ΖΗΝΩΝ
Ο ΕΛΕΑΤΗΣ
Ο Αριστοτέλης
θεωρούσε ότι πρώτος ο Ζήνων ο Ελεάτης ανακάλυψε την διαλεκτική
[Σεξτ. Εμπειρ., Μαθ. 7 {Λογ.} 6-7]. Όμως, τα ουσιαστικά πρωτεία, ενδεχομένως
ο ίδιος ο όρος, και, εν πάσει περιπτώσει, η καθιέρωση και ο
εμπλουτισμός της έννοιας αυτής οφείλεται στον Πλάτωνα. Στα Μετά τα Φυσικά
[987β, 36-37] ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει ότι "οι γαρ πρότεροι διαλεκτικής
ου μετείχον". Επειδή το κείμενο αναφέρεται στη σχέση
Πλάτωνος-Πυθαγορείων, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι ο Σταγιρίτης δεν
περικλείει τον Ζήνωνα τονΕλεάτη στην κατηγορία αυτή, τουλάχιστον ως προς
την αρχική μορφή της διαλεκτικής μεθόδου, δηλαδή της μορφής εκείνης του λόγου,
όπου γίνεται χρήση λεκτικών επιχειρημάτων για την προσδιορισμό και την απόδειξη
του ζητουμένου. Ο Ζήνων ο Ελεάτης, επιδιώκοντας να ισχυροποιήσει την
φιλοσοφία του Παρμενίδου, ανέπτυξε μιά σειρά επιχειρημάτων
αναιρετικών της κοινής αντιλήψεως για την πολλαπλότητα και την κίνηση. Mε τον
τρόπο αυτόν ο Ζήνων επιχειρούσε να βγάζει αντιφατικά συμπεράσματα από τις
υποθέσεις και θεωρίες των αντιπάλων και επικριτών
της παρμενίδειας φιλοσοφίας. Για παράδειγμα, στην κριτική παρατήρηση
ότι η παρμενίδεια άποψη περί του αδυνάτου της κινήσεως είναι
εσφαλμένη, ο Ζήνων προσπαθούσε να αποδείξει ότι η αντίθετη άποψη είναι
αντιφατική. Όπως παρατηρεί ο Βurnet, "Τα επιχειρήματα του Ζήνωνος δεν
είναι απλοί σοφισμοί". Αποτελούν την
απαρχή μιάς διανοητικής πορείας, που καταυγάστηκε και
διαιωνίσθηκε μέσα από την δύναμη του πλατωνικού λόγου.
ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ
ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ
Ουσιαστικός πατέρας
της Διαλεκτικής είναι ο Πλάτων, ο οποίος επηρεάσθηκε από τον μεγάλο δάσκαλό του
Σωκράτη. Όπως προκύπτει από τα Ξενοφώντος Απομνημονεύματα {ΙV, 5, 12}, ο
Σωκράτης είχε χρησιμοποιήσει πρώτος την διαιρετική μέθοδο, την οποία ανέπτυξε
περαιτέρω ο Πλάτων στον "Σοφιστή", στηριζόμενος στο ρήμα
"διαλέγω", με τα λόγια "και
τοδιαλέγεσθαι ονομασθήναι εκ
του συνιόντας κοινή βουλεύεσθαι διαλέγοντας κατά γένη τα
πράγματα". Όμως, ο όρος Διαλεκτική προκύπτει τόσο από το
"διαλέγω", όσο και από το "διαλέγομαι".
Και ο Πλάτων μέχρι την ώριμη ηλικία του αντιμετωπίζει την διαλεκτική μέθοδο κυρίως -αλλά όχι μόνο- κάτω από το πρίσμα του "διαλέγομαι". Ήδη στον "Κρατύλο" {390 C} η Διαλεκτική είναι η μέθοδος των ερωτήσεων και απαντήσεων, "...τον δε ερωτάν και αποκρίνεσθαι επιστάμενον άλλο τι συ καλείς ή διαλεκτικόν;"
Μπορούμε να διακρίνουμε δύο κύριες πλατωνικές προσεγγίσεις της διαλεκτικής: α} Διαλεκτική μέθοδος προς γνώση του όντως όντος {διαλέγομαι}. Στο μεγαλειώδες έργο του Πλάτωνος "Πολιτεία" επισημαίνονται διάφορα ενδιαφέροντα χωρία, τα οποία αποδίδουν τις διάφορες αποχρώσεις της έννοιας της Διαλεκτικής. Τα σημαντικότερα είναι τα εξής:
Και ο Πλάτων μέχρι την ώριμη ηλικία του αντιμετωπίζει την διαλεκτική μέθοδο κυρίως -αλλά όχι μόνο- κάτω από το πρίσμα του "διαλέγομαι". Ήδη στον "Κρατύλο" {390 C} η Διαλεκτική είναι η μέθοδος των ερωτήσεων και απαντήσεων, "...τον δε ερωτάν και αποκρίνεσθαι επιστάμενον άλλο τι συ καλείς ή διαλεκτικόν;"
Μπορούμε να διακρίνουμε δύο κύριες πλατωνικές προσεγγίσεις της διαλεκτικής: α} Διαλεκτική μέθοδος προς γνώση του όντως όντος {διαλέγομαι}. Στο μεγαλειώδες έργο του Πλάτωνος "Πολιτεία" επισημαίνονται διάφορα ενδιαφέροντα χωρία, τα οποία αποδίδουν τις διάφορες αποχρώσεις της έννοιας της Διαλεκτικής. Τα σημαντικότερα είναι τα εξής:
*Εργασία του Μιχάλη Δ. Ρέλλου, δημοσιευμένη στην Διεπιστημονική
Επιθεώρηση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου