ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ

Ο Ηγεμόνας δεν είναι μια απλή πραγματεία πολιτικής φιλοσοφίας, αλλά ένα βιβλίο που προσδοκά να αλλάξει την πολιτική γεωγραφία της Ιταλίας αφού στην ουσία πρόκειται για ένα επαναστατικό μανιφέστο του Ιταλικού έθνους. Αποσκοπεί στο να ξυπνήσει τις ναρκωμένες συνειδήσεις των Ιταλών αρχόντων, που όλοι έσπευδαν ανήμποροι να κατηγορήσουν την «τύχη» για την τότε κατάσταση της χερσονήσου. Πράγματι, για είκοσι περίπου χρόνια -από το 1494, έτος της καθόδου του Γάλλου βασιλιά Καρόλου Η΄ έως το 1515-η Ιταλία είχε μεταμορφωθεί σε πεδίο μάχης, πεδίο αναμέτρησης των μεγαλύτερων στρατιωτικών δυνάμεων του καιρού εκείνου, της Γαλλίας και της Ισπανίας, με στόχο την επικυριαρχία. 

Ο Ηγεμόνας είναι μια «Προτροπή να ελευθερωθεί η Ιταλία από τους βαρβάρους».«Όλοι μισούν τη βάρβαρη τούτη τυραννία», ανακράζει αηδιασμένος ο Μακιαβέλι, αποχαιρετώντας τον αναγνώστη. Εκτός από τις ευρύτερες πολεμικές αναμετρήσεις της χερσονήσου, το βιβλίο αποτελεί απόρροια και της σύγκρουσης της παραδοσιακής Φλωρεντίας με την ανατέλουσα Ιταλική, πρώτο-αστική κοινωνία.

Το έργο αυτό, που απαρτίζεται από μία σειρά συμβουλών προς τον εκάστοτε ηγέτη, το έγραψε και το έστειλε στον τοπικό άρχοντα της εποχής του, τον Δούκα του Ουρμπίνο, ως προσωπικό δώρο ο ίδιος ο Μακιαβέλι. Η οπτική του γωνία μπορεί να οριστεί ως ανθρωποκεντρική, ακριβώς γιατί ο ίδιος θεωρεί την πολιτική συμπεριφορά όχι ξεκομμένη από τα πλαίσια της γενικότερης ανθρώπινης φύσης καθώς ήταν επηρεασμένος από το ουμανιστικό μήνυμα της Αναγέννησης. Το ύφος του έργου, είναι απλό, στρωτό, χωρίς περίπλοκες φράσεις και καλλωπιστικά στοιχεία∙ είναι το αποτέλεσμα μιας επιστημονικής έρευνας και ως τέτοιο παρουσιάζεται. Ο αναγνώστης μένει έκπληκτος από τη καθαρότητα της σκέψης του συγγραφέα και από την απλότητα που εκφράζονται και οι πιο βαθιές του σκέψεις, πράγμα που συμβαίνει διότι αποτελούν πονήματα προσωπικής εμπειρίας. Ο χαρακτηρισμός«μακιαβελικός» ωστόσο, μόνο επαινετικός δεν είναι και αυτό συμβαίνει επειδή στον ηγεμόνα του, ο Μακιαβέλι, απορρίπτει την ηθική όπως την ξέρουμε και προτείνει στον εκάστοτε ηγέτη κάποιες απροκάλυπτα κυνικές συμπεριφορές που ξεγυμνώνουν κάθε ηθική επικάλυψη. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο ηγέτης, όχι μόνο δεν πρέπει να είναι ηθικός, αλλά εάν είναι ηθικός σύντομα θα πάψει να είναι ηγέτης και στην θέση του θα βρεθεί κάποιος άλλος.

Ο Μακιαβέλι και η πολιτική του προσέγγιση είναι η ζωντανή προσωποποίηση της φράσης «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Οι ιδέες αυτές του Μακιαβέλι οδήγησαν στο να καταστεί ο Ηγεμόνας απαγορευμένο βιβλίο από την Εκκλησία ενώ ο ίδιος μέχρι και να ταυτιστεί με τον διάβολο. Οι ιδέες αυτές φυσικά ανέκαθεν υπήρχαν, αλλά ήταν η πρώτη φορά που εκφράστηκαν μεθοδικά και επιστημονικά, και μάλιστα γραπτώς. Αυτό οδήγησε στο να δημιουργήσει ο Ηγεμόνας του Μακιαβέλι ολόκληρη σχολή που υπάρχει μέχρι σήμερα. Αμέτρητα έργα και διατριβές έχουν βασιστεί πάνω σε αυτό το μικρό βιβλιαράκι και μάλιστα το βιβλίο Διοίκηση Επιχειρήσεων και Μακιαβέλι (Management and Machiavelli) είναι υποχρεωτικό σε μεγάλες σχολές διοίκησης επιχειρήσεων, μεταξύ των οποίων και το Χάρβαρντ. Μία από τις σοβαρότερες σύγχρονες αναλύσεις πάνω στο έργο του έκανε ο Αντόνιο Γκράμσι, ο οποίος μελέτησε την άποψη του σύγχρονου ηγεμόνα κάνοντας τον Ηγεμόνα του Μακιαβέλι ένα είδος μοντέρνου συμβόλου των ιστορικών λειτουργιών ενός σύγχρονου επαναστατικού κόμματος.

ΡΗΣΕΙΣ

1. Ο καθένας βλέπει αυτό που φαίνεσαι. Λίγοι καταλαβαίνουν αυτό που είσαι.
2. Τους αντιπάλους σου ή πρέπει να τους παίρνεις με το μέρος σου ή να τους εκμηδενίζεις.
3. Η αρετή κι ο πλούτος σπάνια πηγαίνουν στον ίδιο άνθρωπο.
4. Ο άνθρωπος είναι καλός μόνο όταν είναι αδύναμος.
5. Ο ηγέτης αποκτά κύρος με το να είναι είτε αληθινός φίλος είτε πραγματικός εχθρός. Δηλαδή παίρνει θέση, καθαρά, υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς. Αυτή η τακτική έχει πολύ περισσότερα πλεονεκτήματα από την ουδετερότητα.
6. Έναν ηγέτη πρέπει να τον φοβούνται και να τον αγαπούν. Αν δεν γίνεται και τα δύο, τότε καλύτερα μόνο να τον φοβούνται.
7. Η τύχη είναι γυναίκα και γι’ αυτό ευνοεί τον νέο που την χειρίζεται με τόλμη.
8. Κάνε το κακό μια κι έξω, αλλά το καλό δίνε το σιγά-σιγά.
9. Οι άνθρωποι έχουν το ελάττωμα, όταν έχει νηνεμία, να νομίζουν ότι δεν θα έρθει ποτέ καταιγίδα και δεν προετοιμάζονται.
10. Ο πόλεμος αρχίζει όταν θέλεις, αλλά δεν τελειώνει όταν θέλεις.
11. Οι άνθρωποι ξεχνούν ευκολότερα το θάνατο του πατέρα τους παρά την απώλεια της περιουσίας τους.
12. Γενικά οι άνθρωποι είναι αγνώμονες, ασταθείς και υποκριτές· προτιμούν να αποφεύγουν τον κίνδυνο και είναι αχόρταγοι για κέρδος.
13. Αυτός που θέλει να τον υπακούν πρέπει να ξέρει να διατάζει.
14. Ποτέ μην προσπαθείς να κερδίσεις με τη βία αυτό που μπορεί να αποκτηθεί με πονηριά.
15. Δεν πρέπει ποτέ να αφήνει κανείς να συνεχίζεται μια ανωμαλία για να αποφύγει έναν πόλεμο, γιατί δεν τον αποφεύγει, αλλά μόνο αλλάζουν οι συνθήκες προς όφελος των αντιπάλων του.
16. Μια αλλαγή αφήνει την πόρτα ανοιχτή για να μπουν και άλλες.
17. Ποτέ τίποτε μεγάλο δεν επιτεύχθηκε χωρίς κίνδυνο.
18. Η φιλοδοξία είναι τόσο δυνατό πάθος, που όσο ψηλά και αν φθάσει κανείς δεν είναι ικανοποιημένος.
19. Προκαλεί κανείς το ίδιο μίσος με τις καλές πράξεις όσο και με τις κακές.
20. Οι πρίγκιπες και οι κυβερνήσεις είναι, μακράν, τα πιο επικίνδυνα στοιχεία σε μια κοινωνία.
21. Συμβαίνει, όλοι οι ένοπλοι προφήτες να είναι νικητές και οι άοπλοι να χάνονται.
22. Η υπόσχεση που δόθηκε ήταν μια αναγκαιότητα του παρελθόντος. Ο λόγος που δεν κρατήθηκε είναι μια αναγκαιότητα του παρόντος.
23. Η πρώτη εντύπωση που δημιουργεί ένας ηγεμόνας είναι αυτή που δίνουν οι άνθρωποι που τον περιστοιχίζουν.
24. Δεν υπάρχει τίποτε πιο σημαντικό για τον ηγεμόνα από το να φαίνεται ότι είναι θρήσκος.
25. Οι άνθρωποι είναι τόσο αφελείς και τόσο έτοιμοι να υπακούσουν, ώστε ποτέ δεν θα λείψουν τα θύματα σε έναν αχρείο για να κάνει τις απάτες του.
26. Ο απλοϊκός λαός πάντα παρασύρεται από την εξωτερική εμφάνιση, και ο κόσμος αποτελείται κυρίως από απλοϊκούς.
27. Σε ένα ηγεμόνα δεν λείπουν ποτέ οι νόμιμοι λόγοι για να παραβεί μια υπόσχεση.
28. Μόλις κυριαρχήσει σε μια πόλη ένας κυβερνήτης, θα πρέπει να σκεφθεί τι τιμωρίες θα επιβάλει. Πρέπει να τις επιβάλει όλες μια κι έξω και να μην τις ανανεώνει κάθε μέρα.
29. O μόνος τρόπος να προφυλαχτείς από την κολακεία είναι να δώσεις στους άλλους να καταλάβουν ότι δεν προσβάλλεσαι όταν λένε την αλήθεια. Αλλά όταν όλοι μπορούν να σου λένε την αλήθεια, χάνεις το σεβασμό τους.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Ο Ηγεμόνας, περιλαμβάνει 26 κεφάλαια και μια εισαγωγική αφιέρωση στον Lorenzo de Medici. Η αφιέρωση δηλώνει την πρόθεσή του Μακιαβέλι για να συζητήσει σε απλή γλώσσα τη συμπεριφορά των μεγάλων ανδρών και των αρχών της ηγεμονικής διακυβέρνησης και αποσκοπεί στο να ευχαριστήσει και να διαφωτίσει την οικογένεια των Μεδίκων.

Τα 26 κεφάλαια του βιβλίου μπορούν να χωριστούν σε τέσσερις ενότητες:

Α) Τα κεφάλαια 1-11 πραγματεύονται τα διάφορα είδη των ηγεμονιών ή κρατών.
Β) Τα κεφάλαια 12-14 πραγματεύονται τα διάφορα είδη των στρατών και την ορθή τακτική ενός ηγεμόνα ως στρατιωτικού ηγέτη.
Γ) Τα κεφάλαια 15-23 περιγράφουν τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά ενός ηγεμόνα.
Δ) Τα κεφάλαια 24-26 πραγματεύονται την απελπιστική πολιτική κατάσταση της Ιταλίας. Το τελευταίο κεφάλαιο απευθύνεται στην οικογένεια των Μεδίκων, να εκπαιδεύσει τον ηγεμόνα που θα βγάλει την Ιταλία από την ταπείνωση.

Α) Τα τέσσερα είδη ηγεμονιών

1. Κληρονομικό πριγκιπάτο,  που έχει κληρονομηθεί από τον ηγεμόνα.
2. Μικτή ηγεμονία, που εμπεριέχει εδάφη που προσαρτώνται στις υπάρχουσες περιοχές του ηγεμόνα.
3. Νέα ηγεμονία, η οποία μπορεί να αποκτηθεί με διάφορους τρόπους: από τη δύναμή του, από τη δύναμη των άλλων, με αξιόποινες πράξεις ή ακραία σκληρότητα ή από τη βούληση του λαού.
4. Εκκλησιαστική ηγεμονία, δηλαδή τα παπικά κράτη που ανήκουν στην Καθολική εκκλησία.

Β) Οι τύποι των στρατευμάτων

1. Μισθοφόροι στρατιώτες, στράτευμα επικίνδυνο και αναξιόπιστο.
2. Βοηθητικό, στρατεύματα που δανείζονται από άλλους ηγεμόνες, επίσης επικίνδυνα και αναξιόπιστα.
3. Εγγενή στρατεύματα, που αποτελούνται από τους ίδιους τους πολίτες του-μακράν το πιο επιθυμητό είδος.
4. Μικτά στρατεύματα, ένας συνδυασμός ιθαγενών και μισθοφόρων στρατιωτών ή βοηθητικών-επίσης λιγότερο επιθυμητό στράτευμα από το εγγενές.

Γ) Χαρακτήρας και συμπεριφορά του ηγεμόνα

1. Καλύτερα να είναι τσιγκούνης παρά γενναιόδωρος.
2. Καλύτερα να είναι σκληρός παρά φιλεύσπλαχνος.
3. Είναι καλύτερα να αθετεί υποσχέσεις, αν η διατήρησή τους είναι εις βάρος των συμφερόντων του.
4. Ο Ηγεμόνας πρέπει να αποφεύγει να κάνει τον εαυτό του μισητό και περιφρονημένο. Η καλή θέληση του λαού είναι η καλύτερη άμυνα από οποιοδήποτε φρούριο και στρατό.
5. Ο Ηγεμόνας πρέπει να αναλαμβάνει μεγάλα έργα για την ενίσχυση της φήμης του.
6. Πρέπει να επιλέγει σοφά τους συμβούλους τους και να αποφεύγει τους κόλακες.

ΑΝΑΛΥΣΗ

Σύμφωνα με τον Μακιαβέλι οι ηγεμονίες είναι κληρονομικές ή νεοσύστατες. Οι κληρονομικές είναι αυτές στις οποίες οι πρόγονοι του ηγεμόνα είχαν για πολύ καιρό την εξουσία ενώ οι νεοσύστατες, είναι είτε εντελώς καινούριες είτε προσαρτημένες ως συμπληρωματικά μέλη στο κληρονομικό κράτος του ηγεμόνα που τις απέκτησε. Τα μέσα που οδηγούν στην ίδρυση μιας νέας ηγεμονίας είναι τα Όπλα του ίδιου του ηγεμόνα ή κάποιου άλλου, η Ικανότητα και η Tύχη.

Ο μακιαβελικός ηγεμόνας οφείλει να διαπραγματεύεται διαρκώς το φαίνεσθαι με το είναι, διότι «υπάρχει μεγάλη απόσταση ανάμεσα στο πώς ζει και το πώς θα έπρεπε να ζει κανείς, που όποιος παραλείπει αυτό που γίνεται για κείνο που θα έπρεπε να γίνει προετοιμάζει μάλλον την καταστροφή του παρά τη σωτηρία του».
Ένας ηγεμόνας πρέπει να αποφεύγει συμπεριφορές που θα προκαλέσουν το μίσος και την περιφρόνηση από το λαό, αντίθετα θα πρέπει να φαίνεται γενναιόδωρος, ευσπλαχνικός, συγκαταβατικός και συνεπής. Υποστηρίζοντας ότι η ανθρώπινη φύση είναι αδύνατο να επιτρέψει τη συνύπαρξη όλων αυτών των αρετών σε μια προσωπικότητα, είναι αναγκαία η ικανότητά του να δείχνει ότι τις κατέχει ώστε να διατηρήσει την εξουσία του.

Υποσκελίζει τη γενναιοδωρία, θεωρώντας την επιβλαβή για την οικονομική διαχείριση και υποστηρίζει πως η λιτότητα είναι η πλέον σοφή πολιτική άμυνας στα γυρίσματα της τύχης. Σε ενδεχόμενη κρίση οι δυσβάσταχτοι φόροι θα προκαλέσουν το μίσος του λαού και η εικόνα του θα αμαυρωθεί. Η σκληρότητα σε αντίθεση με την ευσπλαχνία λειτουργεί καταλυτικά στην κοινωνική συνοχή και στην πειθαρχία του όχλου και του στρατεύματος καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να φανεί αναποφάσιστος τόσο στον πόλεμο όσο και στην πολιτική. Προκειμένου να αποφύγει αναταραχές που οφείλονται στην απληστία, το ψέμα, την αχαριστία και την υποκρισία των ανθρώπων θα πρέπει να αποφασίζει άμεσα με σύνεση, αυστηρότητα και προνοητικότητα ώστε να διατηρήσει την εξουσία του περιορίζοντας τις πιθανότητες μιας ενδεχόμενης αμφισβήτησής του.

Υπάρχουν δύο τρόποι που μπορεί κανείς να κυβερνήσει: ο ένας είναι με τους νόμους οι οποίοι απευθύνονται στο ανθρώπινο στοιχείο και ο δεύτερος η βία που χαρακτηρίζει το ζωικό βασίλειο. Όταν ο πρώτος δεν αρκεί τότε παρουσιάζεται η ανάγκη προσφυγής στο δεύτερο, γι αυτό ο Μακιαβέλι θεωρεί απαραίτητο να ξέρει ο ηγεμόνας πότε να δρα ως θηρίο και πότε ως άνθρωπος. Η δυνατότητα ενσωμάτωσης των δύο φύσεων είναι αρετή για έναν ηγεμόνα γιατί η μία δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ χωρίς την άλλη. Η ανάγκη του καιρού καθορίζει τη συνέπεια του, να προτιμά το καλό αν μπορεί, αλλά να ξέρει να γυρνά στο κακό όταν είναι απαραίτητο. Σημείο αναφοράς αποτελεί το ίδιο το πρόσωπο του κυβερνήτη και όχι η θέση του στην κοινωνία ως όλου-θέση που εννοείται υπόρρητα-ξεχωρίζει από το σύνολο και το καθοδηγεί.

Ο επιτυχημένος ηγεμόνας καθοδηγείται όχι από το θρησκευτικό δόγμα ή από τα ηθικά παραγγέλματα, αλλά από την αυστηρά ωφελιμιστική επιλογή των μέσων που είναι κατάλληλα για τους σκοπούς του. Μπορεί να χειραγωγεί τους νόμους που διέπουν την πολιτική συμπεριφορά και να διαμορφώνει την πορεία των γεγονότων, σύμφωνα με τα σχέδιά του. 

Ετικέτες: Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ, ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ, ΤΥΧΗ, ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ, ΜΑΚΙΑΒΕΛΙΣΜΟΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ

Πηγή: http://philipposphilios.com

Aνιχνευτής ο δόκιμος Επικούρειος Πέπος