''ΓΙΑΤΙ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΔΑΣΚΟΥΜΕ ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ'' Ι.Θ. ΚΑΚΡΙΔΗΣ

Αγαπητοί συνέλληνες καλημέρα, αφορμή για να σας στείλω το πιο κάτω μέϊλ στάθηκε το γεγονός του προχθεσινού μαθήματος για τις πανελλήνιες εξετάσεις που ήταν, Αρχαία Ελληνικά. θα σας παρουσιάσω αμέσως μετά ένα απόσπασμα από το βιβλίο του κ.Γιάννη Μόρτζου με τίτλο ''21 χρόνια με τον ΚΑΡΟΛΟ ΚΟΥΝ'' σελίδα 24
 ''Μέχρι τότε, εγώ τουλάχιστον, δεν είχα ποτέ νιώσει την επιρροή που μπορεί να έχει ο δάσκαλος στο μαθητή του. Στα σχολικά μου χρόνια όλοι σχεδόν οι καθηγητές μου ήταν ανίκανοι να παίξουν τον πραγματικό, τον ουσιαστικό ρόλο του καθηγητή-παιδαγωγού. Βγήκα τραυματισμένος από την ανικανότητα των καθηγητών μου, που ήταν στην πλειοψηφία τους αντι-παιδαγωγοί, μικρόψυχοι, ψυχροί δημόσιοι υπάλληλοι, χωρίς καλλιέργεια και όραμα, μίζεροι και κακομοίρηδες και δεν είχαν καμία ψυχική επαφή με εμας τους νέους, που περνούσαμε τότε τα δύσκολα χρόνια της μεταεμφυλιακής Ελλάδας. Μίσησα το σχολείο, αλλά πάνω απ' όλα  τα αρχαία ελληνικά, που μας τα ''δίδαξαν'' με τον πιο αντιπαιδαγωγικό τρόπο. Έπρεπε να βρω τον ΚΟΥΝ για να μου βγάλει από μέσα μου αυτή την αντιπάθεια και να την μετατρέψει σε απεριόριστο θαυμασμό προς όλα τα αρχαία κείμενα και από δεινός διώκτης τους να γίνω ο πιο ένθερμος αποστολός τους. Μήπως κ.κ. Καθηγητές τα παιδιά νιώθουν και σήμερα έτσι; για σκεφτείτε το!!!!! Η Κορνηλία τι λέει; Η Μαριάννα του Στρίκου τι λέει; τ' άλλα παιδιά τι λένε; Η Διώνη τι λέει; Η Άλκηστη τι λέει; και κυρίως τι λέει η κοινότητα των εκπαιδευτικών; τι έχει να πει ο μεγαλομαθηματικός των Φαρσάλων και η φιλόλογος συζυγός του; Αξίζει τον κόπο πάντως ν'αφιερώσετε λίγο χρόνο για να διαβάσετε το πιο κάτω κείμενο. Καλή επιτυχία σήμερα στην Κορνηλία, στην Μαριάννα, στην Όλγα, στην Έλενα, και στα υπόλοιπα παιδιά που γράφουν σήμερα, και να μη ξεχνούν πως θα πάρουν ο,τι τους αξίζει. Καλή ανάγνωση με σεβασμό και Επικούρεια διάθεση ο Επικούρειος Πέπος. Υ.Γ. Στο filomatheia.blogspot.gr υπάρχει φωτορεπορτάζ από το συγκλονιστικό ταξίδι των μελών της ΟΚΡΑ στο διάστημα!!!!!!!!!!!! Κάποια κ. Ρεπούση, τρέχα γύρευε!!!!!! είπε: τ'αρχαία είναι νεκρή γλώσσα!!!!! μήπως εννοούσε τον εαυτό της;;;;;;;;;;;;; τρέχα γύρευε........ ο καθ' ένας λέει ο,τι θέλει εφόσον δεν υπάρχει φόρος βλακείας.

΄΄Για πολλούς μη-Έλληνες γλωσσολόγους και ανθρώπους του πνεύματος, είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η Ελληνική γλώσσα (ιδιαιτέρως τα Αρχαία Ελληνικά) είναι η ανώτερη μορφή γλώσσας που έχει επινοήσει ποτέ το ανθρώπινο πνεύμα. Οι απόψεις αυτές δεν είναι αυθαίρετες, αλλά βασίζονται σε κριτήρια αντικειμενικά σχετικά με την αξιολόγηση μιας γλώσσας. Παρακάτω θα περιγράψουμε μία σειρά από ιδιότητες τις Ελληνικής γλώσσας και θα αντιπαραβάλουμε κάποιες ξένες γλώσσες (συνήθως την Αγγλική, καθώς αυτή είναι η πιό διαδεδομένη) πρός σύγκριση.

ΠΛΟΥΤΟΣ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ

Είναι γνωστή η έκφραση που χρησιμοποιούν οι Άγγλοαμερικάνοι όταν ψάχνουν να βρούν την κατάλληλη λέξη για κάποια έννοια «Οι Έλληνες θα έχουν μια λέξη για αυτό». Φράση την οποίαν πρώτος είχε γράψει ο καθηγητής Όλιβερ Τάπλιν στο βιβλίο του «Ελληνικό πυρ».''Απόσπασμα από ανάρτηση στο ''Αντίβαρο''.

Ι.Θ. Κακριδής: «Γιατί διδάσκουμε Αρχαία Ελληνικά στα παιδιά» Από Ερανιστής

«Γιατί διδάσκουμε Αρχαία Ελληνικά στα παιδιά»

Ανέκδοτη ομιλία του Ι.Θ. Κακριδή για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών*

Κείμενο: Ι.Θ. Κακριδής

Αληθινά λυπούμαι που τον καιρό αυτό είμαι αναγκασμένος να βρίσκομαι μακριά από την Ελλάδα, κι έτσι στερήθηκα τη χαρά να πάρω μέρος στο Συνέδριο αυτό, που σκοπό έχει να μελετήσει τις βασικές αρχές των νέων θεσμών που αποφάσισε το Υπουργείο Παιδείας στην προσπάθειά του ν" ανυψώσει μέσα στ" άλλα και τη Μέση Εκπαίδευση. Τίποτε δεν μπορεί ν" αντικαταστήσει την παρουσία του ανθρώπου. Αν, παρ" όλους τους δισταγμούς, αποφάσισα στο τέλος να καταγράψω μερικές μου σκέψεις και να παρακαλέσω να διαβαστούν μπροστά στην ολομέλεια του Συνεδρίου, αυτό έγινε γιατί δεν ήθελα ν" απουσιάζω ολωσδιόλου από μια τόσο μεγάλη συγκέντρωση συναδέλφων-για ένα θέμα μάλιστα τόσο σημαντικό για τη μελλοντική προκοπή του τόπου μας.

Η αποθέωση του Ομήρου. Στα πόδια του η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Jean Auguste Dominique Ingres, 1827

Επαναστατικό είναι το νέο εκπαιδευτικό σύστημα από πολλές πλευρές. Η πιο επαναστατική από όλες τις καινοτομίες του είναι ίσως η απόφαση, στο τριτάξιο Γυμνάσιο οι αρχαίοι Έλληνες κλασικοί να διδάσκονται από μετάφραση, και μόνο στην τελευταία τάξη να δίνεται μια γενική εισαγωγή στους νόμους του αρχαίου αττικού λόγου. Ο νεωτερισμός αυτός δημιουργεί ένα πλήθος προβλήματα στην πραχτική του εφαρμογή, προκαλεί όμως και καθαρά θεωρητικές απορίες. Το μεγάλο πρόβλημα, που είναι φυσικό να βασανίζει τον καιρό αυτό το φιλόλογο του Γυμνασίου, είναι αν το νέο σύστημα θα μπορέσει ν" ανταποκριθεί στο βασικό σκοπό της διδασκαλίας των αρχαίων Ελληνικών, τη στιγμή που ο αρχαίος λόγος θα πάψει ν" ακούγεται αυτούσιος στο Γυμνάσιο.

Γιατί αλήθεια διδάσκουμε τα αρχαία ελληνικά στα παιδιά που θέλουμε να μορφώσουμε, σε τόσο πολλές ώρες μάλιστα;

Τρεις είναι οι κύριοι λόγοι που μας υποχρεώνουν να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να επικοινωνήσουν όσο γίνεται περισσότερο με τον αρχαίο κόσμο.

Πρώτα απ" όλα, γιατί είμαστε κι εμείς Έλληνες. Από τον καιρό του Ομήρου ως σήμερα έχουν περάσει κάπου δυο χιλιάδες εφτακόσια χρόνια. Στους αιώνες που κύλησαν οι Έλληνες βρεθήκαμε συχνά στο απόγειο της δόξας, άλλοτε πάλι στα χείλια μιας καταστροφής ανεπανόρθωτης-νικήσαμε και νικηθήκαμε αμέτρητες φορές· δοκιμάσαμε επιδρομές και σκλαβιές· αλλάξαμε θρησκεία· στους τελευταίους αιώνες η τεχνική επιστήμη μετασχημάτισε βασικά τη μορφή της ζωής μας· και όμως κρατηθήκαμε Έλληνες, με την ίδια γλώσσα-φυσικά εξελιγμένη-, με τα ίδια ιδανικά, τον ίδιο σε πολλά χαραχτήρα και με ένα πλήθος στοιχεία του πολιτισμού κληρονομημένα από τα προχριστιανικά χρόνια. Στον πνευματικό τομέα κανένας λαός δεν μπορεί να προκόψει, αν αγνοεί την ιστορία του, γιατί άγνοια της ιστορίας θα πει άγνοια του ίδιου του ίδιου του εαυτού του. Είμαι Έλληνας, συνειδητός Έλληνας, αυτό θα πει, έχω αφομοιώσει μέσα μου την πνευματική ιστορία των Ελλήνων από τα μυκηναϊκά χρόνια ως σήμερα.

Ο δεύτερος λόγος που μας επιβάλλει να γνωρίσουμε την αρχαία πνευματική Ελλάδα είναι ότι είμαστε κι εμείς Ευρωπαίοι. Ολόκληρος ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίζεται στον αρχαίο Ελληνικό, με συνδετικό κρίκο τον ρωμαϊκό. Με τους άλλους Ευρωπαίους μας δένει βέβαια και ο Χριστιανισμός, όσο και να μας χωρίζουν ορισμένα δόγματα. Μα και ο Χριστιανισμός έπρεπε να δουλευτεί πρώτα με την Ελληνική σκέψη, για να μπορέσει ν" απλώσει έπειτα στον ευρωπαϊκό χώρο. Η ρίζα του πολιτισμού των Ευρωπαίων όλων είναι ο αρχαίος ελληνικός στοχασμός και η τέχνη, γι" αυτό δεν μπορεί να τα αγνοεί κανείς, αν θέλει να αισθάνεται πως πνευματικά ανήκει στην Ευρώπη.

Thucydides; cast of a renowned bust at Holkham Hall (Pushkin Museum)

Μα ο κυριότερος λόγος που δεν επιτρέπεται οι νέοι μας ν" αγνοούν την αρχαίαν Ελλάδα είναι άλλος: στην Ελλάδα για πρώτη φορά στα χρονικά του κόσμου ανακαλύφτηκε ο άνθρωπος ως αξία αυτόνομη, ο άνθρωπος που θέλει να κρατιέται ελεύθερος από κάθε λογής σκλαβιά, και υλική και πνευματική. Μέσα στους λαούς που περιβάλλουν τον ελληνικό χώρο στα παλιά εκείνα χρόνια υπάρχουν πολλοί με μεγάλο πολιτισμό, πάνω απ" όλους οι Αιγύπτιοι και οι Πέρσες. Οι λαοί όμως αυτοί ούτε γνωρίζουν ούτε θέλουν τον ελεύθερο άνθρωπο. Το απολυταρχικό τους σύστημα επιβάλλει στα άτομα να σκύβουν αδιαμαρτύρητα το κεφάλι μπροστά στο βασιλέα και στους θρησκευτικούς αρχηγούς. Η ελεύθερη πράξη και η ελεύθερη σκέψη είναι άγνωστα στον εξωελληνικό κόσμο. Και οι Έλληνες; Πρώτοι αυτοί, σπρωγμένοι από μια δύναμη που βγαίνει από μέσα τους και μόνο, την δεσποτεία θα την μεταλλάξουν σε δημοκρατία, και από την άβουλη, ανεύθυνη μάζα του λαού θα πλάσουν μια κοινωνία από πολίτες ελεύθερους, που καθένας τους να νιώθει τον εαυτό του υπεύθυνο και για τη δική του και για των άλλων την προκοπή. Ο στοχασμός είναι κ" αυτός ελεύθερος για τα πιο τολμηρά πετάματα του νου και της φαντασίας. Ο Έλληνας είναι ο πρώτος, που ενώ ξέρει πως δεν μπορεί ατιμώρητα να ξεπεράσει τα σύνορα του ανθρώπου και να γίνει θεός, όμως κατέχεται από μια βαθιά αισιοδοξία για τις ανθρώπινες ικανότητες και είναι γεμάτος αγάπη για τον άνθρωπο, που τον πιστεύει ικανό να περάσει τις ατέλειές του και να γίνει αυτό που πρέπει να είναι ο τέλειος άνθρωπος.

Αυτή η πίστη στον τέλειον άνθρωπο, συνδυασμένη με το βαθύ καλλιτεχνικό αίσθημα που χαρακτηρίζει την ελληνική φυλή, δίνει στον αρχαίον Έλληνα τον πόθο και την ικανότητα να πλάσει πλήθος ιδανικές μορφές σε ό,τι καταπιάνεται με το νου, με τη φαντασία και με το χέρι: στις απέριττες μορφές που σχεδιάζουν οι τεχνίτες στα αγγεία της καθημερινής χρήσης, στη μεγάλη ζωγραφική, στην πλαστική του χαλκού και του μαρμάρου, πάνω απ" όλα στο λόγο τους, και τον πεζό και τον ποιητικό.

Αυτόν τον κόσμο θέλουμε να δώσουμε στα παιδιά μας, για να μορφωθούν· για να καλλιεργήσουν τη σκέψη τους αναλύοντας τη σκέψη των παλιών Ελλήνων· για να καλλιεργήσουν το καλλιτεχνικό τους αίσθημα μελετώντας ό,τι ωραίο έπλασε το χέρι και η φαντασία των προγόνων τους· για να μπορέσουν κι αυτοί να νιώσουν τον εαυτό τους αισιόδοξο, ελεύθερο και υπεύθυνο για τη μοίρα του ανθρώπου πάνω στη γη· προπαντός για να φουντώσει μέσα τους ο πόθος για τον τέλειον άνθρωπο.

Ας γυρίσουμε τώρα στο πρόβλημα που μας απασχολεί: από τη μια έχουμε το παλιό σύστημα, που επιβάλλει τη γνωριμία των αρχαίων κλασικών από τα πρωτότυπα κείμενα· το νέο σύστημα από την άλλη, που θέλει ν" αντικαταστήσει τα πρωτότυπα με τις μεταφράσεις στο νέο Γυμνάσιο, που αντιστοιχεί με τις τρεις πρώτες τάξεις του παλιού. Ποιο από τα δυο εξυπηρετεί πιο πρόσφορα τους σκοπούς του Ανθρωπιστικού σχολείου;

Ποια ήταν τα αποτελέσματα του παλαιού συστήματος; Ας το ομολογήσουμε εμείς πρώτοι, οι φιλόλογοι, που τόσα χρόνια παλεύουμε στο Γυμνάσιο τον σισύφειο αγώνα να φέρουμε τον αρχαίο κόσμο κοντά στα παιδιά μας: Τα αποτελέσματα είναι μηδαμινά, μπροστά μάλιστα στον κόπο που καταβάλλουν και οι καθηγητές και οι μαθητές. Ας βάλουμε το χέρι στην καρδιά κι ας αναρωτηθούμε, σε πόσα παιδιά, απ" αυτά που δεν ήταν να σπουδάσουν φιλολογία στο Πανεπιστήμιο, κατορθώσαμε να μεταδώσουμε τόσην οικείωση με την αρχαία γλώσσα και τόσον ενθουσιασμό για το κάλλος και την πυκνή ουσία του αρχαίου λόγου, ώστε φεύγοντας από το Γυμνάσιο, για να σπουδάσουν μιαν άλλην επιστήμη, θα θελήσουν κάποτε να καταφύγουν στο αρχαίο κείμενο, για να πλουτίσουν τον εσωτερικό τους κόσμο. Ξέρουν οι σύνεδροι φιλόλογοι, ας είναι και δέκα παιδιά καθένας τους, από τις χιλιάδες που πέρασαν από τα χέρια τους; Φοβούμαι πως και ο αριθμός αυτός είναι υπερβολικός. Με ποιο δικαίωμα τότε απασχολούμε αμέτρητες ώρες όλα τα παιδιά της Ελλάδας στο Γυμνάσιο, για να ωφεληθούν ελάχιστοι;

Ο Επίκουρος (341 π.Χ. - 270 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος. Ίδρυσε δική του φιλοσοφική σχολή, εν ονόματι Κήπος του Επίκουρου, η οποία θεωρείται από τις πιο γνωστές σχολές της ελληνικής φιλοσοφίας.

Θα μου προβληθεί ίσως μια αντίρρηση στους συλλογισμούς αυτούς: για τις ατελέστατες γνώσεις της αρχαίας ελληνικής παράδοσης που αποκομίζουν τα παιδιά μας από το Γυμνάσιο μπορεί να μη φταίει και τόσο το σύστημα, όπως δεν φταίει για την γενικά ελαττωματική κατάρτιση των μαθητών. Πλήθος άλλοι παράγοντες συντελούν στη θλιβερή αυτή κατάσταση: η πληθώρα των μαθητών μέσα σε μια τάξη· η έλλειψη από μεγάλες αίθουσες διδασκαλίας· η συστέγαση δυο Γυμνασίων σ" ένα χτίριο· η επιβάρυνση των καθηγητών με πολλές ώρες διδασκαλίας και πολλά διορθώματα· η απουσία συστηματικών μεταπανεπιστημιακών επιμορφωτικών σπουδών, έτσι που να μπορούν οι λειτουργοί της Μέσης να συμπληρώνουν τις γνώσεις τους και να κατατοπίζονται στα νέα πορίσματα της επιστήμης τους· η απουσία ερμηνευτικών εκδόσεων και βοηθητικών βιβλίων για τον καθηγητή· τα εξωσχολικά ενδιαφέροντα των παιδιών· ο κινηματογράφος και το ραδιόφωνο, και πολλά έχουν δυσκολέψει αφάνταστα το έργο των εκπαιδευτικών στο σχολείο και γι" αυτό τους είναι αδύνατο ν" αποδώσουν ό,τι μπορούν και θέλουν. Αν τα εμπόδια αυτά βγουν από τη μέση, γιατί να μη κρατηθούμε στο παλιό, καθιερωμένο σύστημα της διδασκαλίας των αρχαίων κλασικών από το πρωτότυπο; Αν πάλι δεν βγουν από τη μέση τι έχουμε να περιμένουμε και με το νέο σύστημα; Το κάτω κάτω εμείς πάλι θα διδάσκουμε με τις μεγάλες ή μέτριες ικανότητές μας.

Η αντίρρηση αυτή είναι σωστή, ως ένα βαθμό όμως μόνο. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως πολλοί είναι οι παράγοντες που έχουν συντελέσει στην παρακμή του Γυμνασίου-τόσο μάλιστα, ώστε ελάχιστοι απόφοιτοί του να φεύγουν με μια συγκροτημένη κάπως σκέψη, με τις απαιτούμενες για έναν μορφωμένο άνθρωπο γενικές γνώσεις και με την ικανότητα να διατυπώνουν τους στοχασμούς και τα αισθήματά τους με ειρμό και χωρίς ασυχώρετα ορθογραφικά και συνταχτικά λάθη. Ακόμα δεν υπάρχει αμφιβολία πως το Κράτος, τώρα που συνειδητοποίησε τη σημασία της παιδείας και θέλει να τη βγάλει από το τέλμα, όπου τόσα χρόνια λίμναζε, θα κοιτάζει με κάθε τρόπο να παραμερίσει και τους άλλους παράγοντες που αναστέλλουν την πρόοδο της παιδείας.

Οπωσδήποτε, για να μπορέσουμε να κρίνουμε δίκαια τα δύο συστήματα είναι ανάγκη να αντιπαραθέσουμε τους σκοπούς που επιδιώκουν και τα μέσα που χρησιμοποιούν, με την προϋπόθεση πως εφαρμόζονται σε σχολεία που από κάθε άλλη άποψη λειτουργούν ικανοποιητικά.

Τι χαρακτηρίζει ιδιαίτερα το σύστημα που ίσχυε ως σήμερα; Πρώτα πρώτα βέβαια η πεποίθηση πως οι ανθρωπιστικές σπουδές, για να οδηγήσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα, πρέπει να γίνονται με τη μελέτη των κλασικών από το πρωτότυπο. Δεύτερο χαρακτηριστικό του παλιού συστήματος είναι η επιθυμία να γνωρίσουν οι μαθητές όσο γίνεται περισσότερους κλασικούς. Το αποτέλεσμα είναι να στριμώχνονται μέσα στον ίδιο σχολικό χρόνο τέσσερες και πέντε συγγραφείς, διαφόρων μάλιστα εποχών και συχνά με μεγάλες διαφορές στη γλώσσα. Τι κοινό έχει π.χ. η γλώσσα του Δημοσθένη με του Ομήρου, που ερμηνεύονταν παράλληλα στην Δ" τάξη; Έπειτα, καθώς η ιστορία της ελληνικής γραμματείας δεν διδασκόταν πραγματικά ούτε υπάρχει γυμνασιακό εγχειρίδιο γραμματολογίας, το ανακάτωμα από συγγραφείς που ανήκουν στον 8ο, στον 5ο, και στον 4ο αιώνα είναι φυσικό να μεγαλώνει τη σύγχυση.

Ένα δεύτερο αποτέλεσμα του συστήματος αυτού είναι να ερμηνεύονται στα παιδιά πέντε-δέκα το πολύ σελίδες από κάθε κλασικό, και πριν καλά-καλά κατορθώσουν κάτι να καταλάβουν από τη γλώσσα, την τέχνη και τη σκέψη του ενός να έρχεται να τον εκτοπίσει ο άλλος με τις δικές του δυσκολίες. Και να σκέφτεται κανείς πως πριν από λίγα χρόνια σοφοί παιδαγωγοί είχαν αποφασίσει ν" αυξήσουν τον αριθμό των αρχαίων συγγραφέων που ερμηνεύονται στο Γυμνάσιο με την προσθήκη των επιστημόνων, του Αριστοτέλη, του Θεοφράστου κ.ά.

Απ" τα ίδια τα πράγματα, όσον ιδεώδεις και αν είναι οι άλλοι όροι του σχολείου, όσο ικανός ο καθηγητής, όσο έξυπνα και μελετηρά τα παιδιά του, είναι αδύνατο να καταχτηθούν κατά κάποιο τρόπο μέσα σ" ένα χρόνο ο Αρριανός, ο Ισοκράτης, ο Λυσίας και ο Ηρόδοτος, ή -σε άλλη τάξη- ο Πλάτωνας, ο Θουκυδίδης, ο Όμηρος και ο Ευριπίδης.

Πόσο ακατόρθωτα είναι τα πράγματα που γυρεύει το αναλυτικό πρόγραμμα του παλιού Γυμνασίου το καταλαβαίνει κανείς, άμα σκεφτεί πως για την ερμηνεία του Επιταφίου του Περικλή -ενός από τα πιο δύσκολα κείμενα- δίνει τρεις βδομάδες μόνο καιρό. Τι να πρωτοκάνει μέσα στο διάστημα αυτό ο καθηγητής; Το κύριο έργο του θα πρέπει αναγκαστικά να περιοριστεί στην προσπάθεια να παραμεριστούν κάπως οι γλωσσικές δυσκολίες-αν παραμεριστούν κ" αυτές. Καιρός για εμβάθυνση στο περιεχόμενο, στις πνευματικές, στις ηθικές και στις αισθητικές αξίες δεν βρίσκεται, ή κι αν βρεθεί, θα είναι ελάχιστος.

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο της Επιδαύρου

Μειονέχτημα του παλαιού συστήματος είναι και ότι με τους πολλούς συγγραφείς που ορίζει από το πρωτότυπο, αποκλείεται να δώσει σύνολα. Φυσικά, κανενός τύπου Γυμνάσιο δεν μπορεί να δώσει ολόκληρο το έργο ενός συγγραφέα, ακόμα λιγότερο ένα λογοτεχνικό είδος σε όλο του το πλάτος. Ο τύπος όμως του Γυμνασίου που ίσχυε ως σήμερα δεν πρόφταινε να δώσει ούτε καν μια μεγάλη ενότητα από ένα συγγραφέα, ούτε καν ένα γραμματειακό είδος στους κύριους εκπροσώπους του. Ακόμα και ο Επιτάφιος, που αποτελεί μια κλειστή θαυμαστή ενότητα, πόσο διαφορετικό χρώμα παίρνει για όποιον διαβάζει τη συνέχεια της ιστορίας του Θουκυδίδη, το ξέσπασμα του θανατικού στην Αθήνα, το θάνατο που Περικλή και τον χαρακτηρισμό του από τον ιστορικό!

Η απαίτηση να γνωρίσουν τα παιδιά μας στο Γυμνάσιο τους κλασικούς από το πρωτότυπο, συνδυασμένη με την επιθυμία να γνωρίσουν όσο γίνεται πιο πολλούς κλασικούς, ένα μόνο αποτέλεσμα μπορεί να έχει: να δίνει μόνο αποσπάσματα, ξεσκλίδια, χωρίς οργανική ενότητα, βιαστικά διαβασμένα, μισοκατανοημένα, αχώνευτα. Είναι λοιπόν ν" απορήσει κανείς αν τα παιδιά μας φεύγοντας από το Γυμνάσιο δεν θέλουν ούτε ν" ακούσουν για τους αρχαίους κλασικούς;

Πόσες μορφές μυθικές του αρχαίου ελληνικού κόσμου φωτίζουν το δρόμο των νέων μας, όταν έχουν αφήσει τα μαθητικά θρανία; Της Αντιγόνης, ναι, αν ο καθηγητής πρόφτασε να δώσει την ερμηνεία ολόκληρης της τραγωδίας, πράγμα αμφίβολο· το ίδιο και της Ιφιγένειας του Ευριπίδη. Ας πάρουμε όμως τον Όμηρο: στον παλιό τύπο του Γυμνασίου ερμηνεύονται μόνο η πρώτη και η έκτη ραψωδία της Οδύσσειας. Ας υποθέσουμε πως ο καθηγητής πρόφτασε να διδάξει και τις δυο ραψωδίες. Στην πρώτη ο μαθητής θα γνωρίσει τον Τηλέμαχο, μοναχά όμως σαν άπραγο ακόμα έφηβο· στην έκτη θα γνωρίσει τον Οδυσσέα, μοναχά όμως σαν ναυαγό· το πολύ να καταλάβει και την εξυπνάδα του κάπως, από το λόγο που απευθύνει στη Ναυσικά-τίποτε άλλο! Ούτε ο Οδυσσέας ούτε ο Τηλέμαχος δίνονται στα παιδιά μας σαν μορφές ολοκληρωμένες.

Στην πέμπτη τάξη του παλιού Γυμνασίου θα διδαχτεί η πρώτη και η έκτη ραψωδία της Ιλιάδας. Στην έκτη δεν γίνεται κανένας λόγος για τον Αχιλλέα. Μένει μόνο η πρώτη, για να γνωρίσει ο μαθητής τη μορφή του μεγάλου ήρωα. Θα τη γνωρίσει όμως μισερή και παραμορφωμένη: έναν Αχιλλέα που το πάθος της εκδίκησης για την αδικία που του έγινε τον σπρώχνει να διαβιβάσει με τη μητέρα του την παράκληση στο Δία να δώσει τη νίκη στους αντίμαχους των Ελλήνων. Δεν ξέρω αν στην τελευταία τάξη προφτάνουν οι συνάδελφοι να διδάξουν κάτι από τις τελευταίες ραψωδίες της Ιλιάδας. Και πάλι όμως, για να ολοκληρωθεί η μορφή του Αχιλλέα θα έπρεπε να διαβάσουν και τις Λιτές στην ένατη ραψωδία, ακόμα όλη την ενότητα που αρχίζει με την έξοδο του Πάτροκλου στον πόλεμο, στη δέκατη έκτη ραψωδία, ως το τέλος της Ιλιάδας, όταν ο Αχιλλέας, συμφιλιωμένος με το βασιλιά της Τροίας, θα του παραδώσει το νεκρό σώμα του Έκτορα, για να το θάψει. Τότε, τότε μόνο ο κατ" εξοχήν Έλληνας ήρωας θα μπορούσε να φωτίσει τις ψυχές των νέων με όλη του την παλικαριά και την μεγαλοφροσύνη.

Ένα ακόμη μειονέχτημα του παλιού συστήματος· ήθελε βέβαια να δώσει όσο πιο πολλούς κλασικούς μπορούσε. Μα οι ώρες της διδασκαλίας των αρχαίων Ελληνικών δεν ήταν και απεριόριστες. Έτσι τα παιδιά μας έφευγαν από το Γυμνάσιο χωρίς να έχουν γνωρίσει τον Ησίοδο, τον Αισχύλο, τον Μένανδρο, τον Πλούταρχο. Καθώς μάλιστα η ιστορία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας δεν διδασκόταν συστηματικά, ο απόφοιτος του Γυμνασίου, κι αν είχε ακούσει κάτι για τον Αισχύλο, μια φορά τους άλλους τους αγνοούσε και ως ονόματα.

Δεν εξαντλήσαμε όμως τα μειονεκτήματα του Γυμνασίου του παλιού τύπου: Οι έξι τάξεις αποτελούσαν στο Γυμνάσιο αυτό μιαν ενότητα· όπως και για τ" άλλα μαθήματα, το πρόγραμμά του για τα αρχαία Ελληνικά ολοκληρωνόταν μόνο όταν ο μαθητής τελείωνε και την τελευταία τάξη. Ποιος όμως συλλογιόταν τα παιδιά που από λόγους διάφορους αναγκαζόταν ν" αφήνουν το σχολειό, πριν ολοκληρώσουν τις γυμνασιακές σπουδές τους; Και δεν ήταν λίγα τα παιδιά αυτά. Από τις επίσημες στατιστικές μαθαίνουμε πως ύστερα από την τρίτη τάξη, μόλις τα πενήντα πέντε στα εκατό συνέχιζαν στην τέταρτη. Ας αφήσουμε τα άλλα μαθήματα κ" ας δούμε γι" αυτά τα μισά σχεδόν παιδιά της Ελλάδας τι αποκόμιζαν από τον αρχαίο κόσμο, όταν άφηναν μισοτελειωμένο το Γυμνάσιο, για να ριχτούν στον αγώνα της ζωής: μια ατελέστατη γνώση της αρχαίας γλώσσας και μερικά σπαράγματα κειμένου από 5-6 πεζογράφους. Για τα 45% από τα παιδιά μας δεν υπάρχει ούτε καν η μικρή ωφέλεια, που έχουν από τους κλασικούς όσοι τελειώνουν τις γυμνασιακές σπουδές τους. Σκοτώθηκαν κι αυτά και οι δάσκαλοί τους, για να μάθουν την αρχαία γλώσσα και για να γνωρίσουν όχι και πολύ σπουδαίους συγγραφείς, έξω από τον Ηρόδοτο: τον Λουκιανό, τον Ξενοφώντα, τον Λυσία, τον Ισοκράτη, ό,τι γνώρισαν και από αυτούς! Και έφυγαν από το σχολείο και αγνοώντας απόλυτα την Ιλιάδα, το Θουκυδίδη, τον Σοφοκλή, τον Ευριπίδη, τον Πλάτωνα!

Και το νέο σύστημα; Μια και θα λείψει τώρα η δυσκολία της γλώσσας, τα παιδιά μας θα μπορούν να χαρούν τους παλιούς κλασικούς - πιο σωστά θα έλεγα: να χαρούν ορισμένους κλασικούς σε μεγαλύτερο πλάτος και βάθος. Γιατί, κατά τη γνώμη μου, είναι ολέθριο το σύστημα στην ίδια τάξη να διδάσκονται παράλληλα πολλοί συγγραφείς, που ανήκουν σε διάφορες εποχές και σε διάφορα λογοτεχνικά είδη. Στην πρώτη τάξη του Γυμνασίου θα έλεγα να διδαχτούν μόνο Οδύσσεια και Ηρόδοτο, όλο το χρόνο, και τίποτε άλλο. Έτσι τα παιδιά θα προφτάσουν να γνωρίσουν από το έργο του Ομήρου τουλάχιστο 10 ραψωδίες· μα και τις υπόλοιπες θα τις διαβάσουν μόνα τους, γιατί θα έχουν αγαπήσει τον ποιητή: πρώτα πρώτα γιατί θα μιλάει στη γλώσσα τους· έπειτα γιατί ο καθηγητής θα έχει τώρα όλο τον καιρό και ιστορικά να τοποθετήσει τον Όμηρο και για τη θρησκεία του να μιλήσει, και για τη μυθολογία του, και για τα ήθη και έθιμα της εποχής του, προπαντός για τη μεγάλη του τέχνη-όλα τα προβλήματα που γοητεύουν τους νέους. Ενώ ως τώρα, τόσο λίγη ύλη που τους δίναμε, ούτε μπορούσαμε, μα ούτε και τον καιρό είχαμε να τους οδηγήσουμε σε τέτοιους προβληματισμούς. Τους βασανίζαμε με την ομηρική, γεμάτη ποικιλία, γραμματική και το λεξιλόγιο, χωρίς να τα μαθαίνουν κι αυτά!

Τώρα θα μπορέσουν να παρακολουθήσουν και όλη την πορεία της «παιδείας» του Τηλέμαχου, από τον πρωτόβγαλτο έφηβο της πρώτης ραψωδίας ως τη στιγμή του, άντρας πια, θα πολεμήσει στο πλευρό του πατέρα του. Και η μορφή του Οδυσσέα θα τους παρουσιαστεί σε όλο της το βάθος και το πλάτος: πώς ο ήρωας παλεύει-με την παληκαριά του και με την εξυπνάδα του-να γλιτώσει τους συντρόφους του από το χαμό· πώς αντιδρά με την πείρα του και την υπομονή του στις συφορές που του σωρεύουν οι θεοί και η μοίρα· πώς κερδίζει το σεβασμό και την αγάπη των Φαιάκων αγνώριστος ακόμα, αυτός που φτάνει στο νησί τους χωρίς να κρατάει τίποτε πάνω του, ούτε καν ένα κουρελιασμένο ρούχο, να κρύψει τη γύμνια του· πώς με την παλικαριά του και την εξυπνάδα του πάλι θα σκοτώσει τους μνηστήρες· πώς θα ξαναγυρίσει στη γυναίκα του ξεπερνώντας τόσες περιπέτειες και τόσους πειρασμούς.

Το ίδιο θα χορτάσουν τώρα Ηρόδοτο τα παιδιά μας· θα τον γνωρίσουν όχι μόνο από τα κεφάλαια που δίνουν περιγραφές μαχών, αλλά και από εκεί που φωτίζει πρόσωπα και πράγματα με τα ατέλειωτα χαριτωμένα ανέκδοτά του. Θα τον χαρούν και όταν περιγράφει μιας χώρας τους θεούς, τους ανθρώπους, τα ζώα, τα βουνά και τα ποτάμια. Θα μπορέσουν ακόμα ως ένα σημείο να παρακολουθήσουν με ποιο τρόπο ο Ηρόδοτος κατόρθωσε να οργανώσει όλη την πολυποίκιλη ιστορική και εθνογραφική ύλη που είχε μαζέψει στα ταξίδια του.

Σε μιαν άλλη τάξη του Γυμνασίου οι μαθηταί θα γνωρίσουν την τραγωδία, και τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή και τον Ευριπίδη, δυο τρία έργα από τον καθένα, άλλα με περισσότερην ενβάθυνση και άλλα με απλή ανάγνωση.

Παράλληλα-και αυτό το θεωρώ απαραίτητο-θα δοθεί στα χέρια των παιδιών μια αρκετά διεξοδική ιστορία της αρχαίας λογοτεχνίας, γραμμένη απλά και επαγωγά, με άφθονες μεταφράσεις όχι για να τη μάθουν απέξω, αλλά για να μπορέσουν ν" αποχτήσουν μια κάπως ολοκληρωμένη εικόνα της λογοτεχνικής δημιουργίας των αρχαίων Ελλήνων.

Έτσι το Ελληνόπουλο, φεύγοντας από το τριτάξιο Γυμνάσιο θα έχει ανθρωπιστική μόρφωση ασύγκριτα μεγαλύτερη από ό,τι σήμερα. Προπαντός θα έχει αγαπήσει τον αρχαίο κόσμο, και είναι βέβαιο πως θα έρχεται συχνότερα κοντά του από μεταφράσεις.

Μα η μετάφραση υστερεί πάντα μπροστά στο πρωτότυπο έργο. Ειδικά η αρχαία γλώσσα με την ποικιλία της, με την ευστροφία της, με την πλαστικότητά της, με τους πολλούς ονοματικούς προσδιορισμούς που διαθέτει (πτώσεις, μετοχές, απαρέμφατα) είναι αυτή καθ" εαυτή ένα αγαθό μορφωτικό. Έπειτα μορφή και περιεχόμενο στο μεγάλο έργο δεν χωρίζονται, μόνο αποτελούν μια χημική ένωση δυσκολοξεδιάλυτη· ο μεγάλος συγγραφέας εκφράζεται και με τη μορφή.

Την ορθότητα των ισχυρισμών την ξέρω και εγώ πολύ καλά, ίσως καλύτερα από πολλούς. Νομίζω όμως πως ανήκει στη σοφία της ζωής να ξέρεις τι μπορεί να πετύχεις και να πετυχαίνεις, όχι να κυνηγάς τα αδύνατα και να μην κατορθώνεις τίποτε.

Και κάτι άλλο όμως: η μετάφραση έχει πολύ διαβληθεί στον τόπο μας· από τη μια από τους ανθρώπους που πιστεύουν πως ό,τι ευγενικό και ωραίο ειπώθηκε στην αρχαία Ελληνική γλώσσα, όταν μεταφραστεί στη γλώσσα του λαού μας, αναγκαστικά ασχημίζει και εκχυδαΐζεται. Από την άλλη υποπτεύονται τη μετάφραση εκείνοι που χρησιμοποίησαν ή είδαν τα παιδιά τους να χρησιμοποιούν τις φοβερές σχολικές, που λέγονται, μεταφράσεις, όπου δεν ξέρει κανείς τι κακοπαθεί περισσότερο, το νόημα του κειμένου ή η σημερινή μας γλώσσα. Τέλος και οι οργανωμένες σειρές εκδόσεων αρχαίων συγγραφέων από διάφορους λόγους δεν βοήθησαν και πολύ για ν" αγαπηθεί η μετάφραση.

Η αλήθεια είναι πως μια μετάφραση, όταν γίνεται από άνθρωπο που ξέρει και την αρχαία και τη νέα μας γλώσσα καλά, κι ακόμα έχει συναίσθηση της σημασίας του έργου του, -μια καλή μετάφραση, κι αν δεν μπορεί να ισοσταθμίσει το πρωτότυπο, μια φορά δεν είναι και τόσο χωρίς αξία, όσο θέλουν να την παρουσιάζουν μερικοί. Μπορεί να μη δίνει τα 100 στα 100 από τις αξίες του πρωτότυπου έργου-και δεν μπορεί ποτέ να τα δώσει, τα 80 όμως μπορεί να τα δώσει. Αν ο μεταφρασμένος αρχαίος κλασικός δεν ήταν στοιχείο μορφωτικό μεγάλο κι αυτός, αν δεν επαίδευε κι αυτός με το περιεχόμενο που διατηρεί και με τη δική του μορφή, ας είναι και ατελέστερη, δεν θα έχαναν τον πολύτιμο καιρό τους τόσοι και τόσοι κλασικοί φιλόλογοι σε όλο τον κόσμο-στα τελευταία μάλιστα χρόνια οι πιο εκλεχτοί για να μεταφέρουν τ" αρχαία κείμενα στη γλώσσα του καθένας. Αρχαία Ελληνικά, και καλά μάλιστα, δεν μπορεί να μαθαίνει όλος ο κόσμος, ούτε θα ήταν ικανός γι" αυτό, τούτο όμως δεν μας δίνει το δικαίωμα να του στερήσουμε ολωσδιόλου την ανεξάντλητη και αναντικατάστατη πηγή της μόρφωσης, που είναι οι αρχαίοι Έλληνες κλασικοί.

Τα παιδιά μας που δεν θα συνεχίσουν τις σπουδές τους, φεύγοντας από το τριτάξιο Γυμνάσιο, για να ακολουθήσουν ένα επάγγελμα, ανήκουν στον κόσμο, που δεν θα ξέρει τ" αρχαία Ελληνικά. Μα με την οικείωσή τους με τους αρχαίους κλασικούς, ας είναι και από τις μεταφράσεις, θα έχουν αποχτήσει κάτι πολύτιμο. Θα τους έχει ανοιχτεί η αυλαία σ" έναν κόσμο θαυμαστό σε ομορφιά και σε σκέψη, και είμαι βέβαιος πως θα ξαναγυρίζουν σ" αυτόν και αργότερα, πράγμα που δεν γίνεται σήμερα.

Όσοι συνεχίσουν τις σπουδές τους στο Λύκειο, θα γνωρίσουν τους κλασικούς και από το πρωτότυπο, σε περισσότερες μάλιστα ώρες απ" ό,τι σήμερα. Φτάνουν όμως τα τρία χρόνια; Κατά τη γνώμη μου για να μπεις βαθιά στα μυστικά του αρχαίου λόγου, δεν φτάνουν ούτε δέκα χρόνια σπουδής. Ο HERMANN, ο μεγάλος γερμανός φιλόλογος, έλεγε, λίγο πριν πεθάνει: UTINAM ESSEM BONUS GRAMMATICUS! Και όμως είχε φάει όλη του τη ζωή μελετώντας τα γραμματικά φαινόμενα της ελληνικής γλώσσας!

Για τα παιδιά μας που θα σπουδάζουν στο Λύκειο, τα τρία χρόνια φτάνουν· μια φορά θα μαθαίνουν καλύτερα την αρχαία ελληνική γλώσσα από ό,τι τη μαθαίνουν σήμερα. Πρώτα, πρώτα, γιατί θα είναι ωριμότερα, στα χρόνια, κι ακόμα γιατί ο αρχαίος κόσμος θα τους είναι οικείος πια από το Γυμνάσιο· και όχι μόνο οικείος, αλλά και αγαπητός.

Το ξέρουν οι συνάδελφοι πως ένας από τους κυριότερους λόγους που το μάθημα των αρχαίων ελληνικών δεν προκόβει είναι γιατί τα παιδιά μας με τις δυσκολίες που αντικρίζουν στη γλώσσα δεν μπορούν να πλησιάσουν την ουσία των αρχαίων κειμένων και γι" αυτό δείχνουν απόλυτη αδιαφορία, αν όχι και αποστροφή. Τώρα όμως, που ο νέος θα ξέρει από πριν το περιεχόμενο της Οδύσσειας, είναι εύκολο να του κινηθεί το ενδιαφέρον να γνωρίσει και τους αθάνατους στίχους του ίδιου του Ομήρου και να τους συγκρίνει με τους στίχους της μετάφρασης που ξέρει. Το ίδιο, όταν θα του είναι γνωστό το βάθος της σκέψης του Θουκυδίδη, δεν θ" αδιαφορήσει, όταν ο καθηγητής του δείξει στο πρωτότυπο, πώς αυτό το βάθος εκφράζεται και με το μοναδικό ύφος του ιστορικού, με τη στιφνή του σύνταξη, με τη συσσώρευση ονοματικών προσδιορισμών, με τη δημιουργία δικών του λέξεων κ.λπ. Και της γλώσσας του Σοφοκλή θα μπορεί τώρα να εχτιμήσει καλύτερα την ομορφιά, έτσι που δεν θα γνωρίζει για πρώτη φορά τον τραγικό.

Ένας καινούργιος δρόμος χαράζεται για την ελληνική παιδεία, που υπόσχεται πολύ γονιμότερα αποτελέσματα. Χωρίς εμπόδια δεν θα είναι βέβαια και αυτός. Είναι όμως στο χέρι των φιλολόγων να παραμερίσουν τα εμπόδια και να εφαρμόσουν το καινούργιο σύστημα με πίστη και ενθουσιασμό. Και είμαι βέβαιος πώς δεν θα περάσουν πολλά χρόνια, που οι καλόπιστοι άνθρωποι θα ομολογήσουν, κι αυτοί ακόμα που σήμερα στέκουν κάπως δισταχτικοί μπροστά στο νέο σύστημα, πως με τα μέτρα αυτά έγινε ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός στην παιδεία της πατρίδας μας.

Ανιχνευτής Επικούρειος Πέπος.

O JOHN LENNON KAI O NIKΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΑΚΟΣ στο filomatheia.blogspot.gr

Φίλες και Φίλοι καλημέρα ξανά σήμερα ''διδυμάκια'' μιας και από χθες μπήκαμε στην περίοδο των διδύμων. Σήμερα η Κορνηλία γράφει λογοτεχνία τι θα τους βάλουν άραγε; θα είναι τα ''Αντικλείδια;'' θα είναι Δημουλά ''Σημείο αναγνωρίσεως;'' θα είναι ''Δαρείος;'' θα είναι Σολωμός; η θα είναι ''πεζό;'' μακάρι να είναι τα Αντικλείδια μιας και στο ιστολόγιο μας έχουμε ως προσωπικότητα του μήνα τον ποιητή Γιώργο Παυλόπουλο. Καλή επιτυχία σε όσα παιδιά το αξίζουν, και καλή αυτογνωσία σε μας τους υπόλοιπους, και να μη ξεχνάτε να διαβάζετε Παναγιώτη Τρα'ι'ανού, και όπως πάντα τους Έλληνες κλασικούς. Με σεβασμό και Επικούρεια διάθεση ο Επικούρειος Πέπος.

Φαντάσου ΤΖΩΝ ΛΕΝΝΟΝ
Φαντάσου πως δεν υπάρχει παράδεισος,
ειν' εύκολο αν προσπαθήσεις,
ούτε κόλαση από κάτω μας,
πάνω από μας, μόνον ουρανός.
Φαντάσου, όλοι οι άνθρωποι
να ζουν για το σήμερα. 

Φαντάσου πως δεν υπάρχουν χώρες,
δεν είναι δύσκολο να γίνει,
καμιά αιτία, για να σκοτώσει ή να πεθάνει κανείς
κι ούτε θρησκεία επίσης.
Φαντάσου, όλοι οι άνθρωποι
να ζουν ειρηνική ζωή. 

Φαντάσου, όχι πια εξουσίες,
Αναρωτιέμαι αν το μπορείς,
καμιάν ανάγκη γι' απληστία ή πείνα,
μιαν αδελφότητα του ανθρώπου.
Φαντάσου, όλοι οι άνθρωποι,
να μοιράζονται όλο τον κόσμο. 

Μπορεί να πεις πως είμαι ονειροπαρμένος,
μα δεν είμαι ο μοναδικός.
Ελπίζω κάποια μέρα να ενωθείς μαζί μας
κι ο κόσμος θα γίνει ένα!

  Imagine

Imagine there's no heaven,
it's easy if you try,
no hell below us,
above us only sky.
Imagine all the people,
living for today.

Imagine there's no countries,
it isn't hard to do,
nothing to kill or die for,
and no religion too.
Imagine all the people,
living life in peace.

Imagine no possesions,
I wonder if you can,
no need for greed or hunger,
a brotherhood of man.
Imagine all the people,
sharing all the world.

You may say I'm a dreamer
but I'm not the only one
I hope some day you'll join us,
and the world will be as one.

Ἂν δὲν μοῦ ῾δινες ποίηση Κύριε
ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΑΚΟΣ

Ἂν δὲ μοῦ ῾δινες τὴν ποίηση, Κύριε,
δὲ θἄχα τίποτα γιὰ νὰ ζήσω.
Αὐτὰ τὰ χωράφια δὲ θἆταν δικά μου.
Ἐνῷ τώρα εὐτύχησα νἄχω μηλιές,
νὰ πετάξουνε κλώνους οἱ πέτρες μου,
νὰ γιομίσουν οἱ φοῦχτες μου ἥλιο,
ἡ ἔρημός μου λαό,
τὰ περιβόλια μου ἀηδόνια.
Λοιπόν; Πῶς σοῦ φαίνονται; Εἶδες
τὰ στάχυά μου, Κύριε; Εἶδες τ᾿ ἀμπέλια μου;
Εἶδες τί ὄμορφα ποὺ πέφτει τὸ φῶς
στὶς γαλήνιες κοιλάδες μου;
Κι᾿ ἔχω ἀκόμη καιρό!
Δὲν ξεχέρσωσα ὅλο τὸ χῶρο μου, Κύριε.
Μ᾿ ἀνασκάφτει ὁ πόνος μου κι᾿ ὁ κλῆρος μου μεγαλώνει.
Ἀσωτεύω τὸ γέλιο μου σὰν ψωμὶ ποὺ μοιράζεται.
Ὅμως,
δὲν ξοδεύω τὸν ἥλιό σου ἄδικα.
Δὲν πετῶ οὔτε ψίχουλο ἀπ᾿ ὅ,τι μοῦ δίνεις.
Γιατί σκέφτομαι τὴν ἐρμιὰ καὶ τὶς κατεβασιὲς τοῦ χειμῶνα.
Γιατί θἄρθει τὸ βράδι μου. Γιατί φτάνει ὅπου νἆναι
τὸ βράδι μου, Κύριε, καὶ πρέπει
νἄχω κάμει πρὶν φύγω τὴν καλύβα μου ἐκκλησιὰ
γιὰ τοὺς οδοιπόρους τῆς ἀγάπης.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΝΑΡΤΗΣΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΛΛΙΑΣ-ΠΛΑΠΟΥΤΑΣ ΕΝΑΣ ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Φίλες και Φίλοι αγαπητοί επισκέπτες του filomatheia.blogspot.gr καλημέρα το μενού σήμερα του ιστολογίου έχει σαν θέμα έναν απίστευτα ΥΠΕΡΟΧΟ άνθρωπο, σήμερα θα σας παρουσιάσω την κορυφαία πράξη ενός Έλληνα μιας άλλης εποχής, θα σας παρουσιάσω τον ΓΕΩΡΓΙΟ ΚΟΛΛΙΑ-ΠΛΑΠΟΥΤΑ την ιστορία του μου τη διηγήθηκε με πολύ συγκίνηση, και με κάποια ''ενοχή'' ο εγγονός της γιαγιάς Φωτεινής, αδερφή του Γιώργου Κόλλια,  ο ΜΕΓΑΛΟΠΑΤΕΡΑΣ ΓΕΏΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ο οποίος είναι γιος της Αθηνάς, η Αθηνά ήταν η μία από τις 4 κόρες της Φωτεινής και του  Κωνσταντίνου Κατσιέρη. Περίπου το 1905 ένα Ελληνόπουλο από τα χωριά της ορεινής Ολυμπίας αποφασίζει να αναζητήσει την τύχη του στην άλλη άκρη του ατλαντικού, στην πολλά υποσχόμενη τότε Αμερική. Το όνομα αυτού ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΛΛΙΑΣ αντί για ΠΛΑΠΟΥΤΑΣ η αλλαγή έγινε γιατί ο παππούς; η ο πατέρας του; είχαν στείλει στον άλλο κόσμο καμιά 50ρια Τούρκους κι εκείνοι με τη σειρά τους όπου έβρισκαν Πλαπούτα τον έσφαζαν. Αυτός ήταν ο λόγος που έγινε η αλλαγή του ονόματος. Με το όνομα Κόλλιας πλέον αναχωρεί το μικρό Ελληνόπουλο για το Αμέρικα! Μετά από ένα μήνα ταξίδι και αφού σώθηκε από τους καρχαρίες και από το σκορβούτο έφθασε στις ακτές του Νέου Κόσμου αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Άφησε πίσω την πιο μικρή αδερφή του τη Φωτεινή, με την υπόσχεση που της έδωσε πως πάντα το μυαλό του θα ήταν στη οικογένεια, και πως μετά από μερικά χρόνια αφού θα είχε μαζέψει αρκετές οικονομίες να επέστρεφε για να βοηθήσει την οικογένεια. Τα χρόνια πέρναγαν η αδερφή του η Φωτεινή παντρεύτηκε όπως προείπα τον Κωνσταντίνο Κατσιέρη, έκανε και 4 χαριτωμένα κοριτσάκια, την Αθηνά, την Σταυρούλα, την Αγγελική, και την Μαριγώ, ο ξενιτεμένος συνέχιζε να παραμένει στην ξενιτιά, τα νέα που έφταναν, όταν έφταναν μίλαγαν πάντα για την επιστροφή στη γλυκιά πατρίδα. Τα κορίτσια μεγάλωσαν, παντρεύτηκαν και έκαναν τις δικές τους οικογένειες. Η μία από τις κόρες η Αθηνά, ήταν η μητέρα του φίλου μου που μου διηγήθηκε αυτή την καταπληκτική ιστορία ανθρωπιάς  με δάκρυα στα μάτια, που σημαίνει πάρα πολλά. Παντρεύτηκαν λοιπόν και οι οι τέσσερις ανιψιές του Γεωργίου Κόλλια, η μία εξ αυτών παντρεύτηκε τον Πάνο Παπανικολάου, έναν αρχοντάνθρωπο και έξω καρδιά, βρισκόμαστε ήδη στις αρχές της δεκαετίας του 1950 η οικονομική κατάσταση είναι πάρα πολύ δύσκολη και ώ!!!!! του θαύματος οι τέσσερις σύζυγοι των κοριτσιών της αδερφής τού Γεωργίου Κόλλια, μεταξύ αυτών και ο πατέρας του φίλου μου, λαμβάνουν από ένα γράμμα όπου ο Θείος από την Αμερική ενημερώνει τις ανιψιές του πως σύντομα θα λάβουν από 3000 δολάρια!!!!!!!!!!!! η κάθε μία, μιλάμε για πολλά χρήματα για εκείνη την εποχή. Το μικρό Ελληνόπουλο δεν είχε ξεχάσει την αποστολή του, απλά τα πράγματα για αρκετά χρόνια ήταν πάρα πολύ δύσκολα και γι' αυτόν. Στην πορεία ήρθαν κι άλλα εμβάσματα και χάρις σ' αυτά τα εμβάσματα μπόρεσαν να σταθούν στα πόδια τους οι πολυμελείς οικογένειες των τεσσάρων κοριτσιών, αρκεί να σας πω πως η μία μόνο κόρη είχε 8 παιδιά. Η ''ενοχή'' του φίλου μου εδράζεται στο γεγονός πως δεν έπραξε τα δέοντα, τότε που έπρεπε, γι' αυτόν τον υπέροχο θείο της μητέρας του, γι' αυτόν τον υπέροχο άνθρωπο. Αν κάποια/ος από σας που θα διαβάσει το πιο πάνω άρθρο θέλει να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του σε κάποιον άνθρωπο ας μην περιμένει να πεθάνει για να το κάνει, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να βρεθεί στη δυσάρεστη θέση ''ενοχής'' του καλό μου φίλου που μ' εξιστόρησε την ιστορία που διαβάσατε. Αξέχαστε Γιώργο Κόλλια η πράξη σου ήταν κορυφαία για μένα, και φαντάζομαι  επίσης πως και για όλους τους ευεργετηθέντες θα συνεχίσεις να ζεις στον παράδεισο της μνήμης μας. Με σεβασμό και εκτίμηση Επικούρειος Πέπος.

Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, είναι αμέτρητα τα περιστατικά κατά τα οποία, σημειώθηκαν συμπλοκές άλλοτε σημαντικής και άλλοτε μικρότερης εμβέλειας, σε όλους σχεδούν τους τόπους της σκλαβωμένης Πατρίδας.
Δύο τέτοια περιστατικά διαδραματίστηκαν στο χωριό μας , με κύριο πρωταγωνιστή τον οπλαρχηγό Κόλλια-Νικόλα Πλαπούτα, από το χωριό Παλούμπα της Γορτυνίας, τον πατέρα του γνωστού καπετάνιου Δημητρίου Πλαπούτα, ο οποίος εξολόθρευσε τις συμμορίες των Τουρκαλβανών που έκαναν επιδρομές εναντίον του χωριού μας αλλά και των γειτονικών χωριών.

Ο ιστορικός και δικηγόρος Κανδηλώρος , στο βιβλίο του «η Γορτυνία» γράφει ότι: «έναν δε Αλβανόν Μπαλήν έκλεισε ο Κόλλιας μετά του Παναγούλια εις την Καμηνίτσαν της Νυμφασίας και τον εφόνευσαν μετά των 43 οπαδών του, μη σωθέντος ουδενός. Κατόπιν ο Κόλλιας συνεπλάκη μετά του Βαλή εις την Καμηνίτσαν και κλεισθείς εις την εκκλησίαν , εφόνευσε και τους 40 Τούρκους κατά το μνησθε΄ν σημείωμα του Πλαπούτα.
Ο ιστορικός Αμβρόσιος Φραντζής αναφέρει επίσης:
«Και ο Κόλλιας ομού και ο Πλαπούτας ομού εφόνευσαν τον Αλβανό Μπαλή περιφερόμενον άλλοτε με 40 και άλλοτε με 50 εις τα κώμας της Πελοποννήσου και αρπάζοντα ουχί μόνο τα χρήματα αλλά και ζώα δυναστικώς αλλά και ακόμα και γυναίκας οποίας του ήρεσκον , τούτου δε κλείσαντες εις τίνα μικρά κώμην της Καρυταίνης, Καμενίτζαν ονομαζομένην. Ο Κόλιας Πλαπούτας με τον Παναγούλιαν , εφόνευσαν μετά τον περί αυτόν Οθωμανών 43, χωρίς να μείνει εξ΄ αυτών ουδέ εις ζων. Πολλοί δε και άλλοι των κλεφτών εις διάφορα μέρη της Πελοποννήσου έπραττον τα αυτά κατά των Αλβανών καθώς και κατά των κατοίκων της Πελοποννήσου Οθωμανών.»
Επιπρόσθετα αναφέρεται μια ακόμα μάχη στο έργο «Πλαπούτας-βιογραφία» , όπου στη θέση της Καμενίτσας είχε στήσει ενέδρα ο ληστής Μπάρλας με το απόσπασμά του, πενήντα διαλεχτούς τουρκαλβανούς.
«Και ως διάβαινε ανύποπτος ο Κόλλιας με τους δικούς του, δέχθηκε μπαταριές και από τις δυό μεριές του.
Έπιασε το βράχο γρήγορα για μετερίζι και άρχισε τον πόλεμο. Ένα βόλι τον πλήγωσε στο μπράτσο, άλλο στον ώμο και άλλο του έσπασε το κοντάκι από το καρυοφύλλι του. Μέσα στη μάχης την ορμή , στη βοή και την υπερένταση, την υπέρταση της ψυχής του και του κορμιού του για τη νίκη, δεν ένιωσε τον πόνο.
Μόνο όταν είδε το αγαπημένο του ντουφέκι σπασμένο, έφριξε.
-Τώρα θα ιδήτε μουρτάτες , έκραξε , σφύριξε επίθεση με τα γιαταγάνια και διέταξε επίθεση. Βούιξε ο τόπος από τις άγριες κραυγές τους, τις ντουφεκιές και τις σπαθιές τους, τους αλαλαγμούς και τους βογγούς . Ώρες κράτησε η μάχη.
Οι τούρκοι κατατρομαγμένοι , πληγωμένοι όσοι γλύτωσαν έτρεξαν να σωθούν με φυγή. Τον Μπάρλα πρόφθασε και τον σκότωσε. Έπιασε 14, του έδεσε και τους πήγε στο Παλούμπα, Τότε ένιωσε πονο στο χέρι του και στον ώμο.
-Βρε κερατάδες ! Και το ντουφέκι και το χέρι μου!
Αγρίεψε και διέταξε να τους κόψουν τα αυτιά και να τους απόλυσουν να πάνε άλλοι στο Λάλα και άλλοι στην Καρύταινα και στο φανάρι κα να ειπούν: «Αυτά παθαίνει όποιος χτυπάει τον Κόλλια και το ντουφέκι του μπαμπέσικα»

Όπως και στα υπόλοιπα χωριά της πολύπαθης Αρκαδίας, οι Καμενιτσιώτες πρόγονοί μας, στάθηκαν άξιοι στο ύψος των περιστάσεων και έδωσαν την συνεισφορά τους
στη μάχη του χωριού τους μέσα στην εκκλησία για την εξόντωση της συμμορίας του τουρκαλβανού Μπαλή.
Σε όλη αυτή την ιστορική σελίδα της Καμενίτσας , διακρίνεται η μορφή του μεγάλου οπλαρχηγού Κόλλια Πλαπούτα , να παραμένει σχεδόν μόνιμα στο χώρο της Καμενίτσας.
Στην ιστορία παραμένει αφώτιστη ακόμα η καταγωγή του.Πολλές πηγές αναφέρουν ότι η γενιά του προερχόταν από τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Βορείου Ηπείρου (Ιλλυρία) όπου κατέφυγε κυνηγημένη με τους συνεχείς διωγμούς των χριστιανικών πληθυσμών από τους Τούρκους. Μετά από περιπλάνηση οι πρόγονοι του Κόλλια Πλαπούτα εγκαταστάθηκαν στου Παλούμπα, στα γορτυνιακά σύνορα με την Ηλεία.
Το αν κατάγετο τελικά από την Καμενίτσα ή όχι, μπρος στην προσφορά του στο χωριό μας, με την οποία απάλλαξε το χωριό μας από τα στίφη των ληστών , τελικά λίγη σημασία έχει.
Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει.

Πηγές: «Ιστορία της Γορτυνιακής Καμενίτσας Αρκαδίας» (Τάκης Δ.Καρπούζος)

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΝΑΡΤΗΣΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ

ΙΟΥΛΙΟΣ ΒΕΡΝ ΠΡΟΦΗΤΗΣ Η ΠΟΙΗΤΗΣ; ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΟ ΠΕΝΤΕΛΗΣ ΕΠΙΣΚΕΨΗ

Ιούλιος Βέρν.

Φίλες και Φίλοι αγαπητοί συνεπιβάτες της πτήσης ΒΕΡΝ2015 σας μιλάει ο κυβερνήτης, σας καλημερίζω και σας καλοσωρίζω στη σημερινή μας πτήση, ο καιρός θα είναι αίθριος καθ' όλη τη διάρκεια του ταξιδιού μας όταν βγούμε από την ατμόσφαιρα θα σας ενημερώσουμε για να χαλαρώσετε. Για ευνόητους λόγους, (επίσκεψη το απόγευμα στις 7.00μ.μ. στο Αστεροσκοπείο για να παρακολουθήσουμε την πτήση του ΒΕΡΝ2015)  η σημερινή ανάρτηση είναι αφιερωμένη σ' έναν ποιητή ή προφήτη; στον ΙΟΥΛΙΟ ΒΕΡΝ σας ευχόμαστε καλό ταξίδι και καλή επάνοδο στον πλανήτη Γή, αν κατα την επιστροφή σας δείτε πάρα πολλούς να μοιάζουν με τους εξωγήϊνους που βλέπατε στο διάστημα μην ανησυχείτε εδώ ήταν από πριν απλά δεν τους είχατε προσέξει, εδώ ήταν πάντα απλά δεν τους ξεχωρίζαμε γιατί τους θεωρούσαμε σπουδαίους μην ανησυχείτε δεν έχει πρόβλημα η ορασή σας, μόλις πιάσετε στα χέρια σας μια βρεγμένη σανίδα και σανιδιάσετε μερικούς απ' αυτούς θα δείτε πως όλα θα πάνε στη θέση τους, και οι εξωγήϊνοι στα τσακίδια, εκεί που θα έπρεπε να έχουμε στείλει πολλους από τους εξωγήϊνους που μιλάνε με τη ξύλινη γλώσσα και δεν τους καταλαβαίνουμε. φυτρεδλοξ φτυδσνβκιοτρ κτφδρετηγτωβμ οκδμ μκλπ τφκ!!!!!!!! με σεβασμό και Επικούρεια διάθεση ο Επικούρειος Πέπος.
Ως επιδόρπιο θα σας διηγηθώ μια ιστορία μ'εναν Αριανό που την άκουσα από τους THOMAS CATHCART & DANIEL KLEIN
Ένας Αριανός κάνει μια αναγκαστική προσγείωση στο Γοργογύρι και ανακαλύπτει ότι ένα βασικό κομμάτι του ιπταμενου δίσκου του έχει υποστεί ζημιές -το πολύ σημαντικό τρούβερ. Πηγαίνει σε ένα ντελικατέσσεν -έχει πολλά τέτοια καταστήματα στο Γοργογύρι-  και ρωτά τον ταμία αν ξέρει που μπορεί να βρεί ένα τρούβερ. Ο Βύρων απορεί και ρωτά: ''Mε τι μοιάζει;''
Ο Αριανός κοιτάζει παράξενα τον Βύρωνα  και του λέει: ''Eίναι στρογγυλό, κάπως σκληρό απ' έγω, μαλακό από μέσα, με μια τρύπα στη μέση''.
Ο Βύρων του λέει: ''Αυτό μοιάζει με κουλούρι.
Να μήπως αυτό μοιάζει με αυτό που χρειάζεστε;''
Ο Αριανός λέει: ''Είναι τέλειο! Ως τι το χρησιμοποιείτε εδώ εσείς;''
Ο Βύρων του λέει: ''Μπορεί να δυσκολευτείτε να το πιστέψετε, αλλά τα τρώμε''.
Ο Αριανός σαστισμένος του λέει: ''Αστειεύεσαι! Τρώτε τα τρούβερ;;;;''
Ο Γκοτζιό που ήταν παρών προτρέπει τον Αριανό να δοκιμάσει ένα.
Ο Αριανός αφού κοιτάζει ερευνητικά τον Βύρωνα τον ρωτάει στη γλώσσα του:
Αμπακακαουακαριμασου;;;;;;;;;; (''είσαι δικός μας;'')
Υοσαμιρακααουακακαμπα;;;;;;;; (''πότε κατέβηκες;'')
Κάπου εκεί σταμάτησε ο διάλογος γιατί εμφανίστηκέ ένας χαμουστεράκος και ο Γκοτζιό μετά την πρόσφατη λαχτάρα που είχε πάθει ήταν ψιλιασμένος και καχύποπτος με όλους.
Όταν έφυγε ο χαμουστεράκος ο Γκοτζιό πήρε παράμερα τον Αριανό και τον παρακάλεσε να του δώσει τη λίστα με τα ονόματα των Αριανών που υπήρχαν στο Γοργογύρι.
Ο Αριανός συμφώνησε να παραδώσει τη λίστα μόνον όταν θα έπερνε τις απαντήσεις στα πιο κάτω ερωτήματα, ας βοηθήσουμε τον φίλο μας τον Γκοτζιό γιατί έχει πάθει κοκομπλόκο βούρ! γι' αυτό σας παρακαλώ ν' αφιερώσετε λίγο από τον πολύτιμο χρόνο σας μήπως και βρούμε τις σωστές απαντήσεις, ίσως είναι για όλους μας ένα καλό τεστ.
1) ποιο είναι το πιο παλιό πράγμα;

2) ποιο είναι το πιο μεγάλο πράγμα;

3) ποιο είναι το πιο ωραίο πράγμα;

4) ποιο είναι το πιο σοφό πράγμα;

5) ποιο είναι το πιο κοινό σε όλους πράγμα;

6) ποιο είναι το πιο ωφέλιμο πράγμα;

7) ποιο είναι το πιο βλαβερό πράγμα;

8) ποιο είναι το πιο δυνατό πράγμα;

9) ποιο είναι το πιο εύκολο πράγμα;

10) ποιο είναι το μεγαλύτερο κουσούρι των Ελλήνων;

Σας ευχαριστώ εκ των προτέρων, και μη ξεχνάτε το απόγευμα στις 7.00 ραντεβού στο Αστεροσκοπείο για μια βόλτα στο διάστημα. τηλ επικοινωνίας 6937013312

Το Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης λειτουργεί το Κέντρο Επισκεπτών στις εγκαταστάσεις του στην Πεντέλη από το 1995. Το βασικό μέλημα του Κέντρου είναι η διάχυση αστρονομικών γνώσεων προς το ευρύ κοινό και ειδικά στους νέους, και η πληροφόρηση του κοινού για τα νέα επιτεύγματα και ανακαλύψεις στην Αστρονομία και Διαστημική Φυσική. Αυτό επιτυγχάνεται με την οργάνωση σεμιναρίων, διαλέξεων και με νυχτερινές παρατηρήσεις με το διοπτρικό τηλεσκόπιο 62.5 εκ. Newall. Επιπλέον, το Κέντρο παράγει ταινίες με αστρονομικό περιεχόμενο, οι οποίες και παρουσιάζονται στους επισκέπτες κατά τη διάρκεια των ξεναγήσεων.
Το Κέντρο Επισκεπτών στεγάζεται στο εντυπωσιακό κτίριο του τηλεσκοπίου Newall στο λόφο "Κουφός" στη Πεντέλη, περίπου 18 χλμ από το κέντρο της Αθήνας, σε υψόμετρο 500μ. Το κτίριο κατασκευάστηκε το 1958 εξ' ολοκλήρου από πεντελικό μάρμαρο.
 Το Newall ήταν το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο της Ελλάδας μέχρι το 1975 και το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο του κόσμου από το 1869 (έτος κατασκευής του) μέχρι το 1873. Πρόκειται για ένα διαθλαστικό τηλεσκόπιο με φακό διαμέτρου 62.5 εκ., μήκους 9μ και συνολικού βάρους 16 τόνων. Πήρε το όνομα του από το Βρετανό εύπορο μηχανικό και ερασιτέχνη αστρονόμο, Robert Stirling Newall. Η κατασκευή του διήρκεσε 7 έτη πριν τοποθετηθεί σε θόλο στην πόλη Gateshead της Μεγάλης Βρετανίας. Από το 1890 μέχρι και το 1957 το τηλεσκόπιο φιλοξενήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Cambridge όπου συνέβαλε σημαντικά σε πλήθος ανακαλύψεων. Δωρήθηκε στο ΕΑΑ το 1957 και τοποθετήθηκε στο θόλο της Πεντέλης, ο οποίος έχει διάμετρο 14 μ., το 1959. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 χρησιμοποιήθηκε για καθαρά επιστημονικούς σκοπούς. Έκτοτε έχει ρόλο αμιγώς εκλαϊκευτικό.
Από τα εγκαίνια του Κέντρου τον Σεπτέμβριο του 1995 έως σήμερα έχουν ξεναγηθεί στο Κέντρο πάνω από 200.000 επισκέπτες από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Το ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα που διοργανώνεται σε πρωινές ξεναγήσεις για σχολεία έχουν παρακολουθήσει μαθητές από περίπου 6.000 δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια της Ελλάδας. Τόσο το κτίριο όσο και το τηλεσκόπιο ανακαινίστηκαν πλήρως το καλοκαίρι του 2013.

Φαντάστηκε - μεταξύ άλλων - το ελικόπτερο, το δίκτυο των παγκόσμιων τηλεπικοινωνιών και τα διαστημικά ταξίδια σε μια σειρά από μυθιστορήματα που μάγεψαν πολλές γενιές εφήβων. Ο λόγος είναι για τον μεγάλο γάλλο συγγραφέα Ιούλιο Βερν  (φωτο.) και για τη σειρά των 54 μυθιστορημάτων του που είχαν εκδοθεί με τον γενικό τίτλο «Θαυμαστά ταξίδια». Εφέτος κλείνουν 150 χρόνια από την κυκλοφορία του πρώτου από αυτά, του βιβλίου Πέντε εβδομάδες σε αερόστατο.

Η επαφή μου με τον Ιούλιο Βερν ξεκίνησε από πολύ μικρή ηλικία, όταν «ανακάλυψα» στην οικογενειακή βιβλιοθήκη μας πολλά από τα βιβλία του μεταφρασμένα στα ελληνικά. Γι' αυτό και εδώ χρησιμοποιώ τη μετάφραση των τίτλων αυτών των βιβλίων όπως τη γνώρισα από τις πρώτες ελληνικές εκδόσεις. Την ίδια περίπου εποχή, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, μερικά από τα έργα του Βερν είχαν κυκλοφορήσει και σε εικονογραφημένες εκδόσεις «κόμικς», με κείμενο που έδινε μόνο τη στοιχειώδη πλοκή και πολύχρωμη εικονογράφηση. Νομίζω ότι ήταν αυτού του είδους οι εκδόσεις, από τις οποίες απουσίαζε εντελώς η λογοτεχνική πλευρά των έργων, που έδωσαν στον Βερν την εικόνα του «προφήτη της τεχνολογίας» περισσότερο από την εικόνα ενός μεγάλου λογοτέχνη.

Η σειρά «Θαυμαστά ταξίδια» (Voyages extraordinaires) ξεκίνησε το 1863 με το βιβλίο Πέντε εβδομάδες σε αερόστατο, στο οποίο ο συγγραφέας αφηγείται τις περιπέτειες ενός άγγλου επιστήμονα, του Δρος Φέργκιουσον, ο οποίος προσπαθεί να διασχίσει την Αφρική από την ανατολική προς τη δυτική ακτή επιβαίνοντας σε ένα αερόστατο.

Η τεχνολογική «πινελιά» στο βιβλίο αυτό έγκειται στο ότι το αερόστατο του Δρος Φέργκιουσον χρησιμοποιεί υδρογόνο τόσο για την πλήρωση του σάκου όσο και για τη θέρμανση του αερίου σε αυτόν. Ετσι ο πιλότος μπορεί να πετύχει τον έλεγχο της ανόδου και της καθόδου κατά βούληση, θερμαίνοντας το υδρογόνο στον σάκο για την άνοδο και ψύχοντάς το για την κάθοδο, σε αντίθεση με τα αερόστατα της εποχής, στα οποία οι επιβάτες απέρριπταν έρμα για την άνοδο και περίμεναν τη διαφυγή ή την ψύξη του αερίου για την κάθοδο. Το στοιχείο αυτό αποτελεί ένα μικρό μόνο μέρος όλου του βιβλίου, αποδείχθηκε όμως πολύ σημαντικό στην τεράστια επιτυχία του. Από τότε στα υπόλοιπα 53 βιβλία της σειράς ο Ιούλιος Βερν προσπαθούσε, όσο μπορούσε, να περιλαμβάνει στην πλοκή εφευρέσεις ή καταστάσεις που φαίνονταν «λογικές» στην εποχή του, ως αποτέλεσμα της τεχνολογικής εξέλιξης γνωστών επιστημονικών ανακαλύψεων. Αλλες από αυτές τις ιδέες του πραγματοποιήθηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα, άλλες σε μεγαλύτερο και άλλες απλώς παρέμειναν ως ενδιαφέρουσες αλλά ακόμη ανεφάρμοστες συλλήψεις ενός δημιουργικού μυαλού. Σίγουρα όμως δεν ήταν ένας «κλασικός» συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας. Οπως άλλωστε είχε δηλώσει κάποτε και ο ίδιος, «σκοπός μου δεν είναι να προφητέψω αλλά να διαδώσω τη γνώση».

Οπως ήδη ανέφερα, η «επιφανειακή» ανάγνωση των βιβλίων του Βερν οδήγησε τους περισσότερους να τον θεωρούν συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, και μάλιστα έναν από τους θεμελιωτές αυτού του είδους λογοτεχνίας. Ωστόσο η διαφορά του Ιουλίου Βερν από τους «κλασικούς» συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας είναι ίσως λεπτή αλλά ξεκάθαρη. Οι «άλλοι» συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας φαντάστηκαν καταστάσεις που απείχαν πολύ από το επιστημονικό και τεχνολογικό επίπεδο της εποχής τους. Κλασικά παραδείγματα: ο αόρατος άνθρωπος και η εισβολή εξωγήινων (Οράτιος Γουέλς), η αναβίωση νεκρών (το τέρας του Φρανκενστάιν της Μαίρης Σέλεϊ) και η ζωή στον Αρη (Εντγκαρ Ράις Μπάροους).

«Λογικές» εφευρέσεις

Αντίθετα, ο Ιούλιος Βερν στηρίχθηκε στη γνωστή επιστήμη και τεχνολογία της εποχής του για να περιγράψει τη λογική και πιθανά αναμενόμενη εξέλιξή τους, η οποία, τις περισσότερες φορές, δεν άργησε να πραγματοποιηθεί. Το 1870 περιέγραψε στο μυθιστόρημά του 20.000 λεύγες υπό την θάλασσα ένα υποβρύχιο, τον «Ναυτίλο», το οποίο ο εφευρέτης του, πλοίαρχος Νέμο, χρησιμοποιούσε για να πετύχει την παγκόσμια ειρήνη. Τα πρώτα υποβρύχια είχαν δοκιμαστεί το 1862, κατά τη διάρκεια του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου, αλλά η αυτονομία και οι δυνατότητές τους δεν είχαν καμία σχέση με τον «Ναυτίλο», οι επιδόσεις του οποίου έμοιαζαν περισσότερο με εκείνες των σημερινών πυρηνοκίνητων υποβρυχίων. Το 1886 περιέγραψε το ελικόπτερο στο μυθιστόρημά του Ροβήρος ο κατακτητής, ενώ η πρώτη πετυχημένη πτήση ελικοπτέρου πραγματοποιήθηκε το 1906 από τους γάλλους αδελφούς Μπρεγκέ. Το 1865 (Από τη Γη στη Σελήνη) και το 1870 (Γύρω από τη Σελήνη) περιέγραψε ένα «αποτυχημένο» ταξίδι στη Σελήνη, κατά το οποίο το διαστημόπλοιο «έχασε» τον στόχο του, λόγω της βαρυτικής πάρελξης ενός αστεροειδούς, διέγραψε ένα ημικύκλιο γύρω από τον δορυφόρο μας και επέστρεψε στη Γη. Οπως είναι γνωστό, ο πρώτος άνθρωπος πάτησε το πόδι του στη Σελήνη το 1969, αλλά αξίζει να αναφερθεί ότι το 1970 το διαστημόπλοιο «Απόλλων 13», κατά την τρίτη στη σειρά διαστημική αποστολή στη Σελήνη, έπαθε μια σοβαρή βλάβη και χρειάστηκε να ακολουθήσει ακριβώς την ίδια τροχιά με αυτήν που είχε φανταστεί ο Ιούλιος Βερν ακριβώς 100 χρόνια πριν, καταλήγοντας και αυτό να προσθαλασσωθεί στον Ειρηνικό Ωκεανό.

Η αγάπη του για την Αστρονομία ενέπνευσε στον Βερν άλλα τρία βιβλία: Ταξίδι σε κομήτη (1887), Η Γη άνω κάτω (1889) και Το κυνήγι του μετεώρου (1901). Στο πρώτο πραγματεύεται τη σύγκρουση της Γης με έναν κομήτη, η οποία έχει αποτέλεσμα να αποσπαστεί ένα μικρό κομμάτι της Γης με τους κατοίκους της και να ακολουθήσει τον κομήτη στην περιφορά του γύρω από τον Ηλιο, προτού επιστρέψει στη Γη. Στο δεύτερο αφηγείται την προσπάθεια των αστροναυτών του ταξιδιού στη Σελήνη που σκέπτονται, μετά την επιτυχή επιστροφή τους, να αλλάξουν την κλίση του άξονα περιστροφής της Γης για να τροποποιήσουν το κλίμα του Βόρειου Πόλου. Στο τρίτο αφηγείται την προσπάθεια δύο ερασιτεχνών αστρονόμων να εκμεταλλευθούν το χρυσάφι που περιέχεται σε έναν αστεροειδή. Και οι τρεις ιστορίες αποτελούν σήμερα αντικείμενα σοβαρών συζητήσεων στη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Τέλος, το 1904 περιέγραψε στο μυθιστόρημά του Ο κοσμοκράτωρ ένα όχημα που μπορούσε να μετατραπεί σε αυτοκίνητο, αεροπλάνο, πλοίο ή υποβρύχιο, εμπνευσμένος προφανώς από την πρώτη πτήση των αδελφών Ράιτ το 1902. Είναι αξιοσημείωτο ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1960 κυκλοφόρησε ένα γερμανικό αυτοκίνητο, το Amphicar, που μπορούσε να κινηθεί και στην επιφάνεια του νερού, σαν πλοίο.

Ο Ιούλιος Βερν υπήρξε ένας πολυγραφότατος συγγραφέας, με περισσότερα από 100 βιβλία στο ενεργητικό του, από τα οποία 54 ανήκουν στην περίφημη σειρά «Θαυμαστά ταξίδια». Αντίθετα ίσως από την εντύπωση που έχει δημιουργηθεί, το βασικό στοιχείο στα βιβλία αυτά, όπως και στα υπόλοιπα έργα του Βερν, δεν είναι η επιστημονική φαντασία, αλλά οι ανθρώπινοι χαρακτήρες και η εξέλιξη της κοινωνίας. Το στοιχείο της επιστημονικής φαντασίας χρησιμοποιείται για να τοποθετήσει τους ανθρώπους σε καταστάσεις πρωτόγνωρες για την εποχή του και ήταν αυτό βέβαια που χάρισε τόσο ευρεία αναγνώριση στον μεγάλο συγγραφέα.

Ο Ιούλιος Βερν είναι ο δεύτερος σε αριθμό μεταφράσεων συγγραφέας μετά την Αγκαθα Κρίστι. Τα έργα του είχαν μεγάλη απήχηση και διαμόρφωσαν τους χαρακτήρες εκατομμυρίων εφήβων στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού. Πέρα από την ανάπτυξη του πνεύματος της αναζήτησης και  την εμπλοκή του μέσου αναγνώστη στην τεχνολογία, κάτι που δεν ήταν και πολύ συνηθισμένο τότε, γνωρίζουμε ότι οδήγησαν γνωστούς επιστήμονες και εφευρέτες στην υλοποίηση ιδεών που «δανείστηκαν» από τον μεγάλο γάλλο συγγραφέα. Για παράδειγμα, ο πρωτοπόρος αμερικανός σχεδιαστής υποβρυχίων Σάιμον Λέικ έλεγε ότι πολλές από τις ιδέες του τις είχε δανειστεί από το βιβλίο 20.000 λεύγες υπό την θάλασσα. Τον ίδιο θαυμασμό γι' αυτό το βιβλίο είχε και ο γάλλος εξερευνητής των βυθών Ζακ Υβ Κουστό. Ο Βραζιλιάνος Αλμπέρτο Σάντος-Ντιμόν, ο οποίος κατασκεύασε το πρώτο επιχειρησιακά πλήρες πηδαλιουχούμενο αερόστατο το 1901 και ένα από τα πρώτα αεροπλάνα το 1906, απέδιδε στον Ιούλιο Βερν την έμπνευσή του γι' αυτές τις εφευρέσεις του. Ο Ρωσοαμερικανός Ιγκόρ Σικόρσκι συνήθιζε να λέει ότι πηγή της έμπνευσής του για την κατασκευή των ελικοπτέρων του ήταν το βιβλίο του Βερν Ροβήρος ο κατακτητής. Είναι επίσης γνωστό ότι και οι τρεις μεγάλοι πρωτοπόροι της πυραυλικής τεχνολογίας, ο Ρώσος Κονσταντίν Τσιολκόφσκι, ο Αυστρογερμανός Χέρμαν Ομπερτ και ο Αμερικανός Ρόμπερτ Γκόνταρντ είχαν εμπνευσθεί από το βιβλίο του Βερν Από τη Γη στη Σελήνη. Τέλος, ο αμερικανός εξερευνητής των Πόλων Ρίτσαρντ Μπερντ, επιστρέφοντας από μια πτήση πάνω από τον Νότιο Πόλο, είπε «Ο Ιούλιος Βερν με οδήγησε σε αυτό το ταξίδι», αναφερόμενος στα βιβλία Οι περιπέτειες του πλοιάρχου Χατεράς και Το μυστήριο της Ανταρκτικής.    

Πέρα όμως από την επιστημονική απήχηση των βιβλίων του, ο Ιούλιος Βερν είχε επηρεάσει και πολλούς λογοτέχνες, μεταξύ των οποίων οι Γάλλοι Αρθούρος Ρεμπό, Ευγένιος Ιονέσκο,  Ζαν Κοκτό και Αντουάν ντε Σεντ-Εξυπερί.

Μοντέλο του αυτοκινήτου αεροπλάνουπλοίου που οδηγείο Ροβήρος στο βιβλίο «Ο κοσμοκράτωρ»
(από το Μουσείο Βερν στη Νάντη)

Ο «Μεγάλος Ανατολικός»

Για εμάς τους Ελληνες σημαντικότερη είναι ίσως η περίπτωση του Ανδρέα Εμπειρίκου, ο οποίος όχι μόνο εμπνεύστηκε το οκτάτομο μυθιστόρημα-ποταμό Ο Μεγάλος Ανατολικός από το βιβλίο του Βερν Η πλωτή νήσος, αλλά συμπεριέλαβε και τον μεγάλο γάλλο συγγραφέα μεταξύ των επιβατών του υπερωκεάνιου που έδωσε το όνομά του στο βιβλίο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το πλοίο αυτό δεν είναι δημιούργημα της φαντασίας του έλληνα συγγραφέα. Ο «Μεγάλος Ανατολικός» υπήρξε το τελευταίο μεγάλο πλοίο με τροχούς αντί για έλικες και, επειδή δεν είχε επιτυχία ως επιβατηγό, μετατράπηκε σε πλοίο πόντισης καλωδίων και πέτυχε την πρώτη τηλεγραφική σύνδεση Ευρώπης - Αμερικής.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΝΑΡΤΗΣΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ