του εκεί το σκάει μ’ ένα αερόστατο. Μετά από 20 χρόνια επιστρέφει σ’ εκείνη τη χώρα και βρίσκει μια νέα θρησκεία, όπου αυτός λατρεύεται υπό το όνομα του «Υιού του Ηλίου»· κι όπου λέγονταν ότι αναλήφθηκε στους ουρανούς. Μαθαίνει ότι η εορτή της Ανάληψης είναι προ των θυρών κι ακούει τους καθηγητές Χάνκι και Πάνκι να λένε πως δεν είδαν ποτέ τον Χίγκς κι ελπίζουν αυτό να μη συμβεί ποτέ· αλλά αυτοί είναι οι ανώτατοι ιερείς της θρησκεία του Υιού του Ηλίου. Είναι πολύ αγανακτισμένος, κατευθύνεται προς αυτούς και λέει: «Θα εκθέσω όλη αυτή την απάτη και θα πω στους ανθρώπους του "Erewhom" ότι εγώ είμαι μόνο, ο άνθρωπος Χιγκς, που πήγα ψηλά με αερόστατο». Του απάντησαν: «Πρέπει να μην το κάνεις γιατί όλη η ηθική αυτής της χώρας είναι συνδεδεμένη με αυτό τον μύθο κι αν μάθουν ότι δεν αναλήφθηκες στους ουρανούς θα γίνουν όλοι τους μοχθηροί»· έτσι πείσθηκε με αυτό κι έφυγε ήσυχα.
Αυτή είναι η ιδέα -ότι όλοι μας θα γίνουμε μοχθηροί αν δεν κρατηθούμε εις τη χριστιανική θρησκεία. Εμένα μου φαίνεται πως οι άνθρωποι που έμειναν σ’ αυτή ήταν κατά την πλειοψηφία τους εξαιρετικά μοχθηροί. Βλέπετε, αυτό το παράξενο γεγονός, του όσο περισσότερο έντονη ήταν η θρησκεία σε μια περίοδο κι όσο βαθύτερο το δογματικό πιστεύω, τόσο περισσότερη ήταν η απανθρωπιά και τόσο χειρότερη η κατάσταση των πραγμάτων. Στην λεγόμενη εποχή της πίστης, όταν οι άνθρωποι πραγματικά πίστευαν τη χριστιανική θρησκεία σε όλα της την πληρότητα, εκεί ήταν η Ιερά Εξέταση με όλα της τα βασανιστήρια· εκεί ήταν εκατομμύρια άτυχες γυναίκες που κάηκαν ως μάγισσες· κι εκεί βρίσκονταν κάθε είδος απανθρωπιάς που εφαρμόσθηκε σε κάθε είδος ανθρώπου στο όνομα της θρησκείας.
Βρίσκεις καθώς κοιτάς τον κόσμο τριγύρω, ότι κάθε μικρή πρόοδο στα ανθρώπινα συναισθήματα, κάθε πρόοδος στην εγκληματική νομοθεσία, κάθε βήμα προς την μείωση του πολέμου, κάθε βήμα προς την καλύτερη συμπεριφορά προς τους έγχρωμους ή κάθε μετριασμός της δουλείας, κάθε ηθική πρόοδος που πραγματοποιήθηκε στον κόσμο, εναντιώθηκε από τις οργανωμένες εκκλησίες του κόσμου. Το λέγω αρκετά σκόπιμα ότι η χριστιανική θρησκεία, όπως είναι οργανωμένη στις εκκλησίες της, υπήρξε κι ακόμη είναι ο κύριος εχθρός στην ηθική πρόοδο του κόσμου.
Πως οι εκκλησίες καθυστέρησαν την πρόοδο
Ίσως να νομίζετε ότι υπερβάλλω όταν λέω πως οι εκκλησίες καθυστέρησαν την πρόοδο κι εξακολουθούν να το κάνουν, αλλά δεν υπερβάλλω. Πάρτε ένα παράδειγμα. Θα με υποστηρίξετε αν το αναφέρω. Δεν είναι ένα ευχάριστο γεγονός αλλά οι εκκλησίες επιβάλλουν σε κάποιον να αναφέρει γεγονότα που δεν είναι ευχάριστα. Ας υποθέσουμε ότι σε αυτόν τον κόσμο που ζούμε σήμερα, ένα άπειρο κορίτσι παντρεύεται ένα συφιλιδικό άνδρα, σ’ αυτή την περίπτωση η Καθολική Εκκλησία λέγει: «Αυτό είναι ένα αδιάλυτο μυστήριο. Πρέπει να μείνετε μαζί για όλη σας τη ζωή» και κανένα είδους βήμα δεν πρέπει να γίνει από εκείνη τη γυναίκα για να προστατευτεί από τη γέννηση ενός συφιλιδικού παιδιού. Αυτό είναι όσα λέει η Καθολική Εκκλησία. Κι υποστηρίζω ότι είναι σατανική απανθρωπιά και κανενός οι φυσικές συμπόνιες που δεν έχουν διαστρεβλωθεί από το δόγμα, ή εκείνοι που η ηθική φύση τους δεν είναι πλήρως νεκρή σε όλα τα είδη πόνου, μπορεί να υποστηρίξει ότι είναι σωστό και κατάλληλο να παραμείνει εκείνη η κατάσταση ως έχει. Αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα. Υπάρχουν πολλά πράγματα αυτή τη στιγμή όπου η Εκκλησία, με το πείσμα της να καλεί τις δικές της επιλογές ηθική, επιφέρει πάνω σε όλα τα είδη ανθρώπων άδικη και μη απαραίτητη δυστυχία. Και φυσικά, όπως γνωρίζουμε, είναι σε ένα μεγάλο μέρος αντίπαλος στην πρόοδο και στην καλυτέρευση όλων εκείνων των οδών που μειώνουν τη δυστυχία στον κόσμο, επειδή διάλεξε να βαπτίσει ως ηθική ένα σχετικά στενό σύνολο κανόνων συμπεριφοράς, που δεν έχουν καμία σχέση με την ανθρώπινη ευτυχία· κι όταν λες εκείνο ή το άλλο πρέπει να γίνουν γιατί κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους, νομίζουν πως δεν έχει καμία σχέση με τα πράγματα. Τί σχέση έχει η ανθρώπινη ευτυχία με την ηθική; Ο σκοπός της ηθικής δεν είναι να κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους.
Ο φόβος, θεμέλιο της θρησκείας
Η θρησκεία στηρίζεται, πιστεύω, πρωταρχικά και κυρίως στον φόβο. Είναι κατά μέρος ο φόβος για το άγνωστο και μερικά, όπως έχω πει, η ευχή να νιώθει κανείς ότι έχει ένα είδος μεγαλύτερου αδελφού που του συμπαραστέκεται σε όλα τα προβλήματα και τις δυσκολίες. Ο φόβος είναι η βάση όλου του πράγματος -φόβος για το μυστήριο, φόβος για την ήττα, φόβος για τον θάνατο. Ο φόβος είναι ο συγγενής της απανθρωπιάς, και γι’ αυτό δεν είναι θαύμα που η απανθρωπιά κι η θρησκεία πάνε χέρι χέρι. Είναι γιατί ο φόβος είναι η βάση και για τα δύο αυτά πράγματα. Σε αυτόν τον κόσμο μπορούμε τώρα να αρχίσουμε λιγάκι να καταλαβαίνουμε τα πράγματα και λίγο να τα ελέγχουμε με τη βοήθεια της επιστήμης, που εκβίασε το δρόμο της βήμα βήμα κατά της χριστιανικής θρησκείας, ενάντια στις εκκλησίες κι ενάντια στην αντίθεση όλων των παλαιών παραινέσεων. Η επιστήμη μπορεί να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε αυτό το δειλό φόβο μέσα στον οποίο ο άνθρωπος έζησε για τόσες γενιές. Η επιστήμη μπορεί να μας διδάξει, και νομίζω πως κι οι καρδιές μπορούν να μας διδάξουν να μη ψάχνουμε γύρω μας για φανταστικά στηρίγματα, να μην εφευρίσκουμε εξωγήινους στους ουρανούς, αλλά αντίθετα να κοιτάξουμε τις δικές μας προσπάθειες εδώ κάτω και να φτιάξουμε αυτόν τον κόσμο κατάλληλο να μένουμε ενάντια στο είδος του κόσμου που οι εκκλησίες σε όλους τους αιώνες έφτιαξαν.
Τι πρέπει να κάνουμε
Θέλουμε να σταθούμε πάνω στα δικά μας πόδια και να δούμε δίκαια και τετράγωνα τον κόσμο -τα καλά του, τα κακά του, τις ομορφιές του και τις ασχήμιες του· να δούμε τον κόσμο όπως είναι και να μην το φοβόμαστε. Να κατακτήσουμε τον κόσμο με την λογική κι όχι απλώς επειδή σκλαβωθήκαμε υποδουλωμένοι στον τρόμο που έρχεται από αυτόν. Η όλη σύλληψη του Θεού είναι μια ιδέα που προέρχεται από τις αρχαίες ανατολικές δεσποτείες. Είναι μια ιδέα εντελώς ανάξια του ελεύθερου ανθρώπου. Σαν ακούς στην Εκκλησία ανθρώπους να εξευτελίζουν τους εαυτούς τους και να λένε ότι είναι δυστυχείς αμαρτωλοί, κι όλα τα υπόλοιπα, μοιάζει άξιο περιφρονήσεως κι ανάξιο της αυτοεκτίμησης ανθρωπίνων πλασμάτων. Πρέπει να σταθούμε και να δούμε τον κόσμο ειλικρινά στο πρόσωπο. Πρέπει να κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε για τον κόσμο, κι αν δεν είναι τόσο καλό όσο ελπίζουμε, όπως και να έχει θα εξακολουθεί να είναι καλύτερος από ότι όλοι οι άλλοι έπραξαν όλες τις άλλες εποχές. Ένας καλός κόσμος χρειάζεται γνώση, καλοσύνη και κουράγιο· δεν χρειάζεται λαχτάρα μετάνοιας για το παρελθόν ή τα δεσμά της ελεύθερης λογικής από τα λόγια που εκστομίστηκαν πολύ παλιά από αμόρφωτους ανθρώπους. Χρειάζεται μια άφοβη προοπτική και μια ελεύθερη νοημοσύνη. Χρειάζεται ελπίδα για το μέλλον, χωρίς να κοιτάμε πίσω σε ένα παρελθόν που έχει πεθάνει, ότι εμπιστευόμαστε θα προσπεραστεί από το μέλλον που η νοημοσύνη μας μπορεί να δημιουργήσει.
Πηγή: apologitis.com

Διαβάστε περισσότερα: Γιατί δεν είμαι χριστιανός (Μπέρτραντ Ράσελ) | Πάρε-Δώσε http://www.pare-dose.net/4061#ixzz3zVGq60Cj

ΜΑΡΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ ΕΝΑΣ ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΡΕΜΠΕΤΗΣ

Ετούτη τη μέρα, 8^η Φεβρουαρίου του 1972, ο μέγας Μάρκος Βαμβακάρης, (είναι μελό, είναι χιλιοειπωμένο, αλλά θα το πω διότι έτσι το νοιώθω), έφυγε από τη ζωή αυτή και πήγε στη Γειτονιά των Αγγέλων.

Ο θάνατός του επήλθε από συνέπειες της νεφρικής ανεπάρκειας που δημιουργήθηκε εξαιτίας του σακχαρώδη διαβήτη που είχε.

Πέθανε στην Νίκαια στα 66 του χρόνια, μέσα σε βαθιά φτώχεια. Όπως μετέδωσε ο Χρίστος Βασιλόπουλος στην εξαιρετική του εκπομπή Η Μηχανή του Χρόνου, η ζωή του Μάρκου στην πρωτεύουσα ήταν πολύ δύσκολη.

Ο κόσμος υπέφερε από τη φτώχεια. Το ίδιο και ο Βαμβακάρης, που δεν είχε δουλειά και όλοι τον είχαν ξεχάσει. Για να συντηρήσει την οικογένειά του, υπήρχε μια λύση. Η «σφουγγάρα».

«Σφουγγάρα» έλεγαν οι μουσικοί, το πιατάκι που έβγαζαν στις ταβέρνες, για να ρίξουν κέρματα οι θαμώνες. Στην περίπτωση του Βαμβακάρη, το πιατάκι το κρατούσε ο πεντάχρονος τότε γιος του. Ο ίδιος ο μεγάλος ρεμπέτης, δεν άντεχε αυτόν τον εξευτελισμό. Δεν είχε όμως άλλη λύση. Ήθελε, αλλά δεν μπορούσε, να αποφύγει τη «ζητιανιά».... 

Κηδεύτηκε μέσα σε βουβό πένθος ανάμεσα σε συγγενείς, φίλους, και ρεμπέτες συναδέλφους του, σε έναν προσωρινό τάφο. 

Όπως δήλωσε σε γνωστή τηλεοπτική εκπομπή ο γιος του Δομένικος, για την κηδεία του πατέρα του η οικογένειά του αναγκάστηκε να καταφύγει σε δάνειο προκειμένου να καλύψει τα έξοδά της.

«Οταν πέθανε, κάναμε έρανο για να μαζέψουμε χρήματα για την ταφή. Τέτοια ήταν η δυστυχία μας εκείνα τα χρόνια. Και έτσι ακόμα και σήμερα είναι χωρίς τάφο. Χωρίς να υπάρχει ένα μνήμα να του ανάβουμε το καντήλι. Να τον μνημονεύουμε», δήλωσε σε εφημερίδα το 2013 η χήρα του Βαγγελιώ, που πέθανε στις 29.9.2014 σε ηλικία 96 ετών και ετάφη στο Τρίτο Νεκροταφείο.

Μέχρι το τέλος τοχε καημό ότι δεν αξιώθηκε να κάνει στον αγαπημένο της έναν τάφο.

«Πολλοί έταξαν σε μένα και τα παιδιά μου ότι θα του φτιάξουν ένα μνήμα να μπορούμε όλοι να προσκυνάμε και να τον μνημονεύουμε. Όσο το είδατε εσείς, το είδαμε και εμείς. Όλοι έλεγαν, αλλά κανείς δεν το έφτιαξε. Πολιτικοί και καλλιτέχνες. Δεν πειράζει, να είναι καλά. Τώρα έχουν τα οστά του σε ένα μικρό κουτάκι, σε οστεοφυλάκιο και πηγαίνουμε και τα προσκυνάμε».

Ο ίδιος, δεν νομίζω ότι θα τον πείραζε αυτό.

«Δεν εγεννήθηκα κακός ούτε ποτές μου να φχαριστηθώ άμα λυπηθεί ο άλλος. Δεν εγεννήθηκα κακός, ούτε για να ζήσω τη ζωή μου όπως την έζησα. Και γι αυτό παίρνω το θάρρος να εκθέσω τα αμαρτήματά μου στον κόσμο. Σε ένα κόσμο πού εγώ πρώτος τού τραγούδησα τις χαρές και τις λύπες του, τα πλούτη και την φτώχεια του και την ορφάνια του.
Αυτός ο κόσμος θέλω να γίνει ο εξομολόγος μου και πιστεύω ότι όλοι για τούς οποίους έχω γράψει και γράφω μα και θα γράψω εκατοντάδες τραγούδια, θα με συγχωρέσουν, μια και αυτός είναι ο σκοπός τής περιγραφής και εξιστορήσεως τής ζωής μου, δηλαδή η συγνώμη και η συγχώρεση», είπε σε κάποια συνέντευξη-εξομολόγησή του.
ΠΗΓΗ: filoftero Xρήστος Μιχαηλίδης.

Ορφικός ύμνος Ηούς, Αφροδίτης, Αθηνάς,Άρτεμις,Περσεφόνης.

«Εισάκουσέ με θεά, που δίνεις το φως στους ανθρώπους, ω Ηώ, ακτινοβολούσα με το κόκκινο λαμπρό φως κι αγγελιοφόρε του ενδόξου θεού, του λαμπρού Τιτάνα. Εσύ είσαι που τη σκοτεινή διαδρομή της νύχτας απομακρύνεις με την εμφάνισή σου στέλνοντάς την στα έγκατα της γης...
Εσύ προηγείσαι των ανθρωπίνων έργων, αφού διευκολύνεις τη ζωή των ανθρώπων. Με την εμφάνισή σου ζωογονείται η γενεά των ανθρώπων, διότι κανείς δεν αποστρέφει το πρόσωπό του από εσένα, που είσαι η μεγαλύτερη θεά όλων, απομακρύνοντας το γαλήνιο ύπνο απ’ τα ανθρώπινα βλέφαρα κάνοντας κάθε άνθρωπο να τέρπεται αντικρίζοντας σε, όπως αυτό συμβαίνει σε κάθε ερπετό, σ’ όλες τις οικογένειες των ζώων, των πτηνών και πολλών γενών των θαλασσινών ζώων. Εσύ που οδηγείς συνεχώς τους ανθρώπους δίδοντάς τους την εργασία στη ζωή για να επιβιώσουν. Μακάρι, ω, αγνή και ευτυχή θεά, να καλύψεις με το ιερό φως σου τους μυημένους».

Κλῦθι, θεά, θνητοῖς φαεσίμβροτον ἦμαρ ἄγουσα, Ἠὼς λαμπροφαής, ἐρυθαινομένη κατὰ κόσμον, ἀγγέλτειρα θεοῦ μεγάλου Τιτᾶνος ἀγαυοῦ, ἣ νυκτὸς ζοφερήν τε καὶ αἰολόχρωτα πορείην ἀντολίαις ταῖς σαῖς πέμπεις ὑπὸ νέρτερα γαίης· ἔργων ἡγήτειρα, βίου πρόπολε θνητοῖσιν· ἧι χαίρει θνητῶν μερόπων γένος· οὐδέ τίς ἐστιν, ὃς φεύγει τὴν σὴν ὄψιν καθυπέρτερον οὖσαν, ἡνίκα τὸν γλυκὺν ὕπνον ἀπὸ βλεφάρων ἀποσείσηις, πᾶς δὲ βροτὸς γήθει, πᾶν ἑρπετὸν ἄλλα τε φῦλα τετραπόδων πτηνῶν τε καὶ εἰναλίων πολυεθνῶν· πάντα γὰρ ἐργάσιμον βίοτον θνητοῖσι πορίζεις. ἀλλά, μάκαιρ᾽, ἁγνή, μύσταις ἱερὸν φάος αὔξοις.

Ομηρικός ύμνος στην Αφροδίτη

Την Κυπρογεννημένη θα υμνήσω την Κυθέρεια που στους θνητούς

δίνει μειλίχια δώρα, και το ερωτοπόθητό της πρόσωπο
πάντα χαμογελάει και λάμψη ερωτική το τριγυρίζει...
Χαίρε βασίλισσα της ομορφοχτισμένης Σαλαμίνος
και της θάλασσας Κύπρου, δος μου το περιπόθητο άσμα.
Όμως εγώ και μ’ άλλο μου τραγούδι θα σε μνημονεύσω.
κυπρογενῆ Κυθέρειαν ἀείσομαι, ἥτε βροτοῖσι
μείλιχα δῶρα δίδωσιν, ἐφ’ ἱμερτῷ δὲ προσώπῳ
αἰεὶ μειδιάει καὶ ἐφ’ ἱμερτὸν θέει ἄνθος.
χαῖρε, θεά, Σαλαμῖνος ἐυκτιμένης μεδέουσα
εἰναλίης τε Κύπρου: δὸς δ’ ἱμερόεσσαν ἀοιδήν.
αὐτὰρ ἐγὼ καὶ σεῖο καὶ ἄλλης μνήσομ’ ἀοιδῆς.

Ομηρικός ύμνος Αθηνάς

Την πολιούχο Αθηνά Παλλάδα αρχίζω να εξυμνώ
την τρομερή, που με τον Άρη έργα πολεμικά σχεδιάζει...

και λεηλασίες πόλεων, πολέμους κι αλαλάγματα,
και προστατεύει το στρατό κι όταν υποχωρεί κι όταν ορμάει.
Χαίρε θεά, δος μου καλοτυχία κι ευδαιμονία.`

Παλλάδ’ Ἀθηναίην ἐρυσίπτολιν ἄρχομ’ ἀείδειν,
δεινήν, ᾗ σὺν Ἄρηι μέλει πολεμήια ἔργα
περθόμεναί τε πόληες ἀϋτή τε πτόλεμοί τε,
καί τ’ ἐῤῥύσατο λαὸν ἰόντα τε νισσόμενόν τε.
χαῖρε, θεά, δὸς δ’ ἄμμι τύχην εὐδαιμονίην τε.

Ομηρικός ύμνος στην Άρτεμη

Την Άρτεμη την αδερφή του Εκάτου ύμνησε Μούσα
την τοξότρια παρθένα, ομογάλακτη του Απόλλωνα,
αυτή που τ’ άλογα του βουρλοσκεπασμένου Μέλητος ποτίζει..
και γρήγορα το άρμα τ’ ολόχρυσο απ’ τη Σμύρνη το πηγαίνει
στην αμπελόφυτη την Κλάρο, εκεί που ο αργυρότοξος Απόλλων
κάθεται την τηλεύστοχη τοξότρια περιμένοντας.
Έτσι κι εσύ κι όλες οι θεές μαζί σου ας χαίρεσαι με το άσμα μου,
όμως εγώ εσένα πρώτα κι από σένα αρχίζω να υμνώ,
κι αφού από σένα αρχίσω θα περάσω σ’ άλλον ύμνο.
Ἄρτεμιν ὕμνει, Μοῦσα, κασιγνήτην Ἑκάτοιο.
παρθένον ἰοχέαιραν, ὁμότροφον Ἀπόλλωνος,
ἥθ’ ἵππους ἄρσασα βαθυσχοίνοιο Μέλητος
ῥίμφα διὰ Σμύρνης παγχρύσεον ἅρμα διώκει
ἐς Κλάρον ἀμπελόεσσαν, ὅθ’ ἀργυρότοξος Ἀπόλλων
ἧσται μιμνάζων ἑκατηβόλον ἰοχέαιραν.
καὶ σὺ μὲν οὕτω χαῖρε θεαί θ’ ἅμα πᾶσαι ἀοιδῇ:
αὐτὰρ ἐγώ σε πρῶτα καὶ ἐκ σέθεν ἄρχομ’ ἀείδειν,
σεῦ δ’ ἐγὼ ἀρξάμενος μεταβήσομαι ἄλλον ἐς ὕμνον.

Ορφικός Ύμνος Περσεφόνης

Ώ Περσεφόνη, θυγατέρα του μεγάλου Διός.
έλα ώ μακαριά, συ η μονογενής θεά, και δέξου την θυσίαν την ευάρεστη πολύτιμε σύζυγε του Πλούτωνος, ένδοξε, πού δίδεις ζωήν...
πού κατέχεις τάς πύλας του Άδου εις τα υποχθόνια της γης.
Πραξιδίκη με τα επέραστα πλοκάμια, της Δηούς αγνό βλαστάρι (τέκνον). μητέρα των Ευμενίδων, βασίλισσα των καταχθόνιων (των νεκρών), την κόρην πού εγέννησεν ό Ζευς με ανέκφραστον τοκετό ώ μητέρα του πολύβροντου και πολύμορφου Ευβουλέως πού παίζεις μαζί με τις εποχές και φέρεις το φως εσύ με την ωραίαν μορφήν σεμνή, παντοδύναμος κόρη που είσαι γεμάτη από καρπούς, και φέγγεις λαμπρά έχεις κέρατα, και εσύ μόνον είσαι περιπόθητη εις τους ανθρώπους διότι είσαι εαρινή και χαίρεσαι με τις πνοές των λιβαδιών, και φανερώνεις το ιερόν σώμα σου τους βλαστούς, που παράγουν χλωρούς καρπούς ενυμφεύθης το φθινόπωρον κατόπιν αρπαγής μόνη εσύ είσαι η ζωή και ο θάνατος εις τους ανθρώπους τους πολυβασανισμένους, διότι συ ή Φερσεφόνη (η Περσεφόνη) φέρεις πάντοτε την ζωήν (την άνοιξιν) και τα πάντα φονεύεις (τον χειμώνα). Άκουσε με μακαρία θεά και φέρε καρπούς εις την γην, δίδε ειρήνη και εύχάριστον υγείαν και βίον ευτυχή, πού οδηγεί ώ βασίλισσα, τα ήσυχα γηρατειά κάτω προς τον ιδικόν σου χώρον και προς τον δυνατόν Πλούτωνα.
Φερσεφόνη, θύγατερ μεγάλου Διός, ἐλθέ, μάκαιρα, μουνογένεια θεά, κεχαρισμένα δ᾽ ἱερὰ δέξαι, Πλούτωνος πολύτιμε δάμαρ, κεδνή, βιοδῶτι, ἣ κατέχεις Ἀίδαο πύλας ὑπὸ κεύθεα γαίης, Πραξιδίκη, ἐρατοπλόκαμε, Δηοῦς θάλος ἁγνόν, Εὐμενίδων γενέτειρα, ὑποχθονίων βασίλεια, ἣν Ζεὺς ἀρρήτοισι γοναῖς τεκνώσατο κούρην, μῆτερ ἐριβρεμέτου πολυμόρφου Εὐβουλῆος, Ὡρῶν συμπαίκτειρα, φαεσφόρε, ἀγλαόμορφε, σεμνή, παντοκράτειρα, κόρη καρποῖσι βρύουσα, εὐφεγγής, κερόεσσα, μόνη θνητοῖσι ποθεινή, εἰαρινή, λειμωνιάσιν χαίρουσα πνοῆισιν, ἱερὸν ἐκφαίνουσα δέμας βλαστοῖς χλοοκάρποις, ἁρπαγιμαῖα λέχη μετοπωρινὰ νυμφευθεῖσα, ζωὴ καὶ θάνατος μούνη θνητοῖς πολυμόχθοις, Φερσεφόνη· φέρβεις γὰρ ἀεὶ καὶ πάντα φονεύεις. κλῦθι, μάκαιρα θεά, καρποὺς δ᾽ ἀνάπεμπ᾽ ἀπὸ γαίης εἰρήνηι θάλλουσα καὶ ἠπιοχείρωι ὑγείαι καὶ βίωι εὐόλβωι λιπαρὸν γῆρας κατάγοντι πρὸς σὸν χῶρον, ἄνασσα, καὶ εὐδύνατον Πλούτωνα.

ΠΗΓΗ: http://mythiki-anazitisi.blogspot.gr
ANIXNEYTHS ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ

Νύμφη Κυανή: Η μόνη που αντιστάθηκε στην αρπαγή της Περσεφόνης

Νύμφη Κυανή: Η μόνη που αντιστάθηκε στην αρπαγή της Περσεφόνης

Κυάνη ή Κυανή ονομαζόταν μια νύμφη που ήταν παρούσα στην αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Καταγόταν από τη Σικελία και ήταν σύζυγος του Ανάπου. Από αυτή πήρε το όνομά της περίφημη πηγή στις Συρακούσες. Σύμφωνα με την παράδοση, η Κυάνη ήταν φίλη της Περσεφόνης και κατά τη στιγμή της αρπαγής της προσπάθησε ανεπιτυχώς να εμποδίσει τον Πλούτωνα. ..

Λέγεται ότι ο Άδης ζήτησε από τον Δία να του δώσει να παντρευτεί την Περσεφόνη και δεδομένου ότι ο Δίας έκρινε ότι η Δήμητρα δεν θα επέτρεπε στην κόρη της να ζήσει στον θλιβερό κάτω κόσμο, είπε στον αδελφό του να την αρπάξει ενώ θα μάζευε λουλούδια. Έτσι ο Πλούτωνας  έπραξε, κοντά στο όρος Αίτνα ή κοντά στην Έννα (όπου υπήρχε ένας ναός αφιερωμένος στη Δήμητρα), ή στις Συρακούσες της Σικελίας. Εξαιτίας της γονιμότητας της περιοχής η θεά Δήμητρα έκανε ένα συμπόσιο όπου η Αρέθουσα, μια από τις Νύμφες, προσκάλεσε τις θεές .Οι θεές ήρθαν με τις κόρες τους, τις οποίες άφησαν να περιπλανηθούν αφύλακτες μέσα στα λιβάδια όπου τα κορίτσια άρχισαν να μαζεύουν άνθη.
Μέσα στην πλούσια βλάστηση οι κοπέλες μαζεύαν λουλούδια. Το δάσος αντηχούσε χαρούμενα τραγούδια, και ο ήχος από τα νερά των πηγών γινόταν ένα με τα γέλια των κοριτσιών.
Η Περσεφόνη είδε μακριά έναν λευκοκίτρινο νάρκισσο.  
«Τι όμορφος!» είπε στην Κυανή. «Θα τον πλέξω στο στεφάνι μου!» 
Οι κοπέλες πλησίασαν το άνθος με χορευτικά παιχνιδίσματα, μεθυσμένες από την ομορφιά της φύσεως. 
Μα, αλίμονο, προτού προλάβει η Περσεφόνη να κόψει το άνθος άνοιξε η γη, κι αναπήδησε ο Πλούτων, ο θεός του Κάτω Κόσμου. Άρπαξε την Κόρη, παρά τις προσπάθειες της Κυανής να την κρατήσει. 

Ενώ κάλπαζε εν μέσω των λιμνών και των πηγών, η Κυανή,  που  στεκόταν  εμπρός  από  τη   λίμνη της, φώναξε στον Άδη: «Μη προχωρείτε παραπέρα ... Το κορίτσι πρέπει να το ζητήσεις, όχι να το αρπάξεις»...(Οβίδιος, Μεταμορφώσεις )
Στο δάσος τα γέλια των Νυμφών γινήκαν θρήνοι, που με την ηχώ τους τρόμαζαν τα ζώα του δάσους και διώχνανε τα πουλιά. Η Κυάνη δεν έχασε καιρό. Όσο έβλεπε τον Πλούτωνα με την Περσεφόνη να απομακρύνονται, τόσο γοργότερα έτρεχε, μην τούς χάσει από τα μάτια της.
 Καθώς το Άρμα ξεμάκρυνε βιαστικά, σχημάτιζε πάνω στο χώμα ένα χάσμα. «Κουράγιο», μονολόγησε η Κυάνη. «Τουλάχιστον δεν θα χάσω τα αχνάρια τους ». κι όλο έτρεχε, ως που φτάσανε στις Συρακούσες! Εκεί ο Πλούτων σχίζοντας την γη κατέβηκε στο βασίλειό του, παίρνοντας μαζί την Περσεφόνη.  
  Η αφοσιωμένη Κυάνη, παρέμεινε έξω από τις Πύλες του Άδη, κλαίγοντας που δεν μπόρεσε να βοηθήσει την φίλη της. Τα δάκρυά της σχημάτισαν πηγή που έρεε μέσα στο χάσμα που είχε σχηματίσει το Άρμα του Πλούτωνα. Τόση ήτανε η θλίψη που απέτυχε να σταματήσει το Θεό, διαλύθηκε μέσα στα δάκρυα λόγω του πόνου της. Οι Θεοί την λυπήθηκαν, και την μετέτρεψαν σε πηγή και χάθηκε μέσα στα νερά της. 
Αργότερα, όταν ήρθε η Δήμητρα στην πηγή ψάχνοντας την κόρη της, δεν υπήρχε καμιά νεράιδα για να της πει τι είχε συμβεί αλλά η θεά μπορούσε ακόμα να δει την εικόνα της Περσεφόνης στη επιφάνεια της λίμνης..  

  Σύμφωνα όμως με άλλη εκδοχή, ο Πλούτωνας, θυμωμένος με τη νύμφη Κυανή, γιατί προσπάθησε να αντισταθεί στην αρπαγή της Περσεφόνης, τη μεταμόρφωσε σε τέλμα με χρώμα βαθύ μπλε, όμοιο με τη θάλασσα, στο σημείο που άνοιξε τη γη στην Έννα της Σικελίας για να κατεβεί με την Κόρη στον Άδη, κοντά στις Συρακούσες. Γι’ αυτό μερικοί  λένε ότι ήταν ο Θεός  Άδης  που ανάγκασε την πηγή που ονομάζεται Κυάνη να αναβλύζει στην περιοχή των Συρακουσών. 
Αυτή η λίμνη θεωρούνταν είσοδος του Κάτω Κόσμου.
Η πηγή «Κυάνη» στην Σικελία λατρεύτηκε για πολλούς αιώνες. Ο θρυλικός Ηρακλής, μετά τους άθλους του επισκέφτηκε την Σικελία και καθιέρωσε την λατρεία της. Δίδαξε τους κατοίκους πως να τελούν λαμπρές τελετές προς την Κόρη και εορτές με θυσία στα νερά της Κυανής. 
Και οι Νύμφες για να ξεκουράζουν τον Ηρακλή από το πολύκοπο ταξίδι του γέμισαν την Σικελία ιαματικές πηγές.
 Κατά άλλους, Κυάνη ονομαζόταν απλώς η πηγή που έκανε ο Πλούτωνας να αναβλύσει στο σημείο της αρπαγής και στην οποία ο Ηρακλής εξάγνισε ταύρο, τον ωραιότερο της αγέλης, και τον αφιέρωσε στη Δήμητρα και την Κόρη των Συρακουσών. Γύρω από αυτή την πηγή ο Ηρακλής "..πρόσταξε τους ντόπιους κάθε χρόνο να θυσιάζουν στην Κόρη και να τελούν πανήγυρη στην Κυάνη με όλη τη λαμπρότητα και να βυθίζουν ταύρους μέσα στη λίμνη."(Διόδωρος Σ. 4.24.4)
 Η εορτή γινόταν προς τιμή της θεάς Δήμητρας, της Περσεφόνης και της Κυανής.

Παρακάτω ένα απόσπασμα από τις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου  (στίχοι: 572-641) για την Νύμφη Κυάνη:
"Μα ακόμη, η Κυάνη, θρηνεί την αρπαγή και με τις συμφορές της θεάς θρηνεί τις δικές της,
για  την  κλεμμένη  κόρη, και  την  πληγωμένη  της  άνοιξη, ο  χρόνος το βάσανό της  ν’ανακουφίσει δεν μπορεί, στη   λυπημένη  της  καρδιά φορτίο  βαρύ φέρνει, μέχρι που η  βουβή   θλίψη την κάνει  να   παραδοθεί  στα  δάκρυα, το ανήσυχο  νερό  της  με την  πηγή ανακατεύεται, της  οποίας ήταν πρώτα αθάνατη θεά, τα μέλη της σε ρευστό διαλύονται  ευλύγιστα  και  απαλά τα  κόκαλά της νιώθει  πρώτα  τα  κυματιστά της  μαλλιά  χάνονται  σε δροσιά  κι   έπειτα  τα  λεπτά της δάχτυλα γίνονται   υγρά η  αλλαγή του   σώματος  σύντομα   φτάνει   στο απόγειο, τα πόδια της διαλύονται, κυλούν  με το ρεύμα,  τα χέρια της,  η μέση, οι ώμοι, τα  πλευρά  τα   φουσκωμένα  στήθη  της  σε ρεύματα   μικρά  γλιστρούν, ασημένιο  υγρό  μόνο  τώρα  απομένει  μέσα  στους δρόμους  των μαβιών   φλεβών της  τίποτε να γεμίσει την αρπαγή   της   αγάπης  της  ο  άνδρας  της, αγνός, λούζεται      στον  ίδιο  κόρφο που  πρωτύτερα  αγκάλιαζε."
ΠΗΓΗ: http://mythiki-anazitisi.blogspot.gr
ΑΝΙΧΝΕΥΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ

ΟΒΙΔΙΟΥ ''ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ'' ΚΕΦΑΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΚΡΙΔΑ

Κέφαλος και Πρόκριδα: Ο έρωτας μέσα από το πέπλο της αμφιβολίας

  Η Πρόκρις ήταν ένα από τα πολλά παιδιά της Πραξιθέας και του βασιλιά των Αθηνών, Ερεχθέως. Αδέλφια της ήταν ο Κέκροπας ο νεότερος, ο Άλκωνας, ο Ορνέας, ο Θέσπιος, ο Ευπάλαμος, ο Πάνδωρος, ο Μητίωνας, η Μερόπη, η Κρέουσα, η Ωρείθυια, η Πρωτογένεια, η Πανδώρα και η Χθονία. Παντρεύτηκε τον Κέφαλο, που μια εκδοχή μας λέει ότι ήτανε γιος του Δηιόνα της Φωκίδας. Κατά την επικρατέστερη όμως άποψη ο Κέφαλος ήταν ανιψιός του Κέκροπα, αφού γονείς του ήταν η Έρση, κόρη του Κέκροπα και του θεού Ερμή. Οι έρωτές τους συνοδεύτηκαν από διάφορες περιπέτειες... Άλλοτε ο Κέφαλος βάζει σε δοκιμασία τη γυναίκα του προσφέροντάς της δώρα, άλλοτε τη δελεάζει κάποιος άλλος άνδρας, άλλοτε εκείνη υποψιάζεται τον άνδρα της για νέους έρωτες.

 Δύο μήνες μετά το γάμο του Κέφαλου με την Προκρίδα, ο Κέφαλος ξύπνησε προτού ανατείλει ο ήλιος για να στήσει παγίδες με σκοπό να πιάσει ελάφια. Καθώς, λοιπόν, έστηνε τις παγίδες του, ανέτειλε απ’ το βουνό του Υμηττού η Ηώ, μόλις τον αντίκρισε τον ερωτεύτηκε αμέσως και του ζήτησε να πάει μαζί του. Αυτός όμως αρνήθηκε, όντας ερωτευμένος με τη γυναίκα του. O Οβίδιος, αν και Λατίνος, διαπραγματεύτηκε το θέμα του Κέφαλου και της Πρόκριδας. 
Ας παρακολουθήσουμε τη διήγησή του, που αναφέρεται στις συνθήκες υπό τις οποίες έγινε η συνάντηση με την Ηώ:
{ Αυτό έγινε τον δεύτερο μήνα από το γάμο μας· άπλωνα δίχτυα για ελάφια, για ελάφια περήφανα για τα κέρατά τους, όταν, επάνω από τον Υμηττό, όπως πάντα στολισμένο με λουλούδια, η Αυγή με τα ρόδινα δάχτυλα παρουσιάστηκε διώχνοντας τα σκοτάδια και μα απήγαγε παρά τη θέλησή μου.Αγαπούσα την Πρόκριδα, η Πρόκρις εγέμιζε την καρδιά μου, το όνομά της ήταν διαρκώς στο στόμα μου. Μίλησα στη Ηώ για τα δικαιώματα του υμεναίου, για την τόσο πρόσφατη ερωτική μέθη μου, για το νυφικό κρεβάτι του οποίου μόλις είχα γνωρίσει τη γλύκα…Η θεά θύμωσε για τις αντιρρήσεις μου: 
« Πάψε τα παράπονα, αχάριστε. Κράτα την Πρόκριδά σου. Αν είναι αλήθεια πως μπορώ να βλέπω στο μέλλον, σου λέγω πως θα έλθει μέρα που θα πεις να μη την είχες κάμει ποτέ γυναίκα σου »... και ξαφνικά με έδιωξε θυμωμένη.} 
Με ζήλια αφόρητη και μίσος για την Προκρίδα, η Ηώ σπέρνει  την αμφιβολία στον Κέφαλο για την αρετή και την τιμιότητα της γυναίκας του. Τον βάζει να προσποιηθεί  ότι θα έλειπε από το παλάτι και έπειτα τον μεταμφίεσε με τέτοιο τρόπο που η γυναίκα του δεν τον αναγνώρισε σε κάποιον άντρα που τον έλεγαν Πτελέοντα. Έτσι ως ξένος πήγε στη γυναίκα του. Την πίεσε με δώρα να του δοθεί, κέρδισε την εύνοιά της με ένα χρυσό στεφάνι. Οι ισχυρές αντιστάσεις της νέας γυναίκας κάμφθηκαν.  Η αποκάλυψη της ταυτότητας του μεταμφιεσμένου άνδρα προκάλεσαν στη νέα γυναίκα ντροπή και θυμό. 
 Για να γλυτώσει από την εκδίκηση του άνδρα της η Πρόκρις κατέφυγε στην Κρήτη, στον βασιλιά Μίνωα. Στην αρχή της βασιλείας του ο Μίνωας δεν έκαμνε παιδιά, γιατί υπέφερε από κάποιο νόσημα. Τον θεράπευσε η Προκρίδα με ένα βότανο, το λεγόμενο «ρίζα της Κίρκης» (Κιρκαία ρίζα). Άλλες μαρτυρίες θέλουν την Πρόκριδα να χρησιμοποιεί δέρμα ή κύστη από αίγα, με το οποία έφτιαξε μια κύστη. http://mythiki-anazitisi.blogspot.gr/2015/04/blog-post_6.html
Μας λέει ο Απολλόδωρος (3.15)
" Εκείνος πάλι την ερωτεύτηκε και την έπεισε να σμίξουν. Όμως αν μια γυναίκα κοιμόταν με τον Μίνωα, ήταν αδύνατο να σωθεί· γιατί η Πασιφάη, καθώς ο Μίνωας πλάγιαζε με πολλές γυναίκες, του έκανε μαγικά και κάθε φορά που εκείνος έσμιγε με άλλη γυναίκα, έβγαιναν ερπετά από τα γεννητικά του όργανα· με αυτόν τον τρόπο εκείνες χάνονταν. Αυτός λοιπόν είχε ένα γρήγορο σκύλο και ακόντιο που δεν έχανε ποτέ τον στόχο· με αυτά ως αντάλλαγμα η Πρόκρις του έδωσε να πιει την Κιρκαία ρίζα, ώστε να μην τη βλάψει, και έσμιξε μαζί του. Επειδή όμως εξακολουθούσε να νιώθει φόβο για τη γυναίκα του Μίνωα, επέστρεψε στην Αθήνα ".
 Ο Μίνωας την ερωτεύτηκε και την έπεισε να κοιμηθεί μαζί του. Την εξαγόρασε με ένα κυνηγόσκυλο  την Λαίλαψ, που ουδέποτε του ξέφευγε το θήραμα του και με ένα βέλος που που ουδέποτε έχανε τον στόχο του. Και τα δυο αυτά δώρα του τα είχε χαρίσει η Άρτεμις. Αφού το φάρμακο έφερε το επιθυμητό αποτέλεσμα πήρε πλούσια δώρα από τον Μίνωα, ο οποίος ενώθηκε με την Πασιφάη και απέκτησαν παιδιά, ενώ η Πρόκρις, από φόβο για τη γυναίκα του Μίνωα μήπως της κάνει μάγια, επέστρεψε στην Αθήνα μεταμφιεσμένη σε όμορφο αγόρι αφού πρώτα άλλαξε το όνομα της και το έκανε Πτερέλας. Τον Μίνωα δεν τον ξαναείδε.
  Έτσι η Πρόκρις γύρισε πίσω στην Αθήνα, στο δήμο Θορικό όπου βασίλευε ο Κέφαλος, και έχοντας κόψει τα μαλλιά της, του παρουσιάστηκε ως άνδρας προτείνοντας του να παραβγούν σ’ έναν κυνηγετικό αγώνα.Άλλοι συγγραφείς αναφέρουν το δήμο Θορικό, που άνηκε στην Δωδεκάπολη τότε Αθήνα που ‘χε ιδρύσει ο Κέκροπας και άλλοι την Φωκίδα.
 Όταν η Πρόκρις πήγε τώρα και τον αντάμωσε ο Κέφαλος δεν την αναγνώρισε, αλλά του άρεσαν τόσο πολύ το κυνηγόσκυλό της η Λαίλαψ και το αλάνθαστο βέλος της, ώστε προσφέρθηκε να τα αγοράσει με αντάλλαγμα τεράστια ποσότητα ασήμι ή κατά μία άλλη εκδοχή μ’ αντάλλαγμα ένα μέρος απ’ το βασίλειό του.
Η Πρόκρις όμως αρνήθηκε να τα αποχωριστεί παρεκτός με αντάλλαγμα τον έρωτα, και όταν ο Κέφαλος συναίνεσε να την πάρει στο κρεβάτι του, αυτή του φανέρωσε με δάκρυα στα μάτια ότι είναι η σύζυγός του. Έτσι οι δυο τους συμφιλιώθηκαν. Αλλά η Άρτεμις έγινε έξω φρενών που η αυτή η παραδόπιστοι  μοιχοί άλλαζαν έτσι τα πολύτιμα δώρα της από χέρι σε χέρι, και σκαρφίστηκε εκδίκηση. 

Έβαλε στο κεφάλι της Πρόκριδας την υποψία ότι ο Κέφαλος εξακολουθούσε να επισκέπτετε την Ηώ όταν σηκωνόταν μετά τα μεσάνυχτα και πήγαινε για κυνήγι. Ερχόταν πια και η σειρά της Πρόκριδας να ζηλέψει τον άνδρα της για τα συχνά του κυνήγια. Την κατέλαβε η υποψία ότι τον δελέαζαν Νύμφες του βουνού που ενισχύθηκε από τη μαρτυρία ενός δούλου του Κέφαλου ότι συχνά ο άνδρας της, στη διάρκεια των κυνηγιών του, επικαλούνταν την «Αύρα» ή κατά μία άλλη εκδοχή τη λέξη «Νεφέλη». Ο Κέφαλος επικαλέσθηκε τη «Νεφέλη» ή  «Αύρα» αλλά εννοούσε το σύννεφο ή τον δροσερό άνεμο που θα τον ανακούφιζε από τη ζέστη. 
Κάποια νύχτα η Πρόκρις, θέλοντας να τον πιάσει επ' αυτοφώρω, τον ακολούθησε στο κυνήγι  φορώντας σκούρο ρούχο, μέσα στο μισόφωτο. Σε λίγο ο Κέφαλος άκουσε έναν θόρυβο, η Λαίλαψ γρύλισε και και θεωρώντας ότι πίσω από τη συστάδα των πυκνών θάμνων ήταν κάποιο θήραμα, ο Κέφαλος αμόλησε το αλάνθαστο βέλος του και διαπέρασε την Πρόκριδα. Τα τελευταία λόγια της, κατά τον Οβίδιο, ήτανε τα εξής: «στις υποσχέσεις των γάμων μας, στους θεούς του σπιτιού και του ουρανού, στην ερημιά μου, αν την αξίζω, στον σκοπό του θανάτου μου, αγαπημένε μου, σου ζητώ, σε ικετεύω μην πάρεις για γυναίκα σου την Ηώ».
Ο Άρειος Πάγος τον καταδίκασε σε αιώνια εξορία για φόνο στη Θήβα και η πρώτη του μόλις έφτασε εκεί ήταν να τον εξαγνίσουν. Βοήθησε τον Αμφιτρύωνα σε επιτυχή πόλεμο εναντίον των Τηλεβόων και των Ταφίων. 
Στα χρόνια της εξορίας του στην Θήβα, ουδέποτε συγχώρεσε τον Μίνωα που είχε αποπλανήσει την Πρόκριδα και της είχε χαρίσει το μοιραίο βέλος, αλλά ούτε και τον εαυτό του μπορούσε να απαλλάξει από την ευθύνη. Μολονότι είχε εξαγνιστεί για την ενοχή του, το φάντασμα της Πρόκριδας τον κυνηγούσε, και φοβούμενος μήπως φέρει κακοτυχία στους συντρόφους του, πήγε στο ακρωτήριο Λευκάς όπου είχε χτίσει ναό στον Απόλλωνα του άσπρου βράχου, και ρίχτηκε στην θάλασσα από τον απότομο γκρεμό. Καθώς έπεφτε, φώναξε δυνατά το όνομα Πτερέλας γιατί με αυτό το όνομα είχε αγαπήσει πιο πολύ την Πρόκριδα.
Η ιστορία του Μίνωα και της Προκρίδας συνδέεται με τον πόλεμο του Μίνωα εναντίον της Αθήνας, και με την τελική πτώση της Κνωσού. 
Ο μύθος καταγράφει ίσως την απαίτηση του βασιλιά της Κρήτης να τελέσει τελετουργικό γάμο με την αρχιέρια της Αθήνας, πράγμα που έκανε τους Αθηναίους να δυσανασχετήσουν. 
Το όνομα Πτελέων (συστάδα από φτελιές) του ξελογιαστή της Πρόκριδας, μπορεί να αναφέρεται στην αμπελολατρεία, που διαδόθηκε από την Κρήτη την εποχή του Μίνωα, δεδομένου ότι τα κλήματα τα στερέωναν σε φτελιές. Μπορεί όμως επίσης να προέρχεται από την λέξη πτέλας (αγριόχοιρος). Σ' αυτή την περίπτωση, ο Κέφαλος και ο Πτελέων θα ήταν αρχικά ο ιερός βασιλιάς μεταμφιεσμένος σε αγριόχοιρο. 
Το πήδημα του Κέφαλου από τον άσπρο βράχο στην Λευκάδα πέτρα δίκαια θυμίζει στον Στράβωνα ότι οι Λευκάδιοι έριχναν κάθε χρόνο από τον γκρεμό στην θάλασσα έναν άνθρωπο εφοδιασμένο με φτερά για να ανακόπτεται η πτώση του, ή ακόμη και με ζωντανά πουλιά δεμένα από το σώμα του. Το θύμα που ήταν φαρμακός δηλαδή εξιλαστήριο και η αποπομπή του σήμαινε απαλλαγή του νησιού από την ενοχή, αν γλίτωνε τον περιμάζευαν πλεούμενα που τον περίμεναν και τον μετάφεραν σε κάποιο άλλο νησί. Το όνομα Πτερέλαος υποδηλώνει ότι ο φτερωτός φαρμακός που τον έριχναν από τον γκρεμό ήταν αρχικά ο βασιλιάς.

Οβιδίου «Μεταμορφώσεις»/ Ελληνική μυθολογία- Ρόμπερτ Γκρέιβς/ Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας της Δήμητρας Μήττα/ Απολλόδωρος/Υγίνος/Στράβων.

Οινώ, Σπερμώ και Ελαϊς: Οινότροπες της αρχαιότητας

Οινώ, Σπερμώ και Ελαϊς:Οινότροπες της αρχαιότητας

Το επίθετό τους κυριολεκτικά σημαίνει αυτές που μεταβάλλονται από νερό σε κρασί. Τούτο όμως, όπως θα δούμε παρακάτω, δεν ίσχυε για όλες παρά μόνον για την Οινώ.
Οινότρες ή Οινότροφες κατά τον Απολλόδωρο (Επιτ. ΙΙΙ, 10) ήταν οι κόρες του βασιλιά της Δήλου Ανία και της Δωρίππης που άκουγαν στα ονόματα Οινώ, Σπερμώ και Ελαϊς. ..
Ο Άνιος σύμφωνα με την μυθολογία ήταν υιός του Απόλλωνα και της Ροιώς που αυτή είχε με την σειρά της πατέρα τον Στάφυλο και παππού τον ίδιο τον Διόνυσο.
Από τον έρωτά της με τον θεό απέκτησε έναν υιό, τον Αίνιο, όσο όμως ήταν έγκυος ο πατέρας της ο Στάφυλος ο οποίος δεν γνώριζε πως ο εγγονός του είχε πατέρα θεό έβαλε την κόρη του μέσα σε μια λάρνακα και την άφησε στην θάλασσα.
Η λάρνακα με την Ροιώ κατά την παράδοση έφτασε στην Εύβοια (ή ακόμη και στην Δήλο) όπου εκεί γεννήθηκε ο Αίνιος, όταν αυτός μεγάλωσε ο θεός τον έφερε στην Δήλο όπου τον έκανε βασιλιά της.
Κάποια στιγμή περνώντας πειρατές από το νησί κουβάλησαν μαζί τους την Δωρίππη, αυτήν την είχαν απαγάγει από την Θράκη και την πούλησαν στον Άνιο αντί ενός ίππου. Μαζί έκαναν τις τρεις κόρες, που τις είπαν Οινοτρόπους ή Οινοφόρους και τις οποίες ο παππούς τους ο Διόνυσος τις χάρισε κάποιες μαγικές ιδιότητες, στην Οινώ να παράγει από την γη οίνο, στην Σπερμώ καρπούς και στην Ελαϊδα λάδι. Σ` αυτές ο παππούς τους ο Διόνυσος έδωσε ένα μοναδικό χάρισμα:"ποιείν εκ γης έλαιον, σίτον και οίνον". Οι Οινοτρόποι παρείχαν άφθονους καρπούς και τροφές σ` όσους έφταναν για χρησμό στο μαντείο της Δήλου.
H Ελαΐς ήταν προστάτιδα του ελαιόλαδου, η Οινώ προστάτευε την άμπελο και η Σπερμώ, που προστάτευε το σιτάρι.

Ο μύθος λέει ότι οι Αχαιοί όταν άρχισαν την εκστρατεία τους εναντίον της Τροίας, πέρασαν από τη Δήλο. Ο Άνιος που ήξερε να προλέγει το μέλλον, τους είπε ότι ο πόλεμος που σκόπευαν
να ξεκινήσουν θα κρατούσε δέκα χρόνια. Για να μην ταλαιπωρούνται τους πρότεινε να μείνουν εννιά χρόνια κοντά του και τον δέκατο να πολεμήσουν με τους Τρώες μια και τότε θα έπεφτε η Τροία.
Κι όσο για τη διατροφή τους δεν θα υπήρχε πρόβλημα. Θα την ανελάμβαναν οι τρεις κόρες του.
Η Σπερμώ θα πρόσφερε άφθονους καρπούς (δημητριακά), η Ελαϊς όσο λάδι θα ήθελαν και η Οινώ θα τους τροφοδοτούσε με κρασί.
Οι Αχαιοί αρνήθηκαν και συνέχισαν το ταξίδι τους. Η περιπέτεια των Οινοτρόπων άρχισε όταν αργότερα μετά από χρόνια αποφάσισαν να τις πάρουν κοντά τους. Άλλοι λένε ότι αρνήθηκαν να πάνε κι άλλοι ότι τις πήραν μαζί τους.
Πάντως κινδύνεψαν να θανατωθούν και τις προστάτεψε ο παππούς τους Διόνυσος.Ο Οβίδιος έγραψε, πως ο Διόνυσος μεταμόρφωσε τις τρεις κοπέλες σε περιστέρια.