ΤΖΕΛΑΛΑΝΤΙΝ ΡΟΥΜΙ 1207 ΠΕΡΣΙΑ χάρη στην κ. Ευθυμίου

Ιστορικο

O Τζελαλαντιν Ρουμι το 1207 στην Περσια. Ενας απο τους κυριος εκπροσωπους του Σουφισμου στα 24 του κιολας χρονια ειναι ενας απο τους πιο αναγνωρισμενους θεολογους και ερμηνευτης του Κορανιου επισης Μαθηματικος και Αστρονομος. Το 1244 εμφανιζεται στην ζωη του Ρουμι ενας φιλοσοφος ο Σαμς για τον οποιο ειναι ελαχιστα πολυ γνωστα, ο Ρουμι παντως επηρεαστηκε παρα πολυ και οταν 2 χρονια μετα εξαφανιστηκε ο Ρουμι πεφτει σε μελαγχολια. Εμεινε 40 μερες σε κελι μονος του για να σκεφτει. Μετα απο αυτο

ο Ρουμι απο θεολογος γινεται ποιητης. Ξαφνικα ο Σαμς επιστρεφει αλλα οι ανθρωποι του Ρουμι ηταν εχρικη σε αυτην την επιστροφη.

Παρολα αυτα ο Ρουμι δεν εχει δρομο επιστροφης. Φημες αναφερουν οτι δυσαρεστημενοι μαθητες του Ρουμι δολοφονησαν τον Σαμς.

Ο Ρουμι εκτοτε και για τα επομενα 10 χρονια της ζωης του γραφει ποιηματα για τον ερωτα και τον Αγαπημενο οπως ο ιδιος ερμηνευει

την κινητηρια του δυναμη.

Το εργο του Ρουμι

Ο Ρουμι εγραψε 21336 διπλους στιχους και φυσικα δεν θα μπορουσαμε να βαλει κανεις ουτε το παραμικρο κομματι απο αυτα περα απο μια

μικρη επιλογη. Ο Ρουμι με την ποιηση του καταργει το χρονο και μιλα απευθειας στην καρδια. Το ζητουμενο του ειναι παντα ο Ερωτας.

Ο ανεκπληρωτος ποθος δεν μπορει να πραγματοποιηθει παρα μονο στην Αγαπη. Η ποιηση του Ρουμι ειναι σαν μια μεταξωτη κλωστη που σαν

καλος τεχνιτης υφανσης μετατρεπει σε ενα περσικο χαλι.

http://www.multiforums.gr

ΣΤΟΝ ΚΗΠΟ ΤΟΥ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΥ

 (απόσπασμα)

Αγαπημένε μου, γίνε για μένα

Σαν τις φλόγες που χορεύουν με τον Έρωτα

Πυρά μες στην πυρά.

Αγαπημένε μου, αυτό γίνε για μένα.

Το κερί μου λιώνει με καημό

Κλαίει κέρινα δάκρυα.

Το φυτίλι καίγεται-

Αγαπημένε μου, αυτό γίνε για μένα.

Εμείς που βαδίσαμε το μονοπάτι του Έρωτα

Δεν κλίνουμε μάτι όλη νύχτα.

Στην ταβέρνα των μεθυσμένων

Ο τυμπανιστής χτυπάει το τύμπανο-

Αγαπημένε μου, αυτό γίνε για μένα.

Στη μαυρίλα της νύχτας

Οι εραστές ξαγρυπνούν

Μην τους μιλάτε για ύπνο

Το μόνο που θέλουν

Είναι να βρίσκονται μαζί μας-

Αγαπημένε μου, αυτό γίνε για μένα.

Η Ένωση είναι ένας μανιασμένος ποταμός

Που χύνεται κατ' ευθείαν στη θάλασσα

Απόψε η Σελήνη δίνει φιλιά στα αστέρια.

Ό,τι αγγίζω ό,τι βλέπω

Γίνεται φωτιά της αγάπης-

Αγαπημένε μου, αυτό γίνε για μένα.

......................

Όλη τη νύχτα χόρευα γύρω απ΄το σπίτι

Του Αγαπημένου μου

Το πρωί εκείνος βγήκε έξω

Και μου πρόσφερε να πιω κρασί

Δεν είχα κύπελλο-

«Να το άδειο μου κρανίο», του είπα.

«Ρίξε μέσα το κρασί σου».

........................

Χτύπησα την πόρτα

Εκείνου που αγκαλιάζει την αγάπη.

Άνοιξε, με είδε να στέκω εκεό

Κι άρχισε να γελάει.

Με τράβηξε μέσα.-

Έλιωσα όπως η ζάχαρη, στην αγκαλιά εκείνου του Εραστή

Εκείνου του Μάγου του Κόσμου.

(Τζελαλαντίν Ρουμί, Στον κήπο του Αγαπημένου, εκδ. Αρμός)

Ο αγαπημένος

(απόσπασμα)

Δέξου με Αγαπημένε μου

Σώσε την ψυχή μου.

Γέμισέ με με την αγάπη σου

Και λύτρωσέ με από τους δύο κόσμους.

Αν αφήσω την καρδιά μου μακριά σου

Φωτιά μου καίει τα σωθικά.

Ω, Αγαπημένε μου

Πάρε μακριά ό,τι θέλω

Πάρε μακριά ό,τι κάνω

Πάρε μακριά κάθε τι

Που με παίρνει μακριά σου.

Ούτε ξέρω αν υπάρχουν δύο κόσμοι

Το μόνο που εγώ είναι ο Ένας

Έναν μονάχα αναζητώ

Έναν μονάχα ξέρω

Έναν μονάχα βρίσκω

Και εξυμνώ μονάχα Έναν.

Τόσο πολύ έχω μεθύσει

Απ' το κρασί του Αγαπημένου μου

Πού και οι δυο κόσμοι

Έχουν χαθεί από μπροστά μου.

Δεν μένει τίποτ' άλλο, παρά ν' αγγίξω

Το κύπελλο του Αγαπημένου.

Ω, πώς χωράει ο Αγαπημένος στην καρδιά μου.

Χίλιες ψυχές σε ένα κορμί

Χίλιες σοδειές σε ένα δεμάτι

Χιλιάδες στρόβιλοι ουρανών

Στο μάτι μιας βελόνας.

[.] τα μάτια μου βλέπουν

Μόνο το πρόσωπο του Αγαπημένου.

Τι υπέροχη θωριά!

Για τη θωριά του αυτή είναι Αγαπημένος

Αλλά γιατί να ξεχωρίζω;

Ο Αγαπημένος βρίσκεται μες στη θωριά

Και η θωριά μες στον αγαπημένο

[.] Απόψε ο Αγαπημένος

Μου εξομολογήθηκε τα μυστικά του

Τι νύχτα!

Μακάρι να διαρκούσε αιώνια..

Ο ουρανός λάμπει.

Ω Αγάπη

Όταν σε ψάχνω, σε βρίσκω να μ' αναζητάς.

Όταν κοιτάζω γύρω μου

Βρίσκω τους βοστρύχους των μαλλιών σου

Μέσα στα χέρια μου.

Πίστευα πάντα πως

Εγώ είχα μεθύσει απ' το κρασί σου

Αλλά τώρα βρίσκω

Το κρασί σου να 'χει μεθύσει από μένα.

Δίχως να κοιτάζω

Μπορώ και βλέπω τα πάντα μέσα μου

Τα μάτια μου είναι άχρηστα

Τώρα που μπορώ να δω

Ολόκληρο τον κόσμο

Με τα δικά Του μάτια.

Τζελαλαντίν ΡΟΥΜΙ, Ο Αγαπημένος, εκδ. ΑΡΜΟΣ

http://itzikas.wordpress.com

Τζελαλαντίν Ρουμί, ο Μυστικός ποιητής της Ανατολής

της Ανθής Ντάρδη

Οι δαιδαλώδεις σκοτεινές διαδρομές της ζωής είναι αμέτρητες. Εμείς απλά επιλέγουμε και αναλόγως περπατάμε το κομμάτι που θέλουμε. Ακόμα όμως και όταν τα υπόλοιπα μονοπάτια είναι ξέφωτα και πλημμυρισμένα με όσα αποζητάμε, μπορεί να στερούμαστε κάτι, μια έννοια άπιαστη αλλά ουσιώδη. Την ένωση με τον Έρωτα αναζητάμε με αγωνία, ανυπομονησία και φόβο.

Ο  Τζελαλαντίν Ρουμί μεταμορφώθηκε από διδάσκαλο του Κορανίου, μυστικό Σουφί και σπουδαίο θεολόγο σε έναν γοητευτικά απελπισμένο ερωτευμένο άντρα μέσα σε ένα μεσημέρι. Το έργο που άφησε πίσω του ο Πέρσης ποιητής είναι αριστουργηματικό και ογκώδες. Η Καδιώ Κολυμβά έκανε μια επιλογή ποιημάτων από την συλλογή «ο Αγαπημένος» που παρουσιάστηκε σε συνεργασία με τις εκδόσεις Αρμός.

Από τους κορυφαίους μυστικούς ποιητές της Ανατολής, απολογητής ενός θεϊκού έρωτα, απ' τον οποίο φτάνει σ' εμάς τους Δυτικούς, εντελώς αμύητους στη γλωσσική πραγματικότητα του σουφισμού, μόνον ένα ακρωτηριασμένο νόημα, ο Ρουμί υπήρξε ο πιο συνεπαρμένος υμνητής του. Ο  Τζελαλαντίν Ρουμί ( το όνομα του οποίου σημαίνει «Δόξα της Θρησκείας») υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους δασκάλους του Κορανίου αλλά και του Σουφισμού. Ο ίδιος συγκέντρωνε μεγάλο αριθμό μαθητών και θαυμαστών, αλλά του έλειπε κάτι. Έλειπε η ίδια η ουσία του Σουφισμού, η εξύψωση, η συνάντηση με τον «Αγαπημένο» , το θεϊκό νόημα της ζωής που περιέγραφαν ονειρικά οι υπόλοιποι διδάσκαλοι.

Όλα λύθηκαν και τα κομμάτια του παζλ της ζωής του Τζελαλαντίν ενώθηκαν όταν γνώρισε τον Σαμς (που σημαίνει «φως») έναν ρακένδυτο ιδιότροπο  σουφί, τον οποίο ο ποιητής εμπιστεύτηκε απόλυτα και του δόθηκε ολοκληρωτικά. Μέσα από την ύπαρξη του Σαμς ο Ρουμί ενώθηκε με τον «Αγαπημένο», έγιναν ένα και δεν χωριστήκαν ποτέ ακόμα και όταν η ζωή ή ο θάνατος είχαν άλλα σχέδια.

Ο μεθυσμένος από έρωτα Ρουμί γίνεται υμνητής του ανεκπλήρωτου έρωτα , όταν το πρόσωπο της λατρείας του εξαφανίζεται μυστηριωδώς από τη ζωή του. Τότε ο Τζελαλαντίν γράφει την συλλογή «ο Αγαπημένος». Τα ποιήματά  του βρίσκουν την αυθεντική τους ρίζα στο πένθος και στην αυταπάρνηση. Ζητούμενο τους πάντα είναι ο Έρωτας, ο χαμένος και συγκρουόμενος που σηματοδοτεί την αφύπνιση του Ρουμί και την «επιστροφή» του Σαμς μέσα στις λέξεις και γραμμές  που αβίαστα δημιουργεί ο ποιητής.

Οι λέξεις αρκετές φορές, είναι πολύ μικρές για να περιγράψουν τα συναισθήματα, πόσο μάλλον να τα εικονοποιήσουν. Αλλά ο Ρουμί καταφέρνει να εκφράσει τόσο ξεκάθαρα τον βιωματικό του πόνο, που ο αναγνώστης θα εκπλαγεί. Προφανώς όμως τα νοήματα των ποιημάτων του, είναι τόσο εύκολο να «διαβαστούν», γιατί στην πραγματικότητα είχαν μόνο έναν αποδέκτη τον Αγαπημένο του, και έναν και μοναδικό στόχο να φέρουν τον Σαμς δίπλα στον Τζελαλαντίν.

Η ποίηση του Τζελαλαντίν είναι συνώνυμο του ερωτικού και απύθμενου λυρισμού που μπορεί να κρύβεται κάτω και από μια μόνο συλλαβή. Το έργο του είναι κινούμενο πάνω στις προσευχές και στην μέχρι τότε υπάρχουσα καθιερωμένη περσική ποίηση αλλά δοσμένο με έναν ρεαλιστικό και ανθρώπινο πόνο που αγγίζει  και τα πιο σκληροτράχηλα μάτια.

Στα ποιήματα του Τζελαλαντίν Ρουμί δεν θα βρεθεί στίχος ανήθικος, αφοριστέος ή κατακριτέος , στην ποίηση δεν υπάρχουν τέτοιοι στίχοι. Η ποίηση είναι καθρέφτης και πάνω της βλέπουμε τα πρόσωπα μας. Ο Σαμς για τον Ρουμί ήταν ο δρόμος που τον οδηγούσε στον Θεό, στην αιωνιότητα. Δεν έχει σημασία ποιο ήταν το όνομα του οδηγού αλλά η παρουσία του. Στην ποίηση του Ρουμί είσαι απογυμνωμένος από διακρίσεις και μυωπικά γυαλιά , αλλά δεμένος με ιστό αράχνης με τον οδηγό σου.

"Ο Έρωτας ήρθε και με άδειασε.

Ο Έρωτας ήρθε και με  γέμισε

με τον Αγαπημένο.

Έγινε το αίμα του κορμιού μου

Έγινε τα χέρια μου και τα πόδια μου

Έγινε τα πάντα.

Τώρα ό,τι έχω είναι μόνο ένα όνομα.

Όλα τ' άλλα είναι του Αγαπημένου"

(ποίημα από την συλλογή «ο Αγαπημένος»)
ΑΝΙΧΝΕΥΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ

ΟΜΑΡ ΚΑΓΙΑΜ

Ο Γκιιάτ αντ-Ντιν Αμπούλ-Φατχ Ουμάρ ιμπν Ιμπραχίμ αλ-Καγιάμ Νισαπουρί (18 Μαΐου 1048 – 4 Δεκεμβρίου 1131, Περσικά غیاث ‌الدین ابوالفتح عمر ابراهیم خیام نیشابورﻯ), συνήθως γνωστός ως Ομάρ Καγιάμ ήταν Πέρσης πολυμαθής, φιλόσοφος, μαθηματικός, αστρονόμος και ποιητής. Εγραψε επίσης πραγματείες για τη μηχανική, τη γεωγραφία, την ορυκτολογία, τη μουσική και την Ισλαμική θεολογία.
Γεννημένος στη Νισαπούρ, στο Βορειοανατολικό Ιράν, σε νεαρή ηλικία μετακόμισε στη Σαμαρκάνδη και έλαβε εκεί την εκπαίδευσή του. Στη συνέχεια πήγε στη Μπουχάρα και καθιερώθηκε ως ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς και αστρονόμους της μεσαιωνικής εποχής. Είναι ο συγγραφέας μιας από τις σημαντικότερες πραγματείες για την άλγεβρα, που έχουν γραφτεί πριν από τα νεότερα χρόνια, την Πραγματεία για την Απόδειξη Αλγεβρικών Προβλημάτων, που περιλαμβάνει μια γεωμετρική μέθοδο για την επίλυση κυβικών εξισώσεων, τέμνοντας υπερβολή με κύκλο. Συνέβαλε σε μια μεταρρύθμιση του ημερολογίου.
Η σημασία του ως φιλόσοφου και δάσκαλου και τα λίγα διασωθέντα φιλοσοφικά του έργα δεν έχουν τύχει της ίδιας προσοχής με τα επιστημονικά και ποιητικά του κείμενα. Ο Αλ-Ζαμακσάρι (μεσαιωνικός Ιρανός Μουσουλμάνος λόγιος) αναφέρεται σ' αυτόν ως "τον παγκόσμιο φιλόσοφο". Πολλές πηγές μαρτυρούν ότι δίδαξε επί δεκαετίες τη φιλοσοφία του Αβικέννα στη Νισαπούρ, όπου ο Καγιάμ γεννήθηκε και ετάφη και όπου το μαυσωλείο του παραμένει αριστούργημα της Ιρανικής αρχιτεκτονικής και δέχεται κάθε χρόνο πολλούς επισκέπτες.
Έξω από το Ιράν και τις περσόφωνες χώρες ο Καγιάμ είχε μια επίδραση στη λογοτεχνία και τις κοινωνίες μέσω της μετάφρασης των έργων του και της εκλαΐκευσης από άλλους λόγιους. Η μεγαλύτερη τέτοια επίδραση ήταν στις αγγλόφωνες χώρες. Ο Άγγλος λόγιος Τόμας Χάιντ (1636-1703) ήταν ο πρώτος μη Πέρσης, που τον μελέτησε. Τη μεγαλύτερη επιρροή από όλους άσκησε ο Έντουαρντ Φιτζέραλντ (ποιητής, 1809–83), που κατέστησε τον Καγιάμ το διασημότερο ποιητή της Ανατολής στη Δύση μέσω της περίφημης μετάφρασης και των διασκευών του μάλλον μικρού αριθμού τετράστιχων του Καγιάμ (Περσικά : رباعیات, ρουμπαγιάτ) στο Ρουμπαγιάτ του Ομάρ Καγιάμ.
Ο Ομάρ Καγιάμ πέθανε το 1131 και έχει ταφεί στο μαυσωλείο του Ιμαμζαντέχ Μαχρούκ στη Νισαπούρ. Το 1963 στο χώρο αυτό κατασκευάσθηκε το Μαυσωλείο του Ομάρ Καγιάμ από τον Χουσάνγκ Σεϊχούν (Ιρανό αρχιτέκτονα, 1920-2014).
Όνομα غیاث ‌الدین Γκιιάτ αντ-Ντιν - σημαίνει "ο Στρατιώτης της Πίστης" και υπονοεί τη γνώση του Κορανίου.
ابوالفتح عمر بن ابراهیم Αμπούλ-Φατχ Ουμάρ ιμπν Ιμπραχίμ - Αμπού σημαίνει πατέρας, Φατχ σημαίνει κατακτητής, Ουμάρ σημαίνει ζωή, Ιμπραχίμ είναι το πατρικό όνομα.
خیام Kαγιάμ - σημαίνει "σκηνοποιός", παρώνυμο από το επάγγελμα του πατέρα του.
نیشابورﻯ Nισαπουρί - συνδέεται με την πατρίδα του Νισαπούρ (ο καταγόμενος από τη Νισαπούρ).
Ζωή
Ο Ομάρ Καγιάμ γεννήθηκε στη Νισαπούρ του Ιράν, τότε σελτζουκική πρωτεύουσα του Χορασάν (βορειοανατολική Περσία), που εκείνη την εποχή ανταγωνιζόταν το Κάιρο και τη Βαγδάτη σε πολιτιστική υπεροχή. Πιστεύεται ότι είχε γεννηθεί σε μια οικογένεια σκηνοποιών (καγιαμί "σκηνοποιός"), πράγμα που θα έκανε αργότερα λογοπαίγνιο :
"Ο Καγιάμ, που έραψε τις σκηνές της επιστήμης, έχει πέσει στο καμίνι της θλίψης και ξαφνικά καεί, το ψαλίδι της Μοίρας έχει κόψει τα σχοινιά της σκηνής της ζωής του, και ο μεσίτης της Ελπίδας τον πούλησε για το τίποτα!"
Πέρασε μέρος των παιδικών του χρόνων στην πόλη Μπαλχ (στο σημερινό βόρειο Αφγανιστάν), σπουδάζοντας υπό το γνωστό λόγιο σεΐχη Μουχαμάντ Μανσουρί και αργότερα υπό τον ιμάμη Μοβαφάκ Νισαπουρί, που θεωρείτο ένας από τους μεγαλύτερους δασκάλους της περιοχής του Χορασάν. Σε όλη του τη ζωή ο Ομάρ Καγιάμ ήταν ακούραστος : μπορούσε από το πρωί να διδάσκει άλγεβρα και γεωμετρία, το απόγευμα να παρευρίσκεται στο σελτζουκικό δικαστήριο ως σύμβουλος του Μαλίκ Σαχ Α΄ και τη νύχτα να μελετάει αστρονομία και να ολοκληρώνει σημαντικές πτυχές του ημερολογίου Τζαλαλί (αστρικό ημερολόγιο, που χρησιμοποιείτο στην Περσία και παραλλαγές του είναι ακόμη σε χρήση σήμερα στο Ιράν και στο Αφγανιστάν).
Τα χρόνια του Ομάρ Καγιάμ στο Ισφαχάν ήταν πολύ παραγωγικά, αλλά μετά το θάνατο του Σελτζούκου Σουλτάνου Μαλίκ Σαχ Α΄ (πιθανότατα από την αίρεση των Ασασίνων) η χήρα του Σουλτάνου στράφηκε εναντίον του ως συμβούλου, με αποτέλεσμα σύντομα να ξεκινήσει ταξίδι για προσκύνημα στη Μέκκα και στη Μεδίνα. Στη συνέχεια μπόρεσε να εργασθεί ως αυλικός αστρολόγος και πήρε την άδεια να επιστρέψει στη Νισαπούρ, όπου ήταν ξακουστός για τα έργα του και συνέχισε να διδάσκει μαθηματικά, αστρονομία και ιατρική.
Μαθηματικός
Ο Καγιάμ ήταν διάσημος την εποχή του ως μαθηματικός. Έγραψε τη σημαντική Πραγματεία για την Απόδειξη Αλγεβρικών Προβλημάτων (1070), που καθόρισε τις αρχές της άλγεβρας, μέρους του σώματος των περσικών Μαθηματικών, που τελικά μεταδόθηκαν στην Ευρώπη. Ειδικότερα παρήγαγε γενικές μεθόδους για την επίλυση κυβικών εξισώσεων και ακόμη μεγαλύτερης τάξης.
Στην Πραγματεία έγραψε για τον τριγωνικό πίνακα των διωνυμικών συντελεστών, γνωστό ως τρίγωνο του Πασκάλ. Το 1077 ο Καγιάμ έγραψε τις Σαρχ μα ασκάλα μιν μουσανταράτ κιτάμπ Ουκλίντις (Εξηγήσεις των Δυσκολιών στα Αξιώματα του Ευκλείδη), που δημοσιεύθηκε στα Αγγλικά ως Για τις Δυσκολίες των Ορισμών του Ευκλείδη. Σημαντικό μέρος του βιβλίου ασχολείται με το περίφημο αξίωμα παραλληλίας του Ευκλείδη, πράγμα που τράβηξε το ενδιαφέρον του Ταμπίτ ιμπν Κούρα. Ο Αλ Χαϊτάμ είχε προηγουμένως επιχειρήσει μια απόδειξη του αξιώματος. Η προσπάθεια του Καγιάμ ήταν μια διακριτή πρόοδος και οι αμφισβητήσεις του έφτασαν στην Ευρώπη και ίσως να συνέβαλαν στην τελική ανάπτυξη της μη ευκλείδιας γεωμετρίας.
Ο Ομάρ Καγιάμ παρήγαγε σημαντικό έργο στη γεωμετρία, ιδιαίτερα στη θεωρία των αναλογιών. Σύγχρονοί του σημαντικοί μαθηματικοί ήταν ο Αλ-Καζινί και ο Αμπού Χατίμ αλ-Μουζαφάρ ιμπν Ισμαήλ αλ-Ισφιζαρί.Θεωρία των παραλλήλων
Ο Καγιάμ πιστεύεται ότι έχει γράψει χίλια τετράστιχα ή ρουμπαγιάτ. Στον αγγλόφωνο κόσμο έγινε γνωστός με τα Ρουμπαγιάτ του Ομάρ Καγιάμ, που είναι ποιητικές μάλλον παρά επί λέξει μεταφράσεις από τον Εντουαρντ Φιτζέραλντ ( 1809–83). Υπάρχουν και άλλες αγγλικές μεταφράσεις τμημάτων των ρουμπαγιάτ (ρουμπαγιάτ σημαίνει τετράστιχα), αλλά του Φιτζέραλντ είναι οι γνωστότερες. Η ειρωνία είναι ότι οι μεταφράσεις του Φιτζέραλντ ξαναέκαναν γνωστό τον Καγιάμ στους Ιρανούς "που επί μακρόν είχαν αγνοήσει τον ποιητή από το Νισαπούρ". Ένα βιβλίο του 1934 ενός από τους πιο επιφανείς συγγραφείς του Ιράν, του Σαντέκ Χενταγιάτ, τα Τραγούδια του Καγιάμ (Ταρανεχα-γιε Καγιάμ) λέγετα ότι έχει "διαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο μια γενιά Ιρανών εκτιμά" τον ποιητή.. Τα ποιήματα του Ομάρ Καγιάμ έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Πολλές μεταφράσεις έγιναν άμεσα από τα Περσικά, πιο κυριολεκτικά από ότι η μετάφραση του Εντουαρντ Φιτζέραλντ και σήμερα θεωρείται ένας από τους δημοφιλέστερους ποιητές όλων των εποχών. Ύμνησε επικούρειες απολαύσεις, κρασί και γυναίκες, για να προβάλει όμως εντονότερα τις φιλοσοφικές του σκέψεις, πολλές απ’ τις οποίες φαίνονται αιρετικές, αν σκεφτεί κανείς το περιβάλλον μέσα στο οποίο διαμορφώθηκαν. Άλλοι όμως μελετητές βλέπουν μυστικιστικά νοήματα στους στίχους του. 
Είπες ότι θέλεις να με βασανίσεις / Αλλά δε θα φοβηθώ μια τέτοια προειδοποίηση / Γιατί εκεί όπου είσαι Εσύ δεν μπορούν να υπάρξουν βάσανα / Και εκεί όπου Εσύ δεν είσαι πώς μπορεί να υπάρχει ένα τέτοιο μέρος ;
Ο περιστρεφόμενος τροχός του ουρανού, μέσα στον οποίο αναρωτιόμαστε / Είναι μια φανταστική λάμπα της οποίας έχουμε γνώση από παρομοίωση / Ο ήλιος είναι το κερί και ο κόσμος η λάμπα / Είμαστε σαν μορφές που περιστρέφονται μέσα σε αυτόν /
Μια σταγόνα νερού πέφτει σε ένα μεγάλο ωκεανό / Ενας κόκκος σκόνης ενώνεται με τη γη / Τι σημασία έχει να πηγαινοέρχεσαι ; / Μια μύγα εμφανίστηκε μια στιγμή, τότε αόρατη έγινε. 
ΠΗΓΗ ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
ΑΝΙΧΝΕΥΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ

ΤΖΕΛΑΛΕΝΤΙΝ ΡΟΥΜΙ ''ΜΑΘΝΑΒΙ''

Η παραβολή του Τζελαλεντίν Ρουμί για τον Κινεζικό και τον Ελληνικό πολιτισμό.

Η παρακάτω παραβολή βρίσκεται στο  μεταφυσικού περιεχομένου βιβλίο, «Μαθναβί» γραμμένο από τον Πέρση ποιητή και δάσκαλο  Τζελαλεντίν Ρουμί το 1273. Στην Ιστορία αυτή  περιγράφεται η διαφορά ανάμεσα στους δυο κορυφαίους αρχαίους  πολιτισμούς,  των Ελλήνων και των Κινέζων. 

...Αν θες μια παραβολή της κρυμμένης γνώσης, πες την ιστορία των Ελλήνων και των Κινέζων.

-Είμαστε οι καλύτεροι καλλιτέχνες, είπαν οι Κινέζοι.

 -Κι όμως εμείς υπερέχουμε! Είπαν οι Έλληνες.

Θα διαγωνιστείτε, είπε ο Σουλτάνος, και τότε  θα δούμε ποιος έχει δίκιο στον ισχυρισμό του.

Παραχωρήσατε μας ένα ορισμένο δωμάτιο και ένα άλλο στους Έλληνες είπαν οι Κινέζοι.

Τα δωμάτια ήταν απέναντι πόρτα με πόρτα. Οι κινέζοι ζήτησαν από το βασιλιά εκατό χρώματα. Έτσι ο πλούσιος μονάρχης άνοιξε το θησαυροφυλάκιο του και κάθε μέρα οι Κινέζοι έπαιρναν από την επιχορήγηση του τα χρώματα τους.

Για τη δική μας δουλειά χρώματα και αποχρώσεις δεν είναι κατάλληλα, είπαν οι Έλληνες. Αυτό που θέλουμε είναι να απαλλαγούμε από τη σκουριά. Και βάλθηκαν να γυαλίσουν το δωμάτιο.Υπάρχει ένας δρόμος από το πολύχρωμο στο άχρωμο. Το χρώμα είναι σαν τα σύννεφα, το φεγγάρι είναι άχρωμο.

Οποιαδήποτε  ακτινοβολία και λαμπρότητα βλέπουμε στα σύννεφα, ας είμαστε σίγουροι ότι προέρχονται από τα άστρα το φεγγάρι και τον Ήλιο.

Μόλις τέλειωσαν οι Κινέζοι τη δουλειά τους άρχισαν  να χτυπούν τύμπανα από την χαρά τους. Ο Βασιλιάς ήρθε μέσα και είδε τις εικόνες τους και από τη στιγμή που αντίκρισε αυτό το θέαμα έχασε το μυαλό του.

Μετά προχώρησε προς το δωμάτιο των Ελλήνων, που μόλις τον είδαν τράβηξαν την κουρτίνα που χώριζε τα δυο δωμάτια, έτσι ώστε τα καταπληκτικά έργα των Κινέζων αντικατοπτρίστηκαν πάνω στους τοίχους , που τους είχαν βγάλει τη  σκουριά και τους είχαν γυαλίσει. Όλα εκείνα που ο βασιλιάς είχε δει στο δωμάτιο των Κινέζων φαίνονταν καλύτερα εδώ. Τόσο καλύτερα που τα μάτια του πετάχτηκαν έξω από τις κόγχες τους!

Οι Έλληνες πατέρα μου, είναι οι Σούφι χωρίς επαναλήψεις, βιβλία και διαβάσματα και όμως έχουν ελευθερώσει τα στήθη τους από την πλεονεξία, την απληστία, την φιλαργυρία και την κάκια. Η αγνότητα του καθρέφτη είναι χωρίς άλλο η καρδιά που δέχεται αμέτρητες εικόνες. Η αντανάκλαση κάθε εικόνας λάμπει για πάντα στην καρδιά και μόνον.

Και κάθε νέα εικόνα που εισχωρεί στην καρδιά προβάλλεται, απαλλαγμένη από κάθε ατέλεια.

Αυτοί που έχουν καθαρίσει την καρδιά τους έχουν ξεφύγει από τα αρώματα και τα  χρώματα. Κάθε λεπτό, κάθε στιγμή ατενίζουν την ομορφιά¨
ΑΝΙΧΝΕΥΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ Πηγή: Οι Διδάσκαλοι του Γκουρτζίεφ-Raphael Lefort, εκδόσεις:Πύρινος κόσμος

Ο ΛΥΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΡΑΒΑ ΠΟΙΗΤΗ ΑΔΩΝΗ από τον Παντελή Μπουκάλα

O λυρισμός του Αραβα ποιητή Αδωνη

Του Παντελη Μπουκαλα «Αδωνης: Οι αναλογίες και οι αρχές». Εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια-λεξιλόγιο: Ελένη Κονδύλη-Μπασούκου. Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», 2003, σελ. 245.
Λίγα, πολύ λίγα γνωρίζουμε για τους Αραβες, για τους Πέρσες, για τους «Ανατολίτες» γενικά. Λίγα γνωρίζουμε για την ιστορία τους -κι ας μπλέχτηκε αξεδιάλυτα με τη δική μας ιστορία σε αρκετές περιόδους, ειρηνικές ή πολεμικές-, για τη θρησκεία τους (που φτάσαμε να τη θεωρούμε εγγενώς αιμοχαρή), για τη λογοτεχνία τους, μακραίωνη εντούτοις και πλούσια. Γνωρίζουμε (ή έχουμε ακουστά) τον Ομάρ Καγιάμ, τον Τζελαλαντίν Ρουμί, τις «Χίλιες και μία νύχτες», τον Χαλίλ Γκιμπράν, και... Και; Και μάλλον δεν θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι με το πέρασμα των χρόνων μαθαίνουμε περισσότερα, επειδή τάχα οι αποστάσεις μίκρυναν ενώ εντάθηκαν οι (συνήθως επιχορηγούμενες) αλληλοαναγνωριστικές μεταφραστικές προσπάθειες.
Σήμερα, ας πούμε, όταν βλέπουμε για μυριοστή φορά, στην ταινία «Χτυποκάρδια στο θρανίο», τον Γιώργο Κωνσταντίνου-φοιτητή της Φιλοσοφικής να απαγγέλλει στη μαθήτρια Αλίκη Βουγιουκλάκη «λίγους στίχους του Σααδή» («Αγάπη μου, αγάπη μου..»), και να θέτει έτσι εν κινδύνω την οικογενειακή της γαλήνη, μιας και ζηλεύει ο σύζυγός της, ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ, μάλλον δεν είναι πολλοί όσοι αναγνωρίζουν ένα ιστορικό πρόσωπο, ποιητή και φιλόσοφο, πίσω από το «εξωτικό» όνομα «Σααδή», και πάντως είναι λιγότεροι απ' όσους κάτι αναγνώριζαν όταν γυρίστηκε και πρωτοπαίχτηκε η ταινία. Ηταν άλλωστε αρκετά γνωστός και στην Ελλάδα κάποτε ο σπουδαίος Πέρσης ποιητής του 13ου αιώνα Σααντί (ή, εξελληνισμένος, «Σααδής»), χάρη και στις μεταφράσεις έργων του, από τον Κώστα Τρικογλίδη, που μεταγλώττισε το φημισμένο «Γκιουλιστάν», και άλλους. Μια επιπλέον απόδειξη πως η απόσταση μεγαλώνει αντί να μικραίνει: Οι παλιές εγκυκλοπαίδειες αφιερώνουν ευλόγως εκτενές λήμμα στον Σααδή. Οι νεότερες, λίγες αράδες ή και καμία. Εκτός καταγραφής (άρα και εκτός γραφής;) μένει και ο Αδωνης, αναγνωρισμένος ως ο σπουδαιότερος Αραβας ποιητής των τελευταίων χρόνων, ένας λυρικός ρητά στρατευμένος στην υπόθεση «ελεύθερος άνθρωπος».
Εικάζω πως ένας θεμελιώδης λόγος που εμποδίζει ή και απαγορεύει τη γνώση και την όσμωση είναι η ίδια η γλώσσα, η εικόνα της γλώσσας, που ξενίζει το βλέμμα μας, στραμμένο στο λατινικό αλφάβητο και θρεμμένο σχεδόν αποκλειστικά από αυτό. Το συνειδητοποιώ αυτό νιώθοντας ότι, παρ' όλη τη φιλότιμη μετάφραση και τον εκτενή σχολιασμό, μένω αμήχανος έξω από τον κόσμο της ποίησης, βλέποντας τη δίγλωσση έκδοση των ποιημάτων του Αδωνη, όσων περιέχονται στη συλλογή του «Οι αναλογίες και οι αρχές». Εχουμε συνηθίσει βέβαια να βλέπουμε δίγλωσσες εκδόσεις όταν το πρωτότυπο είναι γραμμένο στα αγγλικά ή τα γαλλικά και, κάπως αραιότερα, στα γερμανικά και τα ιταλικά. Αλλά η παράθεση του αραβικού πρωτοτύπου (κι αν εξαιρεθούν οι λιγοστοί υποθέτω αραβομαθείς), που συνιστά οπωσδήποτε χειρονομία σεβασμού και εκτίμησης της πολιτισμικής διαφοράς, επιτείνει το αίσθημα της ξενότητας αντί να το αβλύνει. Τα αραβικά, απόρθητα, καταλήγουν απόρρητα, σαν να συστρέφονται στον εαυτό τους για να απαγορεύσουν την είσοδο και να κρατήσουν το μυστικό τους.
Η ποίηση του Αδωνη, ο οποίος γεννήθηκε το 1930 σε ένα χωριό της Λαοδίκειας στη Συρία, για να αποκτήσει αργότερα τη λιβανέζικη υπηκοότητα και κατόπιν τη γαλλική (κοσμοπολίτης άλλωστε, ζει στο Παρίσι από το 1980), είναι ούτως ή άλλως «μυστική», δύσκολη. Κι όχι τόσο λόγω της οικείωσής της με ό,τι συνηθίζουμε κάπως εύκολα και σχηματικά να αποκαλούμε «ανατολίτικο μυστικισμό», όσο επειδή τα αυτονόητά της, οι πίσω της σελίδες, γραπτές και άγραφες, τα νεύματα και τα σύμβολά της έρχονται από ένα «αλλού» που δεν το κατέχουμε, αν γνωρίζουμε καν την ύπαρξή του. Το όνομα «Αδωνης» βεβαίως μας είναι οικείο από τη μυθολογία μας, και επίσης οικείο σαν ήχος και σαν νόημα είναι και στους Αραβες και στους Εβραίους. O Αραβας ποιητής Αλί Αχμάντ Σαΐντ Εσμπέρ, λοιπόν, διάλεξε σαν φιλολογικό του ψευδώνυμο το όνομα «Αδωνης», σημείο κοινό τριών πολιτισμών (πόσο ακούγεται άραγε το «Αδωνης» πίσω από το «Αντώνης», το οποίο στα λεξικά παραδίδεται ως αγνώστου καταγωγής, πιθανόν ετρουσκικής;), για να δηλώσει την επιθυμία του να γεφυρώσει, ποιητικά και πνευματικά, δύο κόσμους: τον δυτικό πολιτισμό και τον ανατολικό.
«Αντί να ξεκινήσω ως ποιητής Αραβας ή μουσουλμάνος», εξηγούσε σε μια συνέντευξή του στον Ανρί Λεφέβρ, το 1995 (αναδημοσιεύεται στην ελληνική έκδοση του βιβλίου του «Ασματα του Μιχιάρ του Δαμασκηνού», μεταφρασμένη από τα αραβικά από τον Μάρκελο Πιράρ, εκδόσεις «Αγρα», 1996), «ξεκίνησα ως άνθρωπος, δηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο ότι το Ισλάμ και ο αραβικός κόσμος αποτελούν ένα μέρος μονάχα μιας αρχαιότερης και πλουσιότερης Ιστορίας, ότι ο Αραβας ανήκει στην Ιστορία, σε ολόκληρη την Ιστορία». Παρ' όλα αυτά, παρ' όλο το ανοιχτό πρόγραμμά του, τον κοσμοπολίτικο βίο του και την ευρύτατη παιδεία του, ο Αδωνης παραμένει, εν γνώσει του και με τη βούλησή του, Αραβας ποιητής. Γιατί η γλώσσα, η γλώσσα στην οποία ένας τεχνίτης στοχάζεται και «αισθηματοποιεί» τους στοχασμούς του, δεν είναι σκέτες λέξεις, απλά και αδιάφορα ίχνη της γραφίδας πάνω στο χαρτί.
Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για έναν ποιητή που, όπως ο Αδωνης, έχει αποφασίσει ότι η ποίηση δεν είναι μονάχα το παιγνίδι των λέξεων. Λέει επ' αυτού, στην ίδια συνέντευξη, και μ' έναν τόνο που μάλλον δεν είναι εντελώς απαλλαγμένος από τη σχηματικότητα: «Κατά γενικό κανόνα, οι λέξεις είναι αποκομμένες από τον άνθρωπο και τον θεό, η τεχνική απέκοψε τον άνθρωπο από τον κόσμο. H Ευρώπη ξεχωρίζει τις λέξεις από το ανθρώπινο ον, οι λέξεις παίζουν ξεκομμένες από τον δημιουργό. Οι λέξεις είναι βότσαλα που πηγαινοέρχονται στο γιαλό με τρόπο παιγνιώδη. Για μερικούς ποιητές αυτό το παιγνίδι είναι γοητευτικό. Εκτελείται όμως μέσα στην επανάληψη και την ανία, προπάντων στη Γαλλία. Στην αραβική ποίηση, η λέξη οφείλει να είναι μεστή, έχει σώμα. Εχει πνευμόνια, καρδιά, αίμα, είναι ον ανθρώπινο. Δεν είναι ούτε βότσαλο ούτε αφαίρεση. H λέξη είναι ο άνθρωπος. Δεν συναντώ πάντα τον άνθρωπο μέσα στη δυτική ποίηση. Διαβάζοντας ορισμένα έργα, διακρίνω μονάχα το παιχνίδι των λέξεων».
Τι συναντά, με τη σειρά του, ο Ελληνας αναγνώστης -οπωσδήποτε δυτικός κατά πνεύμα, όσο κι αν υποτίθεται ανατολικός κατά αίσθημα- διαβάζοντας τις «Αναλογίες και αρχές» του Αδωνη, μεταφρασμένες από την Ελένη Κονδύλη-Μπασούκου (η οποία έχει εκδώσει και μια κατατοπιστική «Εισαγωγή στη λογοτεχνία των Αράβων», «Ελληνικά Γράμματα», 2001), το «Χρόνος, τόποι, δοξαστικά» (μετάφραση Δημήτρης Αναλις, «Ινδικτος», 1998) ή τα προαναφερθέντα «Ασματα του Μιχιάρ του Δαμασκηνού»; Ακούει, διαμεσολαβημένη και «ερμηνευμένη», μια λυρική φωνή υψηλής αυτογνωσίας, και η ωριμότητα της οποίας αποφεύγει το γλυκασμό, μένοντας γειωμένη στα ανθρώπινα: «Μες στης γης τον καρκίνο, στην πολιορκία, / γράφω στο χώμα τα ποιήματά μου / με φτερό κορακιού? / το ξέρω, δεν έχει λάμψη πάνω στα βλέφαρα, / τίποτα έξω από τη σοφία της σκόνης».
Ποιήματα ποιητικής είναι η κύρια ύλη της συλλογής «Οι αναλογίες και οι αρχές». Ποιήματα, καθόλου φιλάρεσκα, για το κατακτημένο αλλά και γι' αυτό που κινδυνεύει να χαθεί, αυτό που διαφεύγει. «Ναι, η κτίση μαραίνεται / έχασα τη φωτιά μου // η γλώσσα μου δεν είναι πια η ίδια / τα βήματά μου / δεν είναι πια τα βήματά μου», διαβάζουμε στο ποίημα «H αρχή της ποίησης-2», ή πάλι, στο «H αρχή της τρέλας»: «Λεπίδι - και σκόνη από τις λέξεις, / μπροστά στα μάτια» («σκόνη το δέντρο της αγάπης» διαβάζουμε αλλού). Μολαταύτα, οι ποιητές, για τους οποίους «ου τόπος», «ζεσταίνουν το κορμί της γης, φτιάχνουν / για το διάστημα κλειδιά». Για τον Αδωνη, ο ποιητής, που δεν έχει απαρνηθεί το ρόλο του προφήτη, είναι «φύλλο πλεούμενο στου λόγου το πέλαγο». Ενα φύλλο υγρό μέσα στην τόση σκόνη: των λέξεων, της αγάπης, της ιστορίας.
ANIXNEYTHΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ

Ένα επίκαιρο άρθρο του κ. ΚΑΡΚΑΓΙΑΝΝΗ 15 χρόνια πριν.

Εμείς, η Αντιγόνη του Σοφοκλή και. ο Μπιν Λάντεν

Α. Καρκαγιάννη. Ο πρωθυπουργός της Ιταλίας, ο καναλάρχης κ. Μπερλουσκόνι δεν είναι ίσως ο καταλληλότερος ηγέτης Ευρωπαίος να μιλήσει για τον πολιτισμό της Δύσης και την ανωτερότητά του. Αν όμως αναρωτηθούμε με ειλικρίνεια, πολλοί θα ομολογήσουμε, ότι είπε φωναχτά και άκομψα αυτό που σκεφτόμαστε ή αυτό που είναι σφηνωμένο πίσω από τη σκέψη μας, στον τρόπο της ζωής μας.

Ότι ανήκουμε σ' έναν πολιτισμό, ούτε ανώτερο ούτε κατώτερο, ούτε λιγότερο ή περισσότερο βάρβαρο, ούτε λιγότερο ή περισσότερο πολιτισμένο. Αν η επιθετικότητα, η αρπαγή και η βία είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που ορίζουν τη βαθμίδα του πολιτισμού, τότε σίγουρα ανήκουμε στην κατώτατη βαθμίδα. Αυτό μάλλον δεν συμβαίνει γιατί η Δύση είναι πιο «άγρια», αλλά γιατί ο ρόλος της στην Ιστορία ήταν διαφορετικός. Μάλλον θα ήταν προτιμότερο να πούμε απλά ότι ανήκουμε σ' έναν πολιτισμό διαφορετικό από τους άλλους χωρίς άλλα επίθετα. Ωστόσο, πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα: «Γιατί ο κόσμος έχει την τάση να δυτικοποιείται». Όχι μόνο τώρα με την λεγόμενη «παγκοσμιοποίηση», αλλά τουλάχιστον από την Αναγέννηση και μετά.

Επιτρέψτε μου να μεταφέρω, περιληπτικά, ένα ολόκληρο κεφάλαιο από το βιβλίο «Ποιος σκότωσε τον Όμηρο» των Αμερικανών ελληνιστών Victor Davis Hanson και John Heath (εκδ. ΚΑΚΤΟΣ). Αν η Δύση αναγκαζόταν κάποτε να αναζητήσει τον... δικό της φονταμενταλισμό (όλοι ελπίζουμε ότι δεν θα χρειασθεί) δεν θα ανέτρεχε σε θρησκευτικά κείμενα και παραδόσεις, αλλά στην αρχαία ελληνική γραμματεία, στην «ελληνικότητά» της, όπως υποστηρίζουν οι δύο Αμερικανοί ελληνιστές: στη φιλοσοφία, στην ιστορία, στη ρητορική, στο δράμα, στην ποίηση.

Προς αποφυγή κάθε παρεξήγησης, σπεύδω να προσθέσω ότι αυτή η «ελληνικότητα» χαρακτηρίζει περισσότερο τη Δύση παρά εμάς τους Ελληνες, έστω και αν ζούμε περίπου στον ίδιο τόπο και μιλούμε περίπου την ίδια γλώσσα. Επαναλαμβάνω αυτό που έγραψαν πολλοί συγγραφείς: Η δική μας «ελληνικότητα» είναι «αντιδάνειο» που μας ήρθε από την Ευρώπη με την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό και μετέχουμε της οικουμενικής «ελληνικότητας» στον βαθμό που είμαστε «δυτικοί». Μη φωνάζετε! Δεν παραγνωρίζω διόλου τη χριστιανική «παρακαταθήκη» του Βυζαντίου. Αλλά και αυτή ακόμα ως «αντιδάνειο» μας ήρθε. 

Οι δυο Αμερικανοί ελληνιστές φέρνουν το παράδειγμα της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή, τραγωδίας που γράφτηκε στην ακμή της αθηναϊκής ηγεμονίας. «Έστω και αν η τραγωδία συνιστά διερεύνηση της πολιτικής ηθικής και όχι πραγματεία περί πολιτισμού», είκοσι πέντε αιώνες μετά, βρίσκουμε σ' αυτήν τις βασικές αρχές για τον άνθρωπο και τον πολιτισμό, για τον πολίτη και το κράτος, για τη δραματική σύγκρουση που διέπει και ολόκληρη την ιστορία της Δύσης.

«Η ηρωίδα του έργου είναι η Αντιγόνη, αδελφή και ταυτόχρονα κόρη του τραγικού και νεκρού πια βασιλιά Οιδίποδα». Οι δύο αδελφοί της ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης κείτονται νεκροί, έπεσαν ταυτόχρονα στην εμφύλια διαμάχη. Ο ένας θεωρείται «πατριώτης» και ο άλλος «προδότης». Η Αντιγόνη παρακούει τη διαταγή του Κρέοντα και αποδίδει ταφικές τιμές και στον «προδότη» Πολυνείκη, όπως ακριβώς επιτάσσει το έθιμο και το «δίκαιο του αίματος». Η ευσεβής αλλά παράνομη πράξη της επισύρει τη θανατική της καταδίκη και τη «σοφόκλεια καταστροφή» για όλους τους πρωταγωνιστές του δράματος, για την πόλη πρώτα, για τον Κρέοντα και τον γιο του, για την Αντιγόνη.

Αυτός είναι ο ιστός του δράματος και μέσα σε αυτόν, σημειώνουν οι δύο ελληνιστές, «βρίσκουμε σήμερα σχεδόν κάθε αιτία του γιατί είμαστε τώρα αυτό που είμαστε», δηλαδή ο πολιτισμός της Δύσης. Απαριθμούν, χωρίς να τις εξαντλούν, τις κατηγορίες των αξιών που και σήμερα τις αναγνωρίζουμε στην καθημερινότητά μας:

Ο άνθρωπος είναι ικανός για όλα, «πολλά τα δεινά κουδέν ανθρώπου δεινότερον», ψάλλει ο χορός των γερόντων Θηβαίων. Φοβερός, τρομακτικός, ικανός «με τέχνες μαστορικές που σοφίστηκε», ο άνθρωπος και πολίτης εφαρμόζει τέχνες «που δεν τις βάζει ο νους σου», όμως «μια στο καλό, μια στο κακό κυλάει». Αυτό που σήμερα ονομάζουμε «πρόοδο» με κάθε αποτέλεσμα και κάθε αντίτιμο, διαδικασία άκρως αντιφατική, «ηθική» και ταυτόχρονα βαθύτατα «ανήθικη», όπου ό, τι είναι εφικτό πραγματώνεται, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα. Ένα όριο έχει που δεν μπορεί να το ξεπεράσει: τον θάνατό του, που επειδή είναι τόσο σκοτεινός, ακατανόητος και ακαταμάχητος επέρχεται ως θεϊκή μοίρα και θρησκευτικό δέος, αλλά ποτέ δεν διατάραξε τη «γραμμή της προόδου» έστω με την απλή και γραμμική διαδοχή των γενεών. Η δικαιοδοσία των θρησκειών περιορίζεται ουσιαστικά στον θάνατο και στις ταφικές τιμές.

Ο νόμος, προσωποποιημένος στον Κρέοντα, δεν είναι πάντοτε αρεστός ου δίκαιος, ακριβέστερα για άλλους είναι και για άλλους δεν είναι, αλλά υποχρεωτικός για όλους επειδή πίσω του έχει τη «νόμιμη» βία του κράτους και τον εξαναγκασμό, την κρατική τρομοκρατία, για να εκφρασθούμε με όρους αυτών των ημερών.

Οι αντιφάσεις και συγκρούσεις που απορρέουν από τον νόμο είναι το ουσιαστικό περιεχόμενο της διακυβέρνησης. Οδηγούν στη «σοφόκλεια καταστροφή» και στην ύβριν στον βαθμό που η διακυβέρνηση αποχωρίζεται και αποξενώνεται από τους πολίτες. Όλοι οι Έλληνες τραγικοί γράφουν με πρωθύστερα σχήματα π.χ. για τη Θήβα των βασιλιάδων και των πατριών, αλλά στην ουσία γράφουν για την αθηναϊκή δημοκρατία, όπου δεν ήταν μόνο το κράτος και ο νόμος που λειτουργούσε αλλά και οι πολίτες, η «κοινωνία των πολιτών», όπως θα λέγαμε σήμερα, και οι περίπλοκες σχέσεις της με το κράτος και τον νόμο και εξίσου περίπλοκες διαδικασίες συμμετοχής, συνυπευθυνότητας, αλλά και άρνησης. Οι συγκρούσεις στην Πολιτεία είναι τραγικές, όπως του Κρέοντα και της Αντιγόνης, όπως και σε μια επανάσταση ή στον εμφύλιο πόλεμο. Δεν είναι ο ένας δίκαιος και ο άλλος άδικος, ο ένας νόμιμος και ο άλλος παράνομος, η Αντιγόνη και η Ισμήνη γνωρίζουν ότι παρανομούν και ότι «η παρανομία στρέφεται εναντίον των πολιτών», οι οποίοι «όταν κυβερνούν στη συνέχεια κυβερνώνται».

Η θρησκεία είναι χωριστή από την πολιτική εξουσία και υπόκειται σ' αυτήν. Οι αρχαίες κοινωνίες ήσαν έντονα θρησκευόμενες, αλλά ο αρχιερέας, παρατηρούν οι δύο Αμερικανοί ελληνιστές, ποτέ δεν έχει πολιτική εξουσία (στις αρχαίες κοινωνίες έχουμε πολιτικούς, στρατηγούς και φιλοσόφους, αλλά ούτε έναν Πάπα, Χριστόδουλο, Αγιατολάχ ή Ταλιμπάν). Ο διαχωρισμός των ρόλων κράτους και θρησκείας θα διαρκέσει ώς την ελληνιστική εποχή και θα καθιερώσει το ιδεώδες για τους επόμενους 25 αιώνες. Από τους Αθηναίους «θεατές» της «Αντιγόνης» κανένας δεν θα σκεφτόταν ότι ο ερμηνευτής του υπερφυσικού Τειρεσίας θα έπρεπε να επιβάλει τις αντιρρήσεις του ως «θρησκευτική επιταγή», ούτε βέβαια θα ανέθετε στον Κρέοντα... να διαβάσει αυτός τους οιωνούς. 

Ο άνθρωπος και ο θάνατος, η Πολιτεία και ο πολίτης, ο νόμος, η νομιμοποίηση και η παρανομία, το κράτος και η θρησκεία, ιδού μερικά από τα ζεύγη των εννοιών (χωρίς να είναι τα μόνα) που τα βρίσκουμε στην «Αντιγόνη» και στην Αθηναϊκή Δημοκρατία σε ένταση τραγικής σύγκρουσης. Τα ίδια ζεύγη εννοιών και πολλά ακόμη συνθέτουν την εποποιία και την τραγωδία του πολιτισμού της Δύσης.

Η Δύση έχει εξαπολύσει και εξαπολύει επιθέσεις και πολέμους, αλλά η ίδια υπήρξε πάντοτε δυναμικό πεδίο μάχης, όπως είναι και η σκηνή όπου παίζεται η «Αντιγόνη». Αυτή είναι η δυναμική (σήμερα ως «παγκοσμιοποίηση») που προκαλεί την παντοδύναμη τάση του εκδυτικισμού. Ούτε ανώτερος ούτε κατώτερος ο πολιτισμός της Δύσης. Απλά, πιο δυνατός και πιο δυναμικός πρώτα στις πολιτισμικές κατακτήσεις και αναπόφευκτα σε όλες τις άλλες.

Αμφιβάλλω αν οι ηγέτες της Δύσης φοβούνται πραγματικά ότι αυτός ο πολιτισμός απειλείται από την... τρομοκρατία του Μπιν Λάντεν. Μάλλον συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, με πρόσχημα τον Μπιν Λάντεν.

 

«ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»,  30 - 09 - 2001

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ - ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ (ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ")

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ - ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ (ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ")

Η φιλοσοφία του Παρμενίδη εμπεριέχεται σε ένα αποκαλυπτικό ποίημα, γραμμένο σε δακτυλικό εξάμετρο, από το οποίο ευτυχώς διασώθηκαν τα πιο σημαντικά μέρη. Στο ποίημα ένας νέος (ο ίδιος ο Παρμενίδης) διηγείται τη μύησή του στη φιλοσοφία από μια θεά, η οποία αναλαμβάνει να τον κρατήσει μακριά από τις κοινές αντιλήψεις των ανθρώπων, «όπου αληθινή εμπιστοσύνη δεν υπάρχει», και να τον οδηγήσει στην «ατρόμητη καρδιά της ολοστρόγγυλης αλήθειας». Πηγή: http://ellinikoskoinotismos.blogspot.gr/

Το ποίημα του Παρμενίδη χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο εκτενές προοίμιο, σε καθαρά επική γλώσσα, περιγράφεται η ανάβαση του νέου προς τις πύλες της Ημέρας και της Νύκτας, όπου θα συναντήσει τη θεά. Το δεύτερο και κύριο μέρος του ποιήματος είναι ο λόγος της θεάς [Α] για τη φύση της αλήθειας. Το τρίτο και πιο αινιγματικό, από το οποίο έχουν σωθεί λίγα αποσπάσματα, θα πρέπει να ήταν μάλλον μια ανάπλαση κοσμολογικών αντιλήψεων που θυμίζουν προγενέστερους φιλοσόφους.

Στα χρόνια του Παρμενίδη ο φιλόσοφος είναι ακόμη ελεύθερος να εκφραστεί μέσα από το είδος του λόγου που ο ίδιος θεωρεί πρόσφορο. Η φιλοσοφική πραγματεία σε πεζό λόγο, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, θα καθιερωθεί μόνο μετά τον Αριστοτέλη. Το γεγονός λοιπόν ότι ο Παρμενίδης επιλέγει τον ποιητικό λόγο, την ίδια στιγμή που ο Ηράκλειτος εκφράζεται με χρησμούς και οι Πυθαγόρειοι αποφεύγουν τη γραφή, έχει σημασία.

Η γλώσσα του έπους δεν είναι απλώς υποβλητική, είναι η γλώσσα της παιδείας και της θρησκείας των Ελλήνων, η γλώσσα μέσα από την οποία οι Έλληνες έχουν εμπεδώσει την κοινή τους καταγωγή και τις κοινές τους αξίες. Ο Παρμενίδης εντάσσει τον εαυτό του στην παράδοση του Όμηρου και του Ησίοδου. Φιλοδοξεί μέσα από την καθιερωμένη οδό να μεταδώσει ένα νέο μήνυμα παιδείας: ο φιλοσοφικός λόγος μπορεί να αντικαταστήσει τον μύθο.

Τη θέση της Μούσας του ποιητή παίρνει τώρα η θεά του Παρμενίδη. Ο λόγος της είναι υποβλητικός και δογματικός, είναι η ίδια η αποκάλυψη μιας μοναδικής Αλήθειας. Είναι όμως ταυτοχρόνως ένας λόγος συνεκτικός και αποδεικτικός, ένας λόγος που μπορεί να γίνει κατανοητός μόνο αν αφυπνιστεί η λογική ικανότητα και το κριτικό πνεύμα του αποδέκτη. Αυτή είναι άλλωστε και η συμβουλή της στον νεαρό Παρμενίδη:

«Να κρίνεις με τον λόγο τον επίμαχο έλεγχο που εγώ πρότεινα» (απόσπ. 7).

Οι αρχαίοι δεν εκτιμούσαν ιδιαίτερα τα ποιητικά χαρίσματα του Παρμενίδη. Τον θεωρούσαν μεγάλο φιλόσοφο αλλά μέτριο ποιητή. Οι αφηρημένες έννοιες και οι αποδεικτικοί συλλογισμοί της Παρμενίδειας φιλοσοφίας ασφυκτιούν μέσα στο περίβλημα της επικής ποίησης. Η φιλοσοφία έπρεπε να βρει τον δικό της τρόπο έκφρασης. 

Η θεωρία του Παρμενίδη, είναι διάχυτη από την αμφιβολία, [1] κατά πόσο οι αισθήσεις μπορούν να μας δώσουν την αντικειμενική αλήθεια. Ακόμα και ο Ηράκλειτος αναρωτιόταν για την αντικειμενικότητα της Λογικής. Τις φιλοσοφικές του ιδέες και τις προσπάθειές του να ερμηνεύσει τον κόσμο εκθέτει στο φιλοσοφικό ποίημά του «Περί φύσεως» από το οποίο σώθηκαν μόνο αποσπάσματα. Κατέβασε το σε pdf στο τέλος του άρθρου.

ΠΗΓΗ:

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ (Ή ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ) ΤΟΥ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ:

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ (Ή ΠΕΡΙΦΥΣΕΩΣ) - ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ

ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ ΑΛΛΟΣ ΕΝΑΣ ΜΙΛΗΣΙΟΣ

Αναξιμένης ο Μιλήσιος «Αήρ και πολλαπλοί κόσμοι»

 

ΠΗΓΗ: http://www.terrapapers.com/?p=39686 

Για τον μαθητή του Αναξίμανδρου, Αναξιμένη, ο αήρ ήταν η αχανής υλική μάζα -που βρισκόταν σε συνεχή κίνηση, όπως ακριβώς το άπειρο του Αναξίμανδρου- στην οποίαν αναγόταν γενετικά καθετί που υπήρχε.

«Ο Αναξιμένης ήταν Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, ο τρίτος στη διαδοχή Μιλήσιος φιλόσοφος, ήταν γιος του Ευρύστρατου και μαθητής του Αναξίμανδρου. Δραστηριοποιήθηκε στο δεύτερο μισό του 6ου π.κ.ε. αιώνα και πέθανε πιθανώς σε ηλικία 60 χρονών κατά την 63η Ολυμπιάδα (528-525 π.κ.ε.). Για τον βίο και τις δραστηριότητες του Αναξιμένoυς γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα. Οι περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του βασίζονται στον Θεόφραστο, που διασώζεται περιληπτικά από τον Σιμπλίκιο. Αποσπάσματα της φιλοσοφίας του βρίσκονται σε κείμενα του Αριστοτέλη, του Πλούταρχου, του Ιππόλυτου και του Αέτιου.

Ο Αναξιμένης αποδεχόταν κι αυτός, όπως όλοι οι άλλοι Ίωνες φιλόσοφοι, την βασική μονιστική αρχή της Ιωνικής Σχολής ότι τα πάντα πηγάζουν από μία αρχή και τελικά καταλήγουν σ’ αυτήν. Σύμφωνα με τις απόψεις του μεγάλου Έλληνα φιλοσόφου, αρχή των πάντων ήταν ο αέρας, που κατ’ αυτόν ήταν άπειρος, δηλαδή απροσδιόριστος και αιώνιος. Ο αήρ ήταν η αχανής υλική μάζα στην οποίαν αναγόταν γενετικά καθετί που υπήρχε. Αυτό ακριβώς επισημαίνει ο Ψευδο-Πλούταρχος: «Αναξιμένην δε φασι την των όλων αρχήν τον αέρα ειπείν και τούτον είναι τω μεν μεγέθει άπειρον, ταις δε περί αυτόν ποιότησιν ωρισμένον» {[Plut.] Strom. 3 (D 579)}.

«Αήρ και πολλαπλοί κόσμοι»

Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει για τον Αναξιμένη ότι, εκτός από μαθητής του Αναξίμανδρου (610-540 π.κ.ε.), υπήρξε και μαθητής του Παρμενίδη (540-470 π.κ.ε.) – δεν αντιστοιχούν, όμως, σωστά οι ημερομηνίες–, ενώ επισημαίνει ότι θεωρούσε τον αέρα ως πρώτη αρχή:

«Αναξιμένης Ευρυστράτου, Μιλήσιος ήκουσεν Αναξιμάνδρου, ένιοι δε και Παρμενίδου φασίν ακούσαι αυτόν. ούτος αρχήν αέρα είπεν και το άπειρον. Κινείσθαι δε τα άστρα ουχ υπό γην, αλλά περί γην. κέχρηταί τε λέξει Ιάδι απλή και απερίττω» (Φιλοσόφων Βίοι ΙΙ, 3).

Ο Ήλιος, η Σελήνη και όλα τα άστρα δεν περνούν κάτω, αλλά γύρω από τη Γη. Αυτό σημαίνει ότι ο Αναξιμένης «σχεδίασε» μια εικόνα του Κόσμου όχι σφαιρική, όπως πρότεινε ο δάσκαλός του Αναξίμανδρος, αλλά μάλλον ημισφαιρική.

Ο αέρας του Αναξιμένη βρισκόταν σε συνεχή κίνηση, όπως ακριβώς το άπειρο του Αναξίμανδρου. Τελικά από αυτή την αέναη κίνηση του αέρα δημιουργήθηκε όλη η ποικιλία φαινομένων και πραγμάτων. Από τον αέρα μέσω της αραίωσης προερχόταν το πυρ, ενώ μέσω της συμπύκνωσης του αέρα δημιουργήθηκαν τα ύδατα και η γη.

Πράγματι, ο Αναξιμένης θεωρούσε ως καθοριστική υλική αρχή της Δημιουργίας τον αέρα:

«Τον τα πάντα περιλαμβάνοντα και συνέχοντα και δι  ἀραιώσεως και πυκνώσεως πάντα τα ορατά και αισθητά παράγοντα».

Γένεσις και φθορά κόσμων διαδέχονται ακατάπαυστα η μία την άλλη. Ο Αναξιμένης πρέσβευε, όπως και ο Αναξίμανδρος, ότι ο Κόσμος μας δεν ήταν ο μοναδικός που υπήρχε. Ταυτόχρονα υποστήριζε ότι η αχανής μάζα του αέρα περιείχε αναρίθμητους Κόσμους που συνεχώς γεννιούνταν και πέθαιναν, επιστρέφοντας στο αρχικό άπειρο (νεφέλωμα;).

Μολονότι ο Αναξιμένης, υιοθέτησε το «άπειρον» του Αναξίμανδρου για να προσδιορίσει μ’ αυτό την βασική αρχή του, τον αέρα, εντούτοις δεν ακολούθησε την άποψη του προκατόχου του ως προς τα παράγωγά του πρωταρχικού αυτού υλικού στοιχείου. Αυτό σημαίνει ότι, ενώ στον Αναξίμανδρο έχουμε διαδοχή κόσμων, η φιλοσοφική σκέψη του Αναξιμένη μας οδηγεί στην ταυτόχρονη πολλαπλότητα κόσμων. Φαίνεται πως ο Αναξιμένης υπερκέρασε την φιλοσοφική άποψη του διδασκάλου του και επέφερε αισθητή βελτίωση στο κοσμολογικό σύστημα του Αναξίμανδρου.

Η άποψή του αυτή αντικατοπτρίζει σύγχρονες απόψεις της Αστροφυσικής για άπειρους υπεραισθητούς κόσμους, που συνυπάρχουν με τον δικό μας, αλλά δεν γίνονται αισθητοί από εμάς. Επίσης, στην φιλοσοφία του παραλλήλισε τον Κόσμο και το άτομο, τον αέρα και την ψυχή, πράγμα που φαίνεται στην μόνη φράση που επιζεί από το έργο του: «Οίον η ψυχή, φησίν, η ημετέρα αήρ ούσα συγκρατεί ημάς, και όλον τον κόσμον πνεύμα και αήρ περιέχει» [(Αέτ. I 3, 4 (D. 278)].

Αυτή η πρόταση περιέχει το σπέρμα της διδασκαλίας της Φυσικής για τον μακρόκοσμο και τον μικρόκοσμο, η οποία διαμορφώθηκε πολύ πολύ αργότερα.

Αυτό ακριβώς θέλουμε να δείξουμε επιμένοντας στην θέση μας ότι ο 17ος αιώνας και οι μετέπειτα δύο αιώνες δεν ήταν τίποτε άλλο από μία ρήξη, μια επικράτηση της Μηχανοκρατίας και, για λίγους αιώνες, του περιορισμένου μοντέλου της Νευτώνειας-Ευκλείδειας επιστήμης, ενώ ουσιαστικά η μη αισθητή γεωμετρία του Riemann είναι εκείνη η οποία περιγράφει αυτό ακριβώς που πίστευαν και πρέσβευαν οι περισσότεροι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. 

Η κίνηση: Το πυρ, όπως ήδη αναφέραμε, παράγεται από την μάνωση (αραίωση) του αέρα, ενώ το νερό και η γη από την συμπύκνωσή του. Αντίθετη διεργασία παρέχει και πάλι τον αέρα. Η κίνηση, κατά τον Αναξιμένη, είναι έμφυτη ιδιότητα της αεριώδους ύλης και με την επενέργειά της επιτυγχάνονται τόσο η αραίωση όσο και η πύκνωση. Δηλαδή ο Αναξιμένης πίστευε ότι από τον αέρα, μέσω μιας διαδικασίας πύκνωσης και αραίωσης, δημιουργήθηκαν το πυρ, το νερό και η γη.

Από τον αέρα διαχωρίστηκαν με πύκνωση τα βαριά σώματα που κατευθύνθηκαν προς τα κάτω και σχημάτισαν την Γη. Μια αντίθετη διαδικασία, μέσω της αραίωσης, σχημάτισε τα ελαφρά σώματα. Αυτά οδηγήθηκαν προς τα επάνω και δημιούργησαν τα άστρα και τον Ήλιο. Η κίνηση των σωμάτων προέκυπτε από την διαφορά στο βάρος και την θερμότητά τους. Τέλος, η συνοχή τους οφειλόταν στον πυκνό και ψυχρό αέρα, τον οποίο περιείχαν τα σώματα αυτά.

Πολύ πιθανόν, όπως διατείνονται πολλοί μελετητές του έργου του, η κίνηση που περιγράφει ο Αναξιμένης να αντικατοπτρίζει την περιστροφική κίνηση. Η περί άξονα, λοιπόν, κίνηση δίνει γένεση σε όλα τα σώματα, τα οποία αφού διανύσουν και τερματίσουν τον βίο τους, διαλύονται μέσω της διαδικασίας της αραιώσεως. 

Γη και δημιουργία: Στην δημιουργία που βρισκόμαστε, πρώτη δημιουργήθηκε η Γη από συμπύκνωση του αεριώδους περιβλήματός της. Επειδή δε στον αέρα -καλύτερα απ’ όλα τα σώματα- συγκρατούνται εκείνα που έχουν μεγάλη επιφάνεια, γι’ αυτόν τον λόγο η Γη παρομοιάζεται με τεράστιο πλατύ δίσκο μεγάλης έκτασης. Η Γη ήταν «πλατεία επ  ἀέρος οχουμένη», δηλαδή είναι μία πεπλατυσμένη επιφάνεια, η οποία ακινητεί στο κέντρο του Σύμπαντος, στηριζόμενη στον αέρα.

Ο Αριστοτέλης (Περί Ουρανού Β, 294b, 13-17) ανέφερε ότι ο Αναξιμένης, όπως ο Αναξαγόρας και ο Δημόκριτος, θεωρούσαν πως αιτία της ακινησίας της Γης ήταν το πλατύ σχήμα της:

«Αναξιμένης δε και Αναξαγόρας και Δημόκριτος το πλάτος αίτιον είναί φασι του μένειν αυτήν. Ου γαρ τέμνειν, αλλ  ἐπιπωμάζειν τον αέρα τον κάτωθεν, όπερ φαίνεται τα πλάτος έχοντα των σωμάτων ποιείν ταύτα γαρ και προς τους ανέμους έχει δυσκινήτως δια την αντέρεισιν» (Αριστοτ. Περί Ουρανού Β,  294b, 13-17).

Ο Αναξιμένης, ο Αναξαγόρας και ο Δημόκριτος ισχυρίζονται πως αιτία της ακινησίας είναι το πλατύ σχήμα της (γης). Δεν κόβει, αλλά σκεπάζει σαν καπάκι τον αέρα από κάτω της, πράγμα που φαίνεται να κάνουν τα σώματα με το πλάτος. Αυτά δυσκολεύονται να τα κινήσουν ακόμα και οι άνεμοι, λόγω της αντίστασης.

Πράγματι, ο Αναξιμένης ο Μιλήσιος, θεωρούσε, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ότι η Γη ήταν πλατιά και πως ο Ήλιος, η Σελήνη, όπως και όλοι οι αστέρες, προήλθαν από τον πλανήτη μας: «Πιλομένου δε του αέρος πρώτην γεγενήσθαι λέγει την γην πλατείαν μάλα· διο και κατά λόγον αυτήν εποχείσθαι τω αέρι· και τον ήλιον και την σελήνην και τα λοιπά άστρα την αρχήν της γενέσεως έχειν εκ γης. Αποφαίνεται γουν τον ήλιον γην, δια δε την οξείαν κίνησιν και μαλ  ἱκανῶς θερμήν ταύτην καύσιν λαβείν» {[Plut.] Strom. 3 (D 579) ‹ I, 6}.

Την ίδια πληροφορία βρίσκουμε και στον Ιππόλυτο, ο οποίος χαρακτηριστικά αναφέρει: «Την δε γην πλατείαν είναι επ  ἀέρος οχουμένην, ομοίως δε και ήλιον και σελήνην και τα άλλα άστρα πάντα πύρινα όντα εποχείσθαι τω αέρι δια πλάτος. Γεγονέναι δε τα άστρα εκ της γης δια το την ικμάδα εκ ταύτης ανίστασθαι» [Hippol. Ref. I, 7, 4-5 (D. 560 W11)].

Όσον αφορά το σχήμα του πλανήτη μας, αναφέρεται ότι η Γη, που δημιουργήθηκε από την συμπύκνωση του αεριώδους περικαλύμματός της, ήταν επίπεδη και στηριζόταν στον αέρα (Πλούταρχ. «Στρωματείς» Ι, 6 και Ιππόλυτος, «Κατά πασών των αιρέσεων έλεγχος» Ι, 7).

Ο Αέτιος γράφει ότι ο Αναξιμένης υποστήριζε πως η Γη, χάρη στο επίπεδο σχήμα της, επέπλεε στον αέρα, ο οποίος πληρούσε όλο τον χώρο του Σύμπαντος. Στον τελευταίο κρυστάλλινο ουρανό, που αποτελεί την εξώτατη ως προς την Γη στιβάδα τροχιών, βρίσκονται οι αστέρες σαν καρφιά και περιφέρονται έτσι γύρω από την Γη: «Αναξιμένης πυρίνην μεν την φύσιν των άστρων, περιέχειν δε τινα και γεώδη σώματα συμπεριφερόμενα τούτοις αόρατα» [Αέτ. II, 13, 10, (D. 342)].

«Αναξιμένης ήλων δίκην καταπεπηγέναι τα άστρα τω κρυσταλλοειδεί. Ένιοι [;] δε πέταλα είναι πύρινα ώσπερ ζωγραφήματα» [Αέτ. ΙΙ, 14, 3, (D. 344)], και

«Αναξιμένης ουχ υπό γην, αλλά περί αυτήν στρέφεσθαι τους αστέρες» [Αέτ. II, 16, 6, (D. 346)].

Η Γη, λοιπόν, σύμφωνα με τον Αναξιμένη, ήταν ένα επίπεδο σώμα που αιωρούνταν στον αέρα και στηριζόταν πάνω σ’ αυτόν.

Όσον αφορά τον Ήλιο, ο Αναξιμένης πίστευε πως προήλθε από την Γη, ήταν όμοιος μ’ αυτήν, «πλάτος ως πέταλον» [Αέτ. II, 23, 1, (D. 352)] και ότι απέκτησε μεγάλη θερμότητα, λόγω της γρήγορης κίνησής του [Πλούταρχ. «Στρωματείς» Ι, 6 και Στρωματείς I, 3 (D. 579)]. Πρώτη, λοιπόν, σχηματίστηκε η Γη και κατόπιν τα άστρα και οι πλανήτες, που αποτελούσαν το πεπερασμένο Σύμπαν, εντός του οποίου υπήρχε ένα πλήθος σκοτεινών σωμάτων. 

Η φιλοσοφία του Αναξιμένη: Ουσιαστικά δύο ήταν οι βασικές έννοιες της φιλοσοφίας του Αναξιμένη, που καθόρισαν την συμβολή του στην επιστήμη.

Αφενός μεν η έννοια του αέρα σαν κάτι το αόρατο, αφετέρου δε η θέση του ότι όλα τα είδη έχουν μία κοινή καταγωγή. Πράγματι, στην καθαρή προκοσμική του κατάσταση ο αέρας ήταν αόρατος χωρίς εσωτερική διάρθρωση και χωρίς ποιοτικά χαρακτηριστικά, έτσι ώστε να κάνουν αισθητή την ύπαρξή του. Γίνεται αισθητός μόνο με την κοσμογονική και κοσμολογική του λειτουργία, όταν η θερμοκρασία και η υγρασία του υπόκεινται σε μεταβολές (ποιοτικός μετασχηματισμός).

Μ’ αυτές τις βασικές φιλοσοφικές έννοιες του Αναξιμένη, η Σχολή της Μιλήτου πρόσφερε στην επιστήμη συγκεκριμένη επιστημονική Κοσμολογία. Επίσης, ο καθαρός λόγος του Αναξιμένη και το ότι εισήγαγε το ποσοτικό κριτήριο για τις ποιοτικές διαφορές τον κάνουν πρόδρομο της «λογικής εξήγησης». Ο Αναξιμένης ήταν ο πρώτος φυσιοδίφης, ο οποίος σε κάθε υλική μεταβολή έβλεπε μία αληθινή αιτία. Πρώτος επίσης διέκρινε τους απλανείς αστέρες από τους πλανήτες και έδωσε την φυσική εξήγηση των ηλιακών και των σεληνιακών εκλείψεων.

Για τον Ήλιο ο Αναξιμένης αναφέρει, πως προήλθε από τη Γη, πως έχει σχήμα όμοιο με αυτήν αλλά πως απέκτησε μεγάλη θερμότητα λόγω της γρήγορης κίνησής του.

Ωστόσο, είναι γεγονός ότι ο Αναξιμένης, παρά την καθαρότητα της φιλοσοφικής σκέψης του, δεν χρησιμοποίησε το εργαλείο των μαθηματικών^ αυτό το βασικό βήμα προς τον ορθολογισμό, όπως θα δούμε στην συνέχεια, το κάνουν οι Πυθαγόρειοι. 

Βιβλιογραφία

Θεοδοσίου Στράτος: Η εκθρόνιση της Γης – Η διαπάλη του γεωκεντρικού με το ηλιοκεντρικό σύστημα. Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα, 2007.

ΑΝΙΧΝΕΥΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ

ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ

Η ζωή του

Ο Αναξίμανδρος γεννήθηκε στη Μίλητο το 610 π. Χ. περίπου και πέθανε λίγο μετά το 546 π. Χ. Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, ήταν μαθητής του Θαλή και άμεσος συνεχιστής του έργου του. Για την ζωή του ξέρουμε πολύ λίγα. Σύμφωνα με τον Αιλιανό ηγήθηκε της αποστολής της Μίλητου στην ίδρυση αποικίας στην Απολλωνία, ενώ σύμφωνα με τον Κικέρωνα προειδοποίησε τους Σπαρτιάτες να εγκαταλείψουν προσωρινά την Σπάρτη προβλέποντας τον σεισμό που έγινε λίγο μετά καταστρέφοντας οικίες και ιερά. Γενικώς όλες οι πληροφορίες που αφορούν τον Αναξίμανδρο είναι δευτερογενείς, συνήθως από μεταγενέστερους σχολιαστές οι οποίοι όμως είχαν ανά χείρας το βιβλίο του, άρα οι πληροφορίες τους είναι κατά πάσα πιθανότητα έγκυρες, ειδικά αν αναλογιστούμε το γεγονός ότι ταυτίζονται μεταξύ τους στο περιεχόμενο.

 Το έργο του

Το έργο του Αναξίμανδρου ήταν πολύπλευρο και σε πολλούς τομείς της επιστήμης, πολλών εκ των οποίων θεωρείται και ιδρυτής. Συγκεκριμένα είναι ο ιδρυτής της επιστήμης της γεωγραφίας, αφού ήταν αυτός ο οποίος δημιούργησε τον πρώτο χάρτη του Ελληνικού κόσμου. Θεωρείται από τους ιδρυτές της αστρονομίας καθώς δημιούργησε τον πρώτο χάρτη με τους αστερισμούς του ουράνιου στερεώματος, προσπάθησε να καταγράψει τις διαδοχικές θέσεις του ήλιου, ενώ εφηύρε το ηλιακό ρολόι το οποίο με μια κάθετη βελόνα κατέγραφε τον χρόνο σε συνάρτηση με την πορεία του ήλιου. Σύμφωνα με το κοσμολογικό σύστημα το οποίο κατασκεύασε ο

Αναξίμανδρος και το οποίο κατέγραψε στο βιβλίο του "Περί φύσεως" (το οποίο φυσικά δεν έχει διασωθεί), στο κέντρο του σύμπαντος βρισκόταν η γη και αυτό γιατί ισαπέχει από όλα τα σημεία της ουράνιας περιφέρειας. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό η γη είχε σχήμα δίσκου, γύρω από τον οποίο κινούνταν τα άστρα και η σελήνη σε προδιαγεγραμμένες τροχιές. Αλλά και ως βιολόγος διετύπωσε την τολμηρή και καινοφανή θεωρία ότι ο άνθρωπος προήλθε από μια αργή εξελικτική διαδικασία, ενώ ο πρόγονος του ήταν το ψάρι.

Η προέλευση της φύσης και τον όντων

Αναμφίβολα η φήμη του Αναξίμανδρου οφείλεται στο γεγονός ότι, ως τις μέρες μας έχει φτάσει αυτούσιο ένα μικρό απόσπασμα του βιβλίου του, το οποίο περιγράφει με έναν ποιητικό -και εν πολλοίς ανεπανάληπτο - τρόπο, το πως δημιουργήθηκε ο κόσμος. Το απόσπασμα που σώζει ο δοξογράφος Σιμπλίκιος είναι το ακόλουθο:

.....λέγει δ' αὐτὴν μήτε ὕδωρ μήτε ἄλλο τι τῶν καλουμένων εἶναι στοιχείων, ἀλλ' ἑτέραν τινὰ φύσιν ἄπειρον,ἐξ ἧς ἅπαντας γίνεσθαι τοὺς οὐρανοὺς καὶ τοὺς ἐν αὐτοῖς κόσμους· ἐξ ὧν δὲ ἡ γένεσίς ἐστι τοῖς οὖσι, καὶ τὴν φθορὰν εἰς ταῦτα γίνεσθαι κατὰ τὸ χρεών· διδόναι γὰρ αὐτὰ δίκην καὶ τίσιν ἀλλήλοις τῆς ἀδικίας κατὰ τὴν τοῦ χρόνου τάξιν...

Μετάφραση

(Ο Αναξίμανδρος) υποστήριξε ότι ούτε το νερό ούτε κάποιο άλλο στοιχείο είναι η αρχή των όντων, αλλά το άπειρο από το οποίο προήλθαν όλοι οι ουρανοί και οι κόσμοι. Από εκεί που γεννιούνται όλα τα όντα, εκεί επιστρέφουν μοιραία όταν ολοκληρωθεί η φθορά τους. Έτσι τιμωρούνται και επανορθώνουν αμοιβαία την αδικία τους σύμφωνα με την τάξη του χρόνου....

Πριν προχωρήσουμε διαβάστε εκ νέου δύο τουλάχιστον φορές το απόσπασμα και αισθανθείτε την μέθεξη της φυσικής φιλοσοφίας με την ατόφια ανθρώπινη έμπνευση....

α) Το Αναξιμάνδρειο "Απειρον"

Σύμφωνα με την ορθολογική και φιλολογικά ορθότερη ερμηνεία, το "Άπειρον" του Αναξίμανδρου  σήμαινε αυτό που δεν έχει όριο από την άποψη του χώρου. Δεν είναι ξεκάθαρο όμως αν το Άπειρον είναι κάποιας μορφής ύλη, η οποία φυσικά δεν έμοιαζε με καμία μορφή από όσες είναι ήδη γνωστές, η αντιθέτως μια θεϊκή ουσία που περικλύει την κίνηση, ενυπάρχει παντού λειτουργώντας με βούληση.

Ο Αριστοτέλης σε ένα εδάφιο του στα "Φυσικά" (Φυσ. Γ΄ 4, 203b 7) ερμηνεύοντας τον Αναξίμανδρο απέδιδε θεϊκές ιδιότητες στο "Άπειρο" ως περιέχον τα πάντα, αθάνατο και θείο. Είναι φανερό πως η επιλογή της ερμηνείας του "Απείρου" έχει και μια ιδεολογική χροιά. Πολλοί σχολιαστές έβλεπαν στο Άπειρο μια κατάσταση χάους από όπου αναδύθηκε ο κόσμος όπως τον ξέρουμε. Ο Γαίγκερ ανακαλύπτει πίσω από το "Άπειρο" μια θρησκευτική έννοια που ενσαρκώνει παραστατικά την θεία βούληση σε μια αρχέγονη λειτουργία. Ο Νίτσε ερμηνεύει το άπειρο ως απροσδιόριστο, επειδή ακριβώς δεν έχει κανένα γνωστό χαρακτηριστικό η ιδιότητα, αφού αν είχε σημαίνει ότι θα ήταν φθαρτό.

Σύμφωνα με το Μαρξιστή Γιάννη Κορδάτο, το Άπειρον είναι η αρχική ύλη, η οποία είναι άφθαρτη και χωρίς τέλος. Ο μαθηματικός Ευάγγελος Σταμάτης χαρακτήρισε το Άπειρον ως ενέργεια. Ο κ. Δημήτριος Μακρυγιάννης στο βιβλίο του "η έννοια του θεού στην προσωκρατική φιλοσοφία" υποστηρίζει ότι η υλική υφή του αναξιμάνδρειου απείρου οφείλει να αποκλειστεί, αφού σύμφωνα με τα αποσπάσματα το Άπειρο δεν ταυτιζόταν σύμφωνα με τα αποσπάσματα με ένα από τα τέσσερα βασικά υλικά στοιχεία (πυρ, ύδωρ, αήρ, γη) των Αρχαίων Ελλήνων άρα το θεωρεί ως μια θεϊκή ουσία, αλλά προχωρεί ακόμη περισσότερο χαρακτηρίζοντας την κινούν αίτιο, ίδιο με το αριστοτέλειο πρώτο κινούν όν. Ο υλοζωιστής Πάνος Παναγιώτου κινείται σε μια μέση λύση. Θεωρεί το "Απειρον" ως μια αρχετυπική μορφή ύλης, απροσδιόριστη μάζα που περιέχει το παν, του αναγνωρίζει όμως τα Αριστοτελικά γνωρίσματα του "άφθαρτου", του "αθάνατου", του "αγέννητου" και αυτού που κυβερνάει τα πάντα, γνωρίσματα όμως που δεν ταιριάζουν στην ύλη σε οποιαδήποτε μορφή.

β) Η συνολική ερμηνεία του αποσπάσματος

Το ομολογουμένως αινιγματικό αυτό απόσπασμα υπήρξε αφορμή για πολυάριθμες ενδιαφέρουσες

ερμηνείες από φιλολόγους και φιλοσόφους σε όλες τις εποχές της ανθρώπινης Ιστορίας, ένα αληθινό γοητευτικό πνευματικό παιχνίδι για την παγκόσμια διανόηση που εξελίχθηκε τα τελευταία 150 χρόνια. Κατ΄αρχάς ας δώσουμε μια επίπεδη διάσταση στην ερμηνεία του:

Όλα τα φυσικά όντα προέρχονται από το Άπειρον στο οποίο επιστρέφουν λόγω της συνεχούς φθοράς τους. Ουσιαστικά υπάρχει μια κυκλικότητα της ύλης, η οποία μετά την φθορά της επιστρέφει από εκεί που εκπορεύτηκε, αναγεννάται και πιθανά αναδημιουργείται. Ουσιαστικά έχουμε την περιγραφή ενός μηχανιστικού ντετερμινιστικού μοντέλου δημιουργίας της φύσης. Σύμφωνα με αυτή την πλέον διαδεδομένη και "επιστημονικά ορθή" ερμηνεία του αποσπάσματος (από τους φιλολόγους Kirk - Raven - Schofield), από το άπειρον προέρχονται τα "αντίθετα" (π.χ. ψυχρό - ζεστό, σκληρό-μαλακό, βλέπε τα σχετικά αποσπάσματα). Στα αντίθετα αυτά το ένα από τα δύο υπερέχει του άλλου και έτσι δημιουργεί. Η υπεροχή αυτή είναι μια μορφή "αδικίας" η οποία επανορθώνεται με την αποκατάσταση της ισότητας έναντι του "αδικούμενου" αντίθετου σε ένα συμμετρικό χρονικό διάστημα που συνέβη η "αδικία" αυτή.

Νίτσε

Από εκεί και πέρα έχουμε μια σειρά από άλλες ερμηνείες. Σύμφωνα με τον Νίτσε, ο Αναξίμανδρος ήταν ο πρώτος που κατάλαβε την ύπαρξη ως πράξη χειραφέτησης από το ανώτερο ον που αποτελεί όμως μια αδικία εις βάρος του και η οποία ξεπληρώνεται μόνο με τον θάνατο. Από την εργασία του Νίτσε φαίνεται η επιρροή του φιλοσόφου Schopenauer ο οποίος σε ένα απαισιόδοξο χωρίο του χαρακτήριζε την ανθρώπινη ύπαρξη ως καταδικασμένη από την γέννηση της να καταστραφεί. Στο ίδιο μήκος κύματος ο Λέον Τσέστοβ ερμηνεύει την ειδικότητα της ύπαρξης ως μια ανευλαβή πράξη εις βάρος της ολότητας η οποία επανορθώνεται μόνο με τον θάνατο. Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή, η ύπαρξη είναι μια τραγική τροχιά προς την μοιραία επανένταξη στην ολότητα, στο αναξιμάνδρειο "Άπειρον".

Για τον μεγάλο Γερμανό φιλόλογο Γαίγκερ, αποκλείεται στην Αρχαία Ελληνική φιλοσοφία να ταυτίζεται η ύπαρξη με την αμαρτία. Σύμφωνα με τον Γαίγκερ η διατύπωση του Αναξίμανδρου παραπέμπει σε μια διαδικασία ανταγωνισμού μεταξύ των δυνάμεων

werner jaeger

της φύσης, η οποία ομοιάζει με τον κοινωνικό ανταγωνισμό. Η διαδικασία επανόρθωσης της φύσης μοιάζει με αυτή της κοινωνίας που μετά από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με τον ένα η τον άλλο τρόπο, εξισορροπεί τις αντίρροπες κοινωνικές δυνάμεις. Άρα η Αναξιμάνδρεια διατύπωση έχει ηθικό περιεχόμενο παρά φυσικό.

Ο νομπελίστας φιλόσοφος Ράσελ διαβάζει το απόσπασμα ως μι ακόμη επιβεβαίωση για την σημασία της δικαιοσύνης στην Αρχαία Ελληνική κοινωνία. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, ο Αναξίμανδρος εφαρμόζει την λειτουργία της δικαιοσύνης, της ισομέρειας, της συμμετρίας στην διαδικασία επαναφοράς της ισορροπίας μεταξύ των όντων που ανταγωνίζονται αέναα. Ο Paul Selingman υποστηρίζει ότι με το απόσπασμα αυτό σκιαγραφείται ο αφανισμός του όντος ως μια επανένωση με την θεία ουσία από την οποία εκπορεύτηκε. Άρα ενώ η πεπερασμένη ύπαρξη φοβάται το τέλος της, με την αναξιμάνδρεια θεωρεία το τέλος μοιάζει με μια απολύτρωση, με μια απελευθέρωση που κάθε άνθρωπος, εγκλωβισμένος στο εδώ και τώρα, οφείλει να αναζητά.

Σύμφωνα με τον υλιστή Γιάννη Κορδάτο το απόσπασμα περιγράφει μια μηχανιστική διαδικασία όπου από την αρχική άφθαρτη ύλη του απείρου χάρις την πάλη των αντιθετικών στοιχείων προκύπτουν τα

bertrand russell

όντα, τα οποία όμως επειδή ταξινομούν την αρχική άφθαρτη ύλη ποιοτικά την αδικούν, αδικία που επανορθώνουν με την φθορά και τον θάνατο τους και την συνεπακόλουθη επιστροφή στην αρχετυπική ύλη.

Σύμφωνα με τον Πάνο Παναγιώτου, το νόημα του αποσπάσματος είναι ότι υπάρχει μια μάχη μεταξύ αντίπαλων πραγμάτων όντων, η οποία μοιραία καταλήγει σε νίκη ενός από αυτά. Αυτή η νίκη όμως του ενός όντος επί του άλλου είναι μια αδικία που η φύση ως δικαστής επανορθώνει ώστε να επέλθει εκ νέου η ποθητή ισορροπία.

Σύμφωνα πάλι με τον κ. Δημήτριο Μακρυγιάννη, το χωρίο υπαινίσσεται μια θεωρία μετεμψύχωσης, κατά την οποία όταν το ον ζήσει και πεθάνει χωρίς να δώσει αποζημίωση ("δίκη"), χωρίς να ξεπληρώσει δηλαδή την οφειλή του, τότε οφείλει να επανέλθει στον υλικό κόσμο κατά την τάξη του χρόνου για να υποστεί τις συνέπειες της δικίας του.

Επίλογος

Χάρις τις τέσσερις αυτές γραμμές, ο Αναξίμανδρος καταχωρείται στην παγκόσμια φιλοσοφία ως ο πρώτος άνθρωπος που κατάφερε να καταγράψει και να εξηγήσει σε ένα ενιαίο σύστημα όλες τις εμπειρίες της ανθρώπινης νόησης. Είναι φανερό πως μια απόλυτη ερμηνεία της θεωρίας του Αναξίμανδρου είναι αδύνατη, λόγω έλλειψης στοιχείων, αλλά και αποσπασμάτων από το υπόλοιπο βιβλίο του. Ακόμη και η χρησιμοποίηση στοιχείων από τον Αριστοτέλη και τους δοξογράφους ίσως δίνουν ένα προσανατολισμό και να αποτελούν ελκυστικές εκκινήσεις, αλλά αποτελούν πάντοτε μια ερμηνεία τρίτων που υπόκειται σε σοβαρούς περιορισμούς, πόσο μάλλον όταν και αυτοί είχαν φιλοσοφικές απόψεις που επηρέαζε την κρίση τους και τις απόψεις τους.

Αν και όταν ξεκίνησα να γράφω το άρθρο είχα άλλη πρόθεση, τελικά πιστεύω ότι δεν έχει αξία να φανερώσω την προσωπική μου άποψη, ειδικά από την στιγμή που ταυτίζεται με κάποια από αυτές που προσπάθησα να περιγράψω (άλλωστε, πιστεύω ότι φαντάζεστε προς τα που προσανατολίζομαι). Πιστεύω πως γίνεται κατανοητό πως το προσωπικό ιδεολογικό φορτίο κάθε ερμηνευτή διαμορφώνει τελικά τις απόψεις και τις θέσεις του, οπότε στην αλυσίδα αυτή ερμηνειών δεν χρειάζεται να προσθέσουμε τον δικό μας κρίκο. Να ολοκληρώσω παρατηρώντας πόσο  σημαντική τελικά είναι η επιβίωση ενός και μόνο αποσπάσματος από έναν αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο για την παγκόσμια διανόηση, αλλά και πόσο διαφορετική ίσως ήταν η παγκόσμια Ιστορία της φιλοσοφίας αν είχαμε πληρέστερη εικόνα της Αρχαίας Ελληνικής διανόησης.

Πηγή:http://www.istorikathemata.com

ΘΑΛΗΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ

Πρόκειται για έναν από τους αρχαιότερους επιστήμονες που κατάφεραν να διατηρήσουν την φήμη τους στην σύγχρονη επιστημονική κοινότητα. Μπορεί τα ονόματα άλλων αρχαίων μαθηματικών όπως ο Πυθαγόρας ή ο Αρχιμήδης, να ακούγονται πιο... οικεία στα αυτιά των περισσότερων, όμως δεν χρειάζεται πολύ προσπάθεια για να αντιληφθεί κανείς πως ο Θαλής ήταν ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες όλων των εποχών.
Ο «σοφός» επιστήμονας που αποτέλεσε πρότυπο για τους αρχαίους Ελληνες μαθηματικούς και φιλοσόφους
Σε αρκετές περιπτώσεις, δεν χρειάζεται να εξετάσουμε αναλυτικά το έργο κάποιου επιστήμονα για να καταλάβουμε το «μέγεθος» του. Αρκεί να δούμε κατά πόσο η ζωή και το έργο του έχουν επηρεάσει τους μεταγενέστερους... συναδέρφους του. Οι αναφορές στο όνομα του Μιλήσιου μαθηματικού αρχίζουν ήδη από την αρχαία Ελλάδα. Ο Αριστοτέλης, ο Πλάτωνας αλλά και αρκετοί ακόμα φιλόσοφοι του θεωρούν το Θαλή τον πρώτο φιλόσοφο της ιστορίας. Αλλωστε το όνομα του βρίσκεται ανάμεσα σε αυτά των «7 σοφών της αρχαιότητας».
Το έργο του Θαλή δεν περιορίστηκε καθαρά στον μαθηματικό κλάδο. Οπως οι περισσότεροι επιστήμονες της εποχής, έτσι και αυτός ασχολήθηκε με πολλά ζητήματα, που είχαν κύριο άξονα την κοσμολογία. Με τεράστιες και πρωτοποριακές για την εποχή γνώσεις γύρω από κάθε φυσική επιστήμη, ο Θαλής αποτέλεσε πρότυπο για τους επιστήμονες των επόμενων γενιών. Ο Πυθαγόρας, για παράδειγμα, θα μπορούσε να θεωρηθεί συνεχιστής των γεωμετρικών ιδεών του Μιλήσιου, χωρίς αυτό βέβαια να «μειώνει» τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις του.
Ο Θαλής στην σύγχρονη εποχή – Ενας μαθηματικός με... αθάνατη υστεροφημία
Ακόμα και στην σύγχρονη εποχή, ο Θαλής διατηρεί το... μαθηματικό του «κύρος». Ενας από τους σημαντικότερους μαθηματικούς των τελευταίων αιώνων, ο Μπέρναρντ Ράσελ, είχε δηλώσει πως: «Η δυτική φιλοσοφία αρχίζει με τον Θαλή». Φυσικά η δήλωση αυτή μπορεί να δικαιολογηθεί, αφού ο Θαλής ήταν από τους πρώτους επιστήμονες που ασχολήθηκαν σε μεγάλο βαθμό με την έννοια της «λογικής», η οποία αποτέλεσε βασικό αντικείμενο μελέτης του Ράσελ.
Σήμερα το όνομα του σπουδαίου μαθηματικού χρησιμοποιείται πολύ συχνά στους επιστημονικούς κύκλους. Εχουν δημιουργηθεί εκπαιδευτικές ομάδες όπως η «Θαλής και φίλοι», ενώ παράλληλα ο σημαντικότερος ελληνικός διαγωνισμός μαθηματικών έχει το όνομα «Θαλής». Υπάρχει ακόμα και πολυεθνική εταιρία ηλεκτρικών συστημάτων που ονομάζεται «Thales» προς τιμήν του αρχαίου Ελληνα μαθηματικού. Πως γίνεται όμως ένας άνθρωπος να διατηρεί τόσο «ζωντανή» την υστεροφημία του, χωρίς να έχει διάσημο επιστημονικό έργο;
Η ζωή, τα ταξίδια και το επιστημονικό έργο του Μιλήσιου – Πως κατάφερε να μετρήσει την πυραμίδα της Γκίζας με μια μικρή ράβδο
Γεννημένος στην Μίλητο, στο δεύτερο μισό του 7ου αιώνα π.Χ., ο Θαλής ξεκίνησε από πολύ μικρός να ασχολείται με την μελέτη των φυσικών φαινομένων. Για να μπορέσει να ενισχύσει τις γνώσεις του, ο διάσημος μαθηματικός πραγματοποίησε πολλά και μεγάλα ταξίδια, ειδικά για τα δεδομένα της εποχής. Ανάμεσα σε όλα, επισκέφτηκε την Αίγυπτο και την Μεσοποταμία, φροντίζοντας να συλλέξει πολύ χρήσιμες γνώσεις γύρω από την γεωμετρία και την αστρονομία.
Κατά την διάρκεια του μεγάλου του ταξιδιού, ο Θαλής φρόντισε να μεταδώσει και κάποιες από τις γνώσεις του στους γειτονικούς λαούς. Μάλιστα όταν βρισκόταν στην Αίγυπτο, μπροστά στο εντυπωσιακό θέαμα των επιβλητικών πυραμίδων, φρόντισε να πραγματοποιήσει την πιο... γνωστή του μέτρηση. Κανείς δεν γνώριζε το πραγματικό ύψος της μεγάλης πυραμίδας της Γκίζας, μέχρι που ο Θαλής έκανε μια πολύ απλή αλλά και έξυπνη σκέψη. Τοποθετώντας μια ράβδο δίπλα στο τερατώδες κτίσμα, περίμενε την στιγμή της μέρας όπου η σκιά θα έφτανε στο ίδιο μήκος με ξύλο. Την ίδια στιγμή, το ύψος της πυραμίδας μπορούσε να μετρηθεί μέσω της σκιάς της. Ενα αιώνιο πρόβλημα, άλυτο ακόμα και για τους χτίστες της πυραμίδας, είχε λυθεί με έναν τόσο απλό τρόπο.
Γυρίζοντας στην Μίλητο, ο Θαλής δημιούργησε την Ιωνική Σχολή της φυσικής φιλοσοφίας. Οι μοναδικές γνώσεις του σπουδαίου μαθηματικού κατάφεραν με αυτόν τον τρόπο να μεταδοθούν στις επόμενες γενιές επιστημόνων. Σημαντικές φιλοσοφικές ιδέες, μοναδικές γεωμετρικές αποδείξεις αλλά και θεωρήματα γύρω από κάθε φυσική επιστήμη, ήταν γεννήματα του σημαντικού επιστήμονα από την Ιωνία.
Ειδικά στον τομέα της Γεωμετρίας, ο Θαλής ήταν μια πραγματική ιδιοφυΐα. Χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά μια περίεργη μορφή «απαγωγής», έφτασε σε πολύ σημαντικά συμπεράσματα. Δημοφιλέστερο όλων είναι το γνωστό και ως «Θεώρημα του Θαλή», το οποίο αποδεικνύει πως όταν δύο παράλληλες ευθείες τέμνονται από δύο άλλες ευθείες τότε τα τμήματα μεταξύ των παραλλήλων που ορίζονται στην μια τέμνουσα, είναι ανάλογα.
Ενας επιστήμονας-προάγγελος της επιστημονικής ακμής – Οσα χάρισε ο Θαλής στους μεταγενέστερους μαθηματικούς
Μπορεί να μην δημιούργησε ξακουστά θεωρήματα, όπως ο Πυθαγόρας ή ο Αρχιμήδης, μπορεί το έργο του να μην θεωρείται αντάξιο των σπουδαιότερων μαθηματικών της ιστορίας, όμως είναι σίγουρο πως ο Θαλής δικαίως θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες. Αυτό διότι ο Μιλήσιος μαθηματικός ήταν αυτός που ουσιαστικά έδωσε το έναυσμα ώστε οι μαθηματικοί να αρχίσουν να σκέφτονται με... πιο επιστημονικό τρόπο.
Εφαρμόζοντας πρώτος την «αρχή της απαγωγής», έδωσε στα χέρια των μεταγενέστερων επιστημόνων ένα πανίσχυρο εργαλείο. Παράλληλα, μπορεί να μην άφησε σαν κληρονομιά κάποιο βαρυσήμαντο θεώρημα, όμως μέσω των αποδείξεων του αλλά και την Ιωνικής Σχολής ενίσχυσε τις γνώσεις των μαθηματικών της εποχής. Ηταν ο άνθρωπος που αφιέρωσε την ζωή του στην επιστήμη, ρίσκαρε ταξιδεύοντας μίλια μακριά και εν τέλει κατάφερε να συνδυάσει τις γνώσεις πολλών λαών, ώστε να δημιουργηθεί μια θαυματουργή γενιά αρχαίων μαθηματικών και επιστημόνων.
Ο Θαλής ο Μιλήσιος υπήρξε ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα με βάση φυσικές διαδικασίες. Χαρακτηριστική ήταν η προσπάθεια του να εξηγήσει το φαινόμενο των σεισμών. Σύμφωνα με τον Θαλή η Γη επιπλέει στο νερό και οι σεισμοί προκαλούνται όταν η Γη κλυδωνίζεται από κύματα του νερού.
Στην κοσμολογία του φιλόσοφου σημαντικό ρόλο παίζει το νερό (ύδωρ). Του αποδίδονται δύο κοσμολογικές απόψεις:

• Η Γη έχει τη μορφή ενός κυκλικού δίσκου που στηρίζεται στο νερό
• Το νερό είναι η αρχή των πάντων
• Η διάμετρος κύκλου διχοτομεί τον κύκλο.
• Οι κατά κορυφή γωνίες είναι ίσες.
• Οι παρά τη βάση ισοσκελούς τριγώνου γωνίες είναι ίσες.
• Αν δυο τρίγωνα έχουν μια πλευρά ίση και τις προσκείμενες σε αυτή γωνίες ίσες, είναι και μεταξύ τους ίσα.
• Η εγγεγραμμένη σε ημιπεριφέρεια γωνία είναι ορθή.
• Στον Θαλή, όπως και στους υπόλοιπους σοφούς, αποδίδονταν διάσημα γνωμικά της αρχαιότητας. Ορισμένα από τα γνωμικά που αποδίδονται στον Θαλή είναι:
  
• «Γνώθι σ' αυτόν»,
• «Μέτρω χρω»,
• «πρεσβύτατον των όντων θεός αγέννητον γαρ»,
• «κάλλιστον κόσμος ποίημα γαρ θεού»,
• «μέγιστον τόπος άπαντα γαρ χωρεί»,
• «τάχιστον νους δια παντός γαρ τρέχει»,
• «σοφώτατον χρόνος ανευρίσκει γαρ πάντα»..

Πηγή: Θαλής ο Μιλήσιος: Ο μαθηματικός με την αθάνατη υστεροφημία – Ενας προάγγελος της αρχαίας επιστημονικής «επανάστασης» | iefimerida.gr http: