ΡΗΤΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΥ

ΚΑΙ ΚΑΠΟΙΑ ΡΗΤΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΥ

1. "Η ΣΥΓΧΩΡΕΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΝΩΤΕΡΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΙΜΩΡΙΑ";
2. "ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΤΟΝ ΕΠΛΑΣΕ ΚΑΝΕΙΣ, ΟΥΤΕ ΘΕΟΣ ΟΥΤΕ ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΑΛΛΑ ΥΠΗΡΧΕ, ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ ΘΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΑΝΤΑ: ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΦΩΤΙΑ ΑΙΩΝΙΑ ΖΩΝΤΑΝΗ ΠΟΥ ΑΝΑΒΕΙ ΚΑΙ ΣΒΗΝΕΙ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ";
3. "ΜΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΟΦΙΑ: ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΗ ΣΚΕΨΗ Η ΟΠΟΙΑ ΡΥΘΜΙΣΕ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ";
4. "ΝΑ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΣΒΗΝΟΥΜΕ ΤΗΝ ΥΒΡΗ ΜΑΛΛΟΝ ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ";
5. "Ο ΛΑΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΝΟΜΟ ΟΠΩΣ ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΑ ΤΕΙΧΗ";
6. "ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΣΧΗΜΑΤΙΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΦΩΤΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ ΔΙΑΛΥΟΝΤΑΙ";
7. "ΟΛΑ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΠΙΤΑΓΕΣ ΤΗΣ ΜΟΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΝΤΑ ΕΝΑΡΜΟΝΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ";
8. "ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΕΙΝΑΙ ΓΕΜΑΤΑ ΨΥΧΕΣ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΑ";
9. "ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΒΡΕΙΣ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ, ΟΠΟΙΟ ΔΡΟΜΟ ΚΙ ΑΝ ΠΑΡΕΙΣ. ΤΟΣΟ ΒΑΘΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΤΗΣ";
10. "ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΦΩΤΙΑ ΚΑΙ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΡΑΙΩΣΗ ΚΑΙ ΠΥΚΝΩΣΗ";
11. "ΟΛΑ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΚΥΛΑ ΣΑΝ ΠΟΤΑΜΙ";
12. "ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΕΙΝΑΙ ΠΕΠΕΡΑΣΜΕΝΟ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ";
13. "ΟΛΑ ΚΑΘΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΜΑΡΜΕΝΗ";
14. "ΑΠΟ ΤΑ ΕΝΑΝΤΙΑ, ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΗ ΓΕΝΕΣΗ ΛΕΓΕΤΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΕΡΙΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΣΕ ΦΩΤΙΑ ΛΕΓΕΤΑΙ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ";
15. "ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΙΘΑΝΟΛΟΓΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΑ ΣΠΟΥΔΑΙΑ";
16. "ΑΝ Η ΕΥΤΥΧΙΑ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΝ ΣΤΙΣ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΑΥΣΕΙΣ, ΘΑ ΛΕΓΑΜΕ ΠΩΣ ΤΑ ΒΟΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΑ ΟΤΑΝ ΒΡΟΥΝ ΛΑΘΟΥΡΙ ΝΑ ΦΑΝΕ";
17. "Η ΨΥΧΗ ΕΙΝΑΙ ΑΦΘΑΡΤΗ";
18. "ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΥΡ ΕΙΝΑΙ ΑΙΩΝΙΟ ΚΑΙ Η ΕΙΜΑΡΜΕΝΗ ΛΟΓΟΣ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΤΑ ΟΝΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΑΝΤΙΟΔΡΟΜΙΑ";
19. "ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΜΑΡΜΕΝΗ ΚΑΙ ΟΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΥΤΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΚΗ";
20. "Ο ΚΟΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ";
21. "Ο ΚΟΣΜΟΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΟΧΙ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΑΛΛΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΣΚΕΨΗ";
22. "ΕΝΩ Ο ΑΛΗΘΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΟΣ, ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΠΛΗΘΗ ΖΟΥΝ ΜΕ ΟΔΗΓΟ ΤΙΣ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΝΟΟΤΡΟΠΙΕΣ ΤΟΥΣ";
23. "ΟΙ ΚΟΙΝΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΞΕΧΝΟΥΝ ΟΣΑ ΚΑΝΟΥΝ ΣΤΟΝ ΞΥΠΝΙΟ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ ΞΕΧΝΟΥΝ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΤΟΥΣ";
24. "Ο ΗΛΙΟΣ ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙΝΟΥΡΙΟΣ ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ, ΑΛΛΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΤΕ ΝΕΟΣ ΣΥΝΕΧΩΣ";
25. "ΤΟ ΑΝΤΙΡΡΟΠΟ ΕΙΝΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟ ΚΑΙ Η ΩΡΑΙΟΤΕΡΗ ΣΥΝΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΑΠΟ ΤΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ";
26. "ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΑΛΛΗΛΕΝΔΕΤΑ: ΤΑ ΣΥΝΟΛΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΗ-ΣΥΝΟΛΑ, ΤΑ ΣΥΓΚΛΙΝΟΝΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΠΟΚΛΙΝΟΝΤΑ, Η ΣΥΓΧΟΡΔΙΑ ΚΑΙ Η ΜΟΝΩΔΙΑ. ΟΛΑ ΣΥΝΤΑΙΡΙΑΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΝΑ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΟΛΑ";
27. "Ο ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΜΕΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΡΥΠΑΡΟΣ Ή, ΑΚΑΘΑΡΤΟΣ ΟΥΤΕ ΝΑ ΒΡΙΣΚΕΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΗ ΣΤΑ ΒΡΟΜΟΝΕΡΑ";
28. "ΘΑ ΜΠΟΡΕΣΕΙ ΙΣΩΣ ΚΑΠΟΙΟΣ Ν' ΑΠΟΦΥΓΕΙ ΤΟ ΑΙΣΘΗΤΟ ΦΩΣ, ΤΟ ΝΟΗΤΟ ΟΜΩΣ ΕΙΝΑΙ ΑΔΥΝΑΤΟ";
29. "ΟΙ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕ ΣΤΟΧΑΖΟΝΤΑΙ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΟΥΝ ΜΠΡΟΣΤΑ ΤΟΥΣ, ΟΥΤΕ ΤΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΣΤΩ ΚΙ ΑΝ ΤΑ ΔΙΔΑΧΘΟΥΝ, ΑΛΛΑ ΑΠΛΩΣ ΝΟΜΙΖΟΥΝ ΠΩΣ ΤΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ";
30. "ΑΝ ΔΕΝ ΕΛΠΙΣΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΤΟ ΑΝΕΛΠΙΣΤΟ, ΔΕΝ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΝΑ ΤΟ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙ ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΕΞΕΡΕΥΝΗΤΟ ΚΑΙ ΑΠΡΟΣΙΤΟ";
31. "ΟΣΟΙ ΔΕΝ ΞΕΡΟΥΝ Ν' ΑΚΟΥΝ, ΔΕΝ ΞΕΡΟΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΜΙΛΟΥΝ";
32. "ΟΣΑ ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΞΥΠΝΙΟΙ, ΕΙΝΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ, ΟΣΑ ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΚΟΙΜΙΣΜΕΝΟΙ, ΥΠΝΟΣ";
33. "ΟΙ ΧΡΥΣΟΘΗΡΕΣ ΠΟΛΥ ΧΩΜΑ ΣΚΑΒΟΥΝ ΚΑΙ ΛΙΓΟ ΧΡΥΣΑΦΙ ΒΡΙΣΚΟΥΝ";
34. "ΑΝ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΑΝ ΤΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΔΕ ΘΑ ΓΝΩΡΙΖΑΝ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ";
35. "ΟΣΟΙ ΣΚΟΤΩΘΗΚΑΝ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥΣ ΤΙΜΟΥΝ ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ";
36. "Η ΜΕΓΑΛΟΣΥΝΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΕΤΡΙΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΜΕΓΑΛΟΣΥΝΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ";
37. "ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΠΕΘΑΝΟΥΝ, ΤΟΥΣ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΝ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΟΥΤΕ ΕΛΠΙΖΟΥΝ ΟΥΤΕ ΦΑΝΤΑΖΟΝΤΑΙ";
38. "ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΟΛΑ ΤΑ ΘΝΗΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ, ΟΙ ΑΡΙΣΤΟΙ ΕΠΙΛΕΓΟΥΝ ΕΝΑ ΜΟΝΟ: ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΑ ΔΟΞΑ. ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΟΙ ΠΟΛΛΟΙ ΑΡΚΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΝΑ ΧΟΡΤΑΙΝΟΥΝ ΣΑΝ ΤΑ ΖΩΑ";
39. "Η ΠΟΛΥΜΑΘΕΙΑ ΔΕ ΔΙΔΑΣΚΕΙ ΤΟΝ ΝΟΥ";
40. "ΤΟ ΕΝΑ, ΤΟ ΣΟΦΟ ΚΑΙ ΔΕ ΘΕΛΕΙ ΚΑΙ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΟΝΟΜΑΖΕΤΑΙ ΜΟΝΟ ΖΕΥΣ";
41. "ΝΟΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΝΑ ΥΠΑΚΟΥΣ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΝΟΣ";
42. "ΟΣΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΘΕΣΗ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΝ ΤΟΝ ΑΛΗΘΙΝΟ ΛΟΓΟ, ΑΚΟΜΑ ΚΙ ΟΤΑΝ ΤΟΝ ΑΚΟΥΣΟΥΝ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΤΟΥΣ ΚΟΥΦΟΥΣ. ΤΟ ΛΕΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΡΗΤΟ: ΠΑΡΟΝΤΕΣ ΑΠΟΝΤΕΣ";
43. "ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΛΥΤΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΚΡΙΤΕΣ ΤΩΝ ΠΟΛΛΩΝ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ";
44. "ΟΙ ΨΥΧΕΣ, ΟΤΑΝ ΠΕΘΑΙΝΟΥΝ, ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΡΟ ΟΤΑΝ ΠΕΘΑΙΝΕΙ, ΓΙΝΕΤΑΙ ΓΗ. ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΤΟ ΝΕΡΟ ΚΙ ΑΠ' ΤΟ ΝΕΡΟ Η ΨΥΧΗ";
45. "ΟΙ ΧΟΙΡΟΙ ΠΛΕΝΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΛΑΣΠΗ, ΤΑ ΠΟΥΛΕΡΙΚΑ ΣΤΗ ΣΚΟΝΗ Ή, ΣΤΗ ΣΤΑΧΤΗ";
46. "Η ΣΟΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΜΟΝΟ ΠΡΑΓΜΑ: ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΙΣ ΟΤΙ Ο ΟΡΘΟΣ ΛΟΓΟΣ ΚΥΒΕΡΝΑ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΤΟΥΣ ΣΧΕΣΕΙΣ";
47. "Η ΟΙΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΡΡΩΣΤΙΑ ΘΕΟΣΤΑΛΤΗ";
48. "ΑΣ ΜΗ ΣΤΟΧΑΖΟΜΑΣΤΕ ΜΕ ΕΙΚΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΑΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ";
49. "ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΒΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΖΩΗ, ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΔΕ ΕΙΝΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ";
50. "ΕΝΑΣ ΑΡΙΣΤΟΣ ΑΞΙΖΕΙ ΟΣΟ ΔΕΚΑ ΧΙΛΙΑΔΕΣ";
51. "ΣΤΑ ΙΔΙΑ ΠΟΤΑΜΙΑ ΜΠΑΙΝΟΥΜΕ ΚΑΙ ΔΕΝ ΜΠΑΙΝΟΥΜΕ, ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ ΚΑΙ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ";
52. "ΤΟ ΠΑΝ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΙΡΕΤΟ ΚΑΙ ΑΔΙΑΙΡΕΤΟ, ΓΕΝΝΗΤΟ ΚΑΙ ΑΓΕΝΝΗΤΟ, ΘΝΗΤΟ ΚΑΙ ΑΘΑΝΑΤΟ, ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ, ΠΑΤΕΡΑΣ ΚΑΙ ΓΙΟΣ, ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ";
53. "ΟΣΟΙ ΑΚΟΥΣΑΝ ΟΧΙ ΕΜΕΝΑ, ΑΛΛΑ ΤΟ ΛΟΓΟ, ΕΙΝΑΙ ΣΟΦΟ ΝΑ ΣΥΜΦΩΝΗΣΟΥΝ ΟΤΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ";
54. "ΕΙΝΑΙ ΑΡΜΟΝΙΑ ΟΤΑΝ ΕΝΑ ΠΡΑΓΜΑ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΕ ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ , ΕΝΩ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΕ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΜΕ ΑΥΤΟΝ";
55. "Ο ΧΡΟΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΠΑΙΖΕΙ ΠΕΣΣΟΥΣ. Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ";
56. "Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΤΕΡΑΣ ΚΑΙ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ";
57. "ΑΥΤΟΣ ΑΛΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΕΙ ΘΕΟΥΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ, ΑΛΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΚΑΝΕΙ ΔΟΥΛΟΥΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ";
58. "Η ΑΡΜΟΝΙΑ ΠΟΥ ΔΕ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΕΙΝΑΙ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΗ ΑΠΟ ΤΗ ΦΑΝΕΡΗ";
59. "ΠΡΟΤΙΜΗΤΕΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΟΡΑΣΗΣ, ΤΗΣ ΑΚΟΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ";
60. "ΤΟ ΚΑΛΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΚΟ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ";
61. "Ο ΑΝΗΦΟΡΟΣ ΚΑΙ Ο ΚΑΤΗΦΟΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΚΑΙ Ο ΑΥΤΟΣ ΔΡΟΜΟΣ";
62. "Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΙΟ ΚΑΘΑΡΟ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΤΟ ΠΙΟ ΑΚΑΘΑΡΤΟ ΝΕΡΟ: ΓΙΑ ΤΑ ΨΑΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΣΙΜΟ ΚΑΙ ΖΩΟΠΟΙΟ, ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΜΗ ΠΟΣΙΜΟ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΟ";
63. "ΘΕΟΙ - ΑΝΘΡΩΠΟΙ, ΑΝΘΡΩΠΟΙ - ΘΕΟΙ: ΟΙ ΘΕΟΙ ΖΟΥΝ ΑΙΩΝΙΑ ΧΑΡΗ ΣΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ, ΟΙ ΘΝΗΤΟΙ ΟΤΑΝ ΠΕΘΑΝΟΥΝ ΧΑΝΟΥΝ ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΑ ΖΩΗ ΤΩΝ ΘΕΩΝ";
64. "ΤΟ ΠΥΡ ΚΥΒΕΡΝΑ ΤΑ ΠΑΝΤΑ";
65. "ΤΟ ΠΥΡ ΘΑ ΕΡΘΕΙ ΝΑ ΚΡΙΝΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΚΥΡΙΕΥΣΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ";
66. "Ο ΘΕΟΣ ΕΙΝΑΙ ΗΜΕΡΑ ΝΥΧΤΑ, ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ, ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΡΗΝΗ, ΧΟΡΤΑΣΜΟΣ ΠΕΙΝΑ";
67. "ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΔΟΞΑΣΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ";
68. "Ο ΛΟΓΟΣ ΚΥΒΕΡΝΑ ΤΑ ΠΑΝΤΑ";
69. "ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΝΕΡΓΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΜΙΛΑΜΕ ΣΑΝ ΚΟΙΜΙΣΜΕΝΟΙ";
70. "ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΝΕΡΓΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΜΙΛΟΥΜΕ ΣΑΝ ΠΑΙΔΙΑ ΤΩΝ ΓΟΝΙΩΝ ΜΑΣ - ΔΗΛΑΔΗ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΠΟΥ ΠΑΡΑΛΑΒΑΜΕ";
71. "ΟΙ ΚΟΙΜΙΣΜΕΝΟΙ ΕΙΝΑΙ ΕΡΓΑΤΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΟΙ ΣΕ ΟΣΑ ΣΥΜΒΑΙΝΟΥΝ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ";
72. "Η ΦΩΤΙΑ ΖΕΙ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΑΕΡΑ, ΚΙ Ο ΑΕΡΑΣ ΖΕΙ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ. ΤΟ ΝΕΡΟ ΖΕΙ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ Η ΓΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ";
73. "Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΑΕΡΑ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΕΡΑ Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ";
74. "Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΝΕΡΟ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΑΕΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΕΡΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΦΩΤΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΑ";
75. "Η ΣΟΦΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΥΜΦΥΤΗ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΑΛΛΑ ΜΕ ΤΟ ΘΕΙΟ";
76. "ΤΟ ΘΕΪΚΟ ΟΝ ΑΠΟΚΑΛΕΙ ΤΟΝ ΑΝΔΡΑ ΜΩΡΟ ΜΕ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ Ο ΑΝΤΡΑΣ ΠΡΟΣΦΩΝΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ";
77. "ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΟΤΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΟΤΙ Η ΦΙΛΟΝΙΚΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ: ΟΛΑ ΓΕΝΝΙΟΥΝΤΑΙ ΚΑΙ ΠΗΓΑΖΟΥΝ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΑ ΑΠΟ ΤΗ ΦΙΛΟΝΙΚΙΑ";
78. "Ο ΩΡΑΙΟΤΕΡΟΣ ΠΙΘΗΚΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΣΧΗΜΟΣ ΣΕ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ";
79. "Ο ΠΙΟ ΣΟΦΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΣΕ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟ ΘΕΟ ΕΙΝΑΙ ΠΙΘΗΚΟΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΟΛΑ ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ";
80. "Η ΦΩΤΙΑ ΑΝΑΠΑΥΕΤΑΙ ΜΕΣΑ ΑΠ΄ ΤΗ ΣΥΝΕΧΗ ΜΕΤΑΛΛΑΓΗ";
81. "ΤΟ ΚΟΥΡΑΣΤΙΚΟ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΜΟΧΘΕΙΣ ΠΑΝΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΙΔΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΛΟ Μ' ΑΥΤΑ Ν' ΑΡΧΙΖΕΙΣ";
82. "ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ ΝΑ ΠΟΛΕΜΗΣΕΙΣ ΤΟ ΘΥΜΟ ΓΙΑΤΙ ΑΓΟΡΑΖΕΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΘΕΛΕΙ ΜΕ ΤΙΜΗΜΑ ΤΗΝ ΨΥΧΗ";
83. "ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΘΕΪΚΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΜΑΣ ΔΙΑΦΕΥΓΟΥΝ ΚΑΙ ΔΕΝ ΤΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ, ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΤΗΣ ΑΠΙΣΤΙΑΣ ΜΑΣ";
84. "ΤΟ ΙΔΙΟ ΠΡΑΓΜΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΖΩΝΤΑΝΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΘΑΜΕΝΟ, ΤΟ ΞΥΠΝΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΜΙΣΜΕΝΟ, ΤΟ ΝΕΑΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΓΕΡΑΣΜΕΝΟ: ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΤΑΛΛΑΓΗ ΤΩΝ ΜΕΝ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΤΑ ΔΕ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΑ";
85. "ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΞΥΠΝΙΟΥΣ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΣ, ΕΝΩ Ο ΚΑΘΕ ΚΟΙΜΙΣΜΕΝΟΣ ΚΑΤΑΦΕΥΓΕΙ Σ' ΕΝΑ ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟ";
86. "ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΤΑΛΛΑΓΗ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕ ΤΗ ΣΕΙΡΑ ΤΟΥΣ ΟΛΑ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΦΩΤΙΑ, ΟΠΩΣ ΤΟ ΧΡΥΣΑΦΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΧΡΥΣΑΦΙ";
87. "ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΜΠΕΙΣ ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΠΟΤΑΜΙ";
88. "Η ΣΙΒΥΛΛΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΕΝΘΕΗ ΜΑΝΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΦΗΤΕΥΕΙ ΧΩΡΙΣ ΓΕΛΙΑ, ΦΤΙΑΣΙΔΙΑ ΚΑΙ ΑΡΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕ ΤΗ ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΔΙΑΣΧΙΖΕΙ ΧΙΛΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΧΑΡΗ ΣΤΟ ΘΕΟ";
89. "Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΟΥ ΔΕΛΦΙΚΟΥ ΜΑΝΤΕΙΟΥ ΔΕΝ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΜΕ ΤΟ ΛΟΓΟ ΟΥΤΕ ΚΑΙ ΑΠΟΚΡΥΠΤΕΙ, ΑΛΛΑ ΕΚΦΡΑΖΕΤΑΙ ΜΕ ΣΗΜΕΙΑ";
90. "Ο ΗΛΙΟΣ ΔΕ ΘΑ ΥΠΕΡΒΕΙ ΤΑ ΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ. ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ, ΟΙ ΕΡΙΝΥΕΣ, ΟΙ ΒΟΗΘΟΙ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ, ΘΑ ΤΟΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΟΥΝ";
91. "ΤΗΝ ΑΜΑΘΕΙΑ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΤΙΜΟΤΕΡΟ ΚΑΝΕΙΣ ΝΑ ΤΗΝ ΚΡΥΒΕΙ, ΤΟΥΤΟ ΟΜΩΣ ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΑΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΣΥΜΠΟΣΙΑ";
92. "ΤΑ ΠΤΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΑ ΠΕΤΟΥΝ ΣΑΝ ΤΙΣ ΚΟΠΡΙΕΣ ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΤΕΡΑ";
93. "ΤΑ ΣΚΥΛΙΑ ΓΑΥΓΙΖΟΥΝ ΟΣΟΥΣ ΔΕ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ";
94. "ΟΙ ΨΥΧΕΣ ΟΣΦΡΑΙΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΑΔΗ";
95. "ΑΝ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ Ο ΗΛΙΟΣ, Η ΥΠΑΡΞΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΑΣΤΡΩΝ ΘΑ ΑΡΚΟΥΣΕ ΓΙΑ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΝΥΧΤΑ";
96. "ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΟ ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΩΡΑΙΑ ΚΑΙ ΚΑΛΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΑ, ΕΝΩ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΛΛΑ ΤΑ ΘΕΩΡΟΥΝ ΑΔΙΚΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΔΙΚΑΙΑ";
97. "ΣΕ ΜΙΑ ΠΛΗΡΗ ΚΥΚΛΙΚΗ ΠΕΡΙΦΟΡΑ, Η ΑΡΧΗ ΣΥΜΠΙΠΤΕΙ ΜΕ ΤΟ ΤΕΛΟΣ";
98. "ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΥΤΙΑ ΟΣΩΝ ΕΧΟΥΝ ΒΑΡΒΑΡΕΣ ΨΥΧΕΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΚΟΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ";
99. "ΑΠ' ΟΛΟΥΣ ΟΣΟΥΣ ΑΚΟΥΣΑΝ ΝΑ ΜΙΛΟΥΝ, ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΕΦΘΑΣΕ ΣΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΟΤΙ Η ΣΟΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΕΝΗ ΑΠΟ ΟΛΑ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ";
100. "ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΟΛΑ ΟΣΑ ΕΠΙΘΥΜΟΥΝ";
101. "Η ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΓΛΥΚΙΑ ΚΑΙ ΚΑΛΗ, Η ΠΕΙΝΑ ΤΟΝ ΚΟΡΕΣΜΟ, Η ΚΟΥΡΑΣΗ ΤΗΝ ΑΝΑΠΑΥΣΗ";
102. "Η ΟΡΘΗ ΣΚΕΨΗ ΕΙΝΑΙ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΡΕΤΗ ΚΑΙ Η ΣΟΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΝΑ ΛΕΜΕ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΝΑ ΠΡΑΤΤΟΥΜΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ, ΟΠΩΣ ΑΡΜΟΖΕΙ ΣΕ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΓΝΩΣΗ";
103. "Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΚΕΠΤΕΣΘΑΙ ΕΙΝΑΙ ΚΟΙΝΗ ΣΕ ΟΛΟΥΣ";
104. "ΕΚΕΙΝΟΙ ΠΟΥ ΜΙΛΟΥΝ ΜΕ ΟΡΘΟΦΡΟΣΥΝΗ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ Ν' ΑΝΤΛΟΥΝ ΤΗΝ ΙΣΧΥ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΚΟΙΝΟ ΣΤΑ ΠΑΝΤΑ, ΟΠΩΣ ΑΚΡΙΒΩΣ Η ΠΟΛΗ ΑΝΤΛΕΙ ΙΣΧΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΟΜΟ";
105. "ΟΛΟΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ ΝΟΜΟΙ ΤΡΕΦΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΕΝΑ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΝΟΜΟ, ΤΟ ΘΕΙΟ ΝΟΜΟ: ΑΥΤΟΣ ΥΠΕΡΙΣΧΥΕΙ ΤΩΝ ΥΠΟΛΟΙΠΩΝ ΣΕ ΟΣΗ ΕΚΤΑΣΗ ΘΕΛΕΙ ΚΑΙ ΕΠΑΡΚΕΙ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΚΑΙ ΕΠΙΖΕΙ ΟΛΩΝ";
106. "ΣΤΗΝ ΨΥΧΗ ΑΝΗΚΕΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΠΟΥ ΑΥΞΑΝΕΙ ΑΠΟ ΜΟΝΟΣ ΤΟΥ";
107. "ΟΛΟΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΝΑ ΣΚΕΦΤΟΝΤΑΙ ΣΩΣΤΑ";
108. "Ο ΑΝΔΡΑΣ, ΟΤΑΝ ΜΕΘΥΣΕΙ, ΕΧΕΙ ΟΔΗΓΟ ΤΟΥ ΑΜΟΥΣΤΑΚΟ ΠΑΙΔΙ: ΣΚΟΝΤΑΦΤΕΙ, ΔΕΝ ΞΕΡΕΙ ΠΟΥ ΠΑΕΙ, ΕΠΕΙΔΗ ΕΧΕΙ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΥΓΡΗ";
109. "ΛΑΜΨΗ ΣΤΟ ΒΛΕΜΜΑ, ΞΗΡΗ ΨΥΧΗ, Η ΠΙΟ ΣΟΦΗ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΗ. Ή ΜΑΛΛΟΝ: Η ΞΗΡΗ ΨΥΧΗ ΕΙΝΑΙ Η ΠΙΟ ΣΟΦΗ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΗ";
110. "Ο ΔΑΙΜΩΝ ΠΟΥ ΣΥΝΟΔΕΥΕΙ ΚΑΘΕ ΑΝΘΡΩΠΟ ΕΙΝΑΙ Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ";
111. "ΣΤΗ ΦΥΣΗ ΑΡΕΣΕΙ ΝΑ ΚΡΥΒΕΤΑΙ";
112. "ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ Ο ΚΙΚΕΩΝΑΣ ΔΙΑΧΩΡΙΖΕΤΑΙ, ΑΝ ΔΕΝ ΤΟΝ ΑΝΑΚΙΝΗΣΕΙΣ";
113. "Ο ΠΛΟΥΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΥΦΛΟΣ, ΕΙΝΑΙ Η ΑΙΤΙΑ ΟΧΙ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ ΑΛΛΑ ΤΗΣ ΚΑΚΙΑΣ";
114. "ΤΑ ΨΥΧΡΑ ΘΕΡΜΑΙΝΟΝΤΑΙ, ΤΑ ΘΕΡΜΑ ΨΥΧΡΑΙΝΟΝΤΑΙ, ΤΑ ΥΓΡΑ ΞΕΡΑΙΝΟΝΤΑΙ, ΤΑ ΞΕΡΑ ΥΓΡΑΙΝΟΝΤΑΙ";
115. "ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΡΕΥΣΤΑ ΚΑΙ ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΤΑΘΕΡΟ";
116. "ΑΠΟ ΕΝΑ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΟΛΑ ΚΑΙ ΑΠΟ ΟΛΑ ΕΝΑ";

Πηγές: W.Guthrie "Οι Έλληνες Φιλόσοφοι", και διάφορες ιστοσελίδες όπως η mythologia.8m.com, pireas.com/history/irakl_gr.htm

ΞΕΝΟΦΑΝΗΣ

Ο Ξενοφάνης γεννήθηκε στην Κολοφώνα της Μ. Ασίας (μεταξύ 580 και 577 π.Χ.). Εγκατέλειψε την περσοκρατούμενη πατρίδα του και περιόδευε στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία ζώντας ως ραψωδός και ποιητής.

Η μεγάλη σημασία του Ξενοφάνη έγκειται στο ότι πρώτος έδειξε ότι αυτό που λέμε «θεοί» είναι δημιούργημα των ανθρώπων, ότι ο άνθρωπος έφτιαξε τους θεούς κατ' εικόνα και ομοίωσή του: «Οι θνητοί έχουν την εντύπωση ότι γεννιόνται οι θεοί και ότι έχουν ρούχο, λαλιά και σώμα, όπως είναι τα δικά τους». Αυτό ως ένα σημείο το βρίσκει φυσικό και δικαιολογημένο ο Ξενοφάνης, τουλάχιστον για ανθρώπους που δεν μπορούν να σκεφθούν, που βρίσκονται σε μια ζωώδη κατάσταση. Από την άλλη μεριά, αν τα ζώα είχαν τη δύναμη να φανταστούν και να ζωγραφίσουν θεούς, θα τους έδινε τη δική της μορφή κάθε κατηγορία ζώων: «Αλλ' αν είχαν χέρια τα βόδια και τα άλογα και τα λιοντάρια και μπορούσαν να ζωγραφίσουν με τα χέρια αυτά και να κάνουν έργα, όπως οι άνθρωποι, τότε τ' άλογα με άλογα και τα βόδια με βόδια όμοιες θα ζωγράφιζαν τις μορφές των θεών και θα τους έκαναν τέτοια σώματα, όπως είναι τα δικά τους».

Ο Ξενοφάνης παρατηρεί ακόμα ότι οι άνθρωποι δεν εξιδανίκευσαν την εικόνα των θεών, δεν τους είδαν κάτω από το πρίσμα της τελειότητας. Αντίθετα, τους απέδωσαν πολλά ελαττώματα και τους κατέβασαν σε χαμηλό ηθικό επίπεδο. Ο Όμηρος και ο Ησίοδος, οι εκφραστές της λαϊκής θρησκείας, παρέστησαν τους θεούς σαν να ήταν οι χειρότεροι των ανθρώπων.

Στην εικόνα των θεών έχουμε την πιο εξαθλιωμένη μορφή των ανθρώπων: «Ο Όμηρος και ο Ησίοδος απέδωσαν στους θεούς όλα όσα ανάμεσα στους ανθρώπους αποτελούν ντροπή και είναι άξια ψόγου, δηλ. κλεψιές, μοιχείες και απάτες του ενός σε βάρος του άλλου».

Ο Ξενοφάνης δεν εννοεί ότι οι μεγάλοι ποιητές των αρχαίων Ελλήνων φαντάστηκαν τους θεούς να κινούνται πέρα από το καλό και το κακό και ότι έχουν δικαίωμα σαν θεοί να κάνουν ό,τι θέλουν. Εννοεί μάλλον ότι οι αρχαίοι Έλληνες αρνούνταν την ηθική τελειότητα των θεών. Στο βάθος ήθελαν να τους παρουσιάσουν ηθικά κατώτερους, να τους διασύρουν ή τους γελοιοποιήσουν. Οι άνθρωποι φαντάζονται τους θεούς όχι όμοιους αλλά κατώτερούς τους, τουλάχιστον στον ηθικό τομέα. Τους εξομοιώνουν με τους χειρότερους ανθρώπους, όχι με τους καλύτερους.

Κατά τον Ξενοφάνη οι παραστάσεις για τους θεούς δεν είναι σύλληψη ενός ανθρώπου αλλά δημιούργημα ολόκληρης της κοινότητας ή της φυλής. Και δεν μιλά εδώ ο Ξενοφάνης για την ηθική ποιότητα των θεών, αλλά για την εξωτερική και «σωματική» τους εμφάνιση. Αυτή δεν είναι ενιαία. Κάθε ανθρώπινη φυλή δίνει τα δικά της ιδιαίτερα βιολογικά χαρακτηριστικά στους θεούς: «Οι Αιθίοπες παρουσιάζουν τους θεούς τους πλατσομύτηδες και μαύρους, ενώ οι Θράκες γαλανομάτηδες και ξανθούς». Η μορφή των θεών παραλλάσσει από φυλή σε φυλή.

Ποιο είναι το συμπέρασμα του Ξενοφάνη ύστερα από τις παραπάνω διαπιστώσεις του; Δεν φτάνει σε μια απόρριψη της πίστης σε θεούς, στην ιδέα της αθεΐας. Αντικαθιστά την πολυθεΐα με τη μονοθεΐα. Προτείνει μια μονοθεΐα δικής του σύλληψης. Λέει για το θεό: «Ένας θεός, ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους, ανώτατος υπάρχει, που δεν είναι όμοιος ούτε στο σώμα ούτε στη σκέψη με τους θνητούς. Είναι όλος όραση, όλος νόηση, όλος ακοή. Και πάντοτε στον ίδιο τόπο στέκει, χωρίς καθόλου να κινείται, κι ούτε άρμοζει να πηγαίνει πέρα-δώθε· αλλά χωρίς κόπο με το νου και τη θέληση του όλα τα συνταράζει».

Ο Ξενοφάνης δεν αντιλαμβάνεται ότι και ο ίδιος δίνει μια ανθρώπινη εικόνα για το θεό του. Τον φαντάζεται να έχει όλες τις αισθήσεις που έχει και ο άνθρωπος (να βλέπει και να ακούει) και να σκέφτεται. Τα βλέπει βέβαια όλα και τα ακούει όλα, αυτό όμως δεν έχει σχέση με καταγραφή των ανθρώπινων πράξεων και με μια πιθανή τιμωρία των κακών από τον «παντεποπτη θεό».

Τουλάχιστον δεν αναφέρεται κάτι τέτοιο από τον Ξενοφάνη. Επιπλέον ο θεός του Ξενοφάνη δεν έχει σχέση με τη δημιουργία του κόσμου ούτε ανακατεύεται στην πορεία της ιστορίας ή στη ζωή των ανθρώπων. Στέκεται έξω από τον κόσμο και περιορίζεται στο να «κραδαίνει», να ταρακουνά κάπου-κάπου τη γη. Υποστηρίχτηκε ότι υπονοεί με τη διατύπωση αυτή ο Ξενοφάνης ηφαιστειακά και σεισμικά φαινόμενα που γνώρισε στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία. Φαντάζεται πάντως τον θεό του ο Ξενοφάνης κάτοχο μεγάλης δύναμης, αν και όχι ακριβώς παντοδύναμο. Τέλος ο θεός είναι ακίνητος. Και εδώ ο Ξενοφάνης έρχεται σε αντίθεση με τις λαϊκές και ποιητικές παραστάσεις που ήθελαν τους θεούς να κινούνται και να δρουν. Ο θεός συνταράζει τον κόσμο απλά με τη θέλησή του, χωρίς να κάνει καμιά κίνηση.

Είναι φανερό ότι ο Ξενοφάνης συνδέει κατά κάποιο τρόπο την έννοια του θεού με την ιδέα της τελειότητας. Ο θεός δεν μπορεί να έχει ανθρώπινη μορφή και ανθρώπινα χαρακτηριστικά, σωματικά, ηθικά ή διανοητικά. Έχει σώμα και σκέψη, αλλά αυτά δεν μοιάζουν με το σώμα και τη σκέψη των θνητών. Το γιατί ο Ξενοφάνης δέχτηκε ένα και όχι πολλούς θεούς, αυτό είναι κάτι που μπορεί να μας δημιουργήσει κάποια απορία. Μια σκέψη που μπορεί να υπονοηθεί είναι ότι τα τέλεια δεν μπορεί να είναι πολλά.

Η μονοθεΐα του Ξενοφάνη είναι μοναδική για την εποχή του. Δεν συναντιέται ούτε σε μεταγενέστερες εποχές. Ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και οι άλλοι μεγάλοι φιλόσοφοι δεν έφτασαν στην ιδέα της μονοθεΐας ή τουλάχιστον δεν τόλμησαν να την υποστηρίξουν. Τη μονοθεία θα συναντήσουμε μόνο στους Κυνικούς που απέρριπταν την πολυθεΐα από αντίδραση προς την κρατική θρησκεία. Στην κλασική Αθήνα άρνηση των θεών της πόλης και διδασκαλία για ένα και μόνο θεό συνιστούσε αθεΐα και έγκλημα κατά της πολιτείας. Ο Ξενοφάνης δίδασκε τη μονοθεΐα του, γιατί ζούσε στις μεγάλες ελληνικές αποικίες, που φαίνεται ότι ήταν πιο ανεκτικές.

Φαίνεται ότι ο Ξενοφάνης είχε μια τάση να αμφισβητεί το κύρος των ιδεών και των αξιών που έβλεπε να ισχύουν στην κοινωνία. Αρνιόταν την αξία του αθλητικού ιδεώδους και θεωρούσε ανώτερη τή σοφία από τη σωματική ρώμη.

Η κριτική διάθεση του Ξενοφάνη προχώρησε ακόμα πιο πέρα, έγινε τελικά αγνωστικισμός: «Και τι είναι αληθινό γύρω από τους θεούς και απ' όλα όσα λέω, κανένας άνθρωπος δεν κατάλαβε ούτε πρόκειται να γνωρίσει». Κανένας δεν γνωρίζει τίποτα για τίποτα. Υπάρχουν μόνο υποκειμενικές γνώμες και εικασίες. Οι εικασίες αυτές βρίσκονται μακριά από την αλήθεια. Ακόμα και αυτά που λέει ο ποιητής μπορεί να μοιάζουν με αλήθεια, αλλά δεν είναι.

Πηγή: https://sciencearchives.wordpress.com

Ανιχνευτής Επικούρειος Πέπος.

ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ

Φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος από τις Κλαζομενές της Μικρός Ασίας, ο οποίος γεννήθηκε το 499/498 π.Χ. To 462 π.Χ. εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και έγινε φίλος του Περικλή και άλλων σημαντικών Αθηναίων εκείνης της εποχής, ενώ ήταν γνωστός του Σωκράτη και του Ευριπίδη.

Οι απόψεις του για τα αστέρια και τον κόσμο, η άποψη του ότι ο Ήλιος είναι ένα πυρακτωμένο μέταλλο και ίσως η υπόνοια ότι ήταν άθεος φαίνεται ότι σκανδάλισαν τους Αθηναίους, οι οποίοι δεν δίστασαν να τον σύρουν σε δίκη. Κατηγορήθηκε από το γνωστό Αθηναίο δημαγωγό Κλέωνα για ασέβεια και καταδικάστηκε σε πρόστιμο πέντε ταλάντων. Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, δεν κατηγορήθηκε μόνο για ασέβεια αλλά και για μηδισμό και καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο.

Κατέφυγε στη Λάμψακο, όπου και πέθανε γύρω στο 428/427 π.Χ. Στα λίγα χρόνια που έμεινε εκεί τιμήθηκε ιδιαίτερα από τους κατοίκους της πόλης, οι οποίοι μάλιστα σεβάστηκαν την επιθυμία του τα παιδιά της πόλης να έχουν διακοπές το μήνα που θα πέθαινε.

Ασχολήθηκε με τα μαθηματικά, την αστρονομία, τη βιολογία και την ιατρική. Αν και ο Πλάτωνας αναφέρει ότι ο στοχαστής έγραψε πολλά βιβλία, το πιθανότερο είναι να έγραψε μόνο ένα, το οποίο αργότερα πήρε τον τίτλο Περί Φύσεως. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, ένα βιβλίο του πουλιόταν στην Αθήνα έναντι μιας περίπου αττικής δραχμής. Είναι το πρώτο βιβλίο που γνωρίζουμε ότι πουλιόταν. Από το κείμενο αυτό σώθηκαν πολλά αποσπάσματα.

Οι φιλοσοφικές απόψεις του Αναξαγόρα

H κοσμογονία

O Αναξαγόρας πίστευε, όπως και ο Αναξίμανδρος και ο Εμπεδοκλής, στην ύπαρξη μιας συμπαγούς μάζας ύλης πριν από την εμφάνιση του κόσμου. Ωστόσο υποστήριξε ότι περιείχε ανακατεμένα όλα τα σπέρματα, τα αντίθετα και τα στοιχειακά υλικά όλων των πραγμάτων, άπειρα ως προς τον αριθμό, που υπάρχουν στον κόσμο, τα οποία συνδυάζονται και μεταβάλλονται. Δηλαδή την πρωταρχική εκείνη στιγμή βασίλευε απόλυτη απροσδιοριστία. O Αναξαγόρας δεν απέδιδε τη σημερινή πολλαπλότητα του κόσμου σε μια αρχική ενότητα, ούτε δεχόταν ότι υπάρχουν πράγματι γένεση και αλλαγή, ενώ, αντίθετα από τους ατομικούς, θεωρούσε ότι η ύλη και το μέγεθος είναι επ’ άπειρο διαιρετά.

O Αναξαγόρας αντικαθιστά με αυτό τον τρόπο την ιδέα ενός σύμπαντος που αναπτύσσεται ευθύγραμμα με αφετηρία κάτι που είναι απροσδιόριστο προς κάτι που είναι απόλυτα προσδιορισμένο, με τη σαφώς πιο πολύπλοκη ιδέα ενός κόσμου του οποίου οι ποικίλες φάσεις καθορίζονται από τις ισορροπίες και τις προκαθορισμένες συνδέσεις των συστατικών του στοιχείων. Κανένα από αυτά τα στοιχεία -σπέρματα- δεν είναι απόλυτα πρωταρχικό ούτε ξεκομμένο από τα υπόλοιπα, αλλά η μόνη ουσιαστική διαφορά του από τα άλλα είναι ο ιδιαίτερος τρόπος οργάνωσης του.

H πρωταρχική άμορφη και αδιαμόρφωτη μάζα κινήθηκε κάποτε από μια διανοητική δύναμη, το νου. O νους κινεί την πρωταρχική μάζα της ύλης και τη θέτει σε στροβιλική κίνηση, που συνεχώς επιταχύνεται και προκαλεί, σύμφωνα με μηχανικούς νόμους, τον αποχωρισμό των πραγμάτων και τη διάταξη αυτού του κόσμου. O Αναξαγόρας δεν αποδίδει κάποια θεϊκή ή πνευματική δύναμη στο νου, αλλά τον θεωρεί μια υλική αρχή, αν και είναι η «πιο λεπτή και αραιή» από όλες τις ουσίες, η οποία, σε αντίθεση με τα άλλα όντα, είναι καθαρή από την πολλαπλότητα των σπερμάτων της φύσης.

Η ύλη

Ο Αναξαγόρας διαμόρφωσε δική του θεωρία γύρω από την ύλη και τα στοιχεία που την απαρτίζουν. Σύμφωνα λοιπόν με αυτόν η ύλη δεν αποτελείται από ένα ή από μερικά στοιχεία (σπέρματα), αλλά από άπειρα σπέρματα που κανένα απ’ αυτά δεν εξαφανίζεται, παρά μόνο με διαφορετικούς συνδυασμούς και που αποτελούν κάθε φορά και ένα καινούριο αντικείμενο. Οι κύριες ιδιότητές τους δε μένουν πάντα αναλλοίωτες. Η ποσότητά τους μένει πάντα ίδια.

Μια καινούρια ιδέα που εισήγαγε στην κοσμογονία ο Αναξαγόρας είναι ότι η κίνηση της ύλης δεν υπήρχε πάντοτε και πως τα στοιχεία της από μόνα τους είναι ανίκανα να τη βάζουν σε κίνηση. Αυτή τη δυνατότητα την έχει μόνο ο νους, μια ουσία που διαφέρει από τις άλλες. Η ουσία αυτή είναι διάχυτη στο σύμπαν και ομοιογενής, ανεξάρτητη και ελεύθερη, είναι η πηγή κάθε ζωής. Ο νους είναι ο γνώστης των πάντων, αιώνιος και παντοδύναμος.

Αστρονομία και μετεωρολογία

Οι αστρονομικές απόψεις του Αναξαγόρα είναι σαφώς πιο ορθολογικές από εκείνες των προγενέστερων του, ιδιαίτερα η άποψη ότι ο Ήλιος (λίγο πιο μεγάλος σε μέγεθος από την Πελοπόννησο), η Σελήνη (η οποία προέρχεται από τη Γη και έχει πεδιάδες και φαράγγια πάνω της) και τα άστρα είναι πελώριες διάπυρες μάζες. H Σελήνη μάλιστα, παρ’ όλο που είναι διάπυρη μάζα, οφείλει τη λάμψη της στον Ήλιο.

O Αναξαγόρας πίστευε ότι η Γη είναι επίπεδη και μετέωρη και ουσιαστικά επιπλέει μέσα στον πανίσχυρο αέρα. H θάλασσα προήλθε από τα ποτάμια και αυτά με τη σειρά τους από τη βροχή και τα νερά που τρέχουν μέσα στη Γη.

Βιολογία

Βασική θέση του Αναξαγόρα σχετικά με τη γένεση της ζωής ήταν ότι αυτή προήλθε – εκκολάφθηκε – από το υγρό στοιχείο, το νερό. H άποψη αυτή είναι σχεδόν ταυτόσημη με του Αναξίμανδρου, όμως η ιδέα ότι η ζωή πολλές φορές έπεσε στη Γη με τη βροχή -αφού η εξάτμιση του νερού συμπαρασύρει σπέρματα οργανισμών- μπορεί να είναι παράξενη, αλλά αποτελεί δική του συνεισφορά στη σκέψη. Τέλος, μόλις η ζωή εκκολαφθεί, βγαίνει στη γη και επεκτείνεται με την αναπαραγωγή.

Ο νους

●  Και όσα έχουν ψυχή και τα μεγάλα και τα μικρά όλα τα ελέγχει ο νους Αναξαγόρας

Το πέρασμα από την πρωταρχική αδιαφοροποίητη κατάσταση των «σπερμάτων» στην οργάνωση που χαρακτηρίζει το σύμπαν, οφείλεται κατά τον Αναξαγόρα στην επέμβαση μιας εξωτερικής οργανωτικής αρχής, η οποία επιδρά στο αδιαφοροποίητο και καθορίζει τη διαδικασία της διαμόρφωσής του και αυτή δεν είναι άλλη από το Νου. Σύμφωνα μ’ αυτόν αρχή του κόσμου είναι ο  Νους.

Αυτός σε σχέση με τα σπέρματα δεν έχει σχέση «μητρική» δηλαδή δεν τα γεννά ούτε τα τρέφει, αλλά σχέση «πατρικής εξουσίας» λειτουργεί δηλαδή ως αρχή που τα οργανώνει και τα μορφοποιεί σύμφωνα με ένα σχέδιο κι έναν νόμο τον οποίο επιβάλλει ο ίδιος. Ο νους του Αναξαγόρα επιτελεί λειτουργία όμοια με εκείνη της φιλότητας και του νείκους του Εμπεδοκλή: είναι κινητική αιτία που καθορίζει τον τρόπο μείξης και διάκρισης των βασικών και αναλλοίωτων φυσικών υποστάσεων. Ο ίδιος ωστόσο είναι άμεικτος και αμιγής και σε αυτή ακριβώς την ιδιότητα του οφείλεται η απεριόριστη επίδραση που ασκεί στο κοσμικό γίγνεσθαι.

Ωστόσο παρά την κατηγορηματική δήλωση ότι ο νους ελέγχει όλα τα πράγματα, ο Αναξαγόρας φαίνεται να περιορίζει την κοσμολογική λειτουργία του στην εκκίνηση της περιστροφικής κοσμικής κίνησης η οποία ακολούθως συνεχίζεται και επεκτείνεται βάσει δικών της νόμων. 

Πηγή:https://sciencearchives.wordpress.com

Ανιχνευτής Επικούρειος Πέπος.

Καρνεάδης ο Κυρηναίος

Καρνεάδης (Κυρήνη 214/3 π.Χ. – Αθήνα 129 π.Χ.). Κυρηναίος φιλόσοφος και ρήτωρ, επικεφαλής της Νέας Ακαδημίας στην Αθήνα έως το 137/6 π.Χ.  

Θεωρεῖται θεμελιωτὴς τῆς θεωρίας τῆς πιθανοκρατίας, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀδύνατο νὰ συλλάβη τὴν ἀπόλυτη ἀλήθεια καὶ νὰ γίνη κοινωνός της, μπορεῖ ὅμως μὲ σχετικὴ γνώση της νὰ ὑποστηρίζη γνῶμες πιθανότερα σωστὲς ἀπὸ ἄλλες.

Το 156 π.Χ. στάλθηκε στη Ρώμη ως μέλος πρεσβευτικής αποστολής – μαζί με τον περιπατητικό φιλόσοφο Κριτόλαο και τον στωικό Διογένη– προκειμένου να διευθετήσει μια οικονομική ποινή (πρόστιμο) που επέβαλαν οι Ρωμαίοι στους Αθηναίους για την καταστροφή της πόλης του Ωρωπού. Έτσι, μεταφυτεύεται η σκεπτική φιλοσοφία στη Ρώμη.  

Με την ευκαιρία αυτή εκφώνησε δύο αντιφατικούς λόγους για τη δικαιοσύνη, σύμφωνα με τη σοφιστική μέθοδο. Οι λόγοι αυτοί βρίσκονται στο Γ’ βιβλίο της Πολιτείας του Κικέρωνα. Ο Καρνεάδης υποστήριξε στον πρώτο λόγο του ότι το δίκαιο έχει φυσική προέλευση και ότι το νομικό δίκαιο επιδιώκει να μιμηθεί το φυσικό δίκαιο. Η πρώτη διάλεξη του Καρνεάδη μπροστά στη ρωμαϊκή νεολαία ήταν ένα εγκώμιο για τη δικαιοσύνη και προκάλεσε θύελλα ενθουσιασμού.

Στον δεύτερο λόγο του λίγες ημέρες μετά, αντίθετα, αποδείκνυε πόσο ασυμβίβαστη είναι η δικαιοσύνη προς την κρατούσα τάξη των πραγμάτων και τις απαιτήσεις του πρακτικού βίου. Όρισε λοιπόν το δίκαιο ως σύνολο νόμων ταγμένων να υπερασπίσουν τα ιδιαίτερα συμφέροντα των ισχυρών: η πολιτική, επομένως, πρέπει να στηρίζεται σε αυτή τη δεύτερη εκδοχή. Έτσι μπροστά στους Ρωμαίους απέδειξε το αυτονόητο: "Ένας καλός ρήτωρ, μπορεί να υποστηρίξη όλες τις απόψεις".

Κατά βάθος ο Καρνεάδης παρουσίαζε μπροστά στους Ρωμαίους ακροατές του τον πυρήνα της φιλοσοφίας του: ο Καρνεάδης δεν αμφισβητούσε μόνο κάθε γνωστική βεβαιότητα, συμπεριλαμβανομένης και της μαθηματικής γνώσης, αλλά απέρριπτε και την ίδια την Ηθική των στωικών. Τις ρίζες του δογματισμού τους επιχειρούσε να αποκόψει ο Καρνεάδης.

Ο σκοπός του ήταν να θέσει στο ακροατήριό του το ακόλουθο δίλημμα: αθώωση της Αθήνας ή αμφισβήτηση της νομιμότητας της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Η επιτυχία αυτών των θέσεων μεταξύ της ρωμαϊκής νεολαίας και η διάδοση και η δημοτικότητα της ελληνικής φιλοσοφίας προκάλεσαν ζωηρές αντιδράσεις, σε σημείο ώστε ο Κάτων, αυστηρός προασπιστής των ρωμαϊκών παραδόσεων, φρόντισε για την αποπομπή των τριών αντιπροσώπων.

Η διδασκαλία του Καρνεάδη, κυρίως προφορική, διασώθηκε μέσω μαρτυριών άλλων συγγραφέων. Παρά τη μορφή των προαναφερθέντων λόγων του δεν ήταν σκεπτικιστής, αλλά ο θεμελιωτής της πιθανοκρατίας, σύμφωνα με την οποία, αντίθετα από τη στωική και επικούρεια θεωρία, ο άνθρωπος δεν μπορεί να φτάσει σε καμία βέβαιη αλήθεια, αλλά μόνο σε γνώμες πιθανότερες από άλλες. Υποστηρίζει ιδιαίτερα, εναντίον της στωικής μοιρολατρίας και της επικούρειας αιτιοκρατίας, τη θέση της ελευθερίας της βούλησης.

Ο Καρνεάδης δίδασκε ότι κριτήρια της αλήθειας δεν υπάρχουν, ερευνούσε το πρόβλημα της δυνατότητας της γνώσης συστηματικά και υπέβαλλε σε λεπτομερή κριτική τις απόψεις των προηγούμενων φιλοσόφων και ιδίως του Χρυσίππου. Δείχνει την ασυμφωνία της μοιρολατρείας των στωικών προς την ελευθερία της βούλησης και στρέφεται ενάντια στην αστρολογία και τη μαντεία.

Αμείλικτη κριτική άσκησε ο Καρνεάδης στις περί θεού δοξασίες των στωικών και την ύπαρξη θείας πρόνοιας . Η αρμονία, η τάξη και η σκοπιμότητα που υφίστανται στον κόσμο δεν είναι απόδειξη της ύπαρξης του θεού, αφού πλήθος κακών κατακλύζει τον κόσμο. και κυρίως εναντιώθηκε στην στωική θεωρία της ειμαρμένης (μοιρολατρίας) και της επικούρειας αιτιοκρατίας. Η εύρεση των πιο ευλογοφανών από αυτά τα ενδεχόμενα είναι ένα ακανθώδες μονοπάτι το οποίο ελίσσεται ανάμεσα στην απόλυτη αμφισβήτηση και τον παρακινδυνευμένο δογματισμό.

Αποκαλύπτει τις αντιφάσεις στην περί θεού αντίληψη των στωικών: ο θεός είναι τυχαία στον κόσμο, και όμως προνοεί γι’ αυτόν. Ζει, ωστόσο είναι αναλλοίωτος. Είναι έμψυχο, λογικό ον, αλλά είναι και αιώνιος! Κάθε έλλογο ον έχει αισθήματα, συναισθήματα, πάθη και άλλες ιδιότητες, οι οποίες βέβαια δεν έχουν καμία σχέση με την αθανασία, την αφθαρσία και την αιωνιότητα. Τοιουτοτρόπως ο Καρνεάδης ανέτρεψε διαλεκτικά όλες τις περί θεών αντιφατικές δοξασίες των στωικών, έδειξε πόσο αθεμελίωτες είναι οι απόψεις τους για την ειμαρμένη και το πεπρωμένο του ανθρώπου και προετοίμασε μια υψηλότερη αντίληψη για τον θεό ως υπερβατικό ον που δεν υπόκειται σε καθορισμούς.

Παρ’ ὅλο ποὺ  ἦρθε σὲ ἀντίθεση μὲ τοὺς στωϊκοὺς φιλοσόφους δὲν θέλει νὰ ἀμφισβητήση τὸ στωϊκὸ θεμελιῶδες δόγμα, «τὸ μηδὲν ἀναιτίως γίγνεσθαι», προσθέτει ὅμως ὅτι ἑκάστη αἰτία εἶναι μέλος μιᾶς ἄνευ ἀρχῆς σειρᾶς αἰτιώδους ἀλληλουχίας. Δὲν παραδεχόταν δηλαδὴ ὅτι μπορεῖ νὰ ὑπάρχη ἀπόδειξη γιὰ κάτι, γιατὶ κάθε ἀπόδειξη χρειάζεται μία ἄλλη ἀπόδειξη γιὰ τὴν ἴδια κ.ο.κ. Με τον Καρνεάδη η Ακαδημία του Πλάτωνα πέρασε σε μία νέα φάση προβληματισμού που απορρίπτει κάθε δόγμα και μέσο προσέγγισης της απόλυτης αλήθειας.

Επιδράσεις

Το έργο του επηρέασε ιδιαίτερα τον Λουκιανό στα έργα του: Αλέξανδρος ή ψυδόμαντις, Ζευς ο ελεγχόμενος, Ζευς τραγωδός, Θεών διάλογοι, Θεών κρίσις, Θεών εκκλησία, Περί της αστρολογίας, Περί θυσιών, Περί της Συρίης θεού, Ερμότιμος ή Περί αιρέσεων κ.α.

Πηγή:https://sciencearchives.wordpress.com

Aνιχνευτής Επικούρειος Πέπος.

Πλουτάρχου: Αρετή, Κακία, Τύχη

Αναπόσπαστο τμήμα τής γνήσιας ελληνικής ηθικής παράδοσης και τής πάλαι ποτέ ελληνότροπης σχολικής διδασκαλίας αποτελούσε επί αιώνες ο περίφημος μύθος τού ημίθεου Ηρακλή και των δρόμων τής Αρετής και τής Κακίας.

Σύμφωνα με αυτόν τον διδακτικότατο μύθο, ο φημισμένος Έλληνας ήρωας, πριν αρχίσει την επιτέλεση των διακεκριμένων άθλων του, οι οποίοι ήταν πολύ περισσότεροι από τους δώδεκα γνωστότερους, βρέθηκε αντιμέτωπος με δύο οδούς: τής Αρετής και τής Κακίας. Τότε τού ζητήθηκε να ξεπεράσει το δίλημμα και να επιλέξει την μία από τις δύο ηθικές οδούς. Η Κακία τού υποσχέθηκε έναν δρόμο γεμάτο πλούτη, ηδονές και εξουσία, χωρίς κόπους, καταπονήσεις και εργασία, ενώ η Αρετή τού υπέδειξε τον δρόμο των αδιάκοπων αγώνων, τής συνεχούς εργασίας και των μεγάλων εμπειριών, τον δρόμο που με ευκολία δεν προσφέρει τίποτε σε κανέναν. Ο δρόμος τής Κακίας, διασχίζοντας την χλιδή και την πολυτέλεια, οδηγούσε στο άγνωστο, ενώ ο δρόμος τής Αρετής, περνώντας μέσα από δοκιμασίες και πόνους, κατέληγε στην θέωση.

Ο Ηρακλής, επιθυμώντας να φανεί αντάξιος των ευγενών προγόνων του και όντας γνήσιος εκφραστής των ύψιστων ιδεωδών τού ελληνικού έθνους, επέλεξε τον δύσκολο δρόμο τής Αρετής, θέτοντας ως τελικό σκοπό τής επίπονης πορείας του την πολυπόθητη θέωση, πρόθυμος να αντιμετωπίσει τις μεγάλες δυσκολίες και τους πολλούς πειρασμούς, τους πόνους και τις θλίψεις. Ο ίδιος μύθος - ως αλληγορικός ή συμβολικός λόγος - μάς βεβαιώνει ότι ο Ηρακλής επάξια οδηγήθηκε στην θέωση, κατέστη «ημίθεος» ή «Θεός κατά χάριν», εισήλθε στα ουράνια δώματα, στον μακάριο Οίκο των Ολύμπιων Θεών και απόλαυσε την θεϊκή ευδαιμονία.

Ο μακραίωνος και πολύπλευρος φιλοσοφικός στοχασμός των Ελλήνων επανειλημμένα αναρωτήθηκε εάν η τελική επιλογή και η μετέπειτα πορεία τού ημίθεου Ηρακλή υπήρξε θέμα απλής τύχης ή θέμα σαφούς και ξεκάθαρης προαίρεσης τού ήρωα, εάν δηλαδή ο ένδοξος Έλληνας εκούσια και υπεύθυνα επέλεξε ή εάν ακούσια και ανεύθυνα ακολούθησε τον δρόμο τής Αρετής, καθώς κ' εάν - κάτω από διαφορετικές συνθήκες, γεννήματα τής Τύχης - ο Ηρακλής θα επέλεγε την οδό τής Κακίας, με όλα τα συνεφελκόμενά της. Αν και είναι αρκετοί εκείνοι οι στοχαστές, οι οποίοι αποδίδουν κυρίως στην Τύχη τις ενέργειες τού Ηρακλή, οι σπουδαιότεροι φιλόσοφοι αποδέχονται ότι ο Ηρακλής έδρασε ακολουθώντας την προαίρεσή του, η οποία αποδείχτηκε «καλή και αγαθή».

Τόσο, λοιπόν, το αντιθετικό ζεύγος Αρετής και Κακίας, όσο και ο παράγοντας Τύχη, αποτελούσε πάντοτε αντικείμενο σοβαρής και επισταμένης διερεύνησης τής ελληνικής - και όχι μόνον αυτής - ηθικής φιλοσοφίας, όπως και τού υγιούς τμήματος τής ελληνικής κοινωνίας, που «μετά κόπων και βασάνων» διασώζει, καλλιεργεί και αναπτύσσει τις αξίες και τα ιδανικά τού πολυτιμότερου πολιτισμού τής Οικουμένης. Στο παρόν βιβλίο θα παρακολουθήσουμε τις θέσεις και τις απόψεις τού σοφού Πλουτάρχου γιά την Αρετή, την Κακία και την Τύχη. Ο συγγραφέας αντιμετωπίζει τις τρεις έννοιες, αλλά και δυνάμεις, μέσα από πραγματικά γεγονότα, μέσα από την δράση ευρέως γνωστών ιστορικών προσώπων και μέσα από αληθινά παραδείγματα τού ελληνο-ρωμαϊκού βίου, καταδεικνύοντας - μεταξύ άλλων - ότι η εσωτερική πάλη τού ανθρώπου, ο οποίος αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην οδό τής Αρετής και στην οδό τής Κακίας, ήταν χαρακτηριστικό πολλών προσωπικοτήτων τού καθημερινού βίου, και όχι μόνον μυθολογικό θέμα ή αντικείμενο τής θεωρητικής διδασκαλίας των φιλοσόφων, όπως αφελώς διαδίδεται από μία πληθώρα προβεβλημένων «διανοουμένων». Από την άλλη πλευρά, πάλι κατά την γνώμη τού Πλουτάρχου, η Τύχη, αν και συχνότατα αποτελούσε την πιό βολική δικαιολογία γιά τις ενέργειες των κακοπροαίρετων, των ράθυμων, των πονηρών και των παράσιτων, δεν ήταν πάντοτε, ίσως ποτέ, μία βασική αιτία ή ένας κύριος ρυθμιστικός παράγοντας τής δράσης και τής αντίδρασης των ανθρώπων.

Στην «ταλαπείρια» εποχή μας, η οποία επιδεικτικά και προς δική της φθορά και καταστροφή και καταισχύνη αγνοεί ότι «το αγαθό και το ευχάριστο έχουν διαφορετική φύση μεταξύ τους» (Πλάτων, Φίληβος, 60b), καθώς και ότι «συμφέρον είναι ο τι οδηγεί στο αγαθό» (Πλάτων, Όροι, 414e), η Αρετή και η Κακία, όταν «κατά τύχη» εντοπιστούν, δεν αναγνωρίζονται ως μεταξύ τους παντελώς αντίθετες έννοιες και ως αντίρροπες δυνάμεις, ενώ η Τύχη - μοναδική αιτία όσων συμβαίνουν στην ζωή των ηλίθιων όντων - ύπουλα και υστερόβουλα χρησιμοποιείται γιά να δικαιολογήσει τις ανθρώπινες ενέργειες, όπως ακριβώς συμβαίνει στον βίο των περισσότερων ζώων, και μάλιστα των άγριων θηρίων, ο οποίος φαίνεται να αποτελεί προσιτό υπόδειγμα και ικανοποιητικό πρότυπο των σύγχρονων «απελευθερωμένων και εκσυγχρονισμένων» κοινωνιών.

[Κατεβάστε το έργο σε PDF μορφή σε μετάφραση του Α.Τσακνάκη]

Αθανάσιος Τσακνάκης στο 24grammata.com

Πλούταρχος

Ο Πλούταρχος (περ. 45 - περ. 120 μ.Χ.) καταγόταν από εύπορη αριστοκρατική οικογένεια της Χαιρώνειας της Βοιωτίας, όπου γεννήθηκε και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Φοίτησε στην Ακαδημία της Αθήνας και ταξίδεψε στην Ελλάδα, στην Αλεξάνδρεια, στη Μικρά Ασία και την Ιταλία. Επισκέφθηκε τουλάχιστον δύο φορές τη Ρώμη, όπου συνδέθηκε με κύκλους του αυτοκρατορικού περιβάλλοντος.

Έχαιρε μεγάλου σεβασμού και τιμήθηκε με διάφορα δημόσια αξιώματα. Επί "πολλάς πυθιάδας", τουλάχιστον είκοσι χρόνια, διετέλεσε πρωθιερέας του μαντείου των Δελφών.

 Έμεινε γνωστός ως ο μεγάλος βιογράφος της αρχαιότητας, χάρη στους πενήντα (από τους οποίους σώζονται οι 48) "Βίους Παραλλήλους επιφανών Ελλήνων και Ρωμαίων". Το έργο του περιλαμβάνει επιπλέον περίπου διακόσια (σώζονται 78) κείμενα ποικίλης θεματολογίας, δοκίμια, ομιλίες και διαλόγους, στο σύνολο των οποίων δόθηκε, όχι απολύτως εύστοχα, ο τίτλος "Ηθικά".

Η επίδραση που άσκησε το έργο του Πλούταρχου ήταν τεράστια. Έχει γραφτεί ότι μέσα από αυτό έχουμε όλοι οι μεταγενέστεροι γνωρίσει την ελληνική και τη ρωμαϊκή αρχαιότητα. Ειδικά μεταξύ του 16ου και του 18ου αιώνα η διάδοσή του στους μορφωμένους ευρωπαϊκούς κύκλους δεν απείχε εκείνης της Βίβλου.

Στους θαυμαστές του και σ` εκείνους που άντλησαν από αυτό κατά τους τελευταίους αιώνες συγκαταλέγονται, ενδεικτικά, ο Έρασμος, που μετέφρασε στα λατινικά και αφιέρωσε στον Ερρίκο Η΄ το "Πως αν τις διακρίνοιε τον κόλακα του φίλου"· ο Μονταίν, που εμπνεύστηκε τις "Δοκιμές" του από τα "Ηθικά"· ο Σαίξπηρ, που βάσισε στους "Βίους" τις ρωμαϊκές τραγωδίες του· ο Ρουσσώ και ο Γκαίτε, που κατέτασσαν τον Πλούταρχο στους αγαπημένους τους συγγραφείς· ο Μπετόβεν, που τον εκτιμούσε όσο και τον Όμηρο και αναζήτησε στο έργο του στήριγμα όταν έχανε την ακοή του· ο Έμερσον και οι υπερβατιστές· ο Καβάφης, στο "Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον", στους "Αλεξανδρινούς βασιλείς" κ.α., ενώ οι "Παράλληλοι Βίοι" ήταν το αγαπημένο ανάγνωσμα του Ναπολέοντα.

Η μελέτη του Πλούταρχου εγκαταλείφθηκε κατά τον 19ο αιώνα, κυρίως επειδή το έργο του αποδεικνυόταν αναξιόπιστο για την ιστορική ανασύνθεση του ελληνορωμαϊκού παρελθόντος. Εντούτοις ο ίδιος δεν ενδιαφερόταν τόσο για την ιστορική ακρίβεια, όσο για το χαρακτήρα και την ψυχολογία των ηρώων του, καθώς και για την ηθική διάσταση των πράξεών τους. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα το ενδιαφέρον για το έργο του Πλούταρχου ώς έναν βαθμό αναζωπυρώθηκε, ωστόσο περιορίστηκε κυρίως στην ακαδημαϊκή κοινότητα. 

Πηγή: https://sciencearchives.wordpress.com/

Ανιχνευτής Επικούρειος Πέπος.

ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ ΤΑΔΕ ΕΦΗ

ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΑΝΤΡΑ ΜΕ ΤΗΝ ΙΔΙΟΣΥΓΚΡΑΣΙΑ και τις υποχρεώσεις του Μάρκου Αυρήλιου, το μεγάλο πρόβλημα είναι οι σχέσεις με τους συνανθρώπους του. Εδώ, αν οι αντιλήψεις του είναι στωικές, η πρακτική του είναι περισσότερο χριστιανική. Όταν έχεις να κάνεις με παλιανθρώπους, σκέψου:

Πρώτα πρώτα, ποια είναι η σχέση μου μ’ αυτούς’ και πως όλοι έχουμε γεννηθεί ο ένας για χάρη του άλλου’ και κατά δεύτερο λόγο, ειδικά εγώ, έλαχε να μπω μπροστάρης τους, όπως το κριάρι στο κοπάδι ή ο ταύρος στην αγέλη. Ξεκίνα να προσεγγίζεις το ζήτημα από την εξής αρχή: Αν δεν ισχύει η ατομική φυσική θεωρία, τότε η Φύση είναι η δύναμη που διοικεί τα πάντα. Κι αν είναι έτσι, αυτό σημαίνει πως τα χειρότερα έχουν γεννηθεί για χάρη των ανώτερων’ και τα ανώτερα, το ένα για χάρη του άλλου.

Δεύτερο: φέρε με το νου σου, το πώς είναι τούτοι οι άνθρωποι στο τραπέζι, πώς είναι στο κρεβάτι και στην υπόλοιπη ζωή τους. Κυρίως, σε τι πράξεις τούς υποχρεώνουν οι ίδιες οι ιδέες και αρχές τους -και με πόση αλαζονεία δρουν.

Τρίτο: αναλογίσου ότι αν οι πράξεις τους είναι σωστές, εσύ δεν πρέπει να δυσανασχετείς. Αν όμως πέφτουν σε σφάλματα, είναι προφανές ότι δρουν εν αγνοία τους και αβούλητα. Γιατί κάθε ψυχή στερείται την αλήθεια χωρίς τη θέλησή της’ με τον ίδιο τρόπο, χωρίς τη θέλησή της στερείται τη δυνατότητα να αντιμετωπίζει το καθετί σύμφωνα με την αξία του. Επομένως, στενοχωριούνται να ακούν πως είναι άδικοι, αγνώμονες και πλεονέκτες ή, μ’ ένα λόγο, άμαρτητικοΐ περί τους πλησίον.

Τέταρτο: αναλογίσου ότι και συ πέφτεις σε πολλά σφάλματα κι είσαι άλλος ένας σαν κι αυτούς. Κάποια σφάλματα μπορεί να μην τα κάνεις, έχεις όμως μια κλίση και προς αυτά -έστω και αν μένεις μακριά από δειλία, ή ματαιοδοξία ή κάποιο παρόμοιο ελάττωμα.

Πέμπτο: σκέψου ότι δεν μπορείς να ξέρεις με σιγουριά αν όντως αμαρτάνουν. Γιατί πολλές πράξεις γίνονται σύμφωνα με την οικονομία του κόσμου, και σε γενικές γραμμές πολλά πρέπει προηγουμένως να καταλάβει κανείς, ώστε να αποφαίνεται για τις πράξεις των άλλων ως κάποιος που κατέχει τα πράγματα σε βάθος.

Έκτο: όταν σε πιάνει μεγάλη αγανάκτηση ή θλίψη, αναλογίσου ότι η ανθρώπινη ζωή είναι μια στιγμή, και ότι ύστερα από λίγο όλοι μας θα κειτόμαστε νεκροί.

Έβδομο: δεν είναι οι πράξεις τους που με ενοχλούν’ γιατί αυτές βρίσκονται μέσα στο δικό τους ηγεμονικό’ αυτό που με κάνει να ενοχλούμαι είναι οι δικές μου πεποιθήσεις. Ξεφορτώσου τες, λοιπόν, και παράτα με τη θέλησή σου την κριτική ενάντια σε πράξεις που τις βρίσκεις φοβερές, και πάει, έφυγε η οργή. Πώς θα τις ξεφορτωθείς; Αν λογαριάσεις ότι η πράξη του άλλου δεν είναι ντροπή δική σου, τότε -εκτός κι αν κακό είναι μόνο ό,τι ντροπιάζει—, το δίχως άλλο, πέφτεις κι εσύ σε πολλά σφάλματα και ληστής γίνεσαι και ικανός για όλα.

Όγδοο: σκέψου πόσο πιο ανυπόφορη είναι η οργή κι η θλίψη για τέτοια πράγματα, παρά τα ίδια τα πράγματα που μας εξοργίζουν και μας θλίβουν.

Ένατο: σκέψου ότι η καλοσύνη είναι ανίκητη, αν είναι γνήσια και όχι βεβιασμένο χαμόγελο ή υποκρισία. Τι μπορεί να σου κάνει ακόμα και ο πιο αλαζονικός άνθρωπος, αν παραμένεις καλοσυνάτος απέναντι του και, σε περίπτωση που σου δοθεί ευκαιρία, τον συμβουλεύεις με πραότητα και προσπαθείς ήσυχα να τον με-ταπείσεις την ώρα που πάει να σου κάνει κακό: «Μη, παιδί μου. Για άλλα πράγματα έχουμε γεννηθεί. Εγώ δεν θα πάθω κακό’ εσάθα κάνεις κακό στον εαυτό σου, παιδί μου». Και να του δείχνεις με λεπτότητα ότι γενικά έτσι έχουν τα πράγματα, ότι ούτε οι μέλισσες δεν το κάνουν αυτό μήτε τα άλλα ζώα που ζουν κατά αγέλες. Χωρίς ειρωνεία, χωρίς να τον υποβιβάζεις, αλλά με στοργή και δίχως πίκρα στην ψυχή’ όχι σα δάσκαλος’ ούτε για να σε θαυμάσουν οι γύρω, αλλά σαν να ’σασταν μόνοι οι δυο σας, κι ας είναι κι άλλοι μπροστά.

Αυτούς τους εννέα κανόνες κράτα τους στο μυαλό, θεώρησέ τους δώρα που σου έχουν χαρίσει οι Μούσες και αρχίνα επιτέλους να είσαι άνθρωπος εφ’ όρου ζωής. Και να προσέχεις: όχι μόνο να μην οργίζεσαι με τους άλλους μα και να μην τους κολακεύεις, γιατί και οι δύο στάσεις είναι αντικοινωνικές και επιβλαβείς. Όταν σε πιάνει οργή, αμέσως να σκέφτεσαι ότι ο θυμός δεν είναι ανδρεία. Και ότι η πραότητα όχι μόνο είναι πιο ανθρώπινη μα και πιο αντρίκια στάση’ και όποιος την έχει, ταυτόχρονα έχει και δύναμη και νεύρο και αντρειοσύνη. Όχι όποιος αγανακτεί και δυσανασχετεί, γιατί όσο πιο απαθής είσαι τόση περισσότερη δύναμη έχεις. Η οργή, όπως κι η λύπη, είναι ένδειξη αδυναμίας: και στις δυο περιπτώσεις, ο άνθρωπος έχει πληγωθεί και έχει ενδώσει.

Αν θες τώρα, πάρε και ένα δέκατο δώρο από τον Μουσηγέτη Απόλλωνα:

το να έχεις την αξίωση να μην αμαρτάνουν οι φαύλοι, είναι τρέλα, γιατί ζητάς κάτι αδύνατο. Όμως το να τους επιτρέπεις να είναι όπως είναι απέναντι στους άλλους και συγχρόνως να έχεις την αξίωση να είναι εντάξει με σένα, είναι αναισθησία και δεσποτισμός.

Από το πρωί της ημέρας να επαναλαμβάνεις στον εαυτό σου: σήμερα θα συναντηθώ με τον πολυπράγμονα, με τον αχάριστο, με τον αλαζόνα, τον δολερό, τον φθονερό, τον ακοινώνητο. Τους συμβαίνουν αυτά επειδή αγνοούν το αγαθό και το κακό. Εγώ όμως, στοχάστηκα τη φύση του καλού, κι είδα ότι είναι ωραίο’ και τη φύση του κακού, κι είδα την ασχήμια του’ και τη φύση του ανθρώπου που σφάλλει, κι είδα ότι είναι συγγενής μου, όχι από το ίδιο αίμα ή σπέρμα αλλά από τον ίδιο Νου, και ότι έχει τη θέση του μέσα στο θείο έργο. Δεν μπορεί να με βλάψει κανείς από τους παραπάνω, γιατί κανείς τους δεν μπορεί να με εμπλέξει στην αισχρότητα. Επίσης δεν μπορώ να οργίζομαι μ’ ένα συγγενικό μου πρόσωπο ούτε να το μισώ.

Γεννηθήκαμε για να συνεργαζόμαστε μεταξύ μας, όπως τα πόδια, τα χέρια, τα βλέφαρα, όπως η πάνω και κάτω σειρά των δοντιών. Το να κάνουμε αντίπραξη ο ένας στον άλλο είναι παρά φύσιν. Και η ουσία της αντίπραξης είναι η αγανάκτηση και η αποστροφή

Πηγή https://sciencearchives.wordpress.com

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ (50-138ΜΧ)

''Αφού τους αρχαίους προγόνους μας δεν μπορούμε να τους ξεπεράσουμε έχουμε δυο επιλογές, η να τους ξεχάσουμε η να τους μελετήσουμε.''
Ο Επίκτητος (50 – 138 μ.Χ. ) ήταν Έλληνας στωϊκός φιλόσοφος που γεννήθηκε στην Ιεράπολη της της Φρυγίας. Ήταν δούλος και ζούσε στη Ρώμη, αλλά κάποια στιγμή κατάφερε – δεν ξέρουμε πώς- να ζει ελεύθερος. Έγινε φιλόσοφος και διώχθηκε από τη Ρώμη εξαιτίας σχετικού διατάγματος του Δομιτιανού. Πήγε μετά στη Νικόπολη της Ηπείρου, όπου ίδρυσε φιλοσοφική σχολή. Μεταξύ των μαθητών του συγκαταλέγεται ο ιστορικός Φλάβιος Αρριανός, ο πραγματικός καταγραφέας των φιλοσοφικών του απόψεων, καθώς ο ίδιος δεν άφησε κανένα σύγγραμμα (όπως και ο Σωκράτης!). Ήταν ανάπηρος από το ένα πόδι, δεν ξέρουμε όμως πώς ακριβώς το έπαθε, κάποιοι λένε ότι έτσι γεννήθηκε, άλλοι ότι του το έσπασε σκόπιμα ο κύριός του.

Τα κύρια σημεία που εστιάζει ο Επίκτητος είναι η ακεραιότητα, η αυτοδιαχείριση και η προσωπική ελευθερία, την οποία προωθεί με το να ζητάει στους μαθητές του την λεπτομερή εξέταση δύο κεντρικών ιδεών, την προαίρεση ελεύθερη εκλογή στάσης ζωής  και τη σωστή χρήση των εντυπώσεων.

Στο Εγχειρίδιον ο Επίκτητος δίνει ρητές συμβουλές για το πώς πρέπει να ζούμε. Λέγεται Εγχειρίδιον γιατί όλα τα άτομα που θέλουν να ζήσουν όπως πρέπει, πρέπει να το έχουν πάντα μαζί τους εύκαιρο. Είναι ένα βιβλίο συνεχούς και απαραίτητης χρήσης, όπως το σπαθί (που συχνά αναφέρεται με αυτή την λέξη και φαίνεται η παρομοίωση να έχει παρθεί από εκεί) για έναν στρατιώτη.

Κάποια πράγματα τα εξουσιάζουμε και άλλα όχι, λέει ο Επίκτητος, και πρέπει να μάθουμε την διαφορά. Της εξουσίας μας είναι η γνώμη μας, η διάθεσή μας, η επιθυμία να απολαύσουμε, η προσπάθεια να αποφύγουμε, με άλλα λόγια όσα είναι δική μας ενέργεια. Δεν είναι της εξουσίας μας το σώμα, η περιουσία, οι δόξες, τα αξιώματα, με μια λέξη όσα δεν είναι δικής μας ενέργειας.

Υπάρχει μόνο ένας τρόπος να είμαστε ευτυχισμένοι κι αυτός είναι να σταματήσουμε να ασχολούμαστε με πράγματα πέρα από τον έλεγχό μας.

Αν θες, λέει, να μη σου τύχουν αρρώστιες, θάνατος ή φτώχεια, θα δυστυχήσεις. Την επιθυμία κατάργησέ την τελείως γιατί αν επιθυμείς κάτι που δεν είναι της εξουσίας σου θα αποτύχεις.

Κάθε τι που αγαπάς να εξακριβώνεις τι είναι, πχ να λες χύτρα είναι έτσι ώστε αν σπάσει να μην ταραχθείς, αν φιλάς το παιδί σου ή την γυναίκα σου να λες, άνθρωπος είναι, έτσι δε θα ταραχθείς όταν πεθάνει. Αν θες η γυναίκα σου, τα παιδιά σου και οι φίλοι σου να ζουν αιωνίως, είσαι ηλίθιος. Θέλεις δηλαδή να εξουσιάζεις εκείνα που δεν είναι της δικής σου εξουσίας. Θάνατο και εξορία και όλα που σου φαίνονται τρομερά λογάριαζέ τα κάθε μέρα. Περισσότερο από όλα τον θάνατο, μ” αυτό ποτέ δε θα συλλογισθείς τίποτα ταπεινό, ούτε θα επιθυμήσεις τίποτα με υπερβολή.  Πρέπει να αγαπάμε τα παιδιά μας, τα αδέρφια μας, τους φίλους μας αλλά ταυτόχρονα να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας την θνητότητά τους. Η κυρίαρχη σχέση είναι με τον θεό: οι ανθρώπινες σχέσεις δεν θα έπρεπε να μας δίνουν λόγο να μεμφόμαστε τον θεό αλλά θα πρεπε να μας παρακινούν να χαιρόμαστε με την φυσική τάξη πραγμάτων.

Δεν πειράζουν τους ανθρώπους τα πράγματα, αλλά οι γνώμες που σχηματίζουν για τα πράγματα. Πχ ο θάνατος δεν είναι κάτι φοβερό, αν ήταν θα φαινόταν και στον Σωκράτη, η ιδέα του θανάτου, επειδή είναι τρομερή, αυτή μας τρομάζει. Αν αλλάξουμε τις εντυπώσεις μας, θα αλλάξουν και τα συναισθήματά μας. Σε αυτό το αξίωμα βασίστηκε και η γνωστική ψυχοθεραπεία του Albert Ellis.

Η πραγματική διαδικασία αυτοβελτίωσης είναι αρχικά ζήτημα του συνειδητά να επιβραδύνεις τη διαδικασία των σκέψεών σου  ώστε να επιτρέψεις την αντανάκλαση όσων συμβαίνουν. Μοιάζει κάπως με τα φίλτρα που λέμε στην ψυχοθεραπεία, ανάμεσα στην σκέψη και τη δράση. Λέει “Εντύπωση, περίμενέ με λίγο. Άσε να δω τι είσαι και τι συμβολίζεις, άσε να σε τεστάρω”. Το να έχω μία εντύπωση σημαίνει να έχω επίγνωση για κάτι στον κόσμο.

Οπότε αν κάποιος σε έχει θυμώσει γνώριζε ότι είναι η δική σου σκέψη που σε θυμώνει (αυτό μοιάζει με το τι λέει και ο Δαλάι Λάμα σε σχέση με τον θυμό). Οπότε πριν αντιδράσεις μην αφήσεις τις εντυπώσεις σου να σε παρασύρουν. Γιατί αν πάρεις λίγο χρόνο θα δεις ότι είναι πιο εύκολο να ελέγξεις τον εαυτό σου. Ο θυμός καταστρέφει την ικανότητά μας να λογικευτούμε και να πάρουμε καλές αποφάσεις για αυτό πρέπει να του φερόμαστε με φροντίδα, αλλά και αποφασιστικότητα. Ο Επίκτητος λέει ότι κάθε πράγμα έχει 2 χερούλια, ένα από το οποίο μπορείς να το σηκώσεις κι ένα από το οποίο είναι ασήκωτο. Κάθε πράγμα δηλαδή έχει 2 όψεις, μία υποφερτή και μία όχι! Ο θυμός μοιάζει άχρηστος για κάθε γεγονός στην ζωή μας. Μας εμποδίζει από το να διαχειριστούμε την κατάσταση που ουσιαστικά τον προκάλεσε. Είναι εργαλείο παραλογισμού.

Η βάση της φιλοσοφίας είναι η αυτογνωσία. Η φιλοσοφία είναι τρόπος ζωής, διδάσκει ο Επίκτητος, και όχι απλά θεωρία. Για εκείνον όλα τα εξωτερικά γεγονότα κανονίζονται από τη μοίρα, επομένως δεν μπορούμε να τα ελέγξουμε. Πρέπει να τα δεχόμαστε ήρεμα, χωρίς πάθη. Ωστόσο είμαστε υπεύθυνοι για τις ενέργειές μας. Προσπαθώντας να ελέγξουμε τα ανεξέλεγκτα αρχίζουμε να υποφέρουμε. Αν και ο όρος ειμαρμένη που χρησιμοποιεί παραπέμπει στην έννοια του πεπρωμένου και της μοίρας, δεν πρέπει να συγχέεται με την μοιρολατρία. Στην περίπτωση της ειμαρμένης μπορούμε να επιλέγουμε παρόλο που όλες οι δυνατότητες στις οποίες ένα γεγονός ενδέχεται να εξελιχθεί είναι ήδη δεδομένες. Το ποια όμως από τις προκαθορισμένες δυνατότητες θα επιλέξουμε ανήκει στη δική μας δικαιοδοσία. Γι’ αυτό προκειμένου να προβούμε στις σωστές επιλογές θα πρέπει να έχουμε μελετήσει την φύση, ώστε γνωρίζοντας τις δυνατότητες των γεγονότων να επιλέξουμε αυτές που θα μας κάνουν ευτυχισμένους. Πχ η αρρώστια δεν είναι κάτι που μπορούμε να ελέγξουμε, το πότε θα αρρωστήσουμε, το για πόσο, το αν θα συνέλθουμε, δεν εξαρτώνται από εμάς. Μπορούμε βέβαια να επισκεφτούμε έναν καλό γιατρό αλλά δεν μπορούμε να έχουμε έλεγχο στο αν θα πετύχει η θεραπεία.

Για να πετύχουμε τη γαλήνη, την απάθεια, πρέπει να σταματήσουμε να ασχολούμαστε με χαζές ανησυχίες, προσπάθειες να ελέγξουμε τους άλλους, γιατί θα οδηγούμαστε συνεχώς σε αγωνία και άγχος. Αντίθετα, θα πρεπε να δίνουμε την ενέργειά μας στο να προσπαθούμε να αυτοβελτιωθούμε και να κάνουμε το καθήκον μας και να ζούμε με τιμή, προσπαθώντας να δεχτούμε όσο πιο ήρεμα γίνεται τις προκλήσεις που εμφανίζονται μπροστά μας.

Η απάθεια, δηλαδή η αταραξία της ψυχής είναι προϋπόθεση της αρετής και της ευτυχίας. Η αγωνία μας για την ζωή είναι από τα πολλά πάθη μας. Το πάθος είναι μια αφύσικη κίνηση της ψυχής, μια ορμή πλεονάζουσα, που μας παρασύρει σε επικίνδυνες για την ηθική ισορροπία και την ευτυχία μας, αντιδράσεις. Πρέπει λοιπόν να βγάλουμε από την ψυχή μας κάθε είδους πάθος για να κατακτήσουμε την αρετή και να γίνουμε ευτυχισμένοι.

Τα συναισθήματα πένθους, οίκτου και στοργής είναι γνωστές ενοχλήσεις της ψυχής. Η θλίψη είναι το πιο επιθετικό, και ο Επίκτητος θεωρούσε το να πενθούμε ή να θλιβόμαστε πράξη κάκιστη. Είναι σα να πηγαίνουμε ενάντια στην θέληση του Θεού, έλεγε.

Όταν συναντούμε εμπόδια, ποτέ να μην κατηγορούμε τους άλλους αλλά μόνο τον εαυτό μας, δηλαδή τις γνώμες μας. Ο απαίδευτος κατηγορεί τους άλλους για τα δικά του ατυχήματα, εκείνος που άρχισε να εκπαιδεύεται τον εαυτό του και ο πεπαιδευμένος ούτε τον εαυτό του.

“Μη γυρεύεις τα πράγματα να γίνονται όπως θες, αλλά θέλε τα πράγματα όπως γίνονται και θα ευτυχίσεις” διακήρυσσε συχνά ο Επίκτητος.

Η αρρώστια είναι εμπόδιο για το σώμα, όχι όμως και για την ελεύθερη κρίση. Αν κουτσαθείς αυτό είναι εμπόδιο για το πόδι, όχι όμως για την ελευθερία της κρίσης.

Της περιουσίας καθενός μέτρο είναι το σώμα του. Για το σώμα μόνο ό,τι έχεις ανάγκη να παίρνεις (πχ ρούχα, τροφή). Μιας και περάσεις το μέτρο δεν υπάρχει πια όριο. Ηθική προστυχιά η υπερβολική ενασχόληση με το σώμα, να τρως υπερβολικά, να πίνεις υπερβολικά και τέτοια. Η προσοχή πρέπει να είναι στο πνεύμα. Τα σώματά μας δε μας ανήκουν στην πραγματικότητα, αφού δεν μπορούμε πάντα να αποφασίσουμε τι θα τους συμβεί.

Μη λες πώς πρέπει να τρώνε αλλά αλλά τρώγε όπως πρέπει. Θυμήσου ο Σωκράτης τόσο είχε βγάλει από την ζωή του την επίδειξη που άνθρωποι έρχονταν και του ζητούσαν να τους συστήσει σε φιλοσόφους κι εκείνος τους έστελνε, τόσο δεν τον πείραζε να τον παραβλέπουν. Μην καυχιέσαι για ό,τι κάνεις.

Προσδιόρισε για τον εαυτό σου έναν χαρακτήρα κι έναν τρόπο ζωής που θα τον κρατήσεις ανάλλαχτο και μόνος όταν είσαι και με άλλους.

Του απαίδευτου κατάσταση και χαρακτήρας: ποτέ δεν περιμένει ωφέλεια ή βλάβη από τον εαυτό του, αλλά απ’ έξω. Του φιλόσοφου κατάσταση και χαρακτήρας: κάθε ωφέλεια ή βλάβη από τον εαυτό του την περιμένει.

Έλεγε πως η ελευθερία και η σκλαβιά δεν είναι παρά ονόματα για την αρετή και την κακία και οι δύο εξαρτώνται από τη βούληση. Κανένας του οποίου η βούληση είναι ελεύθερη, δεν είναι δούλος. Εδώ θυμίζει λίγο αυτό που έλεγε ο Φρανκλ ότι μπορείς να διαλέξεις πως θα συμπεριφερθείς σε κάθε κατάσταση. Όπως και ο Επίκτητος ήταν δούλος, έτσι και ο Φρανκλ ήταν κρατούμενος σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Εστιάζει πολύ στην ελευθερία. Ένα αληθινά ελεύθερο άτομο δεν είναι ελεύθερο μόνο από χρέη, αλλά και από τις ενοχλήσεις που προκαλούνται προσπαθώντας να πείσουν τους άλλους ή να τους αλλάξουν. Δυσκολευόμαστε πάρα πολύ να αντέξουμε την κριτική, ειδικά όταν δε δίνεται με καλό τρόπο. Ο Επίκτητος ρωτάει: “Αν κάποιος έδινε το σώμα σου σε κάποιον που γνώριζε τυχαία στον δρόμο θα θύμωνες πολύ. Και δεν ντρέπεσαι να δίνεις ο ίδιος το μυαλό σου, να αφήνεις να σε επηρεάζει όποιος τύχει να σου επιτεθεί λεκτικά;”

Η ουσία του θεού είναι η καλοσύνη, έχουμε όλα τα καλά που θα μπορούσαν να μας δοθούν.

Δεν ήταν υπέρ του γάμου και των παιδιών. Ο γάμος μπορεί να ήταν καλός σε μια κοινωνία σοφών ανδρών, αλλά με την επικρατούσα κατάσταση που είναι σα να βρίσκεσαι σε μάχη διαρκώς, μάλλον θα αποσπάσει τον φιλόσοφο από την υπηρεσία του Θεού. Ο γάμος θα μας βγάλει τις χειρότερές μας πλευρές, έλεγε ο Επίκτητος. Πίστευε πολύ στην φιλία, αλλά δεν πίστευε με τίποτα ότι μπορούν δύο σύζυγοι να είναι φίλοι. Ο γάμος, έλεγε, είναι μια τρομερή διάσπαση από την καλή ζωή. Το να ασχολείσαι καθημερινά με μικροπράγματα και με το να ασχολείσαι με τι κάνει το παιδί σου (αν έφαγε ή όχι) αν είναι άρρωστος ο άντρας σου κλπ είναι σκέτη αγγαρεία. Η συνεχής συναισθηματική προσοχή που απαιτείται από τους συζύγους συνεχώς είναι μεγάλο βάρος. Οι σοφοί δεν πρέπει να ανησυχούν και να ασχολούνται με τις ασήμαντες λεπτομέρειες της οικογενειακής ζωής. Στη μόνη περίπτωση που ήταν υπέρ του γάμου ήταν μεταξύ 2 φιλοσόφων, όπως στην περίπτωση του Κράτη και της Ιππαρχίας (Κυνικών φιλοσόφων) που ζούσαν λιτά, χωρίς σπίτι ή υπάρχοντα, ζώντας στους δρόμους, χωρίς να αναλώνονται σε τσακωμούς για το ποιος θα πλύνει τα πιάτα.

Ο Επίκτητος χρησιμοποιεί τις εξής αναφορές σχετικά με το πώς θα έπρεπε να ζουν οι Στωικοί την ζωή τους.

Η ζωή σαν μια γιορτή

Ενθαρρύνει να σκεφτούμε τη ζωή μας σαν γιορτή, κανονισμένη προς όφελός μας από τον Θεό, σαν κάτι που πρέπει να ζούμε με χαρά και να μη λυγίζουμε από τις δυσκολίες, αλλά να βλέπουμε την μεγαλύτερη εικόνα.

Η ζωή σαν παιχνίδι

Ενθαρρύνει τους μαθητές του να εκτιμήσουν τα εξωτερικά πράγματα που είναι αδιάφορα (ούτε καλά, ούτε κακά). Το τι μετράει είναι το πώς παίζουμε το παιχνίδι. Όπως και όταν κάποιοι παίζουν μπάλα δε σκέφτονται αν η μπάλα είναι καλή ή κακή, θέλουν απλά να την πετάξουν και να την πιάσουν. Με τα παιχνίδια συζητά και περί της αυτοκτονίας. Λέει δηλαδή, αν δεν αντέχεις την ζωή μπορείς να παραιτηθείς, όπως αν δε σου άρεσε ένα παιχνίδι θα το σταματούσες. Να είσαι σαν τα παιδιά που λένε “δε θα παίξω άλλο” και φεύγουν όταν δεν απολαμβάνουν το παιχνίδι. Έτσι να κάνεις κι εσύ και αν μείνεις τελικά, να σταματήσεις να γκρινιάζεις. Όποιος βρίσκει την ζωή αβάσταχτη είναι ελεύθερος να παραιτηθεί, αλλά να το σκεφτεί καλά πριν αφήσει τον ρόλο του. Οι Στωικοί ποτέ δε θα την βρουν αβάσταχτη και δε θα παραπονεθούν σε κανέναν – Θεό ή άνθρωπο.

Η ζωή σαν ύφανση

Ό,τι υλικό μας δίνεται πρέπει να το χρησιμοποιήσουμε σωστά και όσο καλύτερα μπορούμε. (όπως αυτοί που φτιάχνουν τις πλέξεις, κλπ)

Η ζωή σαν θεατρικό έργο

Ο ρόλος που παίζουμε στην ζωή κανονίζει και ποιες πράξεις είναι κατάλληλες για μας. Πρέπει να δεχόμαστε την μοίρα μας, όποια κι αν είναι, αφού δεν επιλέγουμε τον ρόλο μας. Να θυμάσαι ότι είσαι ένας ηθοποιός του οποίου ο χαρακτήρας έχει αποφασιστεί από τον συγγραφέα – είτε είναι μικρός, είτε είναι μεγάλος. ‘Ο,τι κι αν θέλει να είσαι, παίξε τον ρόλο που σου δόθηκε όσο καλύτερα μπορείς. Είναι δουλειά σου να κάνεις το καλύτερο που μπορείς, αλλά είναι δουλειά άλλου να επιλέξει τι ρόλο θα παίζεις.

Η ζωή σαν ένας αθλητικός αγώνας

Όπως οι αθλητές πρέπει να προετοιμάζονται για να μπουν στην αρένα, έτσι και οι Στωικοί προετοιμάζονται για την φιλοσοφική ζωή μέσων της ηθικής που διδάσκονται. Η εκπαίδευση για τη Στωική ζωή είναι όπως η εκπαίδευση του αθλητή, δύσκολη, απαιτητική και δυσάρεστη. Πρέπει να τα έχουμε σκεφτεί όλα αυτά που χρειάζονται για να προετοιμαστεί κάποιος για κάτι, ώστε να μη φανούμε μετά χαζοί, αν δεν έχουμε υπολογίσει σωστά. Πρέπει να εκπαιδευόμαστε συνεχώς και να είμαστε έτοιμοι για όλα όσα μπορεί να συναντήσουμε μπροστά μας, ο αγώνας είναι εδώ κάθε στιγμή.

Η ζωή σαν στρατιωτική θητεία

Η μεταφορά αυτή επιστρέφει στην Στωική ιδέα ότι το σύμπαν κυβερνάται από τον Θεό και είτε μας αρέσει είτε όχι, είμαστε όλοι στην υπηρεσία του. Η ζωή είναι σαν την υπηρεσία του στρατιώτη, καθένας είναι υπεύθυνος για κάτι. Αν δεν το κάνεις, ο στρατηγός σου θα παραπονεθεί και θα φέρεις και όλους τους υπόλοιπους σε δυσμενή θέση όλο τον στρατό με το λάθος σου. Αν ο καθένας έκανε ό,τι ήθελε δε θα υπήρχε στρατιώτης να κρατά σκοπιά ή να πολεμήσει. Έτσι είναι και στην ζωή του κάθε ανθρώπου είναι μια εκστρατεία. Είναι για σένα να παίξεις τον ρόλο του στρατιώτη, να κάνεις τα πάντα για να ευχαριστήσεις τον Στρατηγό.

Η φιλοσοφία των Στωικών μπορεί να περιληφθεί και στην φράση που λένε στα προγράμματα των 12 βημάτων: “Θεέ μου δώσε μου τη δύναμη να αλλάξω αυτά που μπορώ, την υπομονή να αντέξω αυτά που δεν μπορώ, και την σοφία για να γνωρίζω την διαφορά μεταξύ τους”.

Δήμητρα Αθανασάκου, Ψυχολόγος Ψυχοθεραπεύτρια (Σημειώσεις από παρουσίαση που έγινε στο “γίγνεσθαι” την Ελληνική Εταιρεία Υπαρξιακής Ψυχολογίας, στα πλαίσια του Εργαστηρίου Υπαρξιακών Θεμάτων, τον Οκτώβριο του 2012)
Αποφθέγματα

1. Ανέχου και απέχου (να έχεις υπομονή και εγκράτεια)
2. Ει βούλει καλώς ακούειν, μάθε καλώς λέγειν, μαθών δε καλώς λέγειν, πειρώ καλώς πράττειν, και ούτω καρπώση το καλώς ακούειν (Αν θέλεις να σε επαινούν, μάθε πρώτα να λες καλά λόγια, και αφού μάθεις να λες καλά λόγια, να κάνεις καλές πράξεις, και τότε θα ακούς καλά λόγια για σένα.)
3. Κανείς δεν μπορεί να είναι ελεύθερος, αν δεν είναι κύριος του εαυτού του.
4. Αν αναλάβεις κάποια θέση που ξεπερνά τις δυνάμεις σου, αφενός θα ρεζιλευτείς αφετέρου θα παραλείψεις να κάνεις αυτό που μπορείς.
5. Όρισε στον εαυτό σου ένα χαρακτήρα και έναν τρόπο ζωής που θα τον κρατάς είτε είσαι μόνος σου είτε με άλλους.
6. ΠΗΓΗ https://sciencearchives.wordpress.com 
7. Ανιχνευτής Επικούρειος Πέπος. 

ΓΟΡΓΙΑΣ Ο ΣΟΦΙΣΤΗΣ

''Αφού τους αρχαίους προγόνους μας δε μπορούμε να τους ξεπεράσουμε έχουμε δυο επιλογές, η να τους ξεχάσουμε, η να τους μελετήσουμε.''
Ένας από τους σημαντικότερους σοφιστές φιλοσόφους και ρήτορες της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας καταγόμενος από τους Λεοντίνους της Σικελίας, όπου γεννήθηκε το 485 π. Χ..
Μεσούντος του Πελοποννησιακού Πολέμου ταξίδεψε στην Αθήνα σαν αρχιπρεσβευτής για να ζητήσει τη συμμαχία της πόλης εναντίον των Συρακουσών. Τότε ακριβώς κατέπληξε τους πάντες με το χαρισματικό λόγο του, τα γοργίεια λεκτικά σχήματα, όπως τα ονόμασε αργότερα ο τραγικός ποιητής Αγάθων, ένας από τους πολλούς διάσημους μαθητές του. Ανάμεσά τους ήταν ο Θουκυδίδης, ο Αλκιβιάδης, ο Κριτίας, ο Ισοκράτης, ο Αντισθένης.
Ο ίδιος δε ήταν μαθητής του Εμπεδοκλή και γι αυτό επηρεάστηκε σημαντικά από τη σκέψη της Ελεατικής σχολής. Ο Γοργίας έδειξε επίσης μια στενή συγγένεια με τον ελεατικό στοχασμό και ιδιαίτερα με τη σκέψη του Παρμενίδη και του Ζήνωνα, αν και από το αντιθετικό του ύφος δείχνει επίσης συγγένεια με το αντιθετικό ύφος των ηρακλείτειων κειμένων.
Στον Γοργία αποδίδεται επιτάφιος λόγος για νεκρούς Αθηναίους του Πελοποννησιακού Πολέμου, απόσπασμα του οποίου είναι η περίφημη φράση «τα κατά των βαρβάρων τρόπαια ύμνους απαιτεί, τα κατά των Ελλήνων θρήνους», που αποκαλύπτει πόσο βαθιά συναίσθηση είχε της εμφύλιας συμφοράς που συντελούνταν γύρω του. Εξάλλου και ο Ολυμπιακός λόγος του στην Ολυμπία το 408 π.Χ είχε θέμα ακριβώς τον τερματισμό του εμφυλίου και την ανάγκη συνένωσης των Πανελλήνων.
Οι ρητορικές του επιδείξεις στη σφαίρα της φιλοσοφίας συμπυκνώνονταν στην αντίληψη ότι «το όν δεν υπάρχει αλλά και αν υποτεθεί ότι υπάρχει, δεν είναι δυνατόν να γνωσθεί. Αλλά και αν υποθέσουμε ότι τελικά μπορεί να γνωσθεί, δεν μπορεί να μεταδοθεί, διότι η μετάδοση από άλλον άνθρωπο γίνεται με το λόγο, δηλαδή με λεκτικά πράγματα και όχι με το ίδιο το πράγμα».
Συμπερασματικά, για τον Γοργία δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια. Όλα αυτά περιέχονται στο έργο του «Περί του μη όντος ή περί φύσεως», περίληψη του οποίου μας έχει αφήσει ο Σέξτος ο Εμπειρικός.
Ο Γοργίας προσπάθησε να αποδείξει ότι τίποτε δεν υπάρχει. Αν υπάρχει, δεν μπορούμε να το γνωρίσουμε. Αν μπορούμε να το γνωρίσουμε, δεν μπορούμε ωστόσο να το μεταδώσουμε στους άλλους.
Η αποδεικτική τακτική του ονομάζεται ανασκευαστική και συνίσταται στον αποκλεισμό αντιφατικών προτάσεων. Το ον δεν είναι για τον Γοργία ούτε ένα ούτε πολλά. Αν ήταν ένα, θα έπρεπε να είναι άνευ χαρακτηριστικών, έκτασης και μεγέθους. Ωστόσο, εκείνο που δεν έχει χαρακτηριστικά γνωρίσματα, απλά δεν υπάρχει. Τότε πρέπει να δεχτούμε πως το ον είναι πολλαπλότητα, αλλά το πολλαπλό προϋποθέτει το απλό, ως συστατικό του στοιχείο. Όταν, λοιπόν, το ον δεν είναι ένα, δεν μπορεί να είναι και πολλά. Επακόλουθα, το ον, που οι Ελεάτες το θεωρούσαν υπαρκτό, δεν υπάρχει ουσιαστικά, μια και επιδέχεται αντίθετων και αντιφατικών, αλληλοαποκειόμενων απόψεων.
Εξ αιτίας όλων αυτών θεωρείται πρόδρομος του σκεπτικισμού. Ο τελευταίος πιστεύει ότι ακόμα και αν υπάρχουν κάπου οι απαντήσεις για όλα τα φιλοσοφικά ερωτήματα οι άνθρωποι δεν θα μπορέσουν ποτέ να βρουν με σιγουριά την λύση για όλα τα αινίγματα της φύσης και του σύμπαντος.
Ο Γοργίας πίστευε ότι δεν υπάρχει τίποτα, ότι και αν υπάρχει είναι ακατανόητο και αν είναι κατανοητό δεν μπορεί να εξηγηθεί στους συνανθρώπους μας.
Είχε ιδιαίτερες ικανότητες και τα ορθολογικά του επιχειρήματα ήταν αξεπέραστα.  Μάλιστα, ήταν ιδιαιτέρως περήφανος για το γεγονός ότι: «Κανείς, όπως έλεγε, δεν μπορεί να πει τα ίδια με μένα πιο βραχυλογικά από εμένα.», καθώς και για το ότι αυτοσχεδίαζε με μεγάλη ευκολία.  Συχνά έχοντας πλήρη επίγνωση αλλά και εμπιστοσύνη στις ρητορικές του ικανότητες πρότεινε στους ακροατές του να θέσουν εκείνοι το θέμα. Αυτό σήμαινε ότι δεν θα μπορούσε να έχει προετοιμάσει τον λόγο του από πριν.  Πίστευε ότι είχε καθήκον να κάνει τους νέους ικανούς ρήτορες γιατί θεωρούσε την τέχνη της πειθούς ως το ύψιστο αγαθό.
Στο έργο του Ἑλένης ἐγκώμιον, ένα από τα ελάχιστα έργα σοφιστών που σώζονται ολόκληρα, στην ουσία δεν είναι εγκώμιο αλλά "υπεράσπιση" της Ελένης. Πρόκειται για ρητορική επίδειξη, γραμμένη σε αττική διάλεκτο και στο γνωστό, περίτεχνο ύφος του Γοργία. Στο Ἑλένης ἐγκώμιον ο Γοργίας αναλαμβάνει να αποδείξει ότι η Ελένη δεν ευθύνεται που ακολούθησε τον Πάρη, όποιος και αν ήταν ο λόγος.
Εισαγωγικά απαριθμούνται τέσσερις παράγοντες στους οποίους θα μπορούσε να αποδοθεί η ευθύνη για την απόφασή της:

• οι θεοί και η τύχη,
• η βία,
• ο πειστικός λόγος και
• ο έρωτας.

Στη συνέχεια ο Γοργίας εξετάζει έναν ένα με τη σειρά τους τέσσερις αυτούς παράγοντες και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι και στις τέσσερις περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με δυνάμεις πολύ πιο ισχυρές από τη θέληση ενός ανθρώπου.
Πέθανε στα 108 του χρόνια από βαθιά γηρατειά. Όταν τον ρώτησαν πως τα είχε καταφέρει απάντησε ότι απέφευγε τις ηδονές και τις προκλήσεις στα συμπόσια.
Αξιοσημείωτο απόσπασμα των λόγων του

«οὐδέν ἔστιν,
εἰ καί έστιν, ἀκατάληπτον ἀνθρώπῳ
εἰ καί καταληπτόν, ἀλλά τοί γε
ἀνέξοιστον καί ἀνερμηνευτον τῷ πέλας.

Δεν υπάρχει τίποτε
και αν υπάρχει είναι ακατάληπτο στον άνθρωπο
και αν είναι καταληπτό, δεν μεταδίδεται και
δεν μεταφέρεται στον πλησίον

ΠΗΓΗ Wikipedia

ΑΝΙΧΝΕΥΤΗΣ Επικούρειος Πέπος.

ΠΡΟΔΙΚΟΣ Ο ΚΕΙΟΣ

''Αφού τους προγόνους μας δεν μπορούμε να τους ξεπεράσουμε έχουμε δυο επιλογές, η να τους ξεχάσουμε η να τους μελετήσουμε.''
O Πρόδικος ο Κείος, Ιουλίδα Κέας περ. 470 π.Χ. μετά το 399 π.Χ., καθόσον αναφέρεται, ότι ζούσε στην Απολογία του Σωκράτη, ήταν από τους σημαντικότερους σοφιστές της αρχαιότητας, σύγχρονος του Σωκράτη που είχε γίνει πολύ γνωστός στην Αθήνα από τις συχνές διπλωματικές αποστολές που του ανέθεσε η πατρίδα του.^[1] Φημιζόταν για την ρητορική του τέχνη και την σοφία, εξ ου και η φράση «σοφότερος Προδίκου».
Γενικά απο την Βικιπαίδεια. Ήρθε στην Αθήνα ως πρεσβευτής από την Κέα και έγινε γνωστός ως ρήτορας και δάσκαλος. Όπως και ο Πρωταγόρας, είχε ως επάγγελμα την εκπαίδευση των μαθητών του για δημόσια αξιώματα, με ιδιαίτερη έμφαση στη σωστή χρήση της γλώσσας. Μερικοί από τους διαλόγους του Πλάτωνα εστιάζουν στη γλωσσική θεωρία του Προδίκου και στην εμμονή του για τη σωστή χρήση των ονομάτων. Σε μερικούς από τους Πλατωνικούς διαλόγους ο Σωκράτης εμφανίζεται ως φίλος και σύντροφος του Προδίκου.
Μυθολογικά θέματα Στον Πρόδικο αποδίδεται η περίφημη αφήγηση για την εκλογή του Ηρακλή, που αποτελούσε μέρος του έργου του Ώραι και αναφέρεται στην εκλογή του Ηρακλή ανάμεσα στην Αρετή και την κακία που μας έχει παραδοθεί η σχετική αλληγορία μεταπλασμένη από τον Ξενοφώντα στα απομνημονεύματά του.^[2]
Φιλολογικό ύφος Στις διαλέξεις του για το φιλολογικό ύφος, έδινε μεγάλη σημασία στη σωστή χρησιμοποίηση των λέξεων και στην ακριβή διάκριση ανάμεσα στα συνώνυμα, προλειαίνοντας έτσι τον δρόμο για τις διαλεκτικές συζητήσεις του Σωκράτη. Στους πλατωνικούς διαλόγους βρίσκουμε πολλά σχετικά παραδείγματα, όπως στον Πρωταγόρα, όπου ο Πρόδικος φέρεται να διακρίνει το «αμφισβητείν» από το «ερίζειν», το «ευφραίνεσθαι» από το «ήδεσθαι», το «βούλεσθαι» από το «επιθυμείν» ή στον Ευθύδημο^[3] όπου η επισήμανση δύο διαφορετικών σημασιών του ρήματος «μανθάνω» («κατανοών» αλλά και «αποκτώ νέα γνωστική πείρα») συνδέεται με τον Πρόδικο και τη διδασκαλία του για την «ονομάτων ορθότητα».
Πρόδικος ο Κείος
Η Κέα ή Τζιά είναι ένα μικρό νησί του Αιγαίου, το βορειότερο στις δυτικές Κυκλάδες. Από τη μια μεριά η Κύθνος (Ν.Α.), από την άλλη η Μακρόνησος (Β.Δ.), αγναντεύουν αυτό το νησί, που απέχει μόλις 12 μίλια από το Σούνιο. Μια έκταση 131τ.χ. που περικλείεται σε ακτές 81χιλιομέτρων κρύβει ολόκληρη την ιστορία της Ελλάδας. Αυτό τουλάχιστον αποκαλύπτεται από πολλά αρχαιολογικά ευρήματα, γραπτές πηγές και φιλολογικά κείμενα. Πανάρχαιοι αγώνες σε μια ιστορική διαδρομή με τα καλά και τα κακά της, την τέχνη της και το πνεύμα της, καταδεικνύουν πως αυτή αλλά και κάθε γωνιά αυτής της γης, κρύβουν μέσα τους ολόκληρη την Ελλάδα. Στους Περσικούς πολέμους, Σαλαμίνα Πλαταιές, βρίσκομε την Κέα σε ενεργό ρόλο και αργότερα στην πρώτη Αθηναϊκή Συμμαχία, να συμμετέχει σαν μέλος στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Αλλά και σαν υπήκοος και φόρου υποτελής, να παίρνει μέρος, μαζί με άλλους νησιώτες στην εκστρατεία της Σικελίας. Με τον Πελοποννησιακό πόλεμο να δέχεται τις συνέπειες της συμμαχικής ήττας με την εγκαθίδρυση Σπαρτιατικής φρουράς. Είναι να απορείς, πως ένα τέτοιο μικρό νησί έγραψε - ίσως βέβαια και λόγω της γεωγραφικής του θέσης - μια έντονη παρουσία στα ελληνικά πολιτικά αλλά και πνευματικά δρώμενα.
Κατοικήθηκε αρχικά από Αρκάδες, Λοκρούς, λέγεται δε και Λέλεγες και Κάρες, κυρίως όμως φαίνεται από Ίωνες που ήρθαν από την Αττική με τον Θερσιδάμα. Γι΄αυτό και στην ιστορία καταγράφεται σαν ’’Έθνος Ιωνικόν των Αθηναίων’’. Οι πόλεις, Ιουλίς (Χώρα), Καρθαία (Πόλες) Κορησία (Λιβάδι), Ποιήεσσα ( Πήσσες), στην αρχή ήσαν ανεξάρτητες Πόλεις - Κράτη αργότερα συμπτύχθηκαν σε συμπολιτεία, για καλύτερους αμυντικούς λόγους. Η Ιουλίς, για την οποία που το 1700 μ.Χ. κάνει και ιδιαίτερη αναφορά ο Γάλλος περιηγητής Τουρνεφόρ, είναι το λίκνο που γέννησε τον λυρικό Σιμωνίδη, τον επίσης λυρικό ποιητή και ανηψιό του Βακχυλίδη, τον διάσημο της εποχής του γιατρό Ερασίστρατο, τον φιλόσοφο Αρίστωνα της Περιπατητικής σχολής. Εκεί γεννήθηκε στα τέλη του 5ου αιώνα και ο Σοφιστής και γιατρός Πρόδικος. Μαθητής του Πρωταγόρα, έζησε την ίδια εποχή μαζί με τον Δημόκριτο και τον Γοργία και πέθανε στη Αθήνα μετά από την καταδίκη του για τις αθεϊστικές του θέσεις τις οποίες μετέφερε και στους μαθητές του. Η απαγγελθείσα κατηγορία ήταν “διαφθορά” των νέων και λέγεται ότι γι’ αυτόν τον λόγο καταδιώχτηκε ή κατ’ άλλους υποχρεώθηκε να πιεί το κώνειο.
Αυτή η θανατική καταδίκη με κώνειο ήταν νόμος των Κείων που εφαρμοζόταν στους υπερηλίκους όταν γίνονταν βάρος. Σχετικά ο Στράβων γράφει: «ο νόμος τους υπέρ τα εξήκοντα έτη κωνιάζεσθαι και τους διαρκείν τοις άλλοις την τροφήν» (βιβλ. Χ.Α 76). Δηλαδή ότι υπήρχε νόμος με τον οποίον έπρεπε εκείνοι που πέρασαν τα εξήντα τους χρόνια να θανατώνονται με κώνειο, με σκοπό να επαρκεί η τροφή για τους άλλους τους νεώτερους.
Κανείς βέβαια, εντυπωσιάζεται από τον νόμο αυτόν, γιατί οι Κείοι ήταν άνθρωποι με υψηλό πολιτισμό, και εσέβοντο τους πρεσβυτέρους. Ίσως πάλι αυτός ο νόμος να ίσχυε ιδιαίτερα σε καταστάσεις λιμού δηλαδή πείνας.
Ο Πρόδικος έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης στον τόπο του. Ήταν μάλιστα εκλεγμένος εκπρόσωπος των Κείων στην Αθηναϊκή Βουλή, όπου και είχε διακριθεί για μεγάλη ρητορική ικανότητα. ΄Αριστος γνώστης της ρητορικής τέχνης και της ορθής χρήσης ονομάτων και εννοιών των λέξεων, ουδέποτε πλάτιαζε, ομορφαίνοντας την γλωσσική του με μεγάλο αριθμό συνωνύμων. Λέγεται ότι δεν ήταν τόσο φιλοχρήματος, όσο ο Πρωταγόρας καίτοι υπάρχουν μαρτυρίες ότι οι αμοιβές του ήταν αρκετά υψηλές.
«Και τοις νέοις συνών χρήματα έλαβε θαυμαστά όσα».
Ναι, ακόμα λέγεται, πως ο Αριστοτέλης στη διδασκαλία του, όταν γλάρωναν οι μαθητές του, ξυπνούσε με το σύστημα αφύπνισης του Προδίκου: Έβαζε μπροστά στα νυσταγμένα μάτια τους ένα πεντηκοντάδραχμο.
«Τουτέστιν ότε νυστάζοιεν οι ακροαταί, παρεμβάλλειν της πεντηκονταδράχμου αυτοίς».
Στα αποσπάσματα του έργου του ’Ώραι’’*, που διασώζονται από προφορικές μαρτυρίες και αναφέρονται από τον Ξενοφώντα, καταγράφονται οι ηθικές θέσεις και αντιλήψεις του Προδίκου.
Με τη συμβολική ιστορία του Ηρακλή που μπροστά του εμφανίζονται δυό γυναίκες, η Αρετή και η Ευδαιμονία (Κακία) και που η κάθε μια τον παροτρύνει να την ακολουθήσει στο δρόμο το δικό της, το δύσκολο και έντιμο της αρετής ή τον εύκολο, της άνευ ηθικών περιορισμών και αξιών χαράς και ευδαιμονίας. Κι ο Πρόδικος δια στόματος του Ηρακλή, απορρίπτει το δρόμο της ασέβειας και κακίας.
Παρ όλα ταύτα στις διδασκαλίες του έλεγε πως οι θεοί δημιουργήθηκαν από τους ανθρώπους, για να καλύπτουν τις ανάγκες τους. Έτσι θεοποίησαν τη Δήμητρα για να τιμήσουν το σιτάρι και τον εξ αυτού άρτο και τον Διόνυσο για τον οίνο, τον Ποσειδώνα για τη θάλασσα και τον Ήφαιστο για τη φωτιά και κατέληγε συμπερασματικά: «όπως οι Αιγύπτιοι θεοποίησαν τον Νείλο».
Αυτή η υπερβατικότητα και υποβίβαση του θείου σε φυσικά φαινόμενα, αυτή η μορφή του ιδιοτελούς και υστερόβουλου πανθεϊσμού, έθιξε τις γνωστές δογματικές θρησκευτικές θέσεις που πάντοτε ρύθμιζαν και θα ρυθμίζουν τα ‘’πιστεύω ‘’των ανθρώπων.
Βέβαια και οι Μιλήσιοι: ο Θαλής κήρυττε το Ύδωρ σαν γενεσιουργό στοιχείο των πάντων, ο Αναξίμανδρος το Άπειρον και ο Αναξιμένης τον Αέρα, αλλά δεν κατηγορήθηκαν σαν άθεοι. Αυτοί σαν φιλόσοφοι έλεγαν ότι από αυτά τα στοιχεία δημιουργήθηκε ο κόσμος ίσως και οι θεοί. Δεν καταβίβαζαν όμως όπως ο Πρόδικος τους θεούς στην υλική χρησιμότητα. Και οι δυό ομάδες, στην πραγματικότητα τα ίδια έλεγαν. Αλλά ο Πρόδικος τα έλεγε χωρίς καμιά συγκάλυψη και με τον ευθύ του λόγο, ξεγύμνωνε με παρρησία τη φιλοσοφική του θέση. Γι΄αυτο και τμωρήθηκε με την δια Κωνείου θανατική ποινή.
Όταν τέλειωσα το άρθρο μου για τον Πρόδικο και το Νόμο των Κείων για το Κώνειο και τους ασπρομάλληδες, ανατρίχιασα. Αιφνίδια στον καθρέφτη του μπάνιου που στάθηκα να ξυριστώ, είδα το είδωλό μου με τα άσπρα μου μαλλιά.
«Εχει γούστο, σκέφτηκα, να ανοίξει η όρεξη σε κανέναν οικονομικό εγκέφαλο, για καμιά τέτοια πρόταση. Μα ναι, ναι. Εδώ υπάρχουν και λόγοι!» Και έφερα στη μνήμη μου τους κακούς βίαιους συνταξιούχους στη μάχη εναντίον των ΜΑΤ. Ευτυχώς όμως γρήγορα στη δεύτερη σκέψη ησύχασα.
Ποιοί; οι πολιτικοί; Δεν βαριέσαι. Αυτοί δεν διαβάζουν ούτε εφημερίδες μεγάλες, τη “μικρούλα Εβδόμη” θα διαβάσουν;

ΙΠΠΙΑΣ

''Αφού τους προγόνους μας δεν μπορούμε να τους ξεπεράσουμε έχουμε δυο επιλογές, η να τους ξεχάσουμε, η να τους μελετήσουμε,''
O Ιππίας ο Ηλείος ήταν σοφιστής των χρόνων του Σωκράτη, σύγχρονος του Πρωταγόρα (5ος π.Χ. αι.). Δίδαξε στην Αθήνα. Έργα του, "Τρωικός λόγος", "Ολυμπιονικών αναγραφή" και "Εθνών ονομασίες". Σημαντικές πληροφορίες για τον Ιππία παρέχονται από τους διαλόγους του Πλάτωνα "Ιππίας μείζων" και "Ιππίας ελάσσων". Η αυθεντικότητα του δεύτερου έργου αμφισβητείται.
Ο Ιππίας ασχολήθηκε επίσης με τα μαθηματικά Ο Πρόκλος αναφέρει στα "Σχόλια στο 1ο βιβλίο των Στοιχείων του Ευκλείδη" ότι ο Ιππίας ασχολήθηκε με τη Γεωμετρία και δοξάστηκε από αυτή.
"Φιλοκαλούμεν τε γάρ μετ' ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας..."

Αγαπάμε το ωραίο με λιτότητα και φιλοσοφούμε χωρίς να γινόμαστε μαλθακοί. Η ενασχόληση με τη φιλοσοφία δε μας κάνει θεωρητικούς ανθρώπους και δεν μας απομακρύνει από την πρακτική δράση, λέει ο Θουκυδίδης δια στόματος Περικλή.

Έτσι με το παρόν ιστολόγιο και εμείς, οι μαθητές της Β τάξης του 4ου Λυκείου Χαλκίδας είμαστε ενεργοί, προβληματιζόμαστε για ό,τι συμβαίνει γύρω μας και αποδεικνύουμε ότι η φιλοσοφία οδηγεί στη σκέψη και στη δράση.

Μας κάνει να αναρωτιόμαστε για ό,τι συμβαίνει γύρω μας και να μην αποδεχόμαστε τίποτα ως δεδομένο και "φυσικό". "Φιλοσοφία θα πει να βρίσκεσαι καθ’ οδόν...", θα πει να αναζητάς καινούριους δρόμους, να είσαι πνεύμα ανήσυχο και αιρετικό, γιατί μόνο τότε δικαιώνεις την ανθρώπινή σου υπόσταση και μπορείς να λέγεσαι "έλλογο ον". Στόχος μας είναι να καταθέσουμε τις σκέψεις μας παίρνοντας ερεθίσματα από τη φιλοσοφία, η οποία ως ιδιαίτερος κώδικας σκέψης και επικοινωνίας μπορεί να μετατρέψει το στοχασμό σε δημιουργία, τον προβληματισμό σε θέση, την απορία σε γνώση.  

Oι Σοφιστές.

Εκπρόσωποι της σοφιστικής κίνησης του 5ου αι. π.Χ. ήταν οι Σοφιστές, εμπνευσμένοι στοχαστές με μεγάλη εγκυκλοπαιδική μόρφωση, με οξύ και ανήσυχο πνεύμα. Δίδασκαν κοσμολογία, μαθηματικά, γραμματική, ερμηνεία ποιητών, μυθολογία, φιλοσοφία της θρησκείας και ιστορία του πολιτισμού. Γνώριζαν την ιατρική και τη μαντική τέχνη. Ήταν πλανόδιοι δάσκαλοι της έντεχνης χρήσης του λόγου, δηλαδή της ρητορικής, που την ανέδειξαν σε τέχνη της πειθούς και του επιχειρήματος. Συνέδεσαν τη ρητορική με την πολιτική δράση και δίδασκαν με αμοιβή όσους νέους επιθυμούσαν να μάθουν πώς να σκέφτονται και να αγορεύουν καλά, ώστε να κατορθώσουν να κυριαρχούν στην πολιτική ζωή. Ήταν δάσκαλοι, λοιπόν, κάθε είδους γνώσης και ειδικότερα της γνώσης των πολιτικών πραγμάτων. Κατηγορήθηκαν, γιατί πληρώνονταν για τη διδασκαλία τους αλλά και επειδή εισηγούνταν νέες ιδέες.

Oι Σοφιστές κατάγονταν από διάφορα κέντρα του ελληνισμού. Ήταν σύγχρονοι του Σωκράτη αλλά και των νεότερων Προσωκρατικών (Aναξαγόρας, Δημόκριτος, Aρχέλαος κ.ά.). Oι σημαντικότεροι ήταν: ο Πρωταγόρας από τα Άβδηρα (περ. 490/80-420/11 π.Χ.), ο Πρόδικος από την Κέα (460-400 π.X.), ο Ιππίας από την Ήλιδα (δεύτερο μισό του 5ου αι. π.Χ.), ο Αντιφών από την Αθήνα (480-411 π.Χ.), ο Θρασύμαχος από τη Χαλκηδόνα της Προποντίδας (δεύτερο μισό του 5ου αι. π.X.), ο Κριτίας από την Αθήνα (ακμή: τελευταίο τέταρτο 5ου αι. – θάνατος: 403 π.X.), ο Γοργίας από τους Λεοντίνους της Σικελίας (περ. 483/80-376/5 π.X.), ο Αλκιδάμας από την Eλαία της M. Aσίας (πρώτο μισό του 4ου αι. π.X.).
3 Ποια προβλήματα τους απασχόλησαν; 
Oι Σοφιστές πίστευαν ιδιαίτερα στην αξία της παιδείας και της αγωγής. Έστρεψαν το ενδιαφέρον τους προς τον άνθρωπο, την κοινωνία και τον πολιτισμό, γι' αυτό θεωρούνται ως οι πρώτοι ανθρωπολόγοι και κοινωνιολόγοι. Aσχολήθηκαν ιδιαίτερα με ηθικά, πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα. Tα κυριότερα θέματα που τους απασχόλησαν ήταν: (1) Η πολύπλευρη μόρφωση των νέων και η ηθική συμπεριφορά τους. (2) H διδασκαλία της αρετής, ηθικής και πολιτικής. (3) H αντίθεση «φύσης» και «νόμου», φυσικής πραγματικότητας και κοινωνικών συμβάσεων, στις πολιτικά οργανωμένες πολιτείες, και η έννοια της δικαιοσύνης. (4) H σχετικότητα της γνώσης και της αλήθειας (σχετικισμός), που οφείλεται στις πλάνες των αισθήσεων και την υποκειμενικότητα των αισθημάτων. (5) Η προέλευση της θρησκείας και η κοινωνιολογική ερμηνεία των θρησκευτικών δοξασιών.
4 Πώς γνωρίζουμε το έργο τους;Tο συγγραφικό έργο των Σοφιστών το γνωρίζουμε από τα λίγα σωζόμενα αποσπάσματα των έργων τους. Επίσης το γνωρίζουμε από τους ομώνυμους διαλόγους του Πλάτωνα (λ.χ. Πρωταγόρας, Γοργίας, Ιππίας Μείζων), καθώς και από άλλα έργα του (Πολιτεία, Θεαίτητος, Σοφιστής), αλλά και από έργα του Αριστοτέλη (Pητορική και Σοφιστικοί Έλεγχοι) ή από αναφορές σε αυτούς και το έργο τους από σύγχρονούς τους και νεότερους στοχαστές της αρχαιότητας, όπως ο Ισοκράτης, ο Ξενοφών κ.ά. Πολλές αντιλήψεις τους βρίσκονται σε ρητορικά κείμενα των αττικών ρητόρων, σε τραγωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη και σε κωμωδίες του Αριστοφάνη, ο οποίος είχε κριτική στάση απέναντί τους. Σημαντική πηγή για τη σοφιστική κίνηση είναι ο Φιλόστρατος (2ος-3ος αι. μ.Χ.) που έγραψε το έργο Βίοι Σοφιστών. 
5 Αξιολόγηση της σοφιστικής
Oι Σοφιστές θεωρούνται οι πιο ρηξικέλευθοι και καινοτόμοι στοχαστές της αρχαίας Ελλάδας. Δημιούργησαν κίνηση ιδεών και ανέπτυξαν έναν γόνιμο διάλογο μεταξύ των φιλοσόφων και των διανοουμένων της εποχής. Στηρίχτηκαν στην εμπειρία και στον λόγο, άσκησαν κριτική στον μυθικό και θρησκευτικό τρόπο σκέψης και υποστήριξαν την κοινωνική ισότητα. Για τον λόγο αυτόν, τον 19ο αιώνα τούς χαρακτήρισαν ως «Διαφωτιστές» και τη σοφιστική κίνηση ως τον «Αρχαίο Ελληνικό Διαφωτισμό». Kατά το πρότυπο των Διαφωτιστών του 18ου αιώνα, οι Σοφιστές διακρίνονται από ορθολογισμό, κριτικό πνεύμα και από ενδιαφέρον για τα προβλήματα της ανθρώπινης ζωής και της κοινωνίας. Eγκαινίασαν τη συζήτηση κύριων φιλοσοφικών προβλημάτων που σχετίζονταν με τη γνώση και την αλήθεια, την αρετή, το πολιτικό σύστημα της εποχής, τους θεσμούς, την κοινωνία και τη θρησκεία.
Oι Σοφιστές, αν και είχαν μεγάλη επίδραση στην εποχή τους, δέχτηκαν αρνητική κριτική, κυρίως από τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα. Kατηγορήθηκαν για θρησκευτικό αγνωστικισμό, για αμφισβήτηση των παραδοσιακών αξιών και για επαγγελματισμό, επειδή πληρώνονταν για τη διδασκαλία τους. Αποτέλεσμα της αρνητικής κριτικής ήταν ο όρος «σοφιστές», που είχαν κερδίσει ως ειδικοί σε θέματα σοφίας, να καταλήξει και να παραμείνει στην κοινή χρήση, ως τις μέρες μας, ως συνώνυμος του αμοραλιστή και του «επαγγελματία φιλοσόφου». Θεωρήθηκαν πως δεν ήταν «φιλόσοφοι» με την καθιερωμένη σημασία του όρου, που σημαίνει τη συστηματική και επίμονη επιδίωξη της ανακάλυψης της αλήθειας και την ειλικρινή αφοσίωση σε αυτήν, όπως απέδειξε ο Σωκράτης, αλλά αμειβόμενοι δάσκαλοι της σοφίας, που επιδίωκαν να μεταδώσουν στους νέους όχι την αληθινή γνώση, αλλά τη μέθοδο για να εκφράζουν πειστικά το ψεύδος ως αλήθεια.

ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ

''Αφού δεν μπορούμε να τους ξεπεράσουμε τους προγόνους μας έχουμε δυο επιλογές, η να τους ξεχάσουμε, η να τους μελετήσουμε.''
Θεωρείται ο ιδρυτής της σοφιστικής. Γεννήθηκε στα Άβδηρα, περί το 480 π.Χ. Το αρχικό του επάγγελμα ήταν αχθοφόρος. Τον ανακάλυψε ο Δημόκριτος, τον πήρε κοντά του, και τον έκανε γραμματέα του και μαθητή του. Περιηγήθηκε διάφορες ελληνικές πόλεις, καθώς και της Κάτω Ιταλίας, σαν διδάσκαλος της ρητορικής. Σχετίσθηκε με τον Περικλή και τον Ευριπίδη και τιμήθηκε πολύ στην Αθήνα. Ύστερα όμως κατηγορήθηκε για αθεΐα και ασέβεια ύστερα από κατηγορία που διατύπωσε εναντίον του ο Πυθόδωρος. Αυτός ουσιαστικά ήταν ο εκπρόσωπος της συντηρητικής Αθήνας εναντίον των σοφιστών. Ανήκε στον κύκλο των ολιγαρχικών που υποκίνησαν το πραξικόπημα του 411 π.Χ. και περίπου εκείνη την περίοδο πρέπει να κατηγόρησε και τον Πρωταγόρα. Όλα τα βιβλία του συγκεντρώθηκαν στην αγορά και κάηκαν, ενώ ο Πρωταγόρας προσπάθησε να διαφύγει στη Σικελία. Το πλοίο όμως στο οποίο επέβαινε ναυάγησε και ο ίδιος πνίγηκε σε ηλικία περίπου εβδομήντα ετών, γεγονός που δεν φαίνεται να γνωρίζει ο Πλάτωνας στο Μένωνα. Τα βιβλία του κάηκαν δημόσια στην αγορά.

Ο Πρωταγόρας ήταν πιθανόν ο πρώτος δάσκαλος που δίδασκε με ανταμοιβή και ήταν ξακουστός για τα υψηλά δίδακτρα που χρέωνε. Οι μέθοδοι διδασκαλίας ήταν πρόδρομοι των σημερινών διαλέξεων και είχαν ως περιεχόμενο ανάλυση ποιημάτων,συζητήσεις για τα νοήματα και τις σωστές χρήσεις των λέξεων και γενικούς κανόνες ρητορικής. Όπως είναι φυσικό οι μαθητές του ήταν πλούσιοι και οικονομικά ευκατάστατοι Αθηναίοι με κοινωνικό υπόβαθρο.

Εστίαζε την εκπαίδευση που παρείχε σε πρακτικά ζητήματα αποδίδοντας μεγάλη αξία στη ρητορική δεινότητα και ευγλωττία (ορθοέπεια). Θεωρώντας πως για κάθε θέση μπορούν να διατυπωθούν επιχειρήματα υπέρ και κατά, προετοίμαζε τους μαθητές του με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι σε θέση να υπερασπιστούν αλλά και να επικρίνουν, με λογικά επιχειρήματα, κάθε αμφιλεγόμενη θέση.

Στο Διογένη το Λαέρτιο διαβάζουμε ένα μακρύ κατάλογο των έργων του σοφιστή, όπου συνενώνει τίτλους διαφόρων τεχνικών συγγραμμάτων. Όπως μαρτυρούν οι τίτλοι των έργων του -από τα οποία σώθηκαν ελάχιστα αποσπάσματα-, τα περισσότερα πραγματεύονταν ζητήματα πολιτικά και ηθικά. Υπήρξαν όμως και συγγράμματα για τη ρητορική και τη γραμματική, ενώ ασχολήθηκε και με την παιδαγωγική και τα μαθηματικά.

Ορισμένες πληροφορίες για τη διδασκαλία του διέσωσαν και διάφοροι συγγραφείς (δοξογράφοι) αλλά και ο Πλάτωνας που του αφιέρωσε το φερώνυμο διάλογο του. H κριτική εξέταση των τίτλων είναι δύσκολη, καθώς πολλοί από αυτούς ίσως αποτελούν τμήματα μεγαλύτερων έργων του.   Από το Διογένη πληροφορούμαστε ότι η πρώτη εργασία που διάβασε ο Πρωταγόρας ήταν η Περί θεών όπου αναφέρεται το σπίτι του Ευριπίδη ως χώρος ανάγνωσης. Το έργο αρχίζει ως εξής: Για τους θεούς δεν μπορώ να ξέρω ούτε αν υπάρχουν ούτε αν δεν υπάρχουν ούτε ποια είναι η μορφή τους. Γιατί πολλά πράγματα εμποδίζουν τη γνώση: το γεγονός ότι είναι αόρατοι και η συντομία της ζωής.

Καθαρότερα δεν μπορούσε να διατυπωθεί ένας αγνωστικισμός που σβήνει το μύθο από την παράδοση της ελληνικής ζωής. Αν πίσω από τη διατύπωση του Πρωταγόρα κρύβεται πλήρης άρνηση απέναντι στους θεούς, δεν το γνωρίζουμε. Καμιά φορά κατατάσσουν τον Πρωταγόρα ανάμεσα στους άθεους, ενώ ο Κικέρωνας τον διαχωρίζει από αυτούς.

Πολλοί ερμηνευτές υποστήριξαν ότι με την παραπάνω ρήση εκφράζεται ένας συγκαλυμμένος αθεϊσμός. Ωστόσο, θα ήταν ορθότερο να δεχτούμε ότι ο Πρωταγόρας αρνείται να προχωρήσει στη μεταφυσική σφαίρα και ουσιαστικά δεν θεολογεί, γιατί πιστεύει ότι η ανθρώπινη γνώση δεν μπορεί να συλλάβει πράγματα μη αισθητά. Δεν απορρίπτει αλλά και δεν αποδέχεται τη θεία ύπαρξη γιατί αισθάνεται ότι δεν έχει τα μέσα να την προσεγγίσει. Το πρόβλημα επομένως φαίνεται να είναι κατ’ αρχήν γνωσιολογικό και όχι θεολογικό.

Ο Πρωταγόρας, όπως και ο Ηράκλειτος, πίστευε στη διηνεκή ροή των όντων στο σύμπαν. Ο άνθρωπος γνωρίζει πράγματα όχι όπως είναι αυτά, αλλά όπως του εμφανίζονται στις αισθήσεις του. Κατά τον Πρωταγόρα δεν υπάρχουν αλήθειες που να ισχύουν, και κάτι που στον ένα φαίνεται αληθινό μπορεί στον άλλο να φανεί ψευδές. Την αρετή ακόμα την θεωρούσε απλώς σαν μια αγαθή έξι, που προπαρασκευάζει καλύτερη ψυχική διάθεση και προτρέπει τους ανθρώπους στη δράση.

Το θεμέλιο της δραστηριότητας του, την εκπαίδευση του πολιτικού ανθρώπου, ο Πρωταγόρας το έθεσε με το έργο που αργότερα κυκλοφόρησε με τον επιθετικό διπλό τίτλο Αλήθεια ή Καταβάλλοντες (H αλήθεια ή Οι λόγοι που νικούν). Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Πλάτωνα άρχιζε ως εξής: Πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος, των μεν όντων ως έατιν, των δε μη όντων ως ουκ έατιν (Για όλα τα πράγματα μέτρο είναι ο άνθρωπος, γι’ αυτά που υπάρχουν ότι υπάρχουν, για όσα δεν υπάρχουν ότι δεν υπάρχουν).

Επειδή στην ιστορία της φιλοσοφίας κυριαρχεί η διαδοχή δράσης αντίδρασης, η φράση αυτή κατ’ αρχάς πρέπει να εκληφθεί ως επίθεση. Περιέχει τη διαμαρτυρία εναντίον του ελεατικού χωρισμού της αισθησικής αντίληψης από την πραγματικότητα, εναντίον του αιτήματος για μια απόλυτη, αμετάβλητη ουσία που είναι προσιτή μόνο στη σκέψη

Το σύγγραμμα αυτό στρεφόταν ενάντια σε εκείνους που θεωρούσαν το ον ως ένα και μοναδικό και επομένως απόλυτο. Άρα, η σκέψη του Πρωταγόρα αντιτίθεται στη σκέψη του Παρμενίδη, αλλά ταυτόχρονα συνδέεται με αυτή, καθώς στη φράση μέτρον-άνθρωπος διακρίνεται η παρμενιδική ενότητα σκέψης-είναι, η οποία τώρα μεταφέρεται στο άτομο που σκέφτεται και αισθάνεται.

Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, η γνώση είναι προϊόν δύο παραγόντων, του πράγματος, αυτού που βρίσκεται έξω από εμάς, και των αισθητηρίων μας. O άνθρωπος γνωρίζει τα αντικείμενα του όχι όπως αυτά υπάρχουν αλλά όπως ο ίδιος τα προσλαμβάνει μέσα του και αφού οι παραστάσεις του υποστούν μια καθαρά υποκειμενική επεξεργασία.

Εδώ πλέον εισάγεται ο απεριόριστος σχετικισμός, η σχετικότητα των αισθήσεων, η οποία καταπολεμήθηκε σφοδρά από το Σωκράτη, σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις αξιών και περιέχεται ως δυνατότητα. Επίσης στο Θεαίτητο του Πλάτωνα διαπιστώνουμε μια υπεράσπιση της διδασκαλίας του Πρωταγόρα, που ξεκινά από τη φράση μέτρον-άνθρωπος.

H γεύση του υγιούς ανθρώπου, που για το ίδιο πράγμα είναι αντίθετη από του αρρώστου, αναγνωρίζεται το ίδιο αληθινή και έγκυρη. Βέβαια, ο υγιής είναι καλύτερα από τον άρρωστο, και καθήκον του γιατρού είναι να τον ξανακάνει καλά. Με το ίδιο πνεύμα πρέπει ο παιδαγωγός να καθοδηγήσει το μαθητή του και ο πολιτικός να αποκαταστήσει την καλύτερη κατάσταση στην κοινότητα.

Ωστόσο, ο καθένας από μας αποτελεί το μέτρο των πραγμάτων που για τα άτομα εμφανίζονται με πάρα πολλές διαφορές και μόνο με αυτή την εμφάνιση υπάρχουν γι’ αυτούς. Εδώ δημιουργείται το πρόβλημα από πού έρχονται στους ανθρώπους τα μέτρα για το «καλύτερο» ή το «χειρότερο» που ξεπερνούν καθετί ατομικό. H απόπειρα του Πρωταγόρα να δώσει λύση φαίνεται καλύτερα στις απόψεις του για τη φύση και τη γένεση του κράτους.

Για τα προβλήματα αυτά ο Πρωταγόρας διατύπωσε τις απόψεις του στο σύγγραμμα Περί της εν αρχήι καταστάσεως. Τα βασικά χαρακτηριστικά των απόψεων του τα αναγνωρίζουμε από ένα χωρίο του ομώνυμου με αυτόν πλατωνικού διαλόγου.

Στο μύθο που απαγγέλλει εκεί δίνει μια θεωρία για τη γένεση του ανθρώπινου πολιτισμού, ξεκινώντας τον κάτω από πρωτόγονες συνθήκες: O άνθρωπος που για να επιβιώσει δεν είναι τόσο καλά εξοπλισμένος όσο τα ζώα, δεν μπορεί να ζήσει απομονωμένος, παρ’ όλο που ο Προμηθέας του χάρισε τη φωτιά. Όμως οι απόπειρες για να ενωθούν οι άνθρωποι αποτυγχάνουν από την έλλειψη σημαντικών προϋποθέσεων και καταλήγουν σε έναν πόλεμο όλων προς όλους. Τότε, ο Δίας στέλνει με τον Ερμή την αιδώ και τη δίκην (ηθικότητα-δικαιοσύνη) στους ανθρώπους και έτσι καθιστά δυνατές την κρατική ζωή και την ανάπτυξη του πολιτισμού τους.

Αν αφαιρέσουμε το μύθο, διαπιστώνουμε ότι είναι πεποίθηση του Πρωταγόρα ότι κάθε άνθρωπος έχει μέσα του έμφυτο το αίσθημα της ηθικότητας και της δικαιοσύνης. Τις εξαιρέσεις, ανθρώπους δηλαδή που δεν εντάσσονται σε ένα κοινωνικό σύστημα, η κοινότητα είναι υποχρεωμένη να τους παραμερίζει, σκοτώνοντας τους. Ωστόσο, η έμφυτη ικανότητα για πολιτικές αρετές δεν αρκεί από μόνη της, αλλά πρέπει να αναπτυχθεί με την παιδεία. H σημασία της, βασική για όλη τη σοφιστική, προβάλλει με ιδιαίτερη καθαρότητα από την ανάπτυξη των συμφραζομένων.

Σε ένα σημαντικό απόσπασμα παρατίθεται η άποψη ότι η μάθηση χρειάζεται τη φυσική ικανότητα (φύσις) και την άσκηση (άσκησις). O Πρωταγόρας δεν αντιτίθεται ριζοσπαστικά στην αρχαϊκή-κλασική πεποίθηση για τη μεγάλη αξία της φυσικής ικανότητας, απλώς προσθέτει και την παιδαγωγική επίδραση.

Ως προς τα άλλα, ο Πρωταγόρας του Πλάτωνα που και σε αυτό μπορούμε να τον ταυτίσουμε με το ιστορικό πρόσωπο, αντιμετωπίζει την τιμωρία ως παιδαγωγικό μέτρο.

Για τον Πρωταγόρα ισχύει αυτό που είπε ο Πρόδικος για τους σοφιστές: Αυτοί είναι κάτι ανάμεσα σε πολιτικούς και φιλοσόφους, που σημαίνει κυρίως αγωνιστές με το λόγο.

Το πιο εκτεταμένο έργο του είναι οι Αντιλογίαι γιατί μόνο γι’ αυτές παραδίδεται ο αριθμός δύο βιβλίων. Δεν έχουμε καθαρή εικόνα για το περιεχόμενο τους. Μια γενική ένδειξη μας δίνει η πληροφορία του Διογένη του Λαέρτιου: Για κάθε πράγμα υπάρχουν δύο λόγοι αντίθετοι ο ένας προς τον άλλον. H άποψη αυτή αναιρεί την αντίφαση και οδηγεί στην παντοδυναμία της ρητορικής. Αυτή έχει τη δυνατότητα ακόμη και μια αδύνατη πρόταση να την κάνει ισχυρή (τον ήττω λόγον κρείτω ποιείν).

Τέλος, η περίφημη ρήση του «για όλα τα πράγματα μέτρο είναι ο άνθρωπος, και για όσα υπάρχουν και για όσα δεν υπάρχουν» με την οποία ξεκινούσε κάποιο έργο του με τίτλο Αλήθεια ή Καταβάλλοντες Λόγοι, οδηγεί σε ένα πολύ προκλητικό συμπέρασμα, το οποίο για πολλούς εγκαινιάζει την παράδοση του σχετικισμού: όλες οι υποκειμενικές αντιλήψεις ευσταθούν. Όπως διατυπώνεται η πρόταση μπορεί να δεχτεί πολλές ερμηνείες ως προς την εμβέλεια των πραγμάτων που θεωρούνται υποκειμενικά. 

Στην πραγματικότητα ο Πρωταγόρας με τον όρο «πράγματα» δεν πρέπει να εννοούσε μόνο τα αισθητά, αλλά κάθε κρίση που μπορεί να εκφέρει ένα υποκείμενο για οποιοδήποτε ζήτημα.

Επίσης, ο Πρωταγόρας αυτό που ισχυρίστηκε είναι το εξής: τα πράγματα που υπάρχουν γύρω μας, με αντικειμενικό τρόπο (αέρας), και που κανείς δεν αμφισβητεί ότι υπάρχουν, υπάρχουν για τον καθένα από εμάς με έναν διαφορετικό τρόπο (ψυχρός, θερμός κλπ) και κατ’; αυτή την έννοια, είναι για τον καθένα από εμάς κάτι διαφορετικό (για άλλους ψυχρός, για άλλους θερμός κλπ) όχι όμως για τον καθένα άλλο (για άλλους αέρας και για άλλους νερό).

Η θέση λοιπόν του Πρωταγόρα ότι ο άνθρωπος είναι το μέτρο για όλα τα πράγματα θεμελιώνει το σχετικισμό, στη σφαίρα της γνωσιολογίας, αν και εκφράζονται επιφυλάξεις για το κατά πόσο πρόθεση του Πρωταγόρα ήταν να εισηγηθεί μια νέα ριζοσπαστική θεωρία για τη γνώση ή απλώς να καταρρίψει τις απόψεις παλαιότερων φιλοσόφων, όπως ο Παρμενίδης.

Ο Πρωταγόρας εκτός όλων των άλλων διατύπωσε και ένα πρωτότυπο επιχείρημα για την ύπαρξη των θεών, το οποίο σύμφωνα με την παράδοση, οδήγησε τον ίδιο στην εξορία και τα βιβλία του στην πυρά:

«Για τους θεούς δεν μπορώ να γνωρίζω τίποτα: ούτε ότι υπάρχουν, ούτε ότι δεν υπάρχουν, ούτε τι λογής μορφή έχουν. Γιατί είναι πολλά τα όσα εμποδίζουν να γνωρίζουμε από τη μια το άδηλο του ζητήματος και από την άλλη η συντομία της ανθρώπινης ζωής.»

Αυτό που κυριαρχεί στο επιχείρημα αυτό του Πρωταγόρα δεν είναι η αμφισβήτηση της ύπαρξης των θεών αλλά η αμφισβήτηση της γνώσης που εμείς ως άνθρωποι μπορούμε να έχουμε γι’; αυτούς. Μπορεί δηλαδή ο Πρωταγόρας με τα κριτήρια των συγχρόνων του να εμφανιζόταν πράγματι ως «άθεος», εμείς, ωστόσο οφείλουμε να διακρίνουμε τη σκεπτικιστική του στάση, η οποία πολύ πιθανόν να απορρέει από τις γνωσιολογικές του απόψεις, παρά από την πλήρη άρνηση της ύπαρξής τους.

Σε σχέση με τους νόμους για τον Πρωταγόρα δεν υπάρχει απόλυτο καλό και απόλυτη δικαιοσύνη, που να μπορούν να έχουν ισχύ οριστικού κανόνα για τις ηθικο-πολιτικές πράξεις. Όμως, το μέτρο του δικαίου και του καλού δεν είναι όπως στην περίπτωση της αλήθειας και των θεών, το μεμονωμένο άτομο, αλλά ολόκληρη η κοινότητα στην οποία αυτό ανήκει. Δίκαιο, επομένως, είναι ό,τι φαίνεται δίκαιο στην πόλη- κράτος ή στην πλειοψηφία της. Σε πολιτικό πλαίσιο δίκαιο είναι ό,τι ωφελεί την πόλη και αποσπά την ευρύτερη δυνατή συναίνεση των κυβερνωμένων.

Διάσημες ρήσεις του είναι οι εξής:

«Για όλα τα πράγματα μέτρο είναι ο άνθρωπος»

«Η ψυχή δεν είναι τίποτα χωρίς τις αισθήσεις»

«Για καθετί υπάρχουν δύο απόψεις αντίθετες μεταξύ τους»
«Σχετικά με τους Θεούς δε γνωρίζουμε ούτε για το αν υπάρχουν ούτε για το αν δεν υπάρχουν. Είναι πολλά εκείνα που εμποδίζουν τη γνώση, τόσο η αβεβαιότητα όσο και η συντομία της ανθρώπινης ζωής»
ΠΗΓΗ https://sciencearchives.wordpress.com
ΑΝΙΧΝΕΥΤΗΣ Επικούρειος Πέπος.