Ο Ηλίας Γιαννακόπουλος για μια ακόμα φορά κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. ΥΠΟΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟ ΖΟΦΕΡΟ ΜΕΛΛΟΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

« … εάν οι συνδαιτημόνες στριμωχτούν και του παραχωρήσουν θέση ( του ακάλεστου ), άλλοι παρείσακτοι θα εμφανισθούν αμέσως και θα ζητήσουν την ίδια εύνοια. Η φήμη ότι υπάρχουν τρόφιμα για όσους προσέρχονται θα γεμίσει την αίθουσα με πολυάριθμους επαίτες». (Μάλθους, Άγγλος οικονομολόγος «Δοκίμιο περί των αρχών του πληθυσμού»).

Η θεωρία του Μάλθους

            Κάπως έτσι περιέγραφε το 1798 το δημογραφικό πρόβλημα του κόσμου ο Μάλθους. Θεωρούσε πως η αύξηση του πληθυσμού θα είναι ταχύτερη από τον ρυθμό αύξησης των μέσων διατροφής του πληθυσμού. Υποστήριζε, δηλαδή, πως ο πληθυσμός θα αυξάνεται κατά γεωμετρική πρόοδο (1,2,4,8,16…), ενώ τα μέσα διατροφής θα αυξάνονται κατά αριθμητική πρόοδο (1,2,3,4,5….). Η θεωρία του «αιρετικού αιδεσιμότατου» προέβλεπε μία ζοφερή πραγματικότητα για τον πλανήτη μας εξαιτίας του υπερπληθυσμού της γης. Πίστευε πως αν δεν αντιμετωπιστεί η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού, τότε ο «μέγας οικοδεσπότης» η φύση, θα έλυνε η ίδια το πρόβλημα μέσα από τους μηχανισμούς της φυσικής αυτορρύθμισης.

           

Στις θεωρίες του Μάλθους για την αιτιολόγηση της φτώχειας και της πείνας άλλοι αντέτειναν την ανάγκη δικαιότερης κατανομής του πλούτου ως μέτρο κατά των ακραίων οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων( Προυντον). Ωστόσο, η σύγχρονη παγκόσμια πραγματικότητα τείνει να ακυρώσει πολλές θεωρίες που διατυπώθηκαν για το δημογραφικό. Οι διαψεύσεις τόσο των θεωριών του Μάλθους όσο και πολλών άλλων σχετίζονται με τον απρόβλεπτο χαρακτήρα της ανθρώπινης φύσης αλλά και του πολιτισμού που δημιουργεί. Ένας πολιτισμός που δεν διακρίνεται υποχρεωτικά από την γραμμική πορεία του αλλά από τις οξύτατες αντιθέσεις και ανακολουθίες.

            Ειδικότερα το στοιχείο που καταδεικνύει τις ανακολουθίες του πολιτισμού μας είναι κι αυτό του δημογραφικού. Χαρακτηριστική περίπτωση της αντιφατικότητας του είναι η συνύπαρξη δυο αντιθετικών τάσεων. Υπερπληθυσμός στις υπανάπτυκτες χώρες, υπογεννητικότητα στις δυτικές – καταναλωτικές κοινωνίες. Οι προβλέψεις – εκτιμήσεις του Μάλθους φαίνεται να διαψεύστηκαν, αφού οι χώρες με υψηλό βιοτικό επίπεδο και ποιότητα ζωής αντί για αύξηση πληθυσμού παρουσιάζουν υπογεννητικότητα. Αντίθετα χώρες φτωχές που οι κάτοικοι λιμοκτονούν εμφανίζουν αύξηση πληθυσμού.

Υπογεννητικότητα και Ελλάδα

            Η Ελλάδα, ως χώρα του ανεπτυγμένου κόσμου, εμφανίζει πρόβλημα υπογεννητικότητας. Οι σχετικές αναφορές και προβλέψεις οργανισμών, φορέων και ειδικών επιστημών καταγράφουν με ενάργεια το ζοφερό μέλλον της χώρας μας στον τομέα αυτό. Οι δημογραφικοί δείκτες είναι απογοητευτικοί και μιλούν για δραματική μείωση του πληθυσμού έως το 2050. Ο πληθυσμός της Ελλάδας σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΕΛΣΤΑΤ αλλά και διεθνών οργανισμών θα είναι μικρότερος των 10.000.000 (κάποια εκτίμηση – πρόβλεψη μιλά για μείωση του πληθυσμού κατά 3.000.000. Πρόκειται για ένα εφιαλτικό σενάριο)

            Η φθίνουσα πορεία του Ελληνικού πληθυσμού είναι εμφανής κατά τα τελευταία χρόνια. Και ενώ κατά το 1980 οι γεννήσεις ήταν περισσότερες των θανάτων (148.133 έναντι 87.282), το 2017 οι θάνατοι ήταν 123.079 έναντι 88.132 γεννήσεων. Αυτή η προϊούσα γήρανση του πληθυσμού γεννά ανησυχίες και προβληματισμό τόσο για τα αίτια του φαινομένου όσο και για τις επιπτώσεις του σε όλα τα επίπεδα (οικονομία, ασφαλιστικό, εργασία, εθνική ταυτότητα…). Πολλοί μιλούν για μία «δημογραφική βόμβα». Ενδεικτικό στοιχείο αυτής της βόμβας είναι το γεγονός ότι ο μέσος όρος ηλικίας σήμερα είναι στα 44 έτη, ενώ το 1951 ήταν τα 26.

Οι πτυχές του φαινομένου

            Η υπογεννητικότητα στη χώρα μας έχει πολλές εκφράσεις και οφείλεται σε μία σειρά παραγόντων που συνθέτουν τον ιστό της ελληνικής κοινωνίας. Πιο συγκεκριμένα η υπογεννητικότητα είναι πρόβλημα:

            1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ: Οικονομική κρίση + μείωση εισοδήματος + υψηλό κόστος ανατροφής των παιδιών + ανεργία / ακραίος καταναλωτισμός + εστίαση στην υλική ευμάρεια και στον παροντισμό….Άρα η οικογένεια ως θεσμός συνιστά κάτι απωθητικό….

            2. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ: Συνθήκες ζωής, έντονοι ρυθμοί ζωής, βίαιη έκπτωση κοινωνικών αξιών, αρνητικά πρότυπα, απαξίωση του οικογενειακού θεσμού.

            3. ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ – ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ: Ατομικιστική θεώρηση ζωής, ηδονιστική αντίληψη του νοήματος της ανθρώπινης ύπαρξης, αποφυγή του πόνου, διάχυτο αίσθημα ανασφάλειας, κυριαρχία αβεβαιότητας, φόβος για το μέλλον.

            4. ΠΟΛΙΤΙΚΟ: Απουσία κρατικής μέριμνας, και πολιτικής πρόνοιας, ανυπαρξία πλαισίου οικογενειακού προγραμματισμού, συντηρητικές αντιλήψεις για το οικογενειακό δίκαιο…..

            5. ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ: Απεγκλωβισμός της γυναίκας από αντιλήψεις και ρόλους που αναδεικνύαν την τεκνοποιία ανώτατη αξία. Η μητρότητα υποχώρησε ως αξία μπροστά στο πρότυπο της «Ερωτικής» γυναίκας. Η αισθητική του σώματος προκρίθηκε ως επιλογή έναντι της δημιουργίας ζωής. Η έξοδος της γυναίκας στην εργασία και η κοινωνική αναγνώριση ως απότοκο της οικονομικής απελευθέρωσης δρουν ανασταλτικά στη γέννηση παιδιών. Οι πολλαπλοί ρόλοι της γυναίκας.

            6. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ – ΗΘΙΚΟ: Υποχώρηση του θρησκευτικού συναισθήματος που παραδοσιακά πρόβαλε το «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε» ως υποχρέωση προς το Θεό. Νέος κώδικας ηθικός αξιών που απελευθερώνει το άτομο από την αντίληψη περί ηθικής υποχρέωσης για τεκνοποίηση.

            7. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Προτεραιότητα η επαγγελματική αποκατάσταση που αυξάνει τα όρια ηλικίας για σύναψη γάμου. Απουσία ελεύθερου χρόνου, δυσκολία σύναψης σχέσεων, μακρόχρονες σπουδές, μετάβαση στην πυρηνική οικογένεια….

 8. ΕΘΝΙΚΟ: Πληθυσμιακή συρρίκνωση, αλλοίωση του πληθυσμού (ειδικότερα σε εθνικά ευαίσθητες περιοχές). Αποδυνάμωση της αμυντικής θωράκισης στο βαθμό που η πληθυσμιακή ψαλλίδα ανοίγει εις βάρος της χώρας έναντι των γειτονικών λαών.
Οι κίνδυνοι

            Η καταγραφή των αιτιών που τροφοδοτούν το πρόβλημα της υπογεννητικότητας με μία άλλη ανάγνωση αναδεικνύει και τους κινδύνους. Σε οικονομικό επίπεδο η γήρανση του πληθυσμού εκτός από την απουσία εργατικού δυναμικού (νέων σε ηλικία) απειλεί το σύστημα συνταξιοδότησης και κοινωνικής ασφάλισης. Όταν η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους κλείνει προς την πλευρά των δεύτερων, τότε το μέλλον διαγράφεται δυσοίωνο. Πολλοί μιλούν για έναν «πόλεμο γενεών» αφού οι νέοι θα αρνηθούν να επωμιστούν το οικονομικό βάρος της συνταξιοδότησης των ηλικιωμένων.

            Σε πολιτικο-ιδεολογικό επίπεδο η υπογεννητικότητα δυσχεραίνει την ανανέωση, αφού οι πρωτοπόρες σκέψεις και το αγωνιστικό πνεύμα των νέων απουσιάζουν. Έτσι επέρχεται ένας sui generis κοινωνικός και ιδεολογικός συντηρητισμός που υποσκάπτει τα θεμέλια της κοινωνίας. Η γεροντοκρατία και η έλλειψη ενθουσιασμού από μία κοινωνία συνεπάγονται τη στασιμότητα και την οπισθοδρόμηση.

 Ωστόσο, οι κίνδυνοι της υπογεννητικότητας είναι μεγαλύτεροι σε εθνικό επίπεδο. Πολλοί χαρακτήρισαν την πληθυσμιακή συρρίκνωση ως «χρονοβόμβα». Με δεδομένη τη γεωγραφική θέση της χώρας που περιβάλλεται από χώρες με θετικό δείκτη αύξησης του πληθυσμού το πρόβλημα καθίσταται πιο εμφανές. Δεν είναι σπάνιες οι φορές που οι ηγέτες της Τουρκίας μίλησαν περιφρονητικά για την Ελλάδα εξαιτίας του πληθυσμού της. Δεν είναι, δε και λίγοι εκείνοι που κρούουν τον κίνδυνο της «εθνολογικής αλλοίωσης» στο βαθμό που ο κόσμος ταλανίζεται από το μεταναστευτικό κύμα. Η λογική περί ανανέωσης του πληθυσμού μέσα από τους μετανάστες – πρόσφυγες (που ως ένα βαθμό έγινε στο παρελθόν) δεν γίνεται από όλους αποδεκτή, όσο κι αν την επιβάλλει η αναγκαιότητα.)

Το δέον γενέσθαι

Οι προτάσεις για την υπέρβαση ή μείωση των παρενεργειών της υπογεννητικότητας εστιάζονται συνήθως στο οικονομικό επίπεδο και στους φόβους εθνικής αλλοίωσης. Ωστόσο, η συνειδητοποίηση της ατομικής ευθύνης, ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου του ανθρώπου ως βιολογικού – κοινωνικού όντος και η ανάδειξη – αποδοχή μιας άλλης βιοθεωρίας όπου η τεκνοποίηση ως δημιουργία θα θεωρείται η απόλυτη αξία μπορούν να συνδράμουν θετικά στη θεραπεία του φαινομένου.

Η ελεύθερη βούληση για δημιουργία ζωής και η πίστη πως ο πλούτος της ζωής βρίσκεται στη γέννηση παιδιών μπορούν να καταστήσουν την τεκνοποίηση ηθικό αξίωμα που μάχεται τη φθορά και διακονεί ως συμπεριφορά την εξέλιξη και την πρόοδο.

Ηλίας Γιαννακόπουλος

«ΤΗ ΠΟΛΕΙ ΔΙΧΟΘΕΝ…ΞΥΝΟΙΣΕΙ»

Όσο δύσκολη κι αν είναι να υιοθετήσουμε σήμερα την προτροπή για τεκνοποίηση του Περικλή, άλλο τόσο αναγκαίο είναι να αποδεχτούμε την αναγκαιότητα της αναπαραγωγής ως τον απόλυτο νόμο της φύσης. «…και τη πόλει διχόθεν, εκ του μη ερημούσθαι και ασφαλεία, ξυνοίσει» (Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος, Κ44)…(Αυτό θα ωφελήσει την πόλη από δύο απόψεις, και ότι δεν θα ερημώσει και θα ζει σε ασφάλεια). Αλήθεια, σήμερα, ποιος πολιτικός ή επιστήμονας θα προέτρεπε τα νέα ζευγάρια για τεκνοποίηση για να έχει η πόλη – έθνος πολλούς πολεμιστές;

            Από πλευράς πολιτείας η ευθύνη είναι αυτονόητη. Εξάλλου αυτό επιτάσσει και το άρθρο 21, § 5 του Ελληνικού συντάγματος. Η τήρηση του συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων «που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιονδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία» (άρθρο 120, § 4).

            «Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή της δημογραφικής πολιτικής, καθώς και η λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων αποτελεί υποχρέωση του κράτους» (Άρθρο 21, §5).

Τη γλώσσα μου έδωσαν Ελληνική. Η επιλογή έγινε από την Διοτίμα.

Η ελληνική γλώσσα.
«Από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως τα σήμερα, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε με την ίδια γλώσσα»! Γιώργος Σεφέρης.

 Στο σημερινό μας λεξιλόγιο χρησιμοποιούμε πάνω από 5.000 Ομηρικές λέξεις όπως : αλήθεια, αρετή, γελώ, θρηνώ, νεότης, πατρίς, πέλαγος, δίκαιος, σκέπτομαι, όπλο, όρκος, βουλή, πόλεμος κ.λπ.
Ποια Ελληνική λέξη είναι αρχαία και ποια νέα; Γιατί μια Ομηρική λέξη μας φαίνεται δύσκολη και ακαταλαβίστικη;

 Οι Έλληνες σήμερα ασχέτως μορφώσεως μιλάμε ομηρικά, αλλά δεν το ξέρουμε επειδή αγνοούμε την έννοια των λέξεων που χρησιμοποιούμε.
Για του λόγου το αληθές θα αναφέρουμε μερικά παραδείγματα για να δούμε ότι η Ομηρική γλώσσα όχι μόνο δεν είναι νεκρή, αλλά είναι ολοζώντανη.
Ένας πολύ μεγάλος αριθμός ομηρικών λέξεων κρύβεται μέσα σε σύνθετα ή διάφορα παράγωγα π.χ. :
Την φωνή δεν την ονομάζουμε αυδή, λέμε όμως έμεινα άναυδος ή απηύδησα.
Η γη δεν λέγεται σήμερα άρουρα ή χθών, παρ’ όλα αυτά έχουμε και αρουραίους και υποχθόνιους θορύβους.
Το ιμάτιο δεν ονομάζεται λώπη υπάρχουν όμως αρκετοί λωποδύτες γύρω μας.
Δεν λέμε κυνώ το φιλώ, ούτε κύσα το εφίλησα. Λέμε όμως προσκυνώ το εικόνισμα, ενώ το φιλώ αγγλικά λέγεται kiss και γερμανικά küssen.
Το κρεβάτι δεν λέγεται λέχος, εμείς αποκαλούμε λεχώνα την γυναίκα που μόλις γέννησε και μένει στο κρεβάτι. Οι Ισπανοί το ονομάζουν lecho, letto οι Ιταλοί, lit οι Γάλλοι, Lager οι Γερμανοί.
Το συχνά δεν το λέμε θαμά, έχουμε όμως πολλούς θαμώνες στα καφενεία.
Το γεύμα ή το δείπνο δεν είναι πλέον δόρπον, αυτό όμως δεν μας εμποδίζει να γευθούμε κάποιο επιδόρπιον.
Στους ναούς υπάρχει πάντα ο νεωκόρος άν και το σκουπίζω, σαρώνω, φροντίζω δεν το λέμε κορέω. Αυτό το ομηρικό ρήμα κορέω γέννησε δεκάδες λέξεων στις δυτικές γλώσσες, μέσω των λατίνων, που το δανείσθηκαν και το πρόφεραν curo με την ίδια έννοια : «φροντίζω, επιμελούμαι» π.χ. cura = η θεραπεία, η φροντίδα για το σώμα.
Το πλοίο δεν ονομάζεται πλέον ναύς, έχουμε όμως και ναυπηγούς και ναυτιλία με ναυτικούς και ναυστάθμους με ναυτικό με ναυάρχους, ναύτες και ναυμαχίες και ναυαγούς με ναυαγοσώστες …και ναυτοδικείο και ναυτία.
Το ψωμί μόνο στις εκκλησίες το αποκαλούμε άρτο, όμως έχουμε αρτοποιεία, αρτοσκευάσματα.
Μπορεί να μην ονομάζουμε ιχθείς τα ψάρια, λέμε όμως ιχθυοπώλης, ιχθυοπωλείο, ιχθυοκαλλιέργεια, κ.λπ.
Αλέξω στην εποχή του Ομήρου σημαίνει εμποδίζω, αποτρέπω.
Τώρα χρησιμοποιούμε τις λέξεις αλεξίπτωτο, αλεξίσφαιρο, αλεξικέραυνο, αλεξήλιο. Αλέξανδρος (αυτός που αποκρούει τους άνδρες) κ.τ.λ.
Με το επίρρημα τήλε στον Όμηρο εννοούσαν μακριά, εμείς χρησιμοποιούμε τις λέξεις τηλέφωνο, τηλεόραση, τηλεπικοινωνία, τηλεβόλο, τηλεπάθεια κ.τ.λ.
Λάας ή λας έλεγαν την πέτρα. Εμείς λέμε λατομείο, λαξεύω.
Πέδον στον Όμηρο σημαίνει έδαφος, τώρα λέμε στρατόπεδο, πεδινός.
Πόρο έλεγαν την διάβαση, το πέρασμα, σήμερα χρησιμοποιούμε την λέξη πορεία. Επίσης αποκαλούμε εύποροκάποιον που έχει χρήματα, γιατί έχει εύκολες διαβάσεις, μπορεί δηλαδή να περάσει όπου θέλει, και άπορο αυτόν που δεν έχει πόρους, τον φτωχό.
Φρην είναι η λογική. Από αυτή την λέξη προέρχονται το φρενοκομείο, ο φρενοβλαβής, ο εξωφρενικός, ο άφρων κ.τ.λ.
Ύλη ονόμαζαν ένα τόπο με δένδρα, εμείς λέμε υλοτόμος.
Τον θυμό τον αποκαλούσαν χόλο. Από την λέξη αυτή πήρε το όνομα της η χολή, με την έννοια της πίκρας. Λέμε επίσης αυτός είναιχολωμένος.
Νόστος σημαίνει επιστροφή στην πατρίδα. Η λέξη παρέμεινε ως παλινόστηση, ή νοσταλγία.
Άλγος στον Όμηρο είναι ο σωματικός πόνος, από αυτό προέρχεται το αναλγητικό.
Το βάρος το αποκαλούσαν άχθος, σήμερα λέμε αχθοφόρος.
Ο ρύπος, δηλαδή η ακαθαρσία, εξακολουθεί και λέγεται έτσι – ρύπανση.
Από την λέξη αιδώς (ντροπή) προήλθε ο αναιδής.
Πέδη, σημαίνει δέσιμο και τώρα λέμε πέδιλο. Επίσης χρησιμοποιούμε τις λέξεις χειροπέδες, …ορθοπεδικός (όχι ορθοπαιδικός!!!).
Από το φάος, το φως προέρχεται η φράση φαεινές ιδέες.
Άγχω, σημαίνει σφίγγω τον λαιμό, σήμερα λέμε αγχόνη.
Επίσης άγχος είναι η αγωνία από κάποιο σφίξιμο, ή από πίεση.
Βρύχια στον Όμηρο είναι τα βαθιά νερά, εξ ου και τoυποβρύχιο.
Φερνή έλεγαν την προίκα. Από εκεί επικράτησε την καλά προικισμένη να την λέμε «πολύφερνη νύφη».
Το γεύμα στο οποίο ο κάθε παρευρισκόμενος έφερνε μαζί του το φαγητό του λεγόταν έρανος. Η λέξη παρέμεινε, με την διαφορά ότι σήμερα δεν συνεισφέρουμε φαγητό, αλλά χρήματα.
Υπάρχουν λέξεις, από τα χρόνια του Ομήρου, που ενώ η πρώτη τους μορφή μεταβλήθηκε – η χειρ έγινε χέρι, το ύδωρ νερό, η ναυς έγινε πλοίο, στην σύνθεση διατηρήθηκε η πρώτη μορφή της λέξεως.
Από την λέξη χειρ έχομε : χειρουργός, χειριστής, χειροτονία, χειραφέτηση, χειρονομία, χειροδικώ κ.τ.λ.
Από το ύδωρ έχομε τις λέξεις : ύδρευση υδραγωγείο, υδραυλικός, υδροφόρος, υδρογόνο, υδροκέφαλος, αφυδάτωση, ενυδρείο, κ.τ.λ.
Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα παραδείγματα προκύπτει ότι: Δεν υπάρχουν αρχαίες και νέες Ελληνικές λέξεις, αλλά μόνο Ελληνικές.
Η Ελληνική γλώσσα είναι ενιαία και ουσιαστικά αδιαίρετη χρονικά.
Η γνώση των εννοιών των λέξεων θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι μιλάμε την γλώσσα της ομηρικής ποίησης, μια γλώσσα που δεν ανακάλυψε ο Όμηρος αλλά προϋπήρχε πολλές χιλιετίες πριν από αυτόν.
Σκοπός μας είναι να ανακαλύπτουμε τις έννοιες των λέξεων για να μπορούμε να επικοινωνούμε καλύτερα
Πηγή: Τάσος Λειβαδίτης.

«ΕΜΦΥΛΙΟΝ ΠΑΘΟΣ: Η Ελλάς εν καμίνω» ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ

«Μέθετον το λίαν· αμαθίαι δυοίν,/ εις ταύθ’ όταν μόλητον, αίσχιστον κακόν» (Ιοκάστη «Φοίνισσες» - αφήστε τις υπερβολές. Δεν είναι συμφορά βαρύτερη απ’ το να σμίγει η μισαλλοδοξία δυο ανθρώπων).

Οι εμφύλιοι των Ελλήνων

α. «Μήνιν άειδε Θεά Πηληιάδεω Αχιλήος,/ ουλομένην, η μυρί’ Αχαιοίς άλγε’ έθηκε,/ πολλάς δ’ ιφθίμους ψυχάς Άϊδι προίαψεν/ ηρώων, αυτούς δε ελώρια τεύχε κύνεσιν…./ εξ ου δη τα πρώτα διαστήτην ερίσαντε/ Ατρείδης τε, άναξ ανδρών, και δίος Αχιλλεύς» (Προοίμιο Ιλιάδας).

* «Ψάλλε Θεά, τον τρομερό θυμόν του Αχιλλέα/ που έγινε στους Αχαιούς αρχή πολλών δακρύων./ Πολλές δε γενναίες ψυχές έστειλε κάτω στον Άδη,/ κι έδωκεν αυτούς λεία των σκυλιών/…. αφότου εφιλονίκησαν και εχώρισαν πρώτα/ ο βασιλιάς των ανδρών Ατρείδης και ο θεός Αχιλλέας»

β. «…..έπειτα διενεχθέντες οι Λακεδαιμόνιοι και Αθηναίοι επολέμησαν μετά των ξυμμάχων προς αλλήλους· ……. Παθήματά τε ξυνηνέχθη γενέσθαι εν αυτώ τη Ελλάδι οία έτερα εν ίσω χρόνω…. πόλεις ηρημώθησαν… φυγαί τοσαίδε ανθρώπων και φόνος, ο μεν κατ’ αυτόν τον πόλεμον, ο δε δια το στασιάζειν» (Θουκυδίδης).

* «έπειτα όμως αφού ήλθαν σε διενέξεις οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι επολέμησαν με τους συμμάχους τους εναντίον αλλήλων…. και συνοδεύτηκε από τέτοιες συμφορές, όμοιες των οποίων δεν είχε γνωρίσει η Ελλάδα σε ίσο διάστημα χρόνου… πόλεις ερημώθηκαν…. Ούτε τόσες εξορίες και φόνοι ανθρώπων είτε ως συνέπεια του πολέμου, είτε ως αποτέλεσμα των εμφύλιων σπαραγμών….»

γ. Οι διάδοχοι και οι Επίγονοι του Μ. Αλεξάνδρου αναλώθηκαν σε προσωπικές συγκρούσεις με αποτέλεσμα τον διαμελισμό και κατακερματισμό σε διάφορα βασίλεια της Μακεδονικής ή Ελληνιστικής Αυτοκτατορίας.

δ. «Η διάσταση Ενωτικών και Ανθενωτικών από το 1261 έως το 1453 θεωρείται μια από τις σοβαρότερες αιτίες της πτώσης της Κων/λης».

ε. «Οι δυο εμφύλιοι πόλεμοι 1823-1825 έθεσαν σε κίνδυνο τον αγώνα για απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους».

στ. 1916-1917: Η Ελλάδα χωρίζεται στα δυο. Ο εμφύλιος πόλεμος προϊόν πολιτικών και προσωπικών στρατηγικών…. (Ο Διχασμός)

ζ. Όταν οι σύμμαχοι – νικητές του Β’ παγκοσμίου πολέμου (1940-44) μοίραζαν τα λάφυρα, οι Έλληνες έμπαιναν στη δίνη ενός ακόμη εμφυλίου πολέμου 1946-49 με πολλούς νεκρούς και ηθικά τραύματα.

Οι παραπάνω αναφορές καταγράφουν ανάγλυφα την πορεία του Ελληνισμού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Βασικό στοιχείο αυτής της ιστορικής διαδρομής οι έριδες, τα πάθη, οι φιλονικίες και οι αδελφοκτόνοι πόλεμοι (εμφύλιοι). Το εμφύλιο πάθος φαίνεται να διατρέχει κάθε ιστορική περίοδο του Ελληνισμού. Πάθος που οδήγησε σε θανάτους ανθρώπων, οικονομική καταστροφή, κοινωνική αποσύνθεση αλλά και σε ηθική σήψη.

Πολλοί αναρωτιούνται, αν αυτό το «εμφύλιο πάθος» είναι γνώρισμα και των άλλων λαών ή αποκλειστικό «προνόμιο» των Ελλήνων. Ο προβληματισμός πάνω στο θέμα αυτό γίνεται εντονότερος αν επιστρέψουμε στην πρώτη εμφύλια διαμάχη μεταξύ Αγαμέμνονα και Αχιλλέα. Μια διαμάχη που μπορεί να είχε προσωπικό χαρακτήρα, επηρέασε, όμως, καταλυτικά τόσο το χρόνο του Τρωικού πολέμου όσο και σε συμβολικό επίπεδο τη συμπεριφορά των Ελλήνων ως υποκειμένων της ιστορίας και ως πολιτών.

Αγαμέμνονας εναντίον Αχιλλέα

Η σύγκρουση Αγαμέμνονα και Αχιλλέα σε συμβολικό επίπεδο αποτυπώνει τη δύναμη του ανθρώπινου πάθους αλλά και το διαλυτικό ρόλο του στην «κοινότητα». Για πολλούς το «μήνιν άειδε θεά» συνιστά την απαρχή των εμφύλιων συρράξεων των Ελλήνων, εξαιτίας μιας «οργής» που υποβίβασε τη λογική και την εγκράτειαν σε δευτερεύοντα στοιχεία. Οι ύβρεις που αντηλλάγησαν μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα ήταν βαρύτατες (αναιδείην, οινοβαρές, κερδαλεόφρον, κυνώπα, δημοβόρος βασιλεύς) και παραπέμπουν σε ανάλογες σημερινές είτε εντός είτε εκτός κοινοβουλίου (αλήτες, προδότες, Νενέκοι, γερμανοτσολιάδες, γραικύλοι….).

Πολλοί είναι εκείνοι που μιλούν για ένα «γονιδιακό κατάλοιπο» που διαποτίζει τη συμπεριφορά των Ελλήνων όταν καλούνται να διαχειριστούν δημόσιες υποθέσεις. Επισημαίνουν, δηλαδή, μια άτυπη και υπόγεια διολίσθηση των αρχέγονων παθών στις νεότερες γενιές. Η αλαζονεία του Αγαμέμνονα και το «ξίφος» του Αχιλλέα (όταν το σήκωσε απειλώντας τον Αγαμέμνονα) αποτελούν τον κωδικό με τον οποίο κάποιοι εθνολόγοι αποπειρώνται να ερμηνεύσουν τα βαθύτερα αίτια της εθνικής μας συμπεριφοράς.

Το υπερτροφικό και αλαζονικό Εγώ των Ελλήνων δεν φαίνεται να καλύπτει απόλυτα τα ερμηνευτικά σχήματα των μεγάλων και μικρών εμφυλίων των Ελλήνων. Αναζητούν κάτι βαθύτερο και διαχρονικό γι’ αυτό διατρέχουν στην Ελληνική μυθολογία και Αρχαία Ελληνική ιστορία. Στόχος η αναζήτηση εκείνων των στοιχείων

που συνιστούν τους θεμελιακούς πυλώνες της ελληνικής ταυτότητας, συνείδησης και ατομικότητας.

Θερμοκήπιο εμφύλιων συρράξεων

Κάθε εμφύλιος πήγαζε από ένα δίπολο που τρέφονταν από ένα συγκρουσιακό κι ανταγωνιστικό πνεύμα. Ένα πνεύμα που δεν ευνοούσε την ανθοφορία της συνεννόησης, της συνεργασίας, της συναίνεσης και της διαλεκτικής αλλά λειτουργούσε ως θερμοκήπιο εμφύλιων συρράξεων. Μπορεί η σύγκρουση Αγαμέμνονα και Αχιλλέα να υπήρξε η πρώτη και η πιο διάσημη του εμφυλιακού πάθους αλλά όχι και η μοναδική. Τέτοιους μικρούς εμφύλιους έζησε πολλούς η Ελλάδα που πυροδοτήθηκαν από ένα ανταγωνιστικό στα δυο του μέρη δίπολο. Τέτοιοι ήταν: 

Θεμιστοκλής vs Αριστείδης,  Αθήνα vs Σπάρτη,  Ετεοκλής vs Πολυνείκης,  Αντιγόνη vs Κρέων, Δημοκρατικοί vs Ολιγαρχικοί,  Ενωτικοί vs Ανθενωτικοί,  Χριστιανοί vs Ειδωλολάτρες, Κολοκοτρώνης vs Μαυροκορδάτος, Τρικούπης vs Δεληγιάννης, Δημοτικιστές vs Καθαρευουσιάνοι, Βενιζέλος vs Κων/νος, Εθνικόφρονες vs Κομμουνιστές, Δεξιά vs Αριστερά, Λαός vs Έθνος, Καραμανλής vs Παπανδρέου και τέλος Μνημονιακοί vs Αντιμνημονιακοί….. 

Τα παραπάνω δίπολα δεν αντανακλούν μόνο τις προσωπικές φιλοδοξίες, την αρχομανία και την υποταγή του συμφέροντος της κοινότητας στο ιδιωτικό αλλά και μια «πολιτιστική νοοτροπία» και τον «πολιτικό πολιτισμό» των Ελλήνων.

Η διαμάχη του Ετεοκλή με τον Πολυνείκη είναι χαρακτηριστική στο βαθμό που η σύγκρουση – αδελφοκτονία είχε ως σημείο αναφοράς όχι τη διακονία του κοινωνικού συμφέροντος (Θήβα) αλλά την ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών.

Μάταια η Ιοκάστη προσπαθεί να κατευνάσει το μίσος των δυο αδελφών, άλλοτε ρωτώντας τον Ετεοκλή «ην σ’ έρωμαι δυο λόγω προθείσ’ άμα, πότερα τυραννείν ή πόλιν σώσαι θέλεις;» (Ευριπίδη, «Φοίνισσες»…. Να κυβερνήσεις θέλεις ή να σώσεις την πόλιν;) και άλλοτε συμβουλεύοντας τον «Στο όνομα των Θεών, σας ικετεύω, αφήστε τις υπερβολές. Δεν είναι συμφορά βαρύτερη απ’ το να σμίγει η μισαλλοδοξία δυο ανθρώπων» (Φοίνισσες, 583-585).

Σύνδρομο του Κάϊν

Η επιστροφή στους αρχέγονους και αρχέτυπους μύθους προβάλλει την αγωνία να ανιχνευτεί το «προπατορικό αμάρτημα» που ευθύνεται για την εμφυλιοπολεμική ιδιοσυγκρασία των Ελλήνων σε όλες τις ιστορικές περιόδους.

Στο ίδιο κλίμα ανίχνευσης της πρωτογενούς αιτίας του εμφύλιου πάθους κινούνται και οι επισημάνσεις της Ελένης Γλύκατζη – Αρβελέρ «Επίσης προβληματικό όμως για τον Νεοέλληνα (τον Έλληνα γενικώς) είναι και το «συνανήκειν». Από αρχαιοτάτων ήδη χρόνων, οι Έλληνες κατατρέχονται από το σύνδρομο που ονομάζουν «σύνδρομο του Κάιν», από μια εμφυπολεμική, δηλαδή, τάση… Αυτή διαβρώνει την

συνοχή του έθνους… αυτή εμποδίζει νίκη να είναι νίκη ειρήνευσης και εσωτερικής ευπραγίας… μόνο οι Έλληνες ανά την Υφήλιον διεξάγουν αδιακόπως και ηρωικώς πόλεμον εμφύλιον» («Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο»).

Οι φρόνιμες φωνές δεν εισακούονται και οι σύγχρονοι μονομάχοι της πολιτικής αρέσκονται σε αφορισμούς και συνθήματα του τύπου: «παραιτηθείτε» που παραπέμπουν στα λόγια του Ετεοκλή προς τον Πολυνείκη «και συ τωνδ’ έξω κομίζον τειχέων, ή κατθανεί» (Ευριπίδη «Φοίνισσες» στιχ 593). Τι κι αν ο μειλίχιος Νέστορας συμβούλευε τους Αχαιούς απευθυνόμενος στο Διομήδη «αφρήτωρ αθέμιστος ανέστιος εστίν εκείνος/ ος πολέμου έραται επιδημίου οκρυόεντος» (Ιλιάδα, 63-65, «ακοινώνητος, άγριος και άπατρις είναι αυτός που τον εμφύλιο πόλεμο αγαπά»). 

Κάθε προσπάθεια διδαχής και πολιτικού φρονηματισμού από εκείνους που κατά τεκμήριο είναι αποδεκτοί από το πολιτικό σώμα, προσκρούει στην άρνηση ανάληψης της ατομικής ευθύνης. Ο Αγαμέμνονας αναφώνησε «εγώ δ’ ουκ αίτιός ειμί,/ αλλά Ζευς και μοίρα και ηεροφοίτις Ερινύς,/ οι τε μοι ειν αγορή φρεσίν έμβαλον άγριον άτην» (Ιλιάδα, Τ 86-88, Εγώ δεν φταίω, είναι ο Δίας και η Μοίρα και η Ερινύα που τριγυρνά στα σκοτάδια. Αυτοί που στην συνέλευση έριξαν το νου μου σε άγρια σκότιση – τύφλωση/ άτη…) 

Ηλίας Γιαννακόπουλος.

Σύγχρονοι Αγαμέμνονες και Αχιλλείς

Οι σύγχρονοι Αγαμέμνονες και Αχιλλείς αδυνατούν να αναλάβουν τις προσωπικές ευθύνες και τα αποδίδουν όλα στους αντιπάλους, στους ξένους (Αμερικανικός ιμπεριαλισμός, Γερμανία… παγκοσμιοποίηση…ΔΝΤ).

Και ποιος μπορεί να σταθεί ανάχωμα σε αυτόν τον τεχνητό πολιτικό εμφύλιο; Η θεά Αθηνά που απέτρεψε τον Αχιλλέα να χτυπήσει με το ξίφος τον Αγαμέμνονα δεν υπάρχει «ξανθής δε κόμης έλε πηλείωνα» (Ιλιάδα Α, 197 «και από τα ξανθά μαλλιά έπιασε τον Πηλείδη) και το «Αιδώς Αργείοι» δεν συγκινεί κανέναν, αφού η ντροπή είναι προνόμιο των «αδύνατων».

Κι έτσι οι Έλληνες ασκούνται στην εμφύλια διαμάχη δικαιώνοντας τη θέση του Θεοτοκά: «Για να συζητήσουν οι Έλληνες πρέπει να διαιρεθούν σε παρατάξεις. Χρειάζεται όμως μια πρόφαση» (Ελεύθερο πνεύμα). 

Λύσεις εύκολες δεν υπάρχουν. Ο κατήφορος θα σταματήσει όταν από τον οχετό των ύβρεων περάσουμε στη διαλεκτική των επιχειρημάτων. Έτσι μόνο ο δημόσιος βίος θα εξυγιανθεί πολιτικά και το ήθος θα νικήσει τις σκοπιμότητες και τις πολιτικές ιδιοτέλειες ή κομματικούς τακτικισμούς. 

Είθε να μη χρειαστεί ένα ανάλογο ιδιόχειρο σημείωμα, όπως το παρακάτω του Γ. Α. Μαγκάκη:

Γεώργιος Μαγκάκης

«Σαλπάρω ήρεμος για τον άλλο κόσμο. Αυτόν που αφήνω πίσω μου σίγουρα δεν είναι πια η Ελλάδα μου. Αυτός είναι ένας άλλος τόπος με ανθρώπους άλλης φυλής. Δεν με αφορούν. Τι θέλω εγώ ανάμεσά τους; Να ‘στε όλοι καλά. Στον τάφο μου να γράψετε: Αντιστάθηκε το 1941-1944 στη ναζιστική κατοχή, το 1967-1974 στη στρατιωτική δικτατορία και το 1989-1996 στην ηθική σήψη. Μετά στην πλημμύρα του άνοου, δεν υπάρχει αντίσταση και το μετά από την πλημμύρα αυτή δεν υπάρχει πια» (Η ζωή πάνω στο νήμα).

* Βιβλία χρήσιμα: α. Ομήρου Ιλιάδα, β. Ελένης Γλύκατζη – Αρβελέρ «Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο», γ. Ευριπίδη «Φοίνισσες», δ. Γ. Δερτιλή «Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις», ε. Κορνήλιου Καστοριάδη «Είμαστε υπεύθυνοι για την ιστορία μας», στ. Μάκη Καραγιάννη «Μικρό και αλαζονικό έθνος».

ΗΛΙΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΕΚ ΤΡΙΚΑΛΩΝ