Μαυροντυμένες φιγούρες με καλυμμένα πρόσωπα, που διασχίζουν αυλές, αναρριχώνται σε τοίχους και περπατούν στις στέγες με γρήγορο βηματισμό.
Αυτή είναι η εικόνα του Ninja όπως παρουσιάζεται στην σημερινή εποχή. Ποια είναι όμως η ιστορική πραγματικότητα για αυτούς ;
Ιστορικά στοιχεία
Oι Ninja ήσαν επαγγελματίες κατάσκοποι – δολοφόνοι και παρόλο που η ύπαρξή τους είναι ιστορικά τεκμηριωμένη, εντούτοις είναι πολύ δύσκολο να προσδιορισθεί επακριβώς η εμφάνιση των πρώτων Ninja (ακριβές όνομα Shinobi).
Η λέξη ninja προέρχεται από δύο χαρακτήρες της κινεζικής γραφής kanji (忍者) οι οποίοι στην ιαπωνική γλώσσα προφέρονται Shinobi-no-mono ενώ στην κινεζική γλώσσα προφέρονται nin-sha. Οι λέξεις shinobi και nin σημαίνουν «απαρατήρητος», «ήσυχος», «σιωπηλός» και «αυτός που υπομένει», ενώ οι λέξεις mono και sha σημαίνουν «πρόσωπο».
Η Ιαπωνική λαογραφία, αναφέρει ότι ο χαρακτηρισμός ninja προέρχεται από έναν δαίμονα ο οποίος ήταν μισός άνθρωπος και μισός κοράκι. Όμως στην πραγματικότητα οι Νinja δημιουργήθηκαν «ως αντίπαλο δέος» έναντι των κοινωνικά ανώτερων Samurai, στην ύστερη φεουδαρχική Ιαπωνία.
Οι περισσότερες πηγές αναφέρουν ότι η τέχνη του ninjutsu (βασική πολεμική τέχνη των Ninja) άρχισε να αναπτύσσεται μεταξύ 600 – 900 μ.Χ και συγκεκριμένα όταν ο πρίγκηπας Shotoku (574-622) προσέλαβε ως κατάσκοπο τον Otomono Sahito.
Επιρροές
Το έτος 850 η κινεζική δυναστεία των Tang βρισκόταν σε παρακμή και το έτος 907 διαλύθηκε, βυθίζοντας την Κίνα στο χάος για 50 έτη. Λόγω αυτής της διάλυσης ορισμένοι Κινέζοι στρατηγοί διέφυγαν μέσω θαλάσσης στην Ιαπωνία, μεταφέροντας νέες εμπειρίες, στρατιωτική φιλοσοφία και τακτικές πολέμου.
Επιπλέον το 1020 αρκετοί Κινέζοι μοναχοί – πολεμιστές άρχισαν να φθάνουν στην Ιαπωνία, μεταφέροντας ιατρική τεχνογνωσία – φάρμακα, αλλά και πολεμικές τεχνικές. Εξάλλου πάρα πολλές θεωρίες – φιλοσοφίες – διαλογιστικές μέθοδοι – πολεμικές τεχνικές, μέσω Θιβέτ – Κίνας κατέληξαν στην Ιαπωνία.
Οι Κινέζοι μοναχοί δίδαξαν τις μεθόδους τους στους yamabushi 山伏 (Ιάπωνες ερημίτες – ασκητικοί οι οποίοι φημολογείται ότι είχαν υπεράνθρωπες δυνάμεις – η λέξη σημαίνει «αυτός που ζει στο βουνό») καθώς και στις πρώτες ομάδες Ninja.
Η πρώτη σχολή Ninja
Για περισσότερο από έναν αιώνα, η μίξη Κινεζικών και ιαπωνικών τακτικών, η οποία αργότερα θα ονομαζόταν ninjutsu, αναπτύχθηκε σαν ένα είδος αντικουλτούρας, χωρίς συγκεκριμένους κανόνες και επισημοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους Daisuke Nishina και Kagakure Doshi.
Ο Daisuke ήταν πρώην samurai, αλλά όταν ηττήθηκε σε μια τοπική μάχη ο απέρριψε τον τίτλο και εγκατέλειψε τα εδάφη του. Κανονικά σε αυτές τις περιπτώσεις ο Samurai εκτελεί seppuku (αυτοκτονεί) κάτι το οποίο δεν έκανε ο Daisuke.
Το 1162 ο Daisuke περιπλανώμενος στα βουνά του νοτιοδυτικού Honshu συναντά τον Doshi, έναν κινέζο μοναχό. Ο Daisuke αποποιείται τον κώδικα bushido και μαζί με τον Doshi εφευρίσκουν μια νέα μορφή ανορθόδοξου πολέμου το ninjutsu.
Αργότερα οι διάδοχοι του Daisuke θα δημιουργήσουν την πρώτη σχολή ninja το Togakureryu.
Ninjutsu εναντίον Bushido
Το ninjutsu δημιουργήθηκε ως αντίπαλο δέος του bushido.
Οι Samurai θεωρούσαν την πίστη και τιμή ως τις υπέρτατες ηθικές αξίες.
Πριν πολεμήσει ο Samurai επέλεγε έναν αντίπαλο, ανακοίνωνε την πρόκληση και κατόπιν επιτίθετο. Κατά την διάρκεια της μάχης φορούσε χρωματιστά ρούχα για να καταδείξει την οικογενειακή του προέλευση. Το bushido διέπετο από ευγένεια και τιμή, αλλά δεν ήταν πάντα αποτελεσματικό.
Σε αυτό το σημείο στόχευε το ninjutsu. Ο κώδικας των ninja προέβλεπε την ολοκλήρωση της αποστολής με την χρήση οιουδήποτε μέσου ήταν αναγκαίο. Η χρήση μεθόδων όπως…..ύπουλες επιθέσεις, δηλητήριο, κατασκοπεία, αποτελούσαν ντροπή για τον samurai, σε αντίθεση με τον κώδικα των ninja, που θεωρούνταν απαραίτητες.
Προέλευση
Ορισμένοι από τους αρχηγούς των Νinja (οι αποκαλούμενοι jonin) όπως ο Daisuke Togakure υπήρξαν πρώην samurai που είχαν εκπέσει του αξιώματος, είτε επειδή είχαν χάσει τον αφέντη (daimyo) τους σε μάχη, είτε επειδή αυτός τους είχε διώξει και αυτοί είχαν δραπετεύσει αντί να κάνουν seppuku, είτε απλώς λιποτάκτησαν.
Οι περισσότεροι Νinja όμως δεν προήρχοντο από τις τάξεις των ευγενών……….ήσαν αγρότες οι οποίοι έμαθαν να πολεμούν για λόγους αυτοπροστασίας.
Οι πλέον φημισμένες περιοχές από τις οποίες προήρχοντο ήταν οι περιοχές Iga και Koga.
Στις αποστολές συμμετείχαν και γυναίκες………..οι θηλυκοί Νinja (kunoichi) διείσδυαν στις τάξεις του εχθρού σαν χορεύτριες, παλλακίδες ή υπηρέτριες και ήσαν αποτελεσματικές σαν κατάσκοποι ή δολοφόνοι.
Αντιμετώπιση των Ninja από τους Samurai
Επειδή οι Samurai δεν εμάχοντο πάντοτε σε ανοικτό πεδίο και επιπλέον δεσμεύονταν από τον κώδικα Bushido, προσελάμβαναν συχνά Νinja προκειμένου να διευθετούν ζητήματα τέτοιας φύσεως.
Αυτό το σύστημα ήταν πολύ επικερδές για τους Νinja καθότι οι αμοιβές ήσαν μεγάλες και αυτό είχε σαν επακόλουθο οι κατώτερες τάξεις να ενισχύουν το εισόδημά τους.
Φυσικά εφόσον και ο αντίπαλος είχε την δυνατότητα να προσλάβει Νinja, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι Samurai να τρέφουν αντικρουόμενα αισθήματα «εξάρτησης», «απέχθειας» και «φόβου» έναντι των Νinja.
H δομή και οργάνωση των Νinja ήταν απλή: ο αρχηγός (jonin) έδινε εντολές στον ενδιάμεσο (chunin) ο οποίος τις μεταβίβαζε στον στρατιώτη (genin).
Ένδυση – οπλισμός – εξοπλισμός
Στην σύγχρονη εποχή οι Νinja παρουσιάζονται να φορούν μαύρα ρούχα έχοντας μόνο τα μάτια ακάλυπτα……………… η εμφάνιση όμως αυτή προέρχεται από το θέατρο kabuki.
Στην πραγματικότητα οι Νinja φορούσαν στολή χρώματος σκούρου μπλε κατά τις νυχτερινές επιχειρήσεις, ενώ τις περισσότερες φορές – ανάλογα με τις ανάγκες της αποστολής (κατασκοπεία, δολιοφθορά) – φορούσαν ρούχα προσαρμοσμένα στο εκάστοτε επιχειρησιακό περιβάλλον.
============================
Ο κώδικας τιμής Bushido (δρόμος του πολεμιστή)
Αυτή είναι η εικόνα του Ninja όπως παρουσιάζεται στην σημερινή εποχή. Ποια είναι όμως η ιστορική πραγματικότητα για αυτούς ;
Ιστορικά στοιχεία
Oι Ninja ήσαν επαγγελματίες κατάσκοποι – δολοφόνοι και παρόλο που η ύπαρξή τους είναι ιστορικά τεκμηριωμένη, εντούτοις είναι πολύ δύσκολο να προσδιορισθεί επακριβώς η εμφάνιση των πρώτων Ninja (ακριβές όνομα Shinobi).
Η λέξη ninja προέρχεται από δύο χαρακτήρες της κινεζικής γραφής kanji (忍者) οι οποίοι στην ιαπωνική γλώσσα προφέρονται Shinobi-no-mono ενώ στην κινεζική γλώσσα προφέρονται nin-sha. Οι λέξεις shinobi και nin σημαίνουν «απαρατήρητος», «ήσυχος», «σιωπηλός» και «αυτός που υπομένει», ενώ οι λέξεις mono και sha σημαίνουν «πρόσωπο».
Η Ιαπωνική λαογραφία, αναφέρει ότι ο χαρακτηρισμός ninja προέρχεται από έναν δαίμονα ο οποίος ήταν μισός άνθρωπος και μισός κοράκι. Όμως στην πραγματικότητα οι Νinja δημιουργήθηκαν «ως αντίπαλο δέος» έναντι των κοινωνικά ανώτερων Samurai, στην ύστερη φεουδαρχική Ιαπωνία.
Οι περισσότερες πηγές αναφέρουν ότι η τέχνη του ninjutsu (βασική πολεμική τέχνη των Ninja) άρχισε να αναπτύσσεται μεταξύ 600 – 900 μ.Χ και συγκεκριμένα όταν ο πρίγκηπας Shotoku (574-622) προσέλαβε ως κατάσκοπο τον Otomono Sahito.
Επιρροές
Το έτος 850 η κινεζική δυναστεία των Tang βρισκόταν σε παρακμή και το έτος 907 διαλύθηκε, βυθίζοντας την Κίνα στο χάος για 50 έτη. Λόγω αυτής της διάλυσης ορισμένοι Κινέζοι στρατηγοί διέφυγαν μέσω θαλάσσης στην Ιαπωνία, μεταφέροντας νέες εμπειρίες, στρατιωτική φιλοσοφία και τακτικές πολέμου.
Επιπλέον το 1020 αρκετοί Κινέζοι μοναχοί – πολεμιστές άρχισαν να φθάνουν στην Ιαπωνία, μεταφέροντας ιατρική τεχνογνωσία – φάρμακα, αλλά και πολεμικές τεχνικές. Εξάλλου πάρα πολλές θεωρίες – φιλοσοφίες – διαλογιστικές μέθοδοι – πολεμικές τεχνικές, μέσω Θιβέτ – Κίνας κατέληξαν στην Ιαπωνία.
Οι Κινέζοι μοναχοί δίδαξαν τις μεθόδους τους στους yamabushi 山伏 (Ιάπωνες ερημίτες – ασκητικοί οι οποίοι φημολογείται ότι είχαν υπεράνθρωπες δυνάμεις – η λέξη σημαίνει «αυτός που ζει στο βουνό») καθώς και στις πρώτες ομάδες Ninja.
Η πρώτη σχολή Ninja
Για περισσότερο από έναν αιώνα, η μίξη Κινεζικών και ιαπωνικών τακτικών, η οποία αργότερα θα ονομαζόταν ninjutsu, αναπτύχθηκε σαν ένα είδος αντικουλτούρας, χωρίς συγκεκριμένους κανόνες και επισημοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους Daisuke Nishina και Kagakure Doshi.
Ο Daisuke ήταν πρώην samurai, αλλά όταν ηττήθηκε σε μια τοπική μάχη ο απέρριψε τον τίτλο και εγκατέλειψε τα εδάφη του. Κανονικά σε αυτές τις περιπτώσεις ο Samurai εκτελεί seppuku (αυτοκτονεί) κάτι το οποίο δεν έκανε ο Daisuke.
Το 1162 ο Daisuke περιπλανώμενος στα βουνά του νοτιοδυτικού Honshu συναντά τον Doshi, έναν κινέζο μοναχό. Ο Daisuke αποποιείται τον κώδικα bushido και μαζί με τον Doshi εφευρίσκουν μια νέα μορφή ανορθόδοξου πολέμου το ninjutsu.
Αργότερα οι διάδοχοι του Daisuke θα δημιουργήσουν την πρώτη σχολή ninja το Togakureryu.
Ninjutsu εναντίον Bushido
Το ninjutsu δημιουργήθηκε ως αντίπαλο δέος του bushido.
Οι Samurai θεωρούσαν την πίστη και τιμή ως τις υπέρτατες ηθικές αξίες.
Πριν πολεμήσει ο Samurai επέλεγε έναν αντίπαλο, ανακοίνωνε την πρόκληση και κατόπιν επιτίθετο. Κατά την διάρκεια της μάχης φορούσε χρωματιστά ρούχα για να καταδείξει την οικογενειακή του προέλευση. Το bushido διέπετο από ευγένεια και τιμή, αλλά δεν ήταν πάντα αποτελεσματικό.
Σε αυτό το σημείο στόχευε το ninjutsu. Ο κώδικας των ninja προέβλεπε την ολοκλήρωση της αποστολής με την χρήση οιουδήποτε μέσου ήταν αναγκαίο. Η χρήση μεθόδων όπως…..ύπουλες επιθέσεις, δηλητήριο, κατασκοπεία, αποτελούσαν ντροπή για τον samurai, σε αντίθεση με τον κώδικα των ninja, που θεωρούνταν απαραίτητες.
Προέλευση
Ορισμένοι από τους αρχηγούς των Νinja (οι αποκαλούμενοι jonin) όπως ο Daisuke Togakure υπήρξαν πρώην samurai που είχαν εκπέσει του αξιώματος, είτε επειδή είχαν χάσει τον αφέντη (daimyo) τους σε μάχη, είτε επειδή αυτός τους είχε διώξει και αυτοί είχαν δραπετεύσει αντί να κάνουν seppuku, είτε απλώς λιποτάκτησαν.
Οι περισσότεροι Νinja όμως δεν προήρχοντο από τις τάξεις των ευγενών……….ήσαν αγρότες οι οποίοι έμαθαν να πολεμούν για λόγους αυτοπροστασίας.
Οι πλέον φημισμένες περιοχές από τις οποίες προήρχοντο ήταν οι περιοχές Iga και Koga.
Στις αποστολές συμμετείχαν και γυναίκες………..οι θηλυκοί Νinja (kunoichi) διείσδυαν στις τάξεις του εχθρού σαν χορεύτριες, παλλακίδες ή υπηρέτριες και ήσαν αποτελεσματικές σαν κατάσκοποι ή δολοφόνοι.
Αντιμετώπιση των Ninja από τους Samurai
Επειδή οι Samurai δεν εμάχοντο πάντοτε σε ανοικτό πεδίο και επιπλέον δεσμεύονταν από τον κώδικα Bushido, προσελάμβαναν συχνά Νinja προκειμένου να διευθετούν ζητήματα τέτοιας φύσεως.
Αυτό το σύστημα ήταν πολύ επικερδές για τους Νinja καθότι οι αμοιβές ήσαν μεγάλες και αυτό είχε σαν επακόλουθο οι κατώτερες τάξεις να ενισχύουν το εισόδημά τους.
Φυσικά εφόσον και ο αντίπαλος είχε την δυνατότητα να προσλάβει Νinja, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι Samurai να τρέφουν αντικρουόμενα αισθήματα «εξάρτησης», «απέχθειας» και «φόβου» έναντι των Νinja.
H δομή και οργάνωση των Νinja ήταν απλή: ο αρχηγός (jonin) έδινε εντολές στον ενδιάμεσο (chunin) ο οποίος τις μεταβίβαζε στον στρατιώτη (genin).
Ένδυση – οπλισμός – εξοπλισμός
Στην σύγχρονη εποχή οι Νinja παρουσιάζονται να φορούν μαύρα ρούχα έχοντας μόνο τα μάτια ακάλυπτα……………… η εμφάνιση όμως αυτή προέρχεται από το θέατρο kabuki.
Στην πραγματικότητα οι Νinja φορούσαν στολή χρώματος σκούρου μπλε κατά τις νυχτερινές επιχειρήσεις, ενώ τις περισσότερες φορές – ανάλογα με τις ανάγκες της αποστολής (κατασκοπεία, δολιοφθορά) – φορούσαν ρούχα προσαρμοσμένα στο εκάστοτε επιχειρησιακό περιβάλλον.
============================
Ο κώδικας τιμής Bushido (δρόμος του πολεμιστή)
Ι. Εντιμότητα – Δικαιοσύνη
Το Bushido αναφέρεται όχι μόνο στην πολεμική ευθύτητα, αλλά στην προσωπική ευθύτητα……εντιμότητα – δικαιοσύνη, είναι η ισχυρότερη αρετή του Bushido που καθορίζει τον σωστό Samurai «ευθύτητα είναι η δύναμη του ατόμου να αποφασίζει για την πορεία της συμπεριφοράς σύμφωνα με την αιτία, χωρίς αμφιταλαντεύσεις «να πεθαίνει όταν πρέπει να πεθάνει και να χτυπά όταν πρέπει να χτυπήσει».
Ευθύτητα είναι το οστό που δίνει σταθερότητα και ανάστημα. Χωρίς οστά το κεφάλι δεν μπορεί να στηριχτεί στην κορυφή της σπονδυλικής στήλης και τα χέρια ή τα πόδια δεν μπορούν να κινηθούν. Χωρίς εντιμότητα………….ούτε το ταλέντο ούτε η εκπαίδευση μπορεί να διαμορφώσουν έναν σωστό σαμουράι».
II. Θάρρος
Το Bushido διαχωρίζει την γενναιότητα από το θάρρος. Το θάρρος αξίζει ως αρετή μόνο όταν ασκείται για σκοπούς δικαιοσύνης και εντιμότητας. Ο Κομφούκιος λέει….«Έχουμε θάρρος όταν κάνουμε αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως σωστό» Με λίγα λόγια «το θάρρος πράττει σωστά».III. Καλοσύνη – Οίκτος
Ο άνδρας που έχει την δύναμη να διοικεί (διατάσσει) και να σκοτώνει πρέπει να διέπεται από τη δύναμη της καλοσύνης και του οίκτου. Η αγάπη, η μεγαλοψυχία, ο αλτρουισμός, η συμπάθεια και ο οίκτος, είναι χαρακτηριστικά της καλοσύνης, το σπουδαιότερο αγαθό της ανθρώπινης ψυχής. Ο Κομφούκιος και ο Mencius είπαν ότι «η υψηλότερη αρετή ενός ηγεμόνα είναι η καλοσύνη».
IV. Ευγένεια
Ο περιστασιακός επισκέπτης (τουρίστας) ίσως δυσκολευθεί να διακρίνει τη διαφορά μεταξύ δουλοπρέπειας και ευγένειας στην συμπεριφορά των Ιαπώνων. Όμως για έναν πραγματικό άνδρα η ευγένεια έχει τις ρίζες της στην καλοσύνη. Αποτελεί δε «φτωχή αρετή» εφόσον έχει ως κίνητρο την κολακεία. Στις υψηλότερες μορφές έκφρασης η ευγένεια προσεγγίζει (σε αξία) την αγάπη.
V. Τιμιότητα και ειλικρίνεια
Οι πραγματικοί Samurai, σύμφωνα με τον συγγραφέα Nitobe απεχθάνονταν τα χρήματα, πιστεύοντας ότι «οι άνθρωποι πρέπει να φθονούν τα χρήματα που προορίζονται για πλουτισμό διότι εμποδίζουν την σοφία». Έτσι, τα παιδιά των υψηλόβαθμων Samurai ανατράφηκαν με την αρχή ότι «μιλώντας για χρήματα έδειχναν χαμηλό επίπεδο μόρφωσης ενώ η άγνοια των νομισματικών αξιών αναδείκνυε την καλή ανατροφή τους». Το Bushido ενθάρρυνε την λιτότητα, όχι για οικονομικούς λόγους, αλλά για λόγους εγκράτειας. Η πολυτέλεια εθεωρείτο η μεγαλύτερη απειλή για τους Samurai, ενώ η υπέρμετρη απλότητα αποτελούσε προσόν για τον πολεμιστή.
VI. Τιμή
Αν και το Bushido ασχολείται κυρίως με στρατιωτική συμπεριφορά του πολεμιστή, δεν παύει να ασχολείται εξίσου και με την κοινωνική συμπεριφορά. Η αίσθηση της Τιμής, αποτελεί κορωνίδα της προσωπικής αξιοπρέπειας και πρέπει να χαρακτηρίζει τον Samurai. O Samurai γεννήθηκε για να τιμά το καθήκον και τα προνόμια του επαγγέλματός του. «Ο φόβος της ντροπής – ατίμωσης επικρέμεται ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από το κεφάλι κάθε Samurai»……….. Όπως λέει η λαϊκή παροιμία «αληθινή υπομονή σημαίνει να υπομένεις το αφόρητο».
VII. Αφοσίωση
Οι πραγματικοί άνδρες παραμένουν πιστοί στο σκοπό που έχουν ταχθεί. Η αφοσίωση στον ανώτερο ήταν η πιο χαρακτηριστική αρετή της φεουδαρχικής εποχής στην Ιαπωνία. Προσωπική πίστη και αφοσίωση υπάρχει μεταξύ όλων των ειδών των ανθρώπων…….ακόμη και μια συμμορία κλεφτών ορκίζεται πίστη στον αρχηγό της. Όμως μόνο στον ιπποτικό κώδικα η Τιμή αναδεικνύει την αρετή της αφοσίωσης σε ύψιστο βαθμό.
VIII. Χαρακτήρας και αυτοέλεγχος
Ο Bushido διδάσκει ότι οι άνδρες πρέπει να συμπεριφέρονται σύμφωνα με την απόλυτη ηθική, σε βαθμό υπεράνω λογικής. Το σωστό είναι σωστό και το λάθος είναι λάθος. Η διαφορά μεταξύ καλού – κακού και σωστού – λάθους είναι δεδομένη, δεν υπόκειται σε συζήτηση ή αιτιολόγηση και ένας Samurai υποχρεούται να την γνωρίζει. Είναι υποχρέωση του άνδρα να διδάσκει στα παιδιά του, τα ηθικά πρότυπα μέσω της δικής του συμπεριφοράς. Προηγείται η εκπαίδευση του χαρακτήρα και έπεται η εκπαίδευση στην σύνεση, την ευφυΐα και διαλεκτική. Η πνευματική ανωτερότητα είναι επιθυμητή, αλλά ο Samurai είναι ουσιαστικά άνθρωπος της δράσης. Ουδείς ιστορικός θα διαφωνήσει ότι ο Hideyoshi (διάσημος Samurai που έζησε από το 1536 – 1598) αποτελεί την προσωποποίηση των οκτώ αρετών του Bushido. Επιλέγοντας συμπόνοια αντί αντιπαράθεση και φιλανθρωπία αντί επιθετικότητα, κατέδειξε την διαχρονική αξία της ανδρειοσύνης.
Σήμερα οι διδαχές του Bushido δεν θα μπορούσαν να είναι πιο επίκαιρες.
Συνοψίζοντας τον ιστορικό απόηχο των Samurai…………..η ιστορία τιμά αυτούς που έζησαν με τιμή.
ΠηγέςAnsart, Olivier (2007) «Loyalty in Seventeenth and Eighteenth Century Samurai Discourse,» Japanese Studies, 27:2, 139-154.
Collcutt, Martin (1996) «The ‘Emergence of the Samurai’ and the Military History of Early Japan,» Harvard Journal of Asiatic Studies, 56:1, 151-164.
http://www.wsu.edu
http://artofmanliness.com
============================
Οι Samurai (Samurai=αυτός που υπηρετεί)
Εν τω μεταξύ ορισμένοι μεγάλοι γαιοκτήμονες είχαν συγκεντρώσει δύναμη και πλούτο, δημιουργώντας ένα φεουδαρχικό σύστημα παρόμοιο με το αντίστοιχο μεσαιωνικό της Ευρώπης. Αυτό το σύστημα αποδείχθηκε ανεφάρμοστο και κατέρρευσε μέσα σε μερικούς αιώνες. Όπως λοιπόν και στην Ευρώπη, οι νέοι φεουδάρχες χρειάζονταν πολεμιστές για υπερασπίζονται την περιουσία τους τους. Έτσι γεννήθηκε ο πολεμιστής Samurai (ή «bushi»).
Πρώιμη φεουδαρχική Εποχή Samurai
Ορισμένοι Samurai ήσαν συγγενείς των γαιοκτημόνων, ενώ άλλοι είχαν προσληφθεί ως μισθοφόροι. Ο κώδικας των Samurai τόνιζε την πίστη στον κύριό του, ακόμα και υπεράνω της οικογενειακής τιμής. Η ιστορία δείχνει ότι οι πιο πιστοί Samurai ήσαν συνήθως μέλη της οικογένειας ή οικονομικά εξαρτώμενα μέλη των κυρίων τους.
Στο 900 μ.Χ, οι αδύναμοι αυτοκράτορες της δυναστείας των Heian (794 – 1185) έχασαν τον αγροτικό έλεγχο της Ιαπωνίας. Η χώρα σπαρασσόταν από εξεγέρσεις και η εξουσία του αυτοκράτορα σύντομα περιορίσθηκε στα όρια της πρωτεύουσας. Σε ολόκληρη τη χώρα οι πολεμιστές κλήθηκαν να αναπληρώσουν το κενό εξουσίας με αποτέλεσμα το 1100 οι Samurai να αποκτήσουν στρατιωτική και πολιτική εξουσία στο μεγαλύτερο τμήμα της Ιαπωνίας.
Τέλος της εποχής Heian / άνοδος των Samurai
Η ήδη αδύναμη αυτοκρατορική εξουσία δέχθηκε μοιραίο πλήγμα το 1156, όταν ο αυτοκράτορας Toba πέθανε χωρίς να ορίσει διάδοχο. Οι γιοι του Sutoku και Go Shirakawa ξεκίνησαν εμφύλιο πόλεμο που ονομάσθηκε εξέγερση Hogen. Στο τέλος του εμφυλίου είχαν ηττηθεί και οι δύο καθότι……η αυτοκρατορική εξουσία είχε πλέον απωλέσει όλα τα προνόμια.
Κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πόλεμου, ήρθαν στο προσκήνιο οι οίκοι των Samurai Minamoto και Taira οι οποίοι το 1160 πολέμησαν ο ένας εναντίον του άλλου στην εξέγερση Heiji. Μετά τη νίκη ο Taira ίδρυσε την πρώτη κυβέρνηση της χώρας αποτελούμενη από Samurai ή Shogunate, με τον αυτοκράτορα να αποτελεί «διακοσμητικό στοιχείο». Οι δε ηττημένοι Minamoto εκδιώχθηκαν από την πρωτεύουσα Kyoto.
Περίοδος Kamakura
Οι δύο οίκοι πολέμησαν ακόμη μια φορά στον πόλεμο Genpei (1180-1185) ο οποίος έληξε αυτή την φορά με νίκη του Minamoto.
Ο Minamoto no Yorimoto ίδρυσε το Kamakura Shogunate (στρατιωτική κυβέρνηση Kamakura) η οποία κυβέρνησε το μεγαλύτερο μέρος της Ιαπωνίας (βόρειες και δυτικές περιοχές) μέχρι το 1333. Ενώ όμως η Kamakura ήταν ισχυρή, ποτέ δεν κατάφερε να κατακτήσει τις βόρειες και δυτικές περιοχές της χώρας, διότι οι Shoguns (στρατιωτικοί διοικητές) αντιμετώπιζαν περιοδική αντίσταση από άλλες οικογένειες Samurai.
Το 1268 εμφανίστηκε μια εξωτερική απειλή. Ο Kublai Khan αυτοκράτορας των Μογγόλων Yuan, απαίτησε φόρο υποτέλειας από την Ιαπωνία. Το Κιότο αρνήθηκε και οι Μογγόλοι εισέβαλαν το 1274 με 600 πλοία, αλλά τυφώνας κατέστρεψε το στόλο τους, όπως επίσης την ίδια τύχη είχε ένας δεύτερος στόλος το 1281.
Πτώση της Kamakura / Πρώιμη περίοδος Muromachi (Ashikaga)
Παρά την βοήθεια από τη φύση, οι επιθέσεις των Μογγόλων είχαν κοστίσει ακριβά στην Kamakura. Αδυνατώντας να προσφέρουν γη ή πλούτη στους ηγέτες Samurai που κινητοποιήθηκαν για την άμυνα της Ιαπωνίας, οι αποδυναμωμένοι Shogun έχουν να αντιμετωπίσουν και μία επιπλέον πρόκληση από τον Αυτοκράτορα Go-Daigo το 1318. Ο αυτοκράτορας εξορίστηκε το 1331, αλλά επέστρεψε και ανέτρεψε το Shogunate (στρατιωτικό καθεστώς) το 1333.
Αυτή όμως η αποκατάσταση αυτοκρατορικής εξουσίας διήρκεσε μόλις τρία χρόνια.
Το 1336, το Shogunate Ashikaga υπό την ηγεσία του Ashikaga Takauji επανέφερε το καθεστώς διοίκησης Samurai, αλλά πολύ ασθενέστερο σε δύναμη από ότι η Kamakura. Εκείνη την περίοδο απέκτησαν σημαντική δύναμη οι περιφερειακοί άρχοντες που ονομάζονταν «Daimyo».
Ύστερη περίοδος Muromachi
Το 1460 οι Daimyo είχαν πλέον τόση δύναμη, ώστε αγνοούσαν τις διαταγές του εκάστοτε Shogun και υποστήριζαν διαφορετικούς διαδόχους για τον αυτοκρατορικό θρόνο. Όταν ο Shogun, Ashikaga Yoshimasa παραιτήθηκε το 1464, οι διαφορές μεταξύ των υποστηρικτών του νεότερου αδελφού του και του γιου του, πυροδότησαν ακόμη πιο έντονη διαμάχη μεταξύ των Daimyo.
Το 1467, αυτές ο αντιπαραθέσεις οδήγησαν στο δεκαετή πόλεμο Onin κατά τον οποίο χιλιάδες έχασαν τη ζωή τους και το Κιότο καταστράφηκε ολοσχερώς.
Ο πόλεμος Onin οδήγησε στην «περιόδο εμπόλεμων κρατών» (ασιατική ιστορική περίοδος) ή Sengoku. Μεταξύ των ετών 1467 και 1573, πολλοί Daimyo οδήγησαν τους οίκους τους σε μάχες για την εθνική κυριαρχία, εμπλέκοντας σχεδόν όλες τις επαρχίες.
Περίοδος Azuchi-Momoyama / Αποκατάσταση της τάξης
Η περιόδος εμπόλεμων κρατών άρχισε να βαίνει προς το τέλος το 1568, όταν ο πολέμαρχος Oda Nobunaga νίκησε τρεις ισχυρούς Daimyo, βάδισε στο Κιότο και διό-ρισε ως Shogun τον ευνοούμενό του, Yoshiaki.
Ο Nobunaga αφιέρωσε τα επόμενα 14 χρόνια στην κατάκτηση αντίπαλων Daimyo και την καταστολή εξεγέρσεων από Βουδιστές μοναχούς.
Το κάστρο Azuchi που κατασκευάστηκε επί ηγεμονίας του, το 1576 – 1579, έγινε σύμβολο της Ιαπωνικής επανένωσης.
Το 1582 ο Nobunaga δολοφονήθηκε από τον στρατηγό του Akechi Mitsuhide. Την ενοποίηση ολοκλήρωσε ένας άλλος από τους στρατηγούς του ο Hideyoshi, ο οποίος και κυβέρνησε ως kampaku (αντιβασιλέας). Ο Hideyoshi εισέβαλε στην Κορέα το 1592 και το 1597.
Tokugawa Shogunate (περίοδος Edo).
Ο Hideyoshi είχε εξορίσει τον μεγάλο οίκο Tokugawa από την περιοχή γύρω από το Κιότο στην περιοχή Kanto στη δυτική Ιαπωνία. To 1600 ο Tokugawa Leyasu είχε κατακτήσει το υπόλοιπο δυτικό Daimyo έχοντας ως ορμητήριο το κάστρο του στο Edo (σημερινό Τόκιο).
Ο Hidetada (γιος του Tokugawa) έγινε Shogun της ενωμένης χώρας το 1605, εγκαινιάζοντας 250 χρόνια ειρήνης και σταθερότητας για την Ιαπωνία.
Ο ισχυρός Shogun Tokugawa επιβλήθηκε στους Samurai, αναγκάζοντάς τους ή να υπηρετούν τους άρχοντες στις πόλεις, ή να παραδώσουν τα ξίφη τους και τα αγροκτήματα τους. Αυτό μετέτρεψε τους υπερήφανους πολεμιστές σε μια τάξη «καλλιεργημένων γραφειοκρατών».
Αποκατάσταση Meiji και παρακμή των Samurai
Το 1868 η αποκατάσταση Meiji σηματοδότησε την αρχή του τέλους για τους Samurai.
Στο σύστημα συνταγματικής μοναρχίας Meiji περιλαμβάνονταν μεταρρυθμίσεις όπως οι προϋποθέσεις για την ανάληψη δημόσιου αξιώματος. Ο Αυτοκράτορας Meiji απομάκρυνε τους Samurai, μείωσε τη δύναμη των Daimyo και μετέφερε την πρωτεύουσα από το Κιότο στο Τόκιο. Η νέα κυβέρνηση δημιούργησε στρατό κληρωτών το 1873 στον οποίο οι περισσότεροι αξιωματικοί προέρχονταν κατά βάση από τις τάξεις των πρώην Samurai.
Το 1877, κάποιοι πρώην Samurai επαναστάτησαν εναντίον του Meiji στων εξέγερση Satsuma. Έχασαν τη μάχη της Shiroyama, και η εποχή των Samurai έλαβε τέλος.
Πολιτισμός των Samurai
Η κουλτούρα των Samurai ήταν θεμελιωμένη στην έννοια του Bushido – «δρόμος του πολεμιστή.» Τα κεντρικά δόγματα του Bushido είναι τιμή και περιφρόνηση στον θάνατο. Ένας Samurai νομιμοποιείτο να σκοτώσει όποιον δεν τον υπηρετούσε με τιμή. Οι πολεμιστές διέποντο από το πνεύμα Bushido «να πολεμούν γενναία για τον κύριό τους και να προτιμούν τον αξιοπρεπή θάνατο από την ατίμωση της ήττας».
Από αυτή την περιφρόνηση για τον θάνατο, δημιουργήθηκε η ιαπωνική παράδοση του seppuku……..οι ηττημένοι πολεμιστές (και ατιμασμένα κυβερνητικά στελέχη) αυτοκτονούσαν με τιμή, μέσω τελετουργίας (τομή στην κοιλιακή χώρα) με ένα μικρό ξίφος μήκους 15-30 εκατοστών (Tantο).
Οπλισμός των Samurai
Οι πρώτοι Samurai ήταν τοξότες, εμάχοντο πεζοί ή με άλογο φέροντας μεγάλα τόξα (Yumi). Τα ξίφη τα χρησιμοποιούσαν κυρίως για να επιφέρουν το θανατηφόρο χτύπημα στους τραυματισμένους εχθρούς.
Μετά τις επιδρομές των Μογγόλων το 1272 και 1281, οι Samurai άρχισαν να κάνουν μεγαλύτερη χρήση του ξίφους και δοράτων με καμπυλωτή λεπίδα – πτερύγιο που ονομάζονταν naginata.
Οι Samurai έφεραν δύο ξίφη μαζί (μακρύ και κοντό) που ονομάζοντο Daisho. Το katana, μία κυρτή λεπίδα μήκους 24 εκατοστών, ενώ το Wakizashi μήκους 12-24 εκατοστά, χρησιμοποιείτο για μαχαίρωμα. Στα τέλη του 16ου αιώνα, όσοι δεν ήσαν Samurai απαγορευόταν να φορούν Daisho.
Οι Samurai στη μάχη φορούσαν πλήρη πανοπλία σώματος, συμπεριλαμβανομένου κράνους με κέρατα.
Samurai……….ο μύθος
Στην σύγχρονη Ιαπωνία τιμούν τη μνήμη των Samurai και ο bushido επηρεάζει ακόμα τον πολιτισμό τους. Σήμερα όμως η επίκληση του κώδικα τιμής των Samurai γίνεται περισσότερο σε εταιρικά διοικητικά συμβούλια και όχι στο πεδίο της μάχης.
Ακόμη και σήμερα όλοι γνωρίζουν την ιστορία των σαράντα επτά Ronin (ορφανοί Samurai = Samurai χωρίς κύριο) ενός Ιαπωνικού θρύλου.
«Το 1701, ο Asano Naganori Daimyo της επαρχίας Akō, ευρισκόμενος στο κάστρο Edo, προσπάθησε να σκοτώσει με στιλέτο τον Kira, έναν κυβερνητικό αξιωματούχο. Ο Asano συνελήφθη και αναγκάστηκε να κάνει seppuku. Δύο χρόνια αργότερα οι σαράντα επτά Samurai του Asano κατεδίωξαν και σκότωσαν τον Kira, χωρίς να γνωρίζουν τους λόγους που ανάγκασαν τον Asano να επιτεθεί…………..ήταν αρκετό γι’ αυτούς που ο κύριός τους τον ήθελε νεκρό. Δεδομένου ότι οι Ronin είχαν ακολουθήσει τον κώδικα Bushido, ο Shogun τους επέτρεψε να διαπράξουν seppuku αντί να εκτελεστούν.
Ακόμη και σήμερα οι Ιάπωνες εξακολουθούν να αποτίουν τιμή στους τάφους των 47 Ronin.
===============================
Οι τελευταίοι σαμουράι
Κείμενο - φωτ: Ανδρονίκη Χριστοπούλου
Ο Τσουρουγκαόκα Χατσιμάνγκου (Tsurugaoka Hachimangu) είναι ένας από τους σημαντικότερους ναούς του σίντο, της παλαιότερης θρησκείας της Ιαπωνίας, που έχει τις ρίζες της έχει στον αρχαίο ανιμισμό και κορυφή της τον αυτοκράτορα. Είναι ο σημαντικότερος ναός της Καμακούρα, μιας παραλιακής πόλης κοντά στο Τόκιο, η οποία από το 1192 έως το 1334, την περίοδο «Καμακούρα» όπως λέγεται, ήταν πρωτεύουσα της Ιαπωνίας και οι πολλοί σίντο ναοί της και τα μοναστήρια ζεν την κάνουν εναλλακτικό προορισμό για ταξιδιώτες που δεν έχουν αρκετό χρόνο για να επισκεφθούν το Κιότο.
Η πρώτη μέρα του τριήμερου φεστιβάλ με βρήκε νωρίς το πρωί να περιμένω τους ιερείς του ναού στην παραλία της Καμακούρα, όπου θα ξεκινούσαν το φεστιβάλ με εξαγνισμό στη θάλασσα. Επειτα από σύντομη τελετή στην παραλία, έβγαλαν τα ρούχα τους και βούτηξαν για το πρωινό τελετουργικό μπάνιο. Νομίζοντας ότι απλώς θα βραχούν λίγο στα ρηχά, τους ακολούθησα στο νερό με τα ρούχα, προς μεγάλη τους έκπληξη, που κατέληξε σε δική μου απογοήτευση, καθώς οι ιερείς ξανοίχτηκαν στα βαθιά, αφήνοντάς με πίσω μισοβρεγμένη να προσπαθώ να τους φτάσω με τον τηλεφακό ενώ τα κύματα έπαιζαν με την ισορροπία μου. Αργότερα έμαθα ότι αυτή η «αφοσίωση» στη δουλειά μου ήταν ο λόγος που είχα τόση βοήθεια από τους ιερείς όσο φωτογράφιζα στις υπόλοιπες μέρες του φεστιβάλ. Μετά τον εξαγνισμό στο νερό της θάλασσας, οι ιερείς μετέφεραν φύκια στο ναό και το φεστιβάλ είχε πια ξεκινήσει.
Το βράδυ της ίδιας μέρας, μια μικρή προκαταρκτική τελετή στον κυρίως ναό προετοίμασε τους θεούς για τη μεγάλη τελετή της επομένης. Η δεύτερη μέρα ξεκίνησε στις 6 το πρωί, όταν οι τοξοβόλοι μαζεύτηκαν στο dojo (κτήριο όπου γίνονται μαθήματα αλλά και αγώνες ιαπωνικών πολεμικών τεχνών) του ναού για πρωινή εξάσκηση. Τα άλογα που χρησιμοποιούν στο Yabusame τα ιππεύουν για πρώτη φορά και ο λίγος χρόνος της εξάσκησης είναι για να τα συνηθίσουν και να μάθουν να τα ελέγχουν. Μέσα στις δύο πρωινές ώρες, οι τοξοβόλοι ίππευσαν με πειθαρχία και εσωτερική συγκέντρωση τα άλογα, μερικά από τα οποία έπρεπε να εξαναγκαστούν με σπρώξιμο προς τα πίσω για να μπουν στη στενή 250 μέτρων διαδρομή του Yabusame και να καλπάσουν με απίστευτη ταχύτητα, καθώς οι τοξοβόλοι ισορροπώντας πάνω τους μόνο με τα πόδια, σε στάση ελαφρώς όρθια, προσπαθούσαν να πετύχουν τους τρεις ξύλινους στόχους της διαδρομής. Η πρωινή εξάσκηση που θα επαναλαμβανόταν την επόμενη μέρα, τελείωσε με φροντίδα των αλόγων από τους ίδιους τους ιππείς, ως μέρος της εξοικείωσης που προσπαθούν να πετύχουν στο λίγο χρόνο που έχουν μαζί τους. Κάποιοι είχαν επιλέξει ακόμη και να κοιμηθούν σε δωμάτιο δίπλα στους στάβλους, για τον ίδιο λόγο.
Εξαγνισμός ιερέων στο θαλασσινό νερό.
Το μεσημέρι της δεύτερης μέρας, μετά την επίσημη τελετή στον κυρίως ναό, μια πομπή από ιερείς, τοξοβόλους και πιστούς ντυμένους με παραδοσιακά κοστούμια, που κουβαλούσαν στους ώμους τους τρεις φορητούς ναΐσκους, κατευθύνθηκε στο κέντρο της πόλης, όπου έκαναν τελετή αφιερώνοντας τρόφιμα και φρούτα στους θεούς με τελετουργικό χορό, από κοριτσάκια ντυμένα με πορτοκαλιές φορεσιές, και ευλογίες για τον κορυφαίο ιερέα του ναού. Γύρω κόσμος πολύς, ντόπιοι και τουρίστες παρακολουθούσαν και ακολούθησαν την πομπή καθώς επέστρεψε στο ναό. Καθ' όλη τη διάρκεια ο ήχος τυμπάνων από τοπικές μπάντες κρουστών γέμιζε τον αέρα.
Την τρίτη μέρα ο κόσμος που ήρθε να παρακολουθήσει το φεστιβάλ της Καμακούρα πολλαπλασιάστηκε. Από νωρίς είχαν λάβει θέσεις δίπλα στη διαδρομή του Yabusame και περίμεναν. Οι ιππείς, μετά τη δεύτερη μέρα εξάσκησης με τα υποταγμένα πλέον άλογα, φόρεσαν τις επίσημες κυνηγετικές φορεσιές εποχής Καμακούρα, με δέρματα ελαφιών που κάλυπταν το παντελόνι τους, και με τη συνοδεία επίσης παραδοσιακά ντυμένων ακολούθων και βοηθών πορεύτηκαν προς τον εξωτερικό ναό, όπου και θα έπαιρναν τις ευλογίες των ιερέων του ναού και θα μοιράζονταν μαζί τους λίγο ιερό σάκε. Ενας ντυμένος στα μπλε ιερέας στη μέση της διαδρομής έκανε μικρό τελετουργικό και αμέσως μετά οι ιππείς περπάτησαν τη διαδρομή με τα άλογά τους, προετοιμάζοντάς τα, αλλά και το κοινό, γι' αυτό που θα ακολουθούσε. Αφού οι δύο ελεγκτές στην αρχή και το τέλος της διαδρομής ύψωσαν αντίστοιχα κόκκινη και άσπρη βεντάλια, οι πρώτοι τρεις ιππείς, που αφιέρωναν τις βολές τους στις τρεις θεότητες του ναού, ξεχύθηκαν με γρήγορο καλπασμό στη στενή διαδρομή, εισπράττοντας χειροκροτήματα κάθε φορά που χτυπούσαν έναν στόχο. Ακολούθησαν οι υπόλοιποι τοξοβόλοι και κάθε φορά που ένα βέλος διέλυε έναν ξύλινο στόχο, οι θεατές εξέφραζαν τον ενθουσιασμό τους με επιφωνήματα θαυμασμού και χειροκροτήματα. Οταν τελείωσαν, το συναίσθημα που επικρατούσε γύρω αλλά και μέσα μου ήταν ότι όλα έγιναν τόσο γρήγορα που δεν πρόλαβα να δω ή να καταλάβω τι είχε συμβεί μπροστά μου. Αυτές οι λίγες στιγμές μέσα στις οποίες είχαν συμπυκνωθεί κι εκφραστεί 15 αιώνες παράδοσης, ήταν κάτι που ήθελα να ξαναζήσω.
Το Yabusame έχει τις ρίζες του στον 5ο αι. μ.Χ. και αναπτύχθηκε ως τελετουργικό ιππήλατης τοξοβολίας, για να ευχαριστήσει τους χιλιάδες θεούς που προστατεύουν την Ιαπωνία ώστε να ευλογήσουν τη γη, τους ανθρώπους και τις σοδειές τους. Αρχικά παρουσιαζόταν μόνο στον κλειστό κύκλο του παλατιού του Κιότο, ώσπου κατά τη διάρκεια της περιόδου Καμακούρα ο ιδρυτής του τωρινού ναού Τσουρουγκαόκα Χατσιμάνγκου, σαμουράι Minamoto Yoritomo, αποφάσισε να το υιοθετήσει ως μέρος των τελετουργιών που γίνονται κάθε χρόνο για να τιμήσουν τις θεότητες του ναού. Με τη βοήθεια του ζεν μοναχού Sayo (πραγματικό όνομα: Sato Yoshikio), πρώην πολεμιστή και γνώστη της ιππήλατης τοξοβολίας, οργάνωσε το Yabusame και για πρώτη φορά το έκανε ανοιχτό στο λαό. Από τότε το Yabusame εξαπλώθηκε και πλέον πολλοί ναοί το έχουν υιοθετήσει ως κομμάτι του τελετουργικού τους.
«Λευκή» τελετουργία.
Υπάρχουν δύο διάσημες σχολές που διδάσκουν και οργανώνουν τελετές Yabusame. Η παλαιότερη λέγεται Takeda και είναι της οικογένειας που δίδασκε και οργάνωνε το Yabusame της αυτοκρατορικής αυλής και η άλλη σχολή είναι της παλαιάς οικογένειας σαμουράι Ogasawara που οργανώνει το Yabusame στο ναό Τσουρουγκαόκα Χατσιμάνγκου, αλλά και σε πολλούς άλλους ναούς της Ιαπωνίας.
Οι Ogasawara είναι απόγονοι της φατρίας Seiwa Genji και κατά την περίοδο Καμακούρα που η ιππήλατη τοξοβολία ήταν κομμάτι της στρατιωτικής εκπαίδευσης των σαμουράι, ο πρόγονός τους Ogasawara Nagakliyo, που τότε ήταν 26 χρόνων, έγινε προσωπικός δάσκαλος ιππήλατης τοξοβολίας και πολεμικών τεχνών του σογκούν Minamoto Yoritomo, διάσημου στρατιωτικού διοικητή του σογκουνάτου της Καμακούρα. Από τότε οι Ogasawara συνέχισαν να είναι προσωπικοί δάσκαλοι των σογκούν. Αργότερα κατά την περίοδο Εντο (1600-1867) κι ενώ τα δυτικού τύπου όπλα είχαν πλέον επικρατήσει στις πολεμικές επιχειρήσεις, η ιππήλατη τοξοβολία αναβίωσε από τον Ogasawara Heibei Tsuneharu (1666-1747) έπειτα από διαταγή του σογκούν Tokugawa Yoshimune (1684-1751). Καθώς εκείνη η περίοδος ήταν ειρηνική, η τοξοβολία, όπως και άλλες πολεμικές τέχνες ασκούνταν περισσότερο ως μέθοδοι προσωπικής ανάπτυξης και όχι ως στρατιωτική εκπαίδευση. Η τωρινή κεφαλή της οικογένειας είναι ο Ogasawara Kiyotada, ο οποίος με τη βοήθεια του γιου του Kiyomoto συνεχίζει να διδάσκει την αρχαία παράδοση.
Στις πολλές σχολές της οικογένειας, εκτός από κλασική και ιππήλατη τοξοβολία, οι μαθητές μαθαίνουν και τις αξίες και τον τρόπο συμπεριφοράς των σαμουράι, το λεγόμενο bushido. Μέσα στα περίπου 830 χρόνια διδασκαλίας, οι Ogasawara έχουν καταφέρει να διατηρήσουν ακέραια την αρχαία παράδοση γιατί η σχολή τους είναι μη κερδοσκοπική. «Θα ήταν δύσκολο να συνεχίζαμε να διδάσκουμε το γνήσιο στυλ αν βγάζαμε χρήματα από αυτό», λέει ο νεαρός Kiyomoto Ogasawara. Αυτό που είναι σημαντικό είναι το ήθος των μαθητών. Οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει μαθητής στις σχολές Ogasawara, όπου τα μόνα χρήματα που πληρώνει είναι για τον εξοπλισμό και το ενοίκιο των χώρων, αλλά αν μέσα στον έναν χρόνο εκμάθησης κρίνουν ότι δεν πληροί τα κριτήρια ήθους και συμπεριφοράς της σχολής, μπορεί να του ζητηθεί να φύγει. Η ευγένεια και οι προσεγμένοι τρόποι των μαθητών που συνάντησα, επιβεβαίωσαν τα παραπάνω.
Το Yabusame μοιάζει με αγώνισμα, αλλά δεν αντιμετωπίζεται σαν τέτοιο από τους συμμετέχοντες. Δεν υπάρχουν έπαθλα. Αυτό που κερδίζουν είναι η εμπειρία της συμμετοχής και μέσα απ' αυτή, την εσωτερική και παγκόσμια ισορροπία που βιώνουν τις στιγμές του Yabusame.
Η διδασκαλία από τη σχολή Ogasawara των παραδόσεων τοξοβολίας, ιππασίας και τρόπου συμπεριφοράς, βασίζεται στη φιλοσοφία του γιν και του γιανγκ. Η φιλοσοφία γιν και γιανγκ (ιν-γιο στα ιαπωνικά) εισήχθη στην Ιαπωνία από την Κίνα και πριν από περίπου 1.400 χρόνια, στην περίοδο Heian (ειρήνη - ειρηνική περίοδος), έγινε σημαντικό θεμέλιο για τη μελέτη των φυσικών φαινομένων. Λεγόταν ότι το Σύμπαν έχει χτιστεί από το γιν και το γιανγκ, την αθέατη ισχυρή ανταλλαγή ενέργειας, αλλά και ισορροπία μεταξύ δύο αντίθετων δυνάμεων, για παράδειγμα του φωτός με τη σκιά, του συν και του πλην, του Ηλιου και της Σελήνης κ.ά. Ο θεμελιακός προσανατολισμός και τα μαθηματικά που προέκυψαν από τη φιλοσοφία γιν-γιανγκ επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό το σχεδιασμό των βελών και τον τρόπο οργάνωσης των τελετουργιών τοξοβολίας της σχολής Ogasawara. Η κραυγή «ιν-γιο» που αφήνουν λίγο πριν να φύγει το βέλος από το τόξο τους είναι η έκφραση της πίστης τους στην αρχή γιν-γιανγκ. Μέσω της κραυγής τους την ώρα του Yabusame λέγεται ότι το πνεύμα και η ψυχή τους επικοινωνούν με το Σύμπαν, δηλαδή το θείο.
Ολα δουλεύουν ρολόι κατά την αναβίωση του εθίμου.
Δεύτερη ευκαιρία
Η δεύτερη φορά που παρακολούθησα και φωτογράφισα το Yabusame ήρθε τον Νοέμβριο, στο σίντο ναό Τάντο (Tado) της επαρχίας Mie, στα νότια του νησιού Χονσού. Αυτή τη φορά ταξίδεψα και φιλοξενήθηκα στο ναό μαζί με τους τοξοβόλους της σχολής Ogasawara. Από την πρώτη στιγμή που φθάσαμε στο ναό ήταν φανερό ότι οι τρόποι επικοινωνίας ήταν διαφορετικοί από αυτούς της καθημερινότητας. Οι πρώτοι χαιρετισμοί προς τα μέλη, με καθιστές υποκλίσεις στο πάτωμα τατάμι των δωματίων του ναού, ακολουθήθηκαν από προσεγμένη συμπεριφορά καθ' όλη τη διάρκεια της παραμονής μου εκεί.
Οι συνεννοήσεις και οι διάφορες δραστηριότητες γίνονταν σε χαμηλό τόνο, χωρίς φλυαρίες και επικρατούσε η αίσθηση ότι ο καθένας ήταν συνεχώς συγκεντρωμένος στον εαυτό του.
Δειλά άρχισα να φωτογραφίζω κι ευτυχώς αισθάνθηκα ότι ήταν όλοι χαλαροί μαζί μου και χωρίς να μου δίνουν ιδιαίτερη σημασία με άφηναν να κινούμαι ελεύθερα. Ηταν σαν να με είχαν δεχτεί στην ομάδα τους και σιγά σιγά άρχισα να τους ανακαλύπτω. Το παρασκήνιο του Yabusame που εκτυλισσόταν μπροστά μου αποκάλυψε πως το τελικό αποτέλεσμα είναι προϊόν συνολικής δουλειάς ανθρώπων που έχουν αφιερώσει ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής τους σε αυτό. Ο Kiyomoto Ogasawara ήταν εκεί για να δώσει κατευθύνσεις και να έχει τον τελικό λόγο σε όποια πρωτοβουλία έπαιρναν.
Ο ναός Τάντο βρίσκεται στο βουνό Τάντο και η θεότητα που τιμάται εκεί είναι το ίδιο το βουνό. Το μέγεθος του ναού είναι μικρό αλλά η τοποθέτηση των κτηρίων μέσα στο δασώδες βουνό και δίπλα σε ποταμάκι, που είναι σαν να έρχεται μέσα από τα σπλάχνα του βουνού, το κάνουν πανέμορφο. Το φεστιβάλ που από το 1991 γίνεται εκεί στις 23 Νοεμβρίου έχει κεντρικό του άξονα το Yabusame και είναι μονοήμερο. Καθώς ο ναός είναι επαρχιακός, ο κόσμος που καταφτάνει να το παρακολουθήσει προέρχεται κυρίως από τις γύρω περιοχές και η ατμόσφαιρα είναι χαλαρή. Γι' αυτό οι τοξοβόλοι που παίρνουν μέρος στο Yabusame εκεί είναι αρκετά περισσότεροι απ' ό,τι σε άλλα μέρη και προέρχονται από παραρτήματα της σχολής Ogasawara σε όλη την Ιαπωνία.
Κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ έχουν τη δυνατότητα να ασκηθούν στην ιππήλατη τοξοβολία με πραγματικά άλογα και να εφαρμόσουν όσα μαθαίνουν στη διάρκεια της εκπαίδευσής τους που γίνεται σε μια ξύλινη κατασκευή προσομοίωσης αλόγου. Οι τοξοβόλοι που παίρνουν μέρος στο Yabusame θεωρούνται τυχεροί αν κατά τη διάρκεια ενός χρόνου μπορέσουν να εξασκηθούν 10 φορές με αληθινά άλογα.
Αυτό κάνει ακόμη πιο εντυπωσιακό το γεγονός ότι εκτός από το να κρατούν την ισσοροπία τους πάνω σε άλογα που ιππεύουν για πρώτη φορά, καθώς αυτά τρέχουν με 50 χλμ. την ώρα, μπορούν ταυτοχρόνως να στέλνουν τα βέλη τους στους στόχους.
Η εξάσκηση το απόγευμα της παραμονής και το πρωί της ημέρας του φεστιβάλ έδωσε τη δυνατότητα στον νεαρό Ogasawara να επιλέξει αυτούς που θα έπαιρναν τελικά μέρος στην τελετή του Yabusame. Οπως στο ναό Τσουρουγκαόκα Χατσιμάνγκου, έτσι κι εδώ οι τοξοβόλοι παραβρέθηκαν πρώτα σε μια τελετή με ιερείς του ναού, στην οποία συμμετείχαν οι τρεις πρώτοι ιππείς που αφιέρωσαν τις βολές τους στη θεότητα, ενώ οι υπόλοιποι παρέμειναν έξω από το ναό σε σχηματισμό.
Το τελετουργικό έχει εκτός από πειθαρχία και χρώμα. Ακολούθησε το Yabusame με 24 ιππείς, οι οποίοι εντυπωσίασαν τους πολλούς θεατές που είχαν απλωθεί κατά μήκος της διαδρομής. Ο γρήγορος καλπασμός των αλόγων συνοδευόταν από τις δυνατές κραυγές «ιν-γιο» των αναβατών και ο ήχος των στόχων που έσπαζαν κάθε φορά που ένα βέλος τούς έβρισκε, ακολουθούνταν από τα χειροκροτήματα του κοινού. Οι τοξοβόλοι που κατάφεραν να χτυπήσουν και τους τρεις στόχους της διαδρομής τιμήθηκαν από τους ιερείς του ναού.
Με το τέλος της γιορτής και την αναχώρηση του κόσμου, στο βουνό Τάντο επικράτησε και πάλι ηρεμία, με κυρίαρχο τον ήχο του νερού που κυλούσε, κάποια βήματα ιερέων και πού και πού κραυγές μαϊμούδων του δάσους.
Οι τοξοβόλοι βρίσκονταν ήδη στο δρόμο της επιστροφής και μαζί τους κι εγώ, έχοντας ένα συναίσθημα ότι και πάλι κάτι λείπει, ότι κάτι περισσότερο θέλω να δω και να φωτογραφίσω σε σχέση με το Yabusame, κάτι περισσότερο να καταλάβω...
Μάλλον στο επόμενο ταξίδι.
Η δεύτερη φορά που παρακολούθησα και φωτογράφισα το Yabusame ήρθε τον Νοέμβριο, στο σίντο ναό Τάντο (Tado) της επαρχίας Mie, στα νότια του νησιού Χονσού. Αυτή τη φορά ταξίδεψα και φιλοξενήθηκα στο ναό μαζί με τους τοξοβόλους της σχολής Ogasawara. Από την πρώτη στιγμή που φθάσαμε στο ναό ήταν φανερό ότι οι τρόποι επικοινωνίας ήταν διαφορετικοί από αυτούς της καθημερινότητας. Οι πρώτοι χαιρετισμοί προς τα μέλη, με καθιστές υποκλίσεις στο πάτωμα τατάμι των δωματίων του ναού, ακολουθήθηκαν από προσεγμένη συμπεριφορά καθ' όλη τη διάρκεια της παραμονής μου εκεί.
Οι συνεννοήσεις και οι διάφορες δραστηριότητες γίνονταν σε χαμηλό τόνο, χωρίς φλυαρίες και επικρατούσε η αίσθηση ότι ο καθένας ήταν συνεχώς συγκεντρωμένος στον εαυτό του.
Δειλά άρχισα να φωτογραφίζω κι ευτυχώς αισθάνθηκα ότι ήταν όλοι χαλαροί μαζί μου και χωρίς να μου δίνουν ιδιαίτερη σημασία με άφηναν να κινούμαι ελεύθερα. Ηταν σαν να με είχαν δεχτεί στην ομάδα τους και σιγά σιγά άρχισα να τους ανακαλύπτω. Το παρασκήνιο του Yabusame που εκτυλισσόταν μπροστά μου αποκάλυψε πως το τελικό αποτέλεσμα είναι προϊόν συνολικής δουλειάς ανθρώπων που έχουν αφιερώσει ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής τους σε αυτό. Ο Kiyomoto Ogasawara ήταν εκεί για να δώσει κατευθύνσεις και να έχει τον τελικό λόγο σε όποια πρωτοβουλία έπαιρναν.
Ο ναός Τάντο βρίσκεται στο βουνό Τάντο και η θεότητα που τιμάται εκεί είναι το ίδιο το βουνό. Το μέγεθος του ναού είναι μικρό αλλά η τοποθέτηση των κτηρίων μέσα στο δασώδες βουνό και δίπλα σε ποταμάκι, που είναι σαν να έρχεται μέσα από τα σπλάχνα του βουνού, το κάνουν πανέμορφο. Το φεστιβάλ που από το 1991 γίνεται εκεί στις 23 Νοεμβρίου έχει κεντρικό του άξονα το Yabusame και είναι μονοήμερο. Καθώς ο ναός είναι επαρχιακός, ο κόσμος που καταφτάνει να το παρακολουθήσει προέρχεται κυρίως από τις γύρω περιοχές και η ατμόσφαιρα είναι χαλαρή. Γι' αυτό οι τοξοβόλοι που παίρνουν μέρος στο Yabusame εκεί είναι αρκετά περισσότεροι απ' ό,τι σε άλλα μέρη και προέρχονται από παραρτήματα της σχολής Ogasawara σε όλη την Ιαπωνία.
Κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ έχουν τη δυνατότητα να ασκηθούν στην ιππήλατη τοξοβολία με πραγματικά άλογα και να εφαρμόσουν όσα μαθαίνουν στη διάρκεια της εκπαίδευσής τους που γίνεται σε μια ξύλινη κατασκευή προσομοίωσης αλόγου. Οι τοξοβόλοι που παίρνουν μέρος στο Yabusame θεωρούνται τυχεροί αν κατά τη διάρκεια ενός χρόνου μπορέσουν να εξασκηθούν 10 φορές με αληθινά άλογα.
Αυτό κάνει ακόμη πιο εντυπωσιακό το γεγονός ότι εκτός από το να κρατούν την ισσοροπία τους πάνω σε άλογα που ιππεύουν για πρώτη φορά, καθώς αυτά τρέχουν με 50 χλμ. την ώρα, μπορούν ταυτοχρόνως να στέλνουν τα βέλη τους στους στόχους.
Η εξάσκηση το απόγευμα της παραμονής και το πρωί της ημέρας του φεστιβάλ έδωσε τη δυνατότητα στον νεαρό Ogasawara να επιλέξει αυτούς που θα έπαιρναν τελικά μέρος στην τελετή του Yabusame. Οπως στο ναό Τσουρουγκαόκα Χατσιμάνγκου, έτσι κι εδώ οι τοξοβόλοι παραβρέθηκαν πρώτα σε μια τελετή με ιερείς του ναού, στην οποία συμμετείχαν οι τρεις πρώτοι ιππείς που αφιέρωσαν τις βολές τους στη θεότητα, ενώ οι υπόλοιποι παρέμειναν έξω από το ναό σε σχηματισμό.
Το τελετουργικό έχει εκτός από πειθαρχία και χρώμα. Ακολούθησε το Yabusame με 24 ιππείς, οι οποίοι εντυπωσίασαν τους πολλούς θεατές που είχαν απλωθεί κατά μήκος της διαδρομής. Ο γρήγορος καλπασμός των αλόγων συνοδευόταν από τις δυνατές κραυγές «ιν-γιο» των αναβατών και ο ήχος των στόχων που έσπαζαν κάθε φορά που ένα βέλος τούς έβρισκε, ακολουθούνταν από τα χειροκροτήματα του κοινού. Οι τοξοβόλοι που κατάφεραν να χτυπήσουν και τους τρεις στόχους της διαδρομής τιμήθηκαν από τους ιερείς του ναού.
Με το τέλος της γιορτής και την αναχώρηση του κόσμου, στο βουνό Τάντο επικράτησε και πάλι ηρεμία, με κυρίαρχο τον ήχο του νερού που κυλούσε, κάποια βήματα ιερέων και πού και πού κραυγές μαϊμούδων του δάσους.
Οι τοξοβόλοι βρίσκονταν ήδη στο δρόμο της επιστροφής και μαζί τους κι εγώ, έχοντας ένα συναίσθημα ότι και πάλι κάτι λείπει, ότι κάτι περισσότερο θέλω να δω και να φωτογραφίσω σε σχέση με το Yabusame, κάτι περισσότερο να καταλάβω...
Μάλλον στο επόμενο ταξίδι.
Η Επιμέλεια έγινε από τον Επικούρειο Πέπο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου