ΔΟΜΝΑ ΣΑΜΙΟΥ ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΕΡΤ ΣΤΟΥΝΤΙΟ Ε' 09/03/2017 και μια συνέντευξη στον Αντώνη Μποσκοϊτη.

Φίλες και Φίλοι καλησπέρα, χθες βράδυ είχα την τύχη να παρευρεθώ στη συναυλία που έγινε στη μνήμη της Δόμνας Σαμίου στο στούντιο ε' της ΕΡΤ,  ήταν μια βραδιά με υπέροχους καλλιτέχνες που είχαν μαθητεύσει κοντά στην αείμνηστη Δόμνα Σαμίου. Για δυο ώρες ακούσαμε καταπληκτικές-μελωδικές φωνές και απολαύσαμε τους σολίστες μουσικούς. Ήταν μαζί μου η Δολέντσια, η Φυλαχτή, και ο τεράστιος κ. Βάϊος-Όλυμπος. Μετά τη συναυλία  επισκεφθήκαμε στην Παιανία το μεζεδοπωλείο του Αποστόλη για μια

μπυρίτσα, έτσι μας είχε πει ο τεράστιος κ. Βάϊος-Όλυμπος. Για πρώτη φορά είδα η μια μπυρίτσα να συνοδεύεται και από 10 πιάτα με μεζέδες.  ΥΓ Αν καμια φορά βγείτε με τον κ. Βάϊο-Όλυμπο και σας πει να πάτε για μία μπυρίτσα καλό θα είναι να έχετε στο μυαλό σας και τα 10 πιάτα του Αποστόλη. Απόστολε συγχαρητήρια για τα μεζεδάκια σου και κυρίως για την ψυχική σου δύναμη. ΟΙ φωτογραφίες είναι από την συναυλία. Σας χαιρετώ ο Πεπέ.

Δόμνα Σαμίου: «Δεν υπάρχουν βρώμικες λέξεις, μόνο βρώμικα μυαλά- γνωστό αυτό. Μια συναρπαστική συζήτηση του Αντώνη Μποσκοϊτη με την παθιασμένη

ερευνήτρια του δημοτικού μας τραγουδιού.

Πηγή: www.lifo.gr

Δεν θα ξεχάσω την ημέρα που χτύπησα το κουδούνι της Δόμνας Σαμίου στην οδό Κουκλουτζά στη Νέα Σμύρνη. Ήταν καλοκαίρι του 2002. Μου άνοιξε η ίδια, φορώντας λευκό πουκάμισο και τζιν παντελόνι, εξαιρετικά νεανική δηλαδή για την προχωρημένη ηλικία της. Εγώ τότε δεν είχα καμία σχέση με την ελληνική δημοτική μουσική, μπορώ να μπω ότι τη σνόμπαρα κιόλας, χαμένος στα ηλεκτρικά ροκ ακούσματα μου. Την ήθελα πολύ, όμως, μία συζήτηση μ' αυτή τη γυναίκα, καθώς είχα θαυμάσει μερικά χρόνια πριν την έκδοση των οργιαστικών ''Αποκριάτικων'' από την ίδια: ''Το μουνί το λένε Γιώτα''΄, ''Ένα μουνί στην κερασιά'', ''Ένα μουνί παινεύτηκε'' και το ''Σαράντα μ'νιά μι κύκλουσαν'' -

παντού το ''μουνί'', το γυναικείο αιδείο ως πηγή εμφορούμενου χαβαλέ και εντελώς σουρεαλιστικών καταστάσεων, συνδεδεμένων άμεσα με τον Αριστοφάνη και τη σεξουαλική ελευθεριότητα της αρχαίας Ελλάδας. Έτσι, μολονότι η κουβέντα μας θα γινόταν με αφορμή έναν άλλο δίσκο της, τα τραγούδια ''Της κυρα - Θάλασσας'', η μακαρίτισσα δέχτηκε πρόθυμα να συνομιλήσουμε για ''Τα Αποκριάτικα'', όπως και για πολλά ακόμη θέματα. Ένα μικρό μέρος της συνέντευξης δημοσιεύθηκε στο τεύχος 353 του περιοδικού ''ΗΧΟΣ + HI-FI'' (Αύγουστος 2002), σήμερα όμως δημοσιεύεται ολόκληρη και χωρίς περικοπές, για πρώτη φορά στο διαδίκτυο. Έκτοτε και για όσα χρόνια κι αν περάσουν, έχοντας αφήσει πίσω μου προ πολλού τα μασκαρέματα και τα ανάλογα πάρτι, οι Απόκριες θά'ναι ταυτισμένες μέσα μου με τη Δόμνα Σαμίου, αυτή την Οσία

της ελληνικής μουσικής, όπως και με τα ανατρεπτικά ''Αποκριάτικα'' της. 

―Κυρία Σαμίου, μου λέγατε πριν πως θεωρείτε τον εαυτό σας εισηγήτρια των λεγόμενων ethnic μουσικών φεστιβάλ. Φυσικά. Ξεκίνησα δίπλα στον Δάσκαλο, τον Σίμωνα Καρρά, πολύ πριν ο Πέτρος Γαβριηλίδης μάς μάθει ότι υπάρχουν κι άλλες μουσικές πέρα απ' τις αγγλοσαξονικές. 

―Ποιος είναι ο Πέτρος Γαβριηλίδης; Ο Πίτερ Γκάμπριελ, ντε! (γέλια) 

―Αληθεύει πως το έναυσμα για να ασχοληθείτε με την παραδοσιακή μουσική ήταν ένα άσχημο περιστατικό, μια πυρκαγιά; 

Παραμονή Χριστουγέννων του 1944, ένας όλμος που έπεσε από την Εθνοφρουρά στο Λυκαβηττό εναντίον των κομμουνιστών, έγινε αιτία να καταστραφεί ολόκληρη η

γειτονιά μου και η παράγκα που μέναμε στην Καισαριανή. Εκείνη τη χρονιά έχασα και την αδερφή μου, 20 ετών από φυματίωση, ο πατέρας μου είχε πεθάνει το '41 μεσ' στην πείνα κι έτσι μείναμε εγώ κι η μάνα μου. Με το να τρέχω στο τότε Υπουργείο Πρόνοιας για κάποιο επίδομα, μέναμε και εργαζόμασταν κοντά σε μια εύπορη οικογένεια στο Κολωνάκι, της κυρίας Ζάνου - ζει ακόμα, να την έχει ο Θεός καλά! Η γυναίκα αυτή, από το '41 με είχε ακούσει να ψέλνω στην ταπεινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου, μίλησε του γαμπρού της, που ήταν φίλος του Σίμωνα Καρρά, αυτός με πήγε στον Δάσκαλο κι έτσι ξεκίνησα τις μουσικές σπουδές. Τρομερές συγκυρίες..!

 ―Στη δισκογραφία ωστόσο μπήκατε πολύ αργότερα.  

Πράγματι, αυτό έγινε πολύ αργά. Στις 31 Αυγούστου του 1954 προσλήφθηκα στο ΕΙΡ με προϊστάμενο τον Δάσκαλο,

όπου έκανα πρόγραμμα στο τμήμα παραδοσιακής μουσικής με δίσκους 78 στροφών. Μεταξύ των υποχρεώσεων μου, μετά από επιτροπή ακροάσεως που πέρασα, ήταν και ο ορισμός ημερομηνιών για ηχογραφήσεις μιας σειράς ανθρώπων, οι οποίοι έρχονταν στην Αθήνα για να έχουν βήμα στο ραδιόφωνο: Ο Χαλκιάς, ο Αηδονίδης, οι Κονιτοπουλαίοι από τη Νάξο κ.α. Μια άλλη υποχρέωση μου ήταν να κρατώ τα πρακτικά, όταν οι δισκογραφικές εταιρείες μάς έστελναν 45άρια υποτιθέμενης δημοτικής μουσικής, τα οποία και απορρίπταμε. Βλέπετε, από τότε εχθρευόμουν την παραποίηση του δημοτικού τραγουδιού...Σιγά - σιγά ανέλαβα την επιμέλεια σε δίσκους των προαναφερθέντων «σωστών» καλλιτεχνών, ώσπου στα μέσα του '60 αγόρασα ένα Ucher μαγνητόφωνο, το έπαιρνα στον ώμο και όργωνα την

Ελλάδα, αρχίζοντας τις δικές μου καταγραφές. 

―Μιλήστε μου για τον Διονύση Σαββόπουλο. Συχνά αναφέρεστε σ' αυτόν σαν τον «σταθμό» στη ζωή σας. 

Μα, έτσι είναι! Ηχογραφούσα τον Αηδονίδη σε μια δική μου δουλειά, όταν ήρθε ο Σαββόπουλος από τη Μακεδονία για να τον ακούσει ο Πατσιφάς. Μας εντυπωσίασε όλους τότε με τα αλληγορικά του τραγούδια. Ο Διονύσης εκτιμούσε πολύ αυτό που έκανα κι έτσι, όταν έπαιζε στο ''Ροντέο'' το '70 - '71, το ''κρυφό σχολειό'' των φοιτητών, με κάλεσε να πάω να τραγουδήσω. Σημειωτέον, την ίδια περίοδο που για δεύτερη φορά κάηκε το σπίτι μου, πρωτοτραγούδησα μπροστά σε κοινό για τρεις συνεχόμενες Πέμπτες.

-Φαίνεται πως όταν άναβε φωτιά στη ζωή σας, κάτι καλό θα γινότανε. 

Τό 'χα σκεφτεί κι εγώ αυτό. Σαν το ουράνιο τόξο μετά την καταιγίδα. 

―Ή σαν το φοίνικα μέσα από τις στάχτες καλύτερα. Συνεχίστε, όμως, μη σας διακόπτω...  

Βλέπω λοιπόν στο «Ροντέο» επαναστατημένα νιάτα και τη Μαρίζα Κωχ να τραγουδά «Γιάννη μου, το μαντίλι σου» ξεσηκώνοντας το κοινό. Δεν το πίστευα, διότι νόμιζα πως τα νέα παιδιά ούτε ν' ακούσουν δεν ήθελαν για δημοτικό τραγούδι! Με προτροπή του Διονύση, παίρνω τον Χαλκιά στο κλαρίνο, τον Στεφανίδη στο κανονάκι κι άλλους μουσικούς και κάνουμε ένα πρόγραμμα με ηπειρώτικα μοιρολόγια, ριζίτικα, την ''Τρυγόνα''...Νεκρική σιγή παντού κι έπειτα ένα ασταμάτητο χειροκρότημα! 

―Ως γνωστόν, κάθε χουντικό διάγγελμα της εποχής, συνοδευόταν από τα «Παιδιά της Σαμαρίνας». Η δική σας κατάθεση είχε επαναστατικό χαρακτήρα ή περισσότερο αποσκοπούσε στη γνωριμία της νεολαίας με την παράδοση; 

Και τα δύο, νομίζω. Την εποχή εκείνη ο Διονύσης, η Κωχ και ο Γκαϊφύλλιας ήταν νέα παιδιά κι αυτοί και θεωρούσαν πως έκαναν τη δική τους επανάσταση, παίζοντας ροκ με δημοτικό τραγούδι. Μέχρι ένα σημείο πιστεύω ότι το πέτυχαν, αν και ο Διονύσης ήταν άλλο πράγμα κατά τη γνώμη μου. Εγώ θεωρούσα ότι επανάσταση γίνεται ακούγοντας το δημοτικό τραγούδι ατόφιο, όπως το κληρονομήσαμε, χωρίς προσμίξεις. Επομένως, όταν γινόντουσαν γελοίες φιέστες με τσάμικα, ήταν ότι καλύτερο για τους νέους να το εισπράττουν από τους ''σωστούς'' καλλιτέχνες του.

Το ροκ, όμως, τότε ήταν μια μορφή διαμαρτυρίας σε διεθνές επίπεδο από μόνο του. Ναι, αλλά το δημοτικό τραγούδι δεν έφταιγε σε τίποτα. 

―Μην το λέτε. Θα μπορούσα να σας απαριθμήσω δεκάδες ροκ συγκροτήματα που διασκεύασαν παραδοσιακά τραγούδια των χωρών τους.  

Κοιτάξτε, ήθελα να πω ότι εγώ τότε ήμουν μεγαλύτερη ηλικιακά και είχα ήδη γυρίσει ανά την Ελλάδα, καταγράφοντας δημοτικά τραγούδια από χείλη απλών λαϊκών ανθρώπων, που πολλοί απ' αυτούς είχαν περάσει τα 90 τους χρόνια. Καταλαβαίνετε πόσο πίσω πάμε. Η γοητεία της επαφής με έναν τέτοιο μουσικό προφορικό πλούτο δεν υπολογίζεται, ούτε συγκρίνεται με κανένα μοντέρνο μουσικό κίνημα. 

―Κατανοητό. Η συνεύρεση σας με τον Μάνο Χατζιδάκι είναι άλλο ένα σημαντικό κεφάλαιο. 

Α, βέβαια. Μου τηλεφωνεί η Βίκυ Γαλάτου και μου λέει ότι «ο κύριος Χατζιδάκις μόλις έχει φτιάξει τον Σείριο, προωθώντας διαφορετικά είδη ελληνικής μουσικής και θέλει να συνεργαστείτε». Έτσι κι έγινε, κυκλοφόρησα έναν ολόκληρο δίσκο στον Σείριο με δημοτικά τραγούδια - διαμάντια. Υποψιάζομαι, όμως, πως ο Χατζιδάκις έφτασε σε μένα μέσω του «πνευματικού» του, του Νίκου Γκάτσου, ο οποίος ανήκε στην παρέα των διανοουμένων του Πατσιφά και με είχε ακούσει να τραγουδάω, πολύ πριν ασχοληθώ επαγγελματικά με το δημοτικό τραγούδι σαν ερμηνεύτρια. 

―Πότε ιδρύθηκε ο Σύλλογος σας, απ' τον οποίο κυκλοφορούν σήμερα τα ''Της Κυρα - Θάλασσας''; 

Φτιάχτηκε το 1981 με τις δικές μου καταγραφές από τον Πόντο ως την Κύπρο. Είχαμε κάνει μια άιτηση στο Υπουργείο Πολιτισμού, επί Μελίνας, με τρία βασικά άρθρα στο καταστατικό: Το κάλεσμα ξένων παραδοσιακών μουσικών σχημάτων - αυτό που κάνει σήμερα η ΕΟΚ -, τη δημιουργία σχολής δημοτικής μουσικής και την κυκλοφορία σε δίσκους δημοτικών τραγουδιών. Απ' όλα αυτά, το τρίτο μόνο εφαρμόστηκε. Μας έδιναν 250.000 δραχμές ετησίως και μια φορά, επί υπουργίας Μικρούτσικου, ο υπάλληλος του Υπουργείου σχεδόν μας έδιωξε, λέγοντας ''Δεν έχουμε λεφτά''...Μέχρι σήμερα, ιδίοις εξόδοις κυκλοφόρησα ''Τα Αποκριάτικα'', ''Της Ξενιτιάς'', την ''Κανελλόριζα'', ''Τα Πασχαλιάτικα'', το live από το Μέγαρο Μουσικής, τη ''Μεγάλη Τρίτη'' και τώρα ''Της Κυρα - Θάλασσας''. 

―Και πώς τα βγάζετε πέρα από οικονομικής άποψης;  

Η αναζήτηση χορηγών, υποθέτω, θα σας απασχολεί στη δουλειά σας. Όπως στα ''Πασχαλιάτικα'', μεσολάβησε ο Λάκης Λαζόπουλος και μπήκε χορηγός ο κύριος Μαρινόπουλος, έτσι και σ' αυτό το διπλό CD χορηγός μπήκε ο Γιάννης Λύρας, ο Πρόεδρος της Ένωσης Εφοπλιστών. Τον είχα βοηθήσει κάποτε κι έτσι, σαν ευγνωμοσύνη, μου έκανε δώρο μια χορηγία. Και τι χορηγία, εφόσον το κόστος ξεπέρασε τα 20 εκατομμύρια! Αλλά και γι' αυτόν, που είναι καραβοκύρης και λάτρης της ελληνικής μουσικής, τα τραγούδια «Της Κυρα - Θάλασσας» ήταν, πιστεύω, το καλύτερο δώρο! ―Ας αφήσουμε τα «Της κυρα - Θάλασσας» κι ας πάμε στα «Αποκριάτικα». Ξέρετε ότι ισοδυναμεί με αναρχική πράξη η έκδοση ενός τέτοιου δίσκου; Εγώ αυτό που ξέρω είναι ότι η επίσημη Εκκλησία κυνήγησε τα τραγούδια αυτά ως άσεμνα και απρεπή για τα χρηστά ήθη. Ήταν χρέος μου να τα καταγράψω, όπως κατέγραψα όλα τα άλλα δημοτικά τραγούδια μέχρι σήμερα

―Δεν περιμένατε να αντιμετωπίσετε προβλήματα, εσείς που φαντάζομαι ότι έχετε έντονη θρησκευτική συνείδηση;  

Δεν υπάρχουν βρώμικες λέξεις, μόνο βρώμικα μυαλά, γνωστό αυτό. Το ότι είμαι χριστιανή, με το δικό μου τρόπο - θα μου επιτρέψετε-, δε σημαίνει ότι πετάω στον Καιάδα τέτοια τραγούδια ασύλληπτης φαντασίας και διονυσιακής εξωστρέφειας. Κάθε άλλο. Έκανα μεγάλο κόπο για να τα μαζέψω και κάθε φορά εντυπωσιαζόμουν με τον πλούτο των εικόνων τους και την έμπνευση του ανώνυμου δημιουργού. Ή, μάλλον, των ανώνυμων δημιουργών, αφού η προφορική παράδοση μεταλλάσσεται μέσα στους αιώνες

-Στο ένθετο της έκδοσης, η μουσικολόγος Μιράντα Τερζοπούλου αναφέρεται στην κυρίαρχη θρησκεία που εξοβελίζει κατά κανόνα στον περιθωριακό, αλλά παντοδύναμο χώρο της μαγείας, ότι δεν μπορεί να ιδιοποιηθεί... 

Συμφωνώ. Ιστορικά, αν το δούμε επί του θέματος, το βέβηλο, το ανίερο και το άσεμνο αποτελούσαν πτυχές του λαϊκού μας πολιτισμού, που ελάχιστα είχαν ανιχνευθεί, αφού επί δεκαετίες, ίσως και αιώνες, η αστική ηθική και η συντηρητική νοοτροπία των συλλόγων, τις αποσιωπούσαν συνειδητά. Σίγουρα, σε εποχές βυζαντινού σκοταδισμού, ενδεχομένως τα τραγούδια αυτά να θεωρούνταν προϊόντα μαγείας και ακατονόμαστων σατανικών πράξεων. 

―Σατανικές πράξεις δεν ήταν σίγουρα, αλλά πως βλέπετε όλη αυτή την «αυτονόμηση» των γεννητικών οργάνων από το ανθρώπινο σώμα;  

Τα «μουνιά» και οι «πούτσες» δίνουν και παίρνουν ως αυθύπαρκτες οντότητες. Από την Ελασσόνα ως την Καστοριά κι από την Κοζάνη ως την Κάρπαθο, η όλη δράση των γεννητικών οργάνων αναδεικνύει την αιώνια πάλη των δύο φύλων και ωθεί τον άνθρωπο στη χαρά της σαρκικής ηδονής. 

―Η απόλυτη σύγκρουση με την Εκκλησία που μοιάζει να μισεί το ανθρώπινο σώμα.

 Γι' αυτό ακριβώς ουδέποτε οι εκκλησιαστικοί κύκλοι είδαν με καλό μάτι τα συγκεκριμένα λαϊκά άσματα. Παράβλεψαν, έτσι, πως τέτοια τραγούδια είναι οι πιο κατάλληλες πηγές για να κατανοήσουμε κοινωνιολογικά την ενίοτε υποβαθμισμένη θέση της γυναίκας σε έναν ανδροκρατούμενο πολιτισμό, καθώς και τις προκαταλήψεις για την απόκρυφη ερωτική επιθυμία της γυναίκας

-Χαίρομαι να τα ακούω αυτά από σας, κυρία Σαμίου. Ήμουν βέβαιος δηλαδή ότι θα τα άκουγα.  

Πάρτε για παράδειγμα το τραγούδι «Νά 'μουν νύ- μωρέ νά 'μουν νυ- νά 'μουν νύχτα στο γυαλό, ν 'ανάψω λύ- μωρέ ν' ανάψω λύ- ν' ανάψω λύχνο για να δω» (το τραγουδάει). Οι λέξεις γίνονται ήχοι μόνο και μόνο για να εξυπηρετήσουν τον γονιμικό σκοπό της Αποκριάς, αλλά και το απαιτούμενο σεξουαλικό κλίμα. 

―Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί από αρχαιοτάτων χρόνων, ό,τι αφορούσε το σεξ και την ανθρώπινη ηδονή, θά 'πρεπε να λέγεται υπαινικτικά και ενοχοποιημένα. Τι λέτε εσείς γι' αυτό;  

Ακριβώς επειδή συνέβαινε και συμβαίνει αυτό που λέτε, οι δημιουργοί, ο απλός λαός, επιστράτευσαν το χιούμορ για να γελοιοποιήσουν τα ταμπού μέσα από τολμηρά αστεία. Και, ξέρετε, εκείνοι που υπέφεραν από την ενοχοποίηση του σεξ δεν ήταν οι κοσμικοί, αλλά κάποιες συγκεκριμένες κοινωνικές κατηγορίες: Οι χήρες, οι παπαδιές, οι καλόγεροι κι οι καλογριές. Ηθελημένα παρουσιάζονται μέσα από τα τραγούδια αυτά ως σεξουαλικά παμφάγοι (γέλια), οι γυναίκες κυρίως, εκεί που οι άντρες συχνά επιβεβαίωναν την εξουσία πάνω στη γυναικεία σεξουαλικότητα. 

―Με έχετε καλύψει, πιστεύω. Θα σας πω κάτι άλλο τώρα: Ο Λουδοβίκος των Ανωγείων δημόσια σας κατηγόρησε ότι αφαιμάξατε τον ερωτισμό από το δημοτικό τραγούδι. Γιατί; Δεν του άρεσε μήπως ο τρόπος ερμηνείας σας;  

Δεν ξέρω πως αντιλαμβάνεται ο κύριος αυτός τον ερωτισμό στην παράδοση, αλλά ούτε και μένα μου αρέσουν αυτά που κάνει. Υπάρχω ακόμη ως ερωτικός άνθρωπος στην ηλικία αυτή και έτσι αντιλαμβάνομαι και τον τρόπο που αποδίδω ένα παραδοσιακό ερωτικό τραγούδι. Ίσως αν τον είχα απέναντι μου να μου εξηγούσε και θα του απαντούσα καλύτερα του ιδίου απ' ότι εσάς. Καλώς μου το θυμήσατε, όμως, για να μου δώσετε αφορμή να πω ότι πολεμήθηκα και πολεμιέμαι ακόμα. 

―Υπάρχουν και μουσικοί, ξέρετε, που υποστηρίζουν ότι πολεμήθηκαν από σας, ακριβώς γι' αυτό που λέγαμε στην αρχή, για την παραποίηση του δημοτικού τραγουδιού. 

Εγώ αισθάνομαι δικαιωμένη, γιατί με τον ερχομό του μπουζουκιού, το δημοτικό κόντεψε να αφανιστεί. Η έγνοια μας ήταν με τον Δάσκαλο πώς θα το σώσουμε. Δούλεψα μόνο και μόνο για τα νέα παιδιά. Κακά τα ψέματα, όμως, οι περισσότερες προσωπικές προσεγγίσεις του καθενός, ηλεκτρικές, ηλεκτρονικές κλπ. που ακούω σήμερα είναι κατασκευές, καμία σχέση δεν έχουν με την παράδοση. Ας τελειώσουμε λοιπόν αυτή την κουβέντα με μια προτροπή προς όλους τους «πειραματιζόμενους»: Αφήστε ήσυχο το δημοτικό τραγούδι, την εποχή που γραφόταν δεν υπήρχε καν ηλεκτρικό ρεύμα! ―Κυρία Σαμίου, σας ευχαριστώ και θα σας ήμουν υπόχρεος αν σας περίσσευε ένα αντίτυπο με ''Τα Αποκριάτικα''. Μου περισσεύει και πάω να σ' το φέρω αμέσως να σου γράψω και αφιέρωση! Πηγή: www.lifo.gr

Επιμέλεια ανάρτησης ο Επικούρειος Πέπος.

ΑΓΓΕΛΙΚΗ-ΑΡΜΟΝΙΑ ΠΑΠΠΑ μια νέα μούσα στα χάλκινα ανατέλλει στο Κορωπί.

Φίλες και Φίλοι αγαπητοί μουσικόφιλοι και συνχαλκινοερωτευμένοι σας καλησπερίζω. Όταν πριν λίγες μέρες η Αγγελική-Αρμονία με προσκάλεσε να παρακολουθήσω στο Μέγαρο Μουσικής την συναυλία με τα χάλκινα σε συνεργασία με την Κ.Ο.Α. δεν φανταζόμουν πως θα ζούσα αυτή την πανδαισία των ηχοχρωμάτων, την μαγεία των φωνών, και την δεξιοτεχνία έκφρασης τόσων πολλών καλλιτεχνών που ξεκίναγε από παιδάκια των 5; ετών και έφθανε μέχρι και τα 60. Πρώτη φορά αντίκριζα στη σκηνή περίπου 50 άτομα με χάλκινα, 
Τρομπέτες – για υψηλές φωνές 
Κόρνα – για μεσαίες ή χαμηλές φωνές 
Τρομπόνια – για χαμηλές φωνές 
Τούμπα – για χαμηλές φωνές, 
όσοι από σας δεν έχετε παρακολουθήσει κάποια συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών με τα χάλκινα βάλτε το

στο πρόγραμμά σας και είστε σίγουροι πως θα ζήσετε μια μαγική βραδιά. Ειδικότερα όταν στη σκηνή παρουσιάστηκε ο δάσκαλος πολλών από τους μουσικούς, και με το μουσικό πριόνι!! συνόδευσε τα χάλκινα έγινε ο χαμός. Πολλά συγχαρητήρια ανήκουν στην δασκάλα των 10 περίπου μικρών ταλέντων που με την παρουσία τους και τα όργανά τους ομόρφυναν περαιτέρω τη μαγική βραδιά, το όνομα της δασκάλας είναι Αγγελική-Αρμονία Παππά. Τελικά γίνονται πολύ όμορφα πράγματα γύρω μας, απλά εμείς δεν τα παίρνουμε είδηση. Μιας και αναφέρθηκα στα τόσα όμορφα που γίνονται θα σας γνωστοποιήσω πως αυτή την Πέμπτη στο Ραδιομέγαρο της ΕΡΤ στην οδό Μεσογείων στις 20.00 το βράδυ θα γίνει μια καταπληκτική συναυλία στη μνήμη της Δόμνας Σαμίου μ' ένα φοβερό επιτελείο παραδοσιακών καλλιτεχνών. Η είσοδος είναι ελεύθερη, η συναυλία θα γίνει σε κάποιο στούντιο της ΕΡΤ και όσοι από σας επιθυμείτε να την παρακολουθήσετε τηλεφωνήστε στο 210 6013169 στην κ. Γκίνζου για να κάνετε κράτηση. Ποιο κάτω σας παρουσιάζω το χθεσινό πρόγραμμα.

Μία συναυλία «πολύχρωμη» και εορταστική αλλά και μία «γέφυρα» γνωριμίας και συνεργασίας των παλαιότερων και των νεότερων μουσικών είναι η εκδήλωση που διοργανώνει τη Δευτέρα 6 Μαρτίου (20.30) στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το Σύνολο Χάλκινων Πνευστών και Κρουστών «Metallon» της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, σε συνεργασία με το Ωδείο «Φίλιππος Νάκας» με τη συμμετοχή της Χορωδίας Pop Gospel του ωδείου.

Περισσότεροι από 50 μουσικοί θα βρεθούν επί σκηνής για να γιορτάσουν τα μουσικά επιτεύγματα των εργαστηρίων που πραγματοποιεί το Σύνολο «Metallon», σε συνεργασία με το Ωδείο «Φίλιππος Νάκας» για πέμπτη συνεχή χρονιά. Στόχος των εργαστηρίων, που ξεκίνησαν το 2012, είναι η γνωριμία σπουδαστών κάθε ηλικίας με το ρεπερτόριο και τις «συνθήκες» μιας συμφωνικής ορχήστρας και η προσφορά μίας πολύτιμης εμπειρίας συνεργασίας και συμμετοχικής προετοιμασίας.

Τα αποτελέσματα των εργαστηρίων θα έχει λοιπόν τη δυνατότητα να απολαύσει το κοινό της εκδήλωσης, αφού καθηγητές και σπουδαστές θα συμπράξουν ερμηνεύοντας έργα των Παύλου Καρέρ, J. P. Sousa, H. Purcell, H. Mancini, σε διασκευές για χάλκινα πνευστά.

Την έναρξη της γιορτής θα κηρύξει με τον μουσικό τρόπο που ξέρει το Σύνολο «Metallon». Θα ακολουθήσει η κοινή του εμφάνιση με τη Χορωδία Pop Gospel του Ωδείου «Φίλιππος Νάκας» που σε διδασκαλία και διεύθυνση Μαρίνας Σάττι και με τη συνοδεία στο πιάνο του Μιχάλη Παπαπέτρου θα ερμηνεύσει δημοφιλέστατα γκόσπελ και αποσπάσματα από musicals.

Αμέσως μετά θα βραβευτούν έξι παλαιότεροι μουσικοί των χάλκινων πνευστών, δάσκαλοι, συμπαραστάτες και εμπνευστές των σημερινών καθηγητών των εργαστηρίων, ως επισήμανση αυτής της σπουδαίας καλλιτεχνικής «σκυτάλης» της διδασκαλίας και της συνεργασίας των γενεών, χωρίς την οποία  καμία τέχνη δεν μπορεί να εξελιχθεί.

Και μετά τους παλαιότερους το μέλλον: η εκδήλωση θα κλείσει με την κοινή συναυλία καθηγητών και μαθητών…

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ  ΜΕ ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ

Έναρξη με το Κουιντέτο Χάλκινων Πνευστών «Metallon» της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών

Η POP GOSPEL CHOIR του Ωδείου «Φίλιππος Νάκας» ερμηνεύει τα τραγούδια: Hallelujah, Amazing grace, Seasons of love, End of the road (Boyz IΙ MEN),  Oh Happy Day (Sisters' act), I'm a Believer. Διδασκαλία/Διεύθυνση: Μαρίνα Σάττι. Στο πιάνο συνοδεύει ο Μιχάλης Παπαπέτρου.

Βράβευση παλαιότερων μουσικών

Συναυλία των σπουδαστών του Εργαστηρίου μαζί με το Κουιντέτο Χάλκινων Πνευστών «Metallon».

Metallon-Σύνολο Χάλκινων Πνευστών και Κρουστών της Κ.Ο.Α.:
Παναγιώτης Καίσαρης, τρομπέτα
Γιάννης Καραμπέτσος, τρομπέτα
Με σεβασμό και Επικούρεια διάθεση ο Επικούρειος Πέπος.

ΑΝΟΙΧΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Ιωάννης Ιωαννίδης Καθηγητής Παθολογίας, Έρευνας, Πολιτικής Υγείας και Στατιστικής Πανεπιστημίου Stanford

Άλλη μια αναστολή για ειδικούς λόγους, ο λόγος είναι το πιο κάτω άρθρο το οποίο ήθελα να σας το ''κοινωνήσω'' γιατί λέει τα πράγματα με τ' όνομά τους, από έναν καταξιωμένο και δημιουργικό Έλληνα του εξωτερικού. Σοφέ Γεώργιε μήπως θα πρέπει να ψηφίζουν μόνον οι Έλληνες του εξωτερικού; Ηγέτη περιμένω τα σχόλιά σου. Αλήθεια πόσοι Έλληνες γνωρίζουμε για τις επιτυχίες ενός άλλου άξιου και δημιουργικού Έλληνα του εξωτερικού; Μιλάω για τον κ. Δημήτρη Παπαμόσχου που πρόσφατα τον βράβευσαν στη NASA; Μήπως ο επόμενος πρόεδρος θα πρέπει να είναι από τους Έλληνες της μικρής δημιουργικής Ελλάδας του εξωτερικού; ΥΓ. Φωτεινή σ' ευχαριστώ, εσύ ανήκεις στην μικρή δημιουργική Ελλάδα που υπάρχει εντός. Με σεβασμό ο Πεπέ.
Ιωάννης Ιωαννίδης Καθηγητής Παθολογίας, Έρευνας, Πολιτικής Υγείας και Στατιστικής Πανεπιστημίου Stanford

Ανοιχτή επιστολή στον προστάτη του πολιτεύματος

Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε,
Με μεγάλη προσοχή διαβάζω τις δηλώσεις σας ότι η δημοκρατία κινδυνεύει. Αναφέρεστε σε πολλούς κινδύνους που απειλούν το καλύτερο δυνατό πολίτευμα. Όντως η δημοκρατία (ακόμα περισσότερο η δημοκρατία στην Ελλάδα) έχει σήμερα ισχυρούς εχθρούς και υπονομευτές. Όμως αναρωτιέμαι. Σκεφτήκατε ποτέ ότι η δημοκρατία μπορεί να κινδυνεύει και από εσάς τον ίδιο;
Κύριε Πρόεδρε, ως πρώτος πολίτης της χώρας είστε ο ρυθμιστής του πολιτεύματος, πρακτικά ο προστάτης του. Ο κάθε πολίτης που κοιτάει προς εσάς πρέπει να νιώθει ότι το πολίτευμα λειτουργεί. Στοιχειώδης απόδειξη λειτουργικότητας είναι να βλέπει στο ανώτατο αξίωμα της πολιτείας κάποιον που ο δημόσιος βίος του αποτελεί πηγή έμπνευσης. Θεωρείτε πως αποτελείτε πηγή έμπνευσης στις σημερινές δύσκολες περιστάσεις;
Ο δημόσιος βίος σας περιλαμβάνει επιστημονική και πολιτική καριέρα. Φυσικά, ένας Πρόεδρος Δημοκρατίας δεν είναι υποχρεωτικό να είναι καθηγητής. Μπορεί να έχει κάνει οτιδήποτε στη ζωή του επιτυχημένα και να έχει προσφέρει στον τόπο. Σέβομαι τις επιστημονικές περγαμηνές σας. Όμως με τη συστολή που σας διακρίνει, πιστεύω θα αναγνωρίζετε κι ο ίδιος πως ο ελληνισμός διαθέτει κορυφαίο επιστημονικό δυναμικό και μάλλον υπάρχουν αρκετές δεκάδες χιλιάδες Έλληνες επιστήμονες με μεγαλύτερη διεθνή απήχηση του έργου τους. Οι περισσότεροι είτε έχουν φύγει στο εξωτερικό είτε παλεύουν περιθωριοποιημένοι ή και άνεργοι στη χώρα. Αγωνιζόμενοι να επιβιώσουν, όπως και πολλοί περισσότεροι εξαιρετικά ταλαντούχοι, δημιουργικοί και σκληρά εργαζόμενοι Έλληνες σε τόσους άλλους τομείς και επαγγέλματα, δεν τους πέρασε από το μυαλό να γίνουν Πρόεδροι της Δημοκρατίας.

Υποθέτω λοιπόν ότι θα πρέπει να προσβλέψουμε κυρίως στην πολιτική σας καριέρα για να αναγνωρίσουμε την προσφορά σας στον τόπο που σας οδήγησε στην προεδρία. Είχατε όντως μακροχρόνια ενασχόληση με τα κοινά από θέσεις ισχύος. Μετράτε πάνω από 20 χρόνια σαν βουλευτής, υπουργός και, πλέον, Πρόεδρος. Πόσο επιτυχημένες θεωρείτε τις θητείες σας, κύριε Πρόεδρε; Διαπερνά ποτέ τη σκέψη σας η πιθανότητα ότι οι θητείες σας ήταν αποτυχημένες; Θεωρείτε ότι κάνατε λάθη; Σοβαρά λάθη; Θεωρείτε ότι ίσως μειοδοτήσατε στις απαιτήσεις των καιρών;
Είναι αντικειμενικά τεκμηριωμένο ότι η Ελλάδα μετά από τις κυβερνήσεις όπου συμμετείχατε συνετρίβη. Την εκτεταμένη καταστροφή την παραδέχεστε και ο ίδιος στους λόγους σας. Έχετε συν-ευθύνη για αυτή την εξέλιξη; Αν δεν έχουν ευθύνη οι βουλευτές και οι κυβερνώντες, ποιος έχει ευθύνη; Ποιος θα αναλάβει την ευθύνη; Το 2008 μετά τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου και τη δραματική καταστροφή της Αθήνας, καταθέσατε την παραίτησή σας από ευθιξία, αλλά δεν έγινε δεκτή. Παραμένει αυτή η ευθιξία στον στοχασμό σας;
Εμφανώς η Ελλάδα συνέχισε να υποχωρεί επιταχυνόμενα μετά την εκλογή σας στην προεδρία. Σίγουρα αναγνωρίζετε πόσο θεαματική είναι σήμερα η καθημερινή υποχώρηση. Δε θέλω να μιλήσω για συνωμοσία και προδότες. Ούτε με εκφράζει η έριδα, το μίσος, η εκδικητική αντιδικία. Έστω ας δεχτούμε υποθετικά ότι πρόκειται για αποτυχία που προέκυψε παρά τις καλύτερες προθέσεις. Σε ποιο σημείο ένας Πρόεδρος της Δημοκρατίας λέει «αρκετά, ως εδώ»; Σε ποιο σημείο δηλώνει ότι δε μπορεί να είναι αθώος παρατηρητής ή διακοσμητικός σχολιαστής στην υποστροφή, υποθήκευση, υπονόμευση της χώρας;

Δεν έχω αμφιβολία ότι αν με αγνοήσετε με την παροιμιώδη σας νηφαλιότητα και αν συνεχίσετε ολύμπια ατάραχος στον θεσμικό σας ρόλο, η ελληνική ιστοριογραφία θα σας ανταμείψει. Πιθανόν θα εμφανιστείτε αρκετές εκατοντάδες φορές ακόμα σε τηλεοράσεις και εφημερίδες ελεγχόμενες από 4, 9, 20 ή 50 μιντιάρχες. Πιθανότατα θα γίνετε επίτιμος δημότης σε πολλές πόλεις. Θα λάβετε πάμπολλα πολιτειακά, θρησκευτικά, ακαδημαϊκά, κοινωνικά, λεσχιακά, τοπικά και διεθνή βραβεία. Υπάρχουν αμέτρητοι ειλικρινείς θαυμαστές ή κόλακες που θα σας αποδώσουν τιμές είτε για ό,τι είστε είτε για ό,τι συμβολίζετε. Δε μπορώ να σας εγγυηθώ ότι θα πάρετε περισσότερα βραβεία από όλους τους Έλληνες. Ο συναγωνισμός είναι σκληρός, κύριε Πρόεδρε. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τη Wikipedia Έλληνας πρώην υπουργός και νυν επίτροπος με ακαταμάχητη αξιοσύνη έχει γίνει ήδη επίτιμος δημότης σε περίπου 80 πόλεις. Στο στήθος του και στον λαιμό του κρέμονται πάνω από είκοσι Μεγαλόσταυροι, Μεγάλα Κορδόνια και διάσημα που τον ονομάζουν Αξιωματικό, Ιππότη και Σύντροφο. Επιπλέον κοσμήθηκε με 6 επίτιμους ακαδημαϊκούς τίτλους από πανεπιστημιακά ιδρύματα που μέσα στον οίστρο της αριστείας τους δεν αντέξανε να μην τον βραβεύσουν. Θα είναι δύσκολο να ξεπεράσετε μερικούς συναδέλφους σούπερμεν στην ευγενική άμιλλα συλλογής επιβραβεύσεων. Αλλα σίγουρα θα είστε από τους κορυφαίους σε αναγνώριση νεοέλληνες.
Σας εύχομαι υγεία και μακροημέρευση, κύριε Πρόεδρε. Προβλέπω ότι κάποτε, όταν ολοκληρώσετε πλήρης ημερών την πορεία σας, θα εγερθούν και προτομές και ανδριάντες προς τιμήν σας. Όπως ο κ. Παπαγεωργόπουλος φωτογραφήθηκε με την ανύψωση του ανδριάντα του κ. Κωνσταντίνου Καραμανλή και ο κ. Τσοχατζόπουλος φωτογραφήθηκε με την ανύψωση του ανδριάντα του κ. Ανδρέα Παπανδρέου, στοιχηματίζω ότι κάποιος πολυμήχανος πολιτικός θα φωτογραφηθεί και με την ανύψωση του δικού σας προσκυνήματος. Δεν μπορώ να σας εγγυηθώ ότι δε θα αναγράψει κανένας ποτέ επάνω στο μνημείο «ΘΥΡΑ 4 ΡΑΟΚ 1976» ή «Νούμερο 1 Κλέφτης», όπως συνέβη ατυχώς με τους παραπάνω τιμώμενους. Αν γίνει αυτό, ελπίζω να λειτουργούν ακόμα υπηρεσίες καθαρισμού μνημείων. Όμως τι νομίζετε ότι θα αντικρύζει τριγύρω ο ανδριάντας σας; Τι άλλο από μια έρημη χώρα; Μια χώρα σε παρακμή, γερασμένη, διαλυμένη, υποταγμένη, πιθανόν ανύπαρκτη;

Σε ποιο σημείο ένας Πρόεδρος της Δημοκρατίας λέει «αρκετά, ως εδώ»; Σε ποιο σημείο δηλώνει ότι δε μπορεί να είναι αθώος παρατηρητής ή διακοσμητικός σχολιαστής στην υποστροφή, υποθήκευση, υπονόμευση της χώρας;

Κύριε Πρόεδρε, σας ικανοποιεί αυτό το σενάριο; Αν ναι, συνεχίστε ό,τι κάνετε. Συνεχίστε να δηλώνετε ότι κινδυνεύει η δημοκρατία από αφηρημένες έννοιες. Συνεχίστε να κλαίγεστε ότι το οικονομικό επικρατεί επί του θεσμικού. Ρίξτε τις ευθύνες στον κύριο Οικονομικό, αυτόν τον τόσο κακό και επίβουλο παλιάνθρωπο. Κανένας μας δεν έχει τη δυνατότητα να συναντήσει τον κ. Οικονομικό αυτοπροσώπως για να του ζητήσει ευθύνες.
Ισχυρίζεστε ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία υπερτερεί της άμεσης δημοκρατίας γιατί προστατεύει καλύτερα τα δικαιώματα των μειοψηφιών. Ίσως έχετε δίκιο, εάν η αντιπροσωπευτική δημοκρατία λειτουργεί. Όμως θεωρείτε ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία που σας ανέδειξε ανώτατο άρχοντα της χώρας λειτουργεί; Θεωρείτε ότι προστατεύει τα δικαιώματα των μειοψηφιών; Θεωρείτε ότι προστατεύει έστω τα δικαιώματα της πλειοψηφίας;
Εκλεγήκατε από βουλευτές κομμάτων που στις τελευταίες εκλογές συνολικά συγκεντρώσανε ψήφους μιας μειοψηφίας του ελληνικού λαού. Καταλαβαίνω ότι υπάρχει ακόμα διχογνωμία για το ποιος ανήκει στον ελληνικό λαό και ποιος είναι αποδιοπομπαίος, περιττός ή πολίτης δεύτερης κατηγορίας. Περίπου ένα τρίτο των Ελλήνων βρίσκεται στο εξωτερικό. Ανάμεσα σε όσους παραμένουν στη χώρα, τα κόμματα που σας ψήφισαν δεν εκπροσωπούν ούτε τους μισούς. Ανάμεσα σε όσους ψήφισαν αυτά τα κόμματα, οι περισσότεροι το κάνανε με αηδία ή απελπισία. Κοιτάξτε γύρω σας κύριε Πρόεδρε. Τι βλέπετε; Αν είστε αποκλεισμένος στο μέγαρό σας και δεν βλέπετε πλέον, τότε τουλάχιστον τι οσμίζεστε, τι ακούτε, τι συναισθάνεστε; Ποιον εκπροσωπείτε; Ποιον αντιπροσωπεύει πλέον η «αντιπροσωπευτική δημοκρατία»; Εσάς; Μερικούς κομματάνθρωπους, μερικούς δικτυωμένους, μερικές μικροπαρέες, ένα τσούρμο, πόσους άλλους; Σε ποια δημοκρατία είστε ανώτατος άρχοντας; Σε ποιο λαό;
Κύριε Πρόεδρε, η μειοψηφική αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν κινδυνεύει. Ούτε από βία (στην οποία δεν πιστεύω) ούτε από υγιείς δυνάμεις. Η καθημερινή καταστολή των υγιών δυνάμεων της χώρας είναι ισχυρότατη και διακομματικά συμπαγής. Μάλλον έτσι θα συνεχίσουν τα πράγματα μέχρις ότου η Ελλάδα θα έχει υποστραφεί σε απέραντο βοσκοτόπι σπαρμένο με προτομές και ανδριάντες αλληλοεπαινούμενων πολιτικών και συνδιατρεφομένων συνοδοιπόρων. Εκτός και αν οι ταγοί των παρασιτικών κομματικών μειοψηφιών καταλάβουν πόσο βλάπτουν την Ελλάδα και παραιτηθούν αφήνοντας τη δημοκρατία να ανασάνει. Οι ομιλίες πολιτικών αρχηγών που άκουσα πρόσφατα δείχνουν ότι δεν υπάρχει σοβαρή δυνατότητα τέτοιας ανάσας. Η στενά κομματική, διχαστική εμμονή διατηρείται απαρασάλευτη. Κανένα σοβαρό σχέδιο πέρα από υποσχόμενες παροχές ή φορομειώσεις - αριθμητική τρίτης δημοτικού εκτελούμενη εν κενώ χωρίς τον ξενοδόχο. Καμιά αναγνώριση ευθύνης για τη συντελεσμένη καταστροφή. Όμως εσείς είστε Πρόεδρος της Δημοκρατίας πλέον, όχι κομματάρχης. Αν εκείνοι δεν ανανήπτουν και δεν παραδέχονται τις ευθύνες τους, τουλάχιστον δώστε εσείς προτεραιότητα στην Ελλάδα. Δώστε εσείς στους Έλληνες την απαραίτητη έμπνευση. Παραιτηθείτε, κύριε Πρόεδρε.
Πήγη: http://www.huffingtonpost.gr/

ΡΙΧΑΡΝΤ ΒΑΓΚΝΕΡ αγαπημένοι συνθέτες. Η επιλογή έγινε από τον Επικούρειο Πέπ.

Ρίχαρντ Βάγκνερ (Richard Wagner, 1813-1883)

Tρέφοντας μεγάλο θαυμασμό για τον συμπατριώτη του Μπετόβεν, ο Βάγκνερ έγινε με τη σειρά του ένας από τους πιο σημαντικούς συνθέτες όλων των εποχών, επηρεάζοντας τη σκέψη πολλών μετέπειτα μουσικών με τις απόψεις του για την όπερα, τη χρήση των λάιτ μοτίφ και τη χρωματική του γραφή. Ο γεννημένος στη Λιψία συνθέτης δεν αρκούνταν μόνο στο να γράφει μουσική, αλλά ανέπτυξε διεξοδικές θεωρίες για την τέχνη, την πολιτική, τη θρησκεία και τη φιλοσοφία, τις οποίες παρουσίασε σε πολυάριθμα γραπτά κείμενα. Οι αντισημιτικές του απόψεις χρησιμοποιήθηκαν αργότερα από το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ. Μαχητικός καθώς ήταν, έλαβε μέρος στις εξεγέρσεις της Δρέσδης το 1848-49, κάτι που του κόστισε 13 χρόνια εξορία από τη Γερμανία και σημαντικές επαγγελματικές δυσκολίες. Η τύχη του άλλαξε όταν γνώρισε τον νεαρό (και τελικά διαταραγμένο) βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο Β’, ο οποίος τον υποστήριξε να ανεβάσει τις πολυέξοδες και πολύωρες όπερές του (ή μουσικά δράματα όπως τις είχε ονομάσει) Τριστάνος και Ιζόλδη, Οι αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης και τις δύο πρώτες από την τετραλογία του Δαχτυλιδιού. Εξαιρετικός διαπραγματευτής, ο Βάγκνερ κατάφερε να εξασφαλίσει την κατασκευή ενός λυρικού θεάτρου που θα ανέβαζε μόνο τις δικές του όπερες! Το περίφημο αυτό θέατρο που χτίστηκε στο Μπαϋρόυτ (Bayreuth) της Γερμανίας συνεχίζει μέχρι σήμερα αυτή την παράδοση κάθε καλοκαίρι. Πηγή: Μελοδύσσεια. Ανιχνευτής ο Πεπέ.

Μπορούμε να αποφύγουμε την τραγική μοίρα του Κοριολανού; Ιωάννης Ιωαννίδης Καθηγητής Παθολογίας, Έρευνας, Πολιτικής Υγείας και Στατιστικής Πανεπιστημίου Stanford

Ιωάννης Ιωαννίδης  Καθηγητής Παθολογίας, Έρευνας, Πολιτικής Υγείας και Στατιστικής Πανεπιστημίου Stanford

*Σας ευχαριστώ για την εξαιρετική τιμή. Το πανεπιστήμιο Αθηνών έχει προνομιακή θέση στην καρδιά μου. Χρωστάω πολλά στο πανεπιστήμιο Αθηνών. Η ευγνωμοσύνη μου ας μεταμορφωθεί σε ευχή, να είστε στην παγκόσμια πρωτοπορία για όλα τα αγαθά έργα του ανθρώπου. Εξάλλου στο ίδρυμα αυτό υπηρετεί μεγάλος αριθμός άριστων καθηγητών και φοιτούν χιλιάδες ταλαντούχοι φοιτητές. Η τιμή που μου κάνετε αντανακλά επίσης στους 2500 επιστήμονες με τους οποίους αξιώθηκα να συνεργαστώ. Με διδάσκουν καθημερινά και μου υπενθυμίζουν ότι δεν ξέρω σχεδόν τίποτα. Ανάμεσά τους συμπεριλαμβάνονται 300 Έλληνες. Βλέποντας, ενδεικτικά, 17 Έλληνες επιστήμονες με τους οποίους έχω συγγράψει πάνω από 10 επιστημονικές δημοσιεύσεις, ήδη υποφαίνεται το θέμα της ομιλίας μου: 2 βρίσκονται στην Ελλάδα, 7 βρίσκονται με ένα πόδι εδώ και ένα στο εξωτερικό, και 8 βρίσκονται στο εξωτερικό.
Αποφοιτώντας το 1990, δεν ορκίστηκα σε αυτήν την αίθουσα. Είχα τελειώσει πρώτος όχι μόνο σε βαθμολογία, αλλά και χρονικά. Τον Ιούνιο κανένας άλλος συμφοιτητής δεν είχε περάσει όλα τα μαθήματα. Το ακαδημαϊκό έτος είχε βομβαρδιστεί από καταλήψεις, απεργίες, ακυρώσεις, στάσεις, διαμαρτυρίες, πορείες - το γνωστό δημιουργικό χάος της μόνιμης προεκλογικής περιόδου που διαρκεί δεκαετίες. Στην γραμματεία με είδανε σαν εξωγήινο UFO. Απίστευτο, υπήρχε φοιτητής που είχε τελειώσει στην ώρα του! Αυτό το παράλογο, αδιανόητο, ακατανόητο συμβάν δεν είχε προβλεφτεί, οπότε δεν είχαν ορίσει ορκωμοσία Ιούνιο. Όμως με λυπηθήκανε ότι ξεκινούσα ειδικότητα στο Χάρβαρντ σε λίγες μέρες και με ορκίσανε μονάχο σε μια κάμαρα. Πρώτη φορά λοιπόν μιλώ σε αυτήν την αίθουσα και έχω τρακ - και για άλλο λόγο. Σπάνια έχω μιλήσει στην Αθήνα. Μόνο περίπου 0,1% των προσκλήσεων που παίρνω είναι από την Ελλάδα. Ενδεικτικά, πρόσφατα με προσκαλέσανε να μιλήσω στην Αθήνα. Δέχτηκα με χαρά. Όμως μετά οι οργανωτές ανακάλεσαν την πρόσκληση. Με πληροφόρησαν ότι προτιμούν αξιόλογους επιστήμονες, να δώσουν παράδειγμα στους νέους. Εμφανέστατα, δεν ήμουν ούτε αξιόλογος, ούτε παράδειγμα για νέους. Πάλι πρόσφατα, συνάδελφος διερεύνησε αν ήθελα να δώσω την εναρκτήρια ομιλία σε ελληνικό συνέδριο συναφούς αντικειμένου. Δέχτηκα χαρούμενος. Επανήλθε απολογητικά. Η πρόταση είχε προκαλέσει νευρικό κλονισμό στην εταιρεία. Για να αποφευχθεί πλήρως το εξωφρενικά τραυματικό ενδεχόμενο να εμφανιστώ, η επιστημονική επιτροπή αποφάσισε να καταργήσει γενικότερα τον θεσμό της εναρκτήριας ομιλίας. Όπως στο ανέκδοτο όπου απατημένος σύζυγος φωνάζει εξοργισμένος «Άπιστη, ποτέ δε θα με ξανα-απατήσεις στον καναπέ μας!» Για να τηρήσει τον λόγο του, ξεφορτώνεται τον καναπέ σε πλανόδιο παλιατζή.
Το θέμα της φυγής και της επιστροφής με απασχολεί από τότε που περιδιάβαινα στο Γουδί τα ξεφτισμένα κομματικά πανό επικρεμάμενα γύρω από τον Ιπποκράτη. Προσπαθούσα να ερμηνεύσω τον βανδαλισμό όπως τα τάματα στα εικονίσματα της Παναγίας, εκείνα τα ασημένια μάτια και πόδια.
Κόμματα και αναρχικοί εμφανώς ζητούσαν την ευλογία του πατέρα της ιατρικής προσαρτώντας σύμβολα, συνθήματα, πανό κι αφίσες στο άγαλμά του. Πάντως θυμάμαι το Γουδί σαν μια παράφορα ερωτική τοποθεσία. Ανέκαθεν διέβλεπα κάτι παράφορα ερωτικό σε ό,τι καταπιανόμουν. Είτε στην γραφή, είτε στην επιστήμη. Αποτυχημένος και στα δυο ίσως, ακόμα προσπαθώ. Η ομιλία μου λοιπόν θα είναι μια εναλλαγή δυο διαφορετικών, συμπληρωματικών τύπων κειμένων.
ΚΑΝΟΝΑΣ ΣΤΟ ΥΦΟΣ ΤΟΥ HENRY PURCELL (In nomine, γραφή 21)
[...] Ένιωσε την ίδια νοσταλγία και την ίδια πίκρα όπως κι ένα μεσημέρι στους Αέρηδες που τον είχε ρωτήσει ξαφνικά:
-Το ξέρεις πως δε θα γυρίσεις ποτέ;
Φυσούσε ο καλοκαιρινός αγέρας μέσα στις πικροδάφνες και τα μάτια της λάμπανε περίεργα. [...]
Άκουσε την ερώτηση συγκρατημένος, σχεδόν ασυγκίνητος θα 'λεγε κανείς. Κι όμως λίγες μέρες αργότερα έξω από τον Άγιο Ελευθέριο ένας μισότρελος έσερνε αργά τη λατέρνα του ψευδίζοντας ασυναρτησίες ή παλιούς σκοπούς του μεσοπολέμου (δε θυμάμαι ποιου απ' όλους τους μεσοπολέμους). Του φάνηκε ηλίθιο, αλλά ήθελε να κλάψει, όπως έφευγε και έσβηνε ο ήχος, εκείνη η λατέρνα έμοιαζε να έπαιρνε μαζί της κάτι πολύ σημαντικό, ήταν μια απώλεια αναντικατάστατη και κραυγαλέα, άδικη.
-Το ξέρεις πως δε θα γυρίσεις ποτέ;
Τα υπόλοιπα έγιναν γρήγορα και απόρρητα. Ήταν ένα δημόσιο γραφείο, κάποιος υπάλληλος (ο ανήμπορος κύριος αντιπρύτανης; ένας αθάνατος μαραζωμένος ακαδημαϊκός; ένας απλός κλητήρας; - δεν ήταν βέβαιος, όλοι όμοιοι μοιάζανε έτσι κι αλλιώς πλέον) υπέγραψε κάτι πανομοιότυπα φυλλάδια, αράδιασε κάτι συνημμένα χαρτιά και σφραγίδες και κωδικούς μητρώων και άλλα σημάδια παρωχημένης εξουσίας, το Ευαγγέλιο ήταν σε ένα τραπέζι, σαν σε καιρό πολέμου ή διωγμού και φιλικών εταιρειών, υπήρχε πολύ σκόνη πάνω στο τραπέζι, μετά ακολούθησε ένας διάδρομος γεμάτος πορτρέτα διάσημων ανάξιων που μονοπωλούν την Ιστορία, μισοσκόταδο, πουθενά η δική της εικόνα με τα καμένα μάτια από στάχτη - εκτός κι αν ήταν εκείνος ο σκεπασμένος πίνακας στην πλάτη του την ώρα που ορκιζόταν.
- Φύγε τώρα. Είμαστε περήφανοι για σένα. Αν μας ζητήσεις βοήθεια θα σ' αρνηθούμε. Είσαι αποκηρυγμένος και καταζητούμενος. Ο Θεός (για ποιο Θεό να μιλάμε τώρα!), ναι βέβαια, φυσικά, ο Θεός μαζί σου.

Η Ελλάδα διαθέτει αμέτρητους αξιολογότατους επιστήμονες και ερευνητές. Αν η χώρα μπορούσε να αξιοποιήσει στοιχειωδώς το επιστημονικό της δυναμικό θα ήταν μια από τις 4-5 υπερδυνάμεις του πλανήτη. Υπάρχουν κάπου ενάμιση εκατομμύριο απόφοιτοι πανεπιστημίου. Πάνω από 200.000 Ελλήνες δημοσιεύουν στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία. Περίπου 3.000 έχουν πάρει πάνω από 4.000 αναφορές στο έργο τους. Πάνω από 1.000 είναι και πρώτοι ή τελευταίοι συγγραφείς σε δημοσιεύσεις κορυφαίας διεθνούς απήχησης. Ο αριθμός κορυφαίων ειδημόνων είναι πολύ μεγαλύτερος, αν προσθέσουμε γνωστικούς χώρους, όπως οι ανθρωπιστικές σπουδές, που δεν αξιολογούνται ικανοποιητικά με βιβλιομετρικούς δείκτες.
Φυσικά η γνώση δεν έχει εθνικιστικό χαρακτήρα. Η επιστήμη δεν είναι τοπικό κειμήλιο, αλλά παγκόσμια υπόθεση. Κάθε χώρα πάει μπροστά στο μέτρο που έλκει τα καλύτερα μυαλά. Η κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών για δεκαετίες οφείλεται στο ότι αντλεί άριστους από την παγκόσμια δεξαμενή 7 δισεκατομμυρίων άτομων. Αντιθέτως, όταν κλείνεσαι στον εαυτό σου, π.χ. για να νιώσεις πιο ασφαλής, ευκολότερα περιορίζεις το ταλέντο παρά την τρομοκρατία.
Μπορεί η Ελλάδα να προσελκύσει τους άριστους των 7 δισεκατομμυρίων; Είναι μια ωραιότατη χώρα, με υπέροχους, εγκάρδιους ανθρώπους, ιδανικό κλίμα, πυκνή αναφορικότητα πολιτισμού. Αλλά ταυτόχρονα, ποτέ δεν επενδύσαμε σε ό,τι αξίζει. Ελάχιστοι μη Έλληνες άριστοι (με την ευρύτερη έννοια του ορου) έχουν σταδιοδρομήσει εδώ. Κι από τους Έλληνες, μόνο το 1/30 των κορυφαίων βιβλιομετρικά Ελλήνων έκαναν το σημαντικότερο έργο τους στην Ελλάδα. Μπορούμε να φανταστούμε ελληνικά πανεπιστήμια με 30 φορές μεγαλύτερη διεθνή απήχηση; Πανεπιστήμιο Αθηνών να σαρώνει το Στάνφορντ; Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων να διαλύει το Caltech;
Η δεξαμενή που αντλούμε ταλέντα δεν είναι τα 7 δισεκατομμύρια της υφηλίου. Ούτε καν τα 10-15 εκατομμύρια Ελλήνων. Αντλούμε κυρίως από μια ρηχή στέρνα διαπλεκόμενων. Ορισμένες φορές η δεξαμενή έχει μέγεθος ν=1, η γνωστή φωτογραφική προκήρυξη, μίζα κι ανάθεση, το αποτροπαϊκό τρόπαιο όλων των κομμάτων. Όταν το σύστημα καταρρέει, η δεξαμενή αποκτά μέγεθος ν=0. Τότε κανείς δεν μπορεί να επιστρέψει, και να ήθελε. Μόνο μνήμες επιστρέφουν, ασυνόδευτες από σώμα. Μόνο επιθυμίες επιστρέφουν, ασυνόδευτες από θυμικό.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 1.10-13
Αήττητη ήταν η ζωή στη μνήμη και σπαρμένη σαν χίλια χαρτιά με πρόσκαιρες σημειώσεις στο πάτωμα, όταν φύσηξε απ΄ το ανοιχτό παράθυρο.
Όλα ήταν φωτεινά και καταξιωμένα, ακόμα και τα φωτοτυπεία που πουλούσανε περιληψάρια έξω από τη σχολή. Σκονισμένοι ευκάλυπτοι πέφτανε αθόρυβα μέσα στα ατάραχα νερά της θαλασσοσπηλιάς [...]. Όμοια με την άκρη της Χώρας που έπεφτε κάθε βράδυ στο σκοτεινό πέλαγος, αλλά κανείς δεν ξυπνούσε. Ο νεκρός φίλος ανέβαινε έπειτα μαζί σου από τις σκάλες του ανατομείου κι απ' το παράθυρο φαινόταν η εσωτερική αυλή με τις σκουριασμένες γλάστρες του βασιλικού και μια ξεσκισμένη πολυθρόνα με την καλλιγραφική υπογραφή του αυτοκράτορα Ισαάκιου Άγγελου. Έπειτα κοιτάζατε τα σπασμένα τζάμια των εργαστηρίων της βιολογίας. [...]Στους δρόμους έκλαιγες με λυγμούς για τις πατημένες προκηρύξεις και τις σχισμένες πλαστικές σημαίες των θανάσιμων εχθρών σου που στάθηκαν τόσο άτυχοι. Ήθελες τόσο πολύ να τους βοηθήσεις να σε καταστρέψουνε. Το μεσημέρι άπραγοι οι άνθρωποι απ' τις δουλειές τους κοιτούσανε το έρημο πάρκο της πλατείας με άκρα κατάνυξη. [...] Οι διάδρομοι των νοσοκομείων ήταν πάντα μακροί και φωτίζονταν με στρογγυλές πάλλευκες λάμπες. Οι ασθενείς με τις πυτζάμες τους καπνίζανε στα κλεφτά έξω απ' το ασανσέρ. Όμως η άνοιξη συνέχιζε να σε πονάει σαν μια μολυσμένη παρωνυχία που χειροτερεύει. [...] Στα νησιά φτάναμε πάντα πριν χαράξει ή αργά το δειλινό. [...] Να μη γυρίσεις πίσω, τι νόημα ψάχνεις. Είναι μεγάλη η ερημιά του καλοκαιριού και κάθε χρόνο μεγαλώνει περισσότερο. [...]

Τα προβλήματα αυτά είναι παγκόσμια. Στους συνεργάτες μου συμπεριλαμβάνονται επιστήμονες με καταγωγή από πάνω από 50 χώρες και πάνω από 500 ιδρύματα. Όταν ψηλαφάς τις δυσκολίες που πέρασε ο καθένας, βλέπεις ότι η φυγή είναι μια πανανθρώπινη πραγματικότητα. Οι άξιοι, οι άριστοι σπανίως γίνονται ανεκτοί. Ένα ίδρυμα και μια χώρα που θα βάλει στόχο την αριστεία, εύκολα θα φτάσει στην κορυφή. Ακούγεται παράδοξο, αλλά ο ουσιαστικός ανταγωνισμός είναι μικρός. Οι περισσότερες χώρες και τα περισσότερα ιδρύματα, ακόμα και στην Αμερική και στην Ευρώπη, υπηρετούν τη βαθιά μετριότητα. Μια επιστήμονας στο Χάρβαρντ ιταλικής καταγωγής μου περιέγραψε αίτηση σε ιταλικό πανεπιστήμιο. Την καλέσανε σε συνεντεύξεις. Μετά από ατέρμονες συναντήσεις, ένας κοσμήτορας της είπε επιτέλους με ειλικρίνεια. «Ευχαριστούμε που ήρθατε. Φυσικά, είστε η καλύτερη υποψήφια. Φυσικά, δεν υπάρχει πιθανότητα να σας πάρουμε. Είχαμε προκαταβολικά διαλέξει κάποιον δικό μας. Αλλά ο νόμος μας πιέζει. Μας βοηθάτε να καλύψουμε το τυπικό κριτήριο, να κάνουμε συνεντεύξεις και με άλλους.»
Προσωπικά, επέστρεψα και έκανα το περισσότερο έργο μου στην Ελλάδα. Ακόμα και τώρα η ψυχή μου παραμένει εδώ. Όπως ξέρετε, συγκρούστηκα με πολλά - και συνεχίζω. Νομίζω οφείλουμε σε όσους συνανθρώπους χτυπηθήκανε περισσότερο από εμάς, να μην συμβιβαζόμαστε με ό,τι στραβό μας τριγυρίζει. Ακόμα και αν ξέρουμε ότι οι συσχετισμοί, οι αναλογίες, τα δεδομένα υποδεικνύουν με ψυχρή λογική τον φτηνό συμβιβασμό.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΤΟΥ ΝΟΣΤΟΥ Ι
Γιατί επιστρέψαμε; Γιατί φύγαμε;
Η ίδια βροχή πέφτει κι εδώ και στα δάση του Vermont αυτή τη νύχτα
τα ίδια ρυάκια σβήνουν το όνομά σου
από τις βυζαντινές ψηφίδες που σκόρπισα στο ποτάμι των ελαφιών
σε δυο λεπτά διασχίζω όλη την πόλη, να δες,
κι έπειτα τι; Η λίμνη
ανασαίνει κάπου κοντά κι ας μη φαίνεται
το περασμένο καλοκαίρι σαπίζει σαν πλαγκτόν σε μεγάλες θερμοκρασίες
δική μου η ευθύνη είναι
για όλες τις παραμελημένες χωματερές
και για όλους τους ανθρώπους που δεν προλάβανε να μιλήσουνε
και φύγανε - «επιστρέψανε»
είπαν οι άλλοι, για να δικαιολογήσουνε μεταξύ τους
την αδικία, την ψευτιά, το φθόνο, τη μικροπρέπεια
δική μου η ευθύνη για όσους δεν μπορέσανε καν να έρθουν
τελειωμένοι στη διεθνή τους εξορία
ζεσταίνοντας τη λίγη Ελλάδα που τους απόμεινε στο φούρνο μικροκυμάτων
όμως καμιά από αυτές τις μοίρες δε με εκφράζει πλέον
κι εκτός από το πληρωμένο χαμόγελο του πλανόδιου πωλητή
άλλη αναγνώριση είναι αυταπάτη να περιμένεις
γνήσια - ο τόπος μου
πεθαίνει ακαριαία εδώ κι αιώνες
το σάπιο βαθυσκάφος κατεβαίνει ξεδιάντροπα, μολύβι
προς το βυθό, αράγιστο
στις τόσες ατμόσφαιρες αλήθειας.
Στις ονομαστικές ψηφοφορίες ψήφισα πολλές φορές μόνος Όχι απέναντι σε είκοσι Ναι
δεν μπόρεσα να μεταπείσω κανέναν
οι άλλοι εκλέκτορες είχαν αποφασίσει από πριν, ή μάλλον
δεν είχαν αποφασίσει ποτέ, απλά συμφωνούσαν - αν
με ρωτάγανε ξανά, Όχι πάλι θα έλεγα
απλά θα προσέθετα πως στα πιο ουσιαστικά ζητήματα δε ζητήθηκε καν η γνώμη μου.
Αν θέλουν, ας δοκιμάσουν να με ρωτήσουν.

Κοιτάζω τα δεδομένα κατάματα. Πού βρισκόμαστε; Σε αριθμό δημοσιεύσεων πριν μια δεκαετία η Ελλάδα είχε προσωρινά προσπεράσει Ισραήλ, Φινλανδία, Δανία και Νορβηγία. Παρά την εγκληματική κομματική λεηλασία των πανεπιστημίων και προκλητικά μηδενική επένδυση σε έρευνα και τεχνολογία. Τώρα πλέον μας ξεπέρασε κι η Αίγυπτος.
Δεν τα λέω αυτά για να κατηγορήσω κανέναν άλλο, μόνο τον εαυτό μου κατηγορώ. Νιώθω τεράστια ευθύνη. Κάθε συλλογική καταστροφή είναι και προσωπική αποτυχία. Σήμερα η Ελλάδα βρίσκεται περίπου στην ίδια θέση παγκόσμιας κατάταξης όσο το 1967. Καθώς οι αριθμοί έχουν υστέρηση μιας δεκαετίας (ο χρόνος που προσπάθεια υποδομής μεταφράζεται σε δημοσιευμένο επιστημονικό προϊόν) και η πορεία είναι δυστυχώς καθοδική, μάλλον έχουμε επιστρέψει κάπου στο 1957. Βέβαια οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές, η ιστορία που έχει μεσολαβήσει δεν ακυρώνεται, η παραγωγή επιστημονικών και άλλων δεδομένων έχει αυξηθεί τρισεκατομμύρια φορές. Όμως όσο ο κόσμος προχωράει γοργά, εμείς παραμένουμε στάσιμοι.

Γυρίζω στο 1957 λοιπόν. Τι φυγές και επιστροφές μας διδάσκει η ζωή σημαντικών Ελλήνων επιστημόνων που είχαν κάνει αξιολογότατο έργο μέχρι τότε; Αναζήτηση στο Web of Science δείχνει 14 επιστήμονες με ελληνικά ονόματα που είχαν δημοσιεύσει σαν πρώτοι συγγραφείς τουλάχιστον μια δημοσίευση που τώρα έχει πάνω από 250 αναφορές. Μόνο 0,2% (ν=8975) από τις 5,591,537 δημοσιεύσεις μέχρι το 1957 περνούν αυτό το όριο. Παπανικολάου (4 εργασίες), Παπαπέτρου (3 εργασίες), Μητρόπολις (2 εργασίες), Βουγιούκος (2 εργασίες), Βαρελάς, Ίκκος, Ζέρβας, Δουσμάνης, Παπακυριακόπουλος, Αρβανιτάκη.

Όλοι γνωρίζουμε πως η Ελλάδα το μόνο που μπόρεσε να αξιοποιήσει από τον Γεώργιο Παπανικολάου ήταν η στρατιωτική του υπηρεσία στους βαλκανικούς πολέμους. Αν το επιχείρημα ήταν «δεν υπήρχε η κτιριακή και τεχνική υποδομή», το επιχείρημα αυτό δεν ισχύει πλέον. Θα δίναμε ευκαιρία σε έναν Γεώργιο Παπανικολάου σήμερα;
Πρέπει να είμαστε ανοιχτοί σε νέες ιδέες. Δεν μπορείς να συναγωνιστείς όταν απλώς προσπαθείς να πετύχεις ό,τι άλλοι πετύχανε πριν 20 χρόνια, πέρυσι ή έστω εχθές. Δεν μπορείς να είσαι πρώτος βάζοντας στόχο να είσαι προτελευταίος (αντί τελευταίος). Δεν μπορείς να είσαι πρώτος βάζοντας στόχο έστω να γίνεις δεύτερος. Πρέπει να στοχεύεις για πρώτος. Συνεχώς προσφέρονται νέες ευκαιρίες. Νέες. Δηλαδή, άγνωστες, παράδοξες, αιρετικές, δυσψηλάφητες όταν πρωτοεμφανίζονται, αλλά εκ των υστέρων σαφώς αναγνωρίσιμες - όπως τα μεγάλα έργα τέχνης.
Ο Νικόλας Μητρόπουλος (Metropolis) για παράδειγμα δούλεψε στην ομάδα που έφτιαξε την πρώτη πυρηνική βόμβα και κατασκεύασε τους πρώτους ηλεκτρονικούς υπολογιστές μεγάλης κλίμακας στο Los Alamos. Επίσης ανέπτυξε τους αλγόριθμους Monte Carlo, πυρήνα των σημαντικότερων υπολογιστικών αλγορίθμων μέχρι σήμερα. Υποθέτω πως κάποιο ελληνικό χάος είχε κάνει τους γονείς του να φύγουν στο Σικάγο. Πώς θα βεβαιωθούμε ότι το επόμενο μεγάλο ταλέντο που θα δημιουργήσει τη νέα πρωτοποριακή τεχνολογία (το αντίστοιχο της πυρηνικής ισχύος, των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των υπολογιστικών αλγορίθμων για τον 21ο αιώνα) δεν θα χαθεί; Αντίστοιχα ισχύουν όχι μόνο για τεχνολογία και επιστήμη, αλλά και για κάθε έκφανση καινοτομίας, για παράδειγμα επιχειρηματικότητα ή τέχνη.
Πώς θα βεβαιωθούμε ότι αντί να διώξουμε, θα είμαστε έτοιμοι να υποδεχτούμε; Πώς θα ανεχτούμε τους ίδιους τους ανθρώπους μας, πριν ανεχτούμε κι άλλους; Πώς θα ανεχτούμε τον εαυτό μας; Μπορούμε να μην μισούμε τον εαυτό μας; Μπορούμε να αποφύγουμε να καταλήξουμε περιπλανώμενοι, αυτοκαταστροφικοί Κοριολανοί, προδότες και προδομένοι, μέσα στην έριδα όπου όλοι μισούμε όλους, όπου όλοι φθονούμε όλους, όπου όλοι καταστρέφουμε όλους; Μπορούμε να αποφύγουμε την τραγική μοίρα του Κοριολανού, τη μοίρα του όλοι εναντίον ενός και ένας εναντίον όλων;
Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΡΙΟΛΑΝΟΥ
Despising,
For you, the city, thus I turn my back:
There is a world elsewhere.
William Shakespeare, Coriolanus
Χαμένη Αττική, ξεχασμένη θάλασσα της Βραυρώνας
δεκαεπτά χρόνια αργότερα
ντρέπεσαι ακόμα και να αισθανθείς, εξοντωμένος από τις διαφημίσεις.
δεν ωφελεί να απολογούμαι ότι ο αγώνας ήταν άνισος,
κάποιος από τους δύο θα προλάβαινε να γυρίσει πρώτος-
έχασα - έτσι απλά, το παραδέχομαι.
κι όμως περνώ ακόμα μια νύχτα το Δεκέμβριο την πλωτή γέφυρα στη Μικρή Πρέσπα,
κι ένα ανοιξιάτικο πρωινό με καταιγίδα επιστρέφω στην ακτή της Ζέριας,
καθρεφτίζομαι καλοκαίρι πάνω από τη γέφυρα της Τατάρνας,
κι αναγνωρίζω απ' την όψη που μετράει με βία τη μικρή αλυκή στα βράχια
τον νεκρό γλάρο μέσα στη θλίψη των φτερών του στη δυτική ακτή των Αντίπαξων -
Μισώ την πολιτεία σας
τον βαθύ ομφαλό του μητροπολίτη Χονδρομερίου
το λυγδιασμένο χέρι του νομάρχη
τον επιθανάτιο ρόγχο του διανοούμενου
το αποχαυνωμένο βλέμμα του υπουργού
το γυαλιστερό νυστέρι του μεγαλοχειρούργου
τα πατιναρισμένα κουμπιά του υποστράτηγου
το παρδαλό τσόκαρο της τραγουδίστριας
το εθνόσημο αποσμητικό του ποδοσφαιριστή
το τροφαντό πηγούνι του επιτηδευματία
το κεχριμπαρένιο κομπολόι του δημοσίου υπαλλήλου
το σκληροδερμικό χαμόγελο του χριστιανού πιστού
τα σκωριόχρωα πτύελα του δημοσιογράφου -
μισώ αυτό το ένα, μοναδικό, ομοούσιο και αδιαίρετο άτομο που περιγράφω
τα μισώ όλα αυτά
μισώ την πολιτεία σας και, σωστά το καταλάβατε,
κάνω ό,τι μπορώ, άοπλος και ανυπεράσπιστος, για να την καταστρέψω
χωρίς καμία βία.

Ο κορυφαίος μαθηματικός Χρίστος Παπακυριακόπουλος δημοσίευσε το 1957 την εργασία του πάνω στο λήμμα του Dehn. Ένας ευγενικός, λεπτεπίλεπτος άνθρωπος, είχε πολεμήσει στην Αλβανία και στην αντίσταση. Στα Δεκεμβριανά φεύγοντας από την Αθήνα τον συνέλαβε ο ΕΛΑΣ. Τελικά υποχώρησε μαζί τους και δίδαξε αριθμητική στο δημοτικό στον Παλαμά Καρδίτσας. Δεν κράτησε τίποτε για τον εαυτό του. Χάρισε ακόμα και το παλτό του σε ένα γεροντάκι κι ο ίδιος κυκλοφορούσε τυλιγμένος με μια τρύπια κουβέρτα. Επιστρέφοντας στο πανεπιστήμιο Αθηνών κατηγορήθηκε για αριστερός και παραιτήθηκε. Κατέφυγε στο Πρίνστον με μόνο μια βαλίτσα υπάρχοντα. Έμεινε στο ίδιο δωμάτιο ξενοδοχείου επί 25 χρόνια με τα ίδια υπάρχοντα, αθόρυβος, αφοσιωμένος στα μαθηματικά και ακούγοντας Βάγκνερ. Οι Έλληνες προσπάθησαν να τον εξοντώσουν κι εκεί ακόμα. Διαβήματα γίνανε προς τις αμερικανικές αρχές ότι ήταν επικίνδυνος κουμουνιστής και πρέπει να απελαθεί. Σκέφτομαι όταν περήφανο μέλος της Νέας Δημοκρατίας έστειλε επιστολή στην ηγεσία του Στάνφορντ ζητώντας την δημόσια μεταμέλειά μου και όταν οπαδός του ΣΥΡΙΖΑ ζητούσε από τον υπουργό παιδείας να με απολύσει (από το Στάνφορντ;) για να μην διαφθείρω τους νέους. Παρηγοριέμαι ότι καλύτεροι από εμένα πάθανε χειρότερα.
Άλλος ένας μεγάλος διωγμένος, ο Αχιλλέας Παπαπέτρου, από τους μεγαλύτερους Φυσικούς του εικοστού αιώνα, βρέθηκε αποκομμένος από την επιστημονική κοινότητα στην Αθήνα της γερμανικής κατοχής. Συνέχισε να διδάσκει και να κάνει έρευνα ολομόναχος. Τιμήθηκε με απόλυση από το Πολυτεχνείο το 1946 λόγω συμμετοχής στην αντίσταση. Έφυγε στο εξωτερικό αποδεχόμενος πρόσκληση του Σρέντιγκερ. Σταδιοδρόμησε εκτός Ελλάδας. Δουβλίνο, Μάντσεστερ, Βερολίνο, Παρίσι, Πρίνστον, Βιέννη, Βοστώνη. Τι έγιναν άραγε εκείνοι που τον απολύσανε και οι επίγονοί τους; Δεν το ψάχνω καν, υποθέτω πως μάλλον ακόμα θα διαπρέπουν σε κάποιον κομματικό ή αλλο δικτυωμένο τεκέ.
ΦΟΡΗΤΕΣ ΜΝΗΜΕΣ ΓΙΑ ΘΥΡΕΣ USB VII: 8q24 GENE DESERT
Την πολιτεία μου την απαρνήθηκα πριν προλάβει εκείνη να με απαρνηθεί
Έζησα σε άλλη χώρα μέσα στην ίδια μου τη χώρα
Τώρα σαρώνουν τα κουτιά απ' τα λυόμενα περίπτερα των φαρμακευτικών εταιρειών
Το συνέδριο πλησιάζει στη λήξη του.
Ακόμα μιλούν κάποιοι πληρωμένοι ειδικοί στις βιντεο-οθόνες
Και τα λόγια σου ταξιδεύουν μέσα σε δελεαστικά επιτόκια και πιστωτικές κάρτες που δεν
Εκδόθηκαν - λίγο πριν το φορτηγό φορτώσει τα τελευταία απομεινάρια του εκθεσιακού χώρου
Το προεδρείο αργεί ακόμα να τιμήσει αυτούς που αφυπηρέτησαν, κάποιοι πεθαίνουν
Περιμένοντας με λιγούρα τον επίτιμο τίτλο τους
Πεθαίνουν μέσα σε φτηνές μυρωδιές από καραμελωμένα φιστίκια
Πεθαίνουν μπροστά στα μάτια μας, κι εμείς απλά χειροκροτούμε
Η πρόεδρος μιλά εδώ και τρεις ώρες
Το προεδρείο την ανέχεται αποσβολωμένο σαν αναγκαία τιμωρία
Για τα ενωτικά ατοπήματα του Κωνσταντίνου Ντράγκατς
Ή για τις οικοδομικές επιδόσεις του Θωμά Πρελούμποβιτς
Ενώ οι σιχαμερές προσφωνήσεις της ελληνικής ακαδημαϊκής αληταμπουρίας συνεχίζονται
Τα νύχια των συνέδρων μεγαλώνουν με ορατές εναποθέσεις ασβεστίου
Άλλοι κοιτάνε τα παπούτσια τους στα πίσω καθίσματα
Ανίκανοι να αντιδράσουν
Ανίκανοι να μιλήσουν
Ανίκανοι έστω να παραδεχτούν ότι δεν μπορούν να μιλήσουν
Τα ίδια καθίσματα όπως πριν τριάντα χρόνια
Τα ίδια καθίσματα όπως θα είναι μετά από τριάντα χρόνια
Με τις «προκλήσεις του μέλλοντος όπου θα δίνουμε πάντα το παρόν»
Όπως δήλωσε και ο φοιτητοπατέρας υπουργός στην εναρκτήριο ομιλία
Η χώρα αυτή δεν πηγαίνει πουθενά, εσύ μόνο έφυγες και συνεχίζεις να φεύγεις
Ο προσκεκλημένος καθηγητής αγωνιά πότε θα πάει σπίτι του
Να βράσει κάστανα στη χύτρα ταχύτητας
Πότε θα τελειώσει αυτή η φάρσα
Ο άλλος φίλτατος περιμένει να πάρει σύνταξη για να κολλήσει πιο σθεναρά
στο γραφείο του
Και στην όποια εξουσία του δόθηκε να αποτελματώσει άλλη μια γενιά
Ανθεκτικός σαν το Acinetobacter anitratus στις μονάδες εντατικής παρακολούθησης, ανίκητος
Όπως και όλα αυτά τα σκουπίδια που σαρώνονται από τα περίπτερα των διαφημιστών
Για να επανατοποθετηθούν τρόπαια στο επόμενο συνέδριο
Που δε θα υπάρξει - η οπτασία
Που πέρασε μπροστά σου πριν είκοσι χρόνια στη στάση του λεωφορείου
Πρέπει να είναι ισχυρότερη από τον υπόγειο μητροπολιτικό σιδηρόδρομο
Που αποτελείωσε - περνώντας με ταχύτητα -
το τελευταίο πάρκο της εφηβείας σου.
Κάποιοι επιστρέψανε, ίσως κυνηγώντας αυτήν την οπτασία της εφηβείας τους, όπως ο Συρρακιώτης Διονύσιος Ίκκος. Από τους πλέον διακεκριμένους ενδοκρινολόγους παγκοσμίως, γύρισε από τη Σουηδία στην Ελλάδα. Για δεκαετίες αποτελούσε πρότυπο επιστήμης, κλινικής αρετής και προσφοράς. Δυστυχώς δεν κατάφερε ποτέ να γίνει καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Σε μια φωτογραφία τον βλέπω μαζί με έναν πολύ αγαπητό μου δάσκαλο. Ήταν στο Λαϊκό νοσοκομείο που πριν 27 χρόνια ο καθηγητής Φώτης Παυλάτος μου έδωσε τη συστατική επιστολή για να πάω στην Αμερική. Θυμάμαι ακόμα σαν σήμερα εκείνη τη μέρα, την ευγενική, ποιητική του μορφή μέσα στο μισογκρεμισμένο παραμελημένο κτίριο όπου υπηρέτησε τόσα χρόνια τους ασθενείς και τους φοιτητές του. Συστατική επιστολή πήρα επίσης από τον εξίσου αγαπημένο μέντορά μου καθηγητή Δάικο. Δυο φωτεινά παραδείγματα, με τιμούν σήμερα με την παρουσία τους.
Οι περισσότεροι δεν επιστρέψανε ποτέ. Η Αγγελική Αρβανιτάκη έφυγε από την Αίγυπτο για την Γαλλία. Από τις μεγαλύτερες μορφές της νευροφυσιολογίας, ολοκλήρωσε τη σημαντικότερη δουλειά της ενώ ξεκινούσε ο Β' παγκόσμιος πόλεμος. Η δημοσίευση άργησε 2 χρόνια όπως γράφει μια υποσημείωση στην πρώτη σελίδα. "Owing to the present circumstances this paper, finished since May 1940, could not be published earlier."
Στη διάρκεια της κατοχής, δούλευε με τον επίσης Έλληνα συζυγό της στο εργαστήριο καθημερινά, σε ένα υπόγειο. Συναισθάνομαι την προσπάθεια να βρεις μια δόση λογικής με την επιστημονική έρευνα σε έναν παράλογο κόσμο. Ήρθε μόνο μια φορά στην Ελλάδα, 74 ετών, όταν ανακηρύχτηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Άλλα φωτεινά μυαλά αγνοούνται. George John Bouyoucos. Born in Licolia, Greece on 23 May 1888 to John James Bouyoucos and Paraskevj Kapsimakakos. Πού είναι η Licolia; Δεν βρίσκω το όνομα στο χάρτη. Υπάρχει αυτός ο οικισμός; Χάθηκε; Είναι παραφθορά άλλης γεωγραφικής τοποθεσίας; Τι σχέση είχε αυτός ο πρωτοπόρος της μηχανικής ανάλυσης εδαφών με την Ελλάδα; Στο Semi-centennial Alumni Record of the University of Illinois βρίσκω κάποιες πληροφορίες παραπάνω. Prepared in Greek Prep. Sch.; Y.M.C.A. of Chicago; Ph.D, Cornell, 1911; Univ. of Berlin, Paris, and London, 1913-4; Pres., Adelphic; Cosmopolitan.

Σταματάω στη λέξη Cosmopolitan, κοσμοπολίτης. Τον Νοέμβριο πρότεινα στο Τμήμα Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Στάνφορντ να διδάξω ένα μάθημα με τίτλο «The Cosmopolitan Introvert: Modern Greek Poetry and its Itinerants». Θέμα η σύγκριση Ελλήνων ποιητών του τελευταίου αιώνα με Αμερικανούς και Ευρωπαίους συγγραφείς με παράλληλους βίους. Με στεναχωρούσε ότι το Στάνφορντ δεν είχε ούτε ένα μάθημα για την σύγχρονη Ελλάδα. Με στεναχωρεί όταν αποκόπτεται η Ελλάδα από το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Πρόσφατα έμαθα από τους φιλολόγους συναδέλφους ότι η πρότασή μου έγινε δεκτή.
ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΜΕ ΜΟΛΥΒΙ
ΚΑ
Το δωμάτιο δεν μπορεί να γλυτώσει με τίποτα απ' το φως του ήλιου, με μεγάλα παράθυρα ανοιχτά προς τη δύση, το νότο και την ανατολή, οι μέλισσες σταματούν και περιεργάζονται τα γαλάζια κουφώματα και το ένα κομμένο ροδάκινο, το φως καίει τα πόδια σου πάνω στο λευκό σεντόνι, όλα είναι λευκά στο δωμάτιο σαν τις ελάχιστες καλαμιές ή σαν τα αμέτρητα δυο τζιτζίκια εκεί έξω, τα ίδια τζιτζίκια εδώ στην Κύθνο, κι είκοσι τόσα χρόνια πριν έξω απ' την πνευμονολογική κλινική όπου δε συναντηθήκαμε με τα σκονισμένα πεύκα στην αυλή σε μια πόλη που μόλις είχε πεθάνει για σένα, νομίζω τη λέγανε Κεκρωπία ή Αθήνα ή κάτι τέτοιο αλλόκοτο προελληνικό όνομα, όπως έχουν όλες οι πολιτείες που πλέον δεν κατοικούνται. Μπορείς να έρθεις μαζί μου άραγε;
Σας ευχαριστώ που ήρθατε σήμερα μαζί μου. Σας ευχαριστώ που με αφήσατε να επιστρέψω.

*Η ομιλία με θέμα «Επιστημονικές φυγές και επιστροφές: μια προσωπική τοκάτα» δόθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2017 στο κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Οι διαφάνειες που συνοδεύουν την ομιλία βρίσκονται εδώ. Τα αποσπάσματα με πλάγια γράμματα στην ομιλία είναι από την Τοκάτα για την Κόρη με το Καμένο Πρόσωπο
Πηγή: the huffingston post
Aνιχνεύτρια η Μελισσάνθη του Πεπέ.

Ιωάννης Π. Α. Ιωαννίδης: συνέντευξη στη Βερονίκη Δαλακούρα

Κύριε Ιωαννίδη, ζείτε και εργάζεστε πολλά χρόνια στην Αμερική. Η ιατρική ως επιστήμη σάς κέρδισε, ενώ παράλληλα η αγάπη και η αφοσίωσή σας στην ποίηση μας έδωσε τα τελευταία χρόνια δύο σημαντικά όσο και «ιδιαίτερα», ως προς το περιεχόμενό τους, βιβλία: την Τοκάτα για την κόρη με το καμένο πρόσωπο (Κέδρος, 2012) και τις Παραλλαγές πάνω στην τέχνη της φυγής και ένα απονενοημένο ριτσερκάρ (Κέδρος, 2014). Πιστεύετε ότι η επιστήμη μπορεί να μετουσιωθεί σε τέχνη; Ποια είναι τα όρια ανάμεσά τους;

Βλέπω την επιστήμη και την τέχνη σαν δυο συμπληρωματικές μεθόδους. Προσωπικά θα ένιωθα πολύ φτωχός αν έπρεπε να στερηθώ κάποια από τις δύο. Η επιστήμη στηρίζεται σε αντικειμενικά δεδομένα και λογική τεκμηρίωση, ενώ η τέχνη αναδύει υποκειμενισμό και αισθητική τεκμηρίωση. Έχουν λοιπόν διαχωριστικά όρια, αλλά δεν αντιμάχονται. Μάλιστα, τόσο η καλή επιστήμη όσο και η καλή τέχνη έχουν τον κοινό παρονομαστή ότι ενδιαφέρονται για την υψηλή ποιότητα και δεν συμβιβάζονται διόλου ως προς αυτό το αίτημα. Και οι δύο αποτελούν ένα κυνήγι δυνάμει απόλυτης αλήθειας που γίνεται με περιορισμένα, ανθρώπινα μέσα. Τα έργα μου δεν είναι αυτοβιογραφικά memoirs, αλλά όλοι αναπόφευκτα χρησιμοποιούμε προσωπικές εμπειρίες στο εργαστήρι μας. Κινούμενος στον χώρο της έρευνας, της ιατρικής και της επιστήμης, θα ήταν αδύνατο να απαρνηθώ αυτά τα βιώματα. Για παράδειγμα, μεταλλαγμένες ιατρικές εμπειρίες επανέρχονται συχνά στα κείμενά μου, είτε πρόκειται για τον εφημερεύοντα αφηγητή στο Ξένο Ημερολόγιο (Παραλλαγή 5), είτε πρόκειται για τον αφηγητή σε πολλά αποσπάσματα της Τοκάτας, που γίνεται μάρτυρας της αδυναμίας της ιατρικής μπροστά στην αρρώστια και τον θάνατο. Τόσο ο ιατρός όσο και ο ερευνητής όσο και ο ποιητής προσπαθούν τελικά να διασώσουν την αξιοπρέπεια του ανθρώπου – κάτι διόλου εύκολο ομολογουμένως. Στις Παραλλαγές πάνω στην τέχνη της φυγής και ένα απονενοημένο ριτσερκάρ, οι (εξ)ερευνητές παντός είδους βρίσκονται διαρκώς στο κέντρο της σκηνής. Για παράδειγμα, το ριτσερκάρ είναι ως γνωστόν μουσική σύνθεση, συμπληρωματική της φυγής (φούγκας). Οι Παραλλαγές μιλούν για τη φυγή και την (εξ)ερεύνηση που ίσως οδηγήσει στην επιστροφή, αλλά μπορεί να οδηγήσει και στην καταστροφή. Η ρίζα του ricercar είναι η λέξη ricerca, η ίδια λέξη που σημαίνει έρευνα. Το βιβλίο λοιπόν απευθύνεται σε ανθρώπους που αναζητούν –είτε στον φυσικό κόσμο είτε στον εαυτό τους– και δεν μένουν ικανοποιημένοι μέχρι να βρουν αυτό που αναζητούν, «οπότε χάνονται για τα καλά», όπως παραδέχεται η Παραλλαγή 164. Αυτοί οι εξερευνητές συνήθως βρίσκονται σε κατάσταση διαρκούς φυγής, εξορίας, αυτοεξορίας. Ίσως λοιπόν δεν είναι παράξενο που η Παραλλαγή 38Α περιέχει επίσης συστηματικά στατιστικά δεδομένα για τους 336 Έλληνες επιστήμονες με τη μεγαλύτερη απήχηση στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία, στη μεγάλη πλειοψηφία τους αυτοεξόριστοι από την Ελλάδα. Ο κατάλογος (10 σελίδες ενός πυκνού αρχείου Excel με δεδομένα από τη βάση Google Scholar και ηλεκτρονικές διευθύνσεις από το Διαδίκτυο) είναι αντίστοιχος θεματικά με τον κατάλογο των νηών στην Ιλιάδα, όπου εμφανίζονται όλοι οι Αχαιοί ήρωες μαζί με πόσα πλοία φέρνει ο καθένας στην Τροία ή με τον κατάλογο των βασιλόπουλων που συμμετέχουν στην γκιόστρα στον Ερωτόκριτο. Τον 21ο αιώνα θα ήταν ετεροχρονισμένο να μιλάει κανείς για Αχαιούς ήρωες με φάσγανα και βασιλόπουλα με κοντάρια. Οι σύγχρονοι ήρωες ίσως είναι εξόριστοι διωγμένοι (εξ)ερευνητές του κόσμου (επιστήμονες) και του εαυτού τους (διανοητές, συγγραφείς, απλοί άνθρωποι).

Τόσο ο ιατρός όσο και ο ερευνητής όσο και ο ποιητής προσπαθούν τελικά να διασώσουν την αξιοπρέπεια του ανθρώπου – κάτι διόλου εύκολο ομολογουμένως.

Μπαίνω στον πειρασμό να αναφερθώ στα προηγούμενα ποιητικά σας βιβλία, τα οποία με απασχολούν εδώ και καιρό. Το πρώτο, Ιφίνοος Ανύμενος, εκδόθηκε το 1989, το δεύτερο, Επάρνητος Φωτοθύτης την επόμενη χρονιά και Η κοίμηση της Ταξιδένιας το 1991. Το διάστημα που μεσολάβησε μέχρι την Τοκάτα, ως χρόνος αντικειμενικός και υποκειμενικός, η επαγγελματική σας ενασχόληση, η απουσία σας από την πατρίδα, επέδρασαν καταλυτικά σε μια αισθητική αλλαγή πορείας. Έχω δίκιο;
Νομίζω ότι υπάρχει συνέχεια σε αυτά τα βιβλία, ακόμα και αν η ζωή μάς επιφέρει αναπόφευκτα ασυνέχειες που μας (εκ)παιδεύουν. Άρχισα να γράφω «ποίηση» όταν ήμουν οχτώ χρονών και είχα «έτοιμο» το πρώτο βιβλίο μου πολύ γρήγορα – ευτυχώς δεν το δημοσίευσα! Μετά ταλαιπώρησα πολύ τον εαυτό μου στην ποιητική γραφή στην εφηβεία μου για πάνω από μια δεκαετία διερχόμενος πολλαπλών μιμήσεων, μεταφράσεων και άλλων χαριεντισμών με πολλούς διάσημους ποιητές. Ευτυχώς και αυτές οι προπονήσεις παραμείνανε σε βαθιά συρτάρια. Όμως ο Ιφίνοος, ο Επάρνητος και η Κοίμηση της Ταξιδένιας που ακολούθησαν θεωρώ ότι είχαν πλέον λόγο υπάρξης έξω από το γυμναστήριο της ποιητικής και χαίρομαι που δημοσιεύτηκαν, ειδικά μάλιστα με τις υπέροχες λιθογραφίες του αείμνηστου δασκάλου μου, Βασίλη Χάρου, έστω και σε μικρό κύκλο. Αν και εμφανίστηκαν με αποστάσεις ετήσιες, στην πραγματικότητα με απασχόλησαν εντατικά έξι χρόνια, από το 1984 έως το 1990. Αποτελούν μια ενιαία τριλογία που την ονομάζω «Τριλογία της Αφαίας Ιφινόης» και δεν αποκλείω κάποια στιγμή να τα ξαναδημοσιεύσω ως ένα βιβλίο. Το 1990 είχα πλέον φύγει από την Ελλάδα, είχα αποφασίσει ότι θα συνεχίσω να γράφω με τις υψηλότερες δυνατές ποιοτικές απαιτήσεις από τον εαυτό μου. Το αυστηρό μνημόνιο που αυτοεπέβαλα ήταν ότι στην τέχνη θα έπρεπε να καταδυθώ και να μην επιτρέψω στο υποβρύχιο να αναδυθεί σε δημόσια θέα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο Λατίνος ποιητής συμβουλεύει δέκα χρόνια, αλλά θεώρησα ότι έπρεπε να διπλασιάσω αυτό το προτεινόμενο διάστημα κατάδυσης και αναμονής. Με απωθούσε η μετριότητα, η επιδειξιομανία, ο συρφετός αλληλοχειροκροτητών. Αποφάσισα να ξανα-αναδυθώ στην τέχνη δημόσια, όταν πλέον όχι μόνο είχα ταξιδέψει αυτοεξόριστος επί δέκα χρόνια, αλλά και είχα επιστρέψει στην Ελλάδα και είχα ήδη ξεκάνει τους μνηστήρες (ή έστω με είχαν ξεκάνει εκείνοι) ζώντας άλλα δέκα χρόνια σε κατάσταση εσωτερικής εξορίας, και είχα ξαναφύγει (πάλι!) για το εξωτερικό. Όλα αυτά τα χρόνια δούλευα. Η Τοκάτα, οι Παραλλαγές και το Tractatusγια την έκτη φήμη(που έπεται στο μέλλον) αποτελούν συνέχεια της «Τριλογίας της Αφαίας Ιφινόης», ακόμα και αν μεσολαβούν ως ρήξεις αυτές οι αυτοεξορίες. Ο προσεκτικός αναγνώστης θα παρακολουθήσει για παράδειγμα ότι η αφιέρωση της Κοίμησης («Στην Εύα, δεκαεννιά ετών νεκρή – και σε όσους φεύγουν μόνοι») επανέρχεται στο Απόσπασμα 11.35 της Τοκάτας. Ή θα παρατηρήσει ότι ο Αποχαιρετισμός με τον οποίο τελειώνει η Κοίμηση («Ο χαλκός της αυγής μου μέσα στα μεσάνυχτα του New Haven») συνδέεται με την Επιστροφή στο New Haven, με την οποία τελειώνουν εναγωνίως οι Παραλλαγές. Επίσης, θα παρατηρήσει ότι ήδη από τον Ιφίνοο με ενδιαφέρει η ολική αρχιτεκτονική της σύνθεσης – όχι μόνο ο ένας σημαδιακός στίχος ή το μικρό ποίημα (που φυσικά είναι πολύ σημαντικά εργαλεία), αλλά και η μεγαλύτερη, συνολική εικόνα και η γεωμετρία της κατασκευής της. Ή πάλι, η εναλλαγή μεικτών τεχνικών και διαφορετικών εκφραστικών μέσων ήδη εμφανίζεται στον Ιφίνοο με τις παρεμβολές των Αμειψιρρυσμιών και των Ημερολογίων. Η Ελεγεία για ένα χειμώνα σε ένα ανύπαρκτο νησί (το δεύτερο μέρος της Τοκάτας) γράφτηκε χρονικά αμέσως μετά την Κοίμηση και φαίνεται η αισθητική γειτνίαση των κειμένων, ακόμα και αν μεσολάβησε η επεξεργασία μιας εικοσαετίας. Φυσικά όμως και υπάρχει εξέλιξη και ενσωμάτωση νέων πειραματισμών. Για παράδειγμα, ο Κανόνας πάνω στο ύφος του Henry Purcell της Τοκάτας γράφτηκε αρχικά την ίδια περίπου εποχή με την Κοίμηση, αλλά υπέστη πολλαπλές ζηλωτικές αναδιαρθρώσεις μέσα στην επόμενη εικοσαετία, ώστε να αποτελέσει μια ολική σύνοψη αναφοράς (και την καρκινική αναστροφή της στο τέλος του βιβλίου) για ολόκληρη την Τοκάτα. Τα Αποσπάσματα (το τρίτο μέρος της Τοκάτας) ήταν αυτά που συνετρίβησαν περισσότερο ίσως από όλα μέσα σε αυτή την εικοσαετία, ελπίζω η συντριβή τους (αν όχι κονιορτοποίηση) να ήταν καλή. Η αρίθμησή τους σε κεφάλαια από 1 έως 27 δείχνει ότι αποτελούν τα απομεινάρια από 27 μικρά βιβλία, μερικά των οποίων εξαφανίστηκαν τελείως αφήνοντας πίσω μόνο κενές σελίδες, ενώ άλλα έχουν απομείνει σαν κορυφές-νησίδες σε ένα καταποντισμένο αρχιπέλαγος. Οι Παραλλαγές έχουν το πλεονέκτημα ότι έχουν γραφεί (και ξαναγραφεί), όταν πλέον είχα υποστεί ακόμα περισσότερα ποιητικά κατάγματα, έχοντας πλέον την εμπειρία χρήσης όλων των προηγούμενων τεχνικών και, ευτυχώς, είχα ακόμα τη διάθεση να πάθω ηλεκτροπληξίες και με καινούργιες τεχνικές.
Τα ποιήματά σας δεν είναι εύκολη δουλειά για τον αναγνώστη. Υπάρχουν κείμενα απλά και πηγαία, άλλα είναι όμως δυσνόητα, όχι για την ερμητικότητά τους –αυτό συμβαίνει συχνά στην ποίηση και της προσδίδει ιδιαίτερη γοητεία–, αλλά εξαιτίας του πλήθους των ονομάτων, τοποθεσιών, συχνά τεχνικής ορολογίας, και ίσως (όχι μόνο προσωπικών) κωδίκων. Ποια είναι η αντίληψή σας για το ποιητικό κείμενο (text) γενικότερα και πώς νομίζετε ότι μπορεί να λειτουργήσει; Μήπως βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα φαινόμενο μεταμοντέρνας καθαρής ποίησης;
Νομίζω πως η έννοια της καθαρής ποίησης έχει διανύσει πολύ μεγάλο δρόμο από τις αφετηρίες της στον Mallarmé και στον Valery, ώστε είναι δύσκολο κάποιος να χρησιμοποιήσει πλέον τον όρο με υψηλή ειδικότητα σήμερα. Το μόνο που με ενδιαφέρει είναι να πετύχω ό,τι είναι αισθητικά πιο άρτιο, χωρίς κανέναν απολύτως συμβιβασμό. Όλα τα μέσα προς επίτευξη αυτού του σκοπού είναι θεμιτά, είτε από τεχνικής απόψεως (ποίηση, πρόζα, ποιητική πρόζα, διήγημα, στατιστικά δεδομένα, και όχι μόνο), είτε από την πλευρά της σχέσης του λόγου με το νόημα (άμεση ή υπονοούμενη ή ντετερμινιστικά χαοτική, και όχι μόνο). Τα ονόματα, οι τοποθεσίες, οι αναφορές σε έργα μουσικής, ζωγραφικής ή αρχιτεκτονικής, ο βομβαρδισμός της σελίδας με ιστορικές αναφορές, αριθμούς, αναζητήσεις Google, στατιστικά σύννεφα, δειγματοληψίες και πίνακες, η τεχνική ορολογία και οι πολυσχιδείς κωδικοί λειτουργούν σαν μηχανές αναφορικότητας μέσα στο κείμενο. Με ενδιαφέρει ένα έργο να έχει μέγιστη συνεκτικότητα σε πολλαπλά επίπεδα. Ορισμένα κείμενα ίσως μοιάζουν με δωμάτια στα οποία υπάρχουν πολλαπλές καταπακτές, συνειδητά τοποθετημένες και διαθέσιμες για όποιον θέλει να πέσει μέσα τους. Αυτό δίνει και τη δυνατότητα πολλαπλών αναγνώσεων, που όμως δεν είναι τυχαίες, αλλά μαθηματικά καταστρωμένες παγίδες για τον αναγνώστη. Πρόθεσή μου είναι αν ένας αναγνώστης αποφασίσει να αφιερώσει περισσότερο χρόνο στο κέιμενο, το κείμενο να συνεχίσει να τον ανταμείβει με περισσότερα ευρήματα και να μην εξαντλείται στην πρώτη επιφανειακή ή δεύτερη ή έστω τρίτη ανάγνωση. Πολλές από τις παγίδες και τις καταπακτές είναι δύσκολο να ανιχνευτούν και προορίζονται ως bonus για τους πραγματικά επίμονους και απαιτητικούς. Άλλες όμως είναι τοποθετημένες κατάμεσα στο κέντρο του κειμένου, οπότε ο αναγνώστης είναι υποχρεωμένος να ασχοληθεί μαζί τους. Όταν εμφανίζονται έτσι, ίσως να μοιάζει σαν να έχει γίνει κατολίσθηση βράχων και έχει κοπεί ο δρόμος. Κάποιοι ίσως εγκαταλείψουν. Με ενδιαφέρουν πάντως οι αναγνώστες που δεν θέλουν να επαναπαυθούν στα εύκολα, αλλά ζητούν περισσότερα. Αυτούς ελπίζω να μην τους απογοητεύσω.
Θα ήθελα να παρέμβω με μια επιπλέον ερώτηση, σχετικά με την εξωστρέφεια που υπάρχει και απαιτείται στην επιστήμη και το κλείσιμο, την εσωστρέφεια που είναι απαραίτητη στην τέχνη, εννοώ βέβαια την ποίηση. Μήπως αυτές οι δύο καταστάσεις έρχονται σε σύγκρουση, και αν ναι, ποια λύση δίνουμε;
Νομίζω ότι αυτή η σύγκρουση δεν είναι αναπόφευκτη, δεν βλέπω αναγκαία κάποια αντίφαση. Σέβομαι την ανάγκη κάποιας εσωτερικότητας στην ποιητική τεχνική, την ανάγκη να σέβεσαι τον εαυτό σου και την τέχνη σου. Αυτό είναι προϋπόθεση για να σεβαστείς και τους άλλους που θα εκτεθούν στο έργο σου. Όμως η έννοια της απόλυτα εσώκλειστης, πλήρως ιδιωτικής ποίησης δεν με γοητεύει, μάλιστα πιθανόν είναι κάτι που δεν μπορεί καν να υπάρξει. Όσο για την επιστήμη, όντως η εξωστρέφεια ή καλύτερα ο «κοινοτισμός» (communalism κατά τον Merton) είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της: τη γνώση τη μοιράζεσαι με την ευρύτερη (επιστημονική) κοινότητα, ανήκει σε όλους. Όμως κι εδώ, αντιστρόφως, υπάρχει συχνά εσωστρέφεια. Μερικές φορές η εσωστρέφεια είναι απόλυτα χρήσιμη, όταν αναζητείς κάποιες νέες λύσεις ή πας να θέσεις νέα ερωτήματα. Η αφετηρία της επιστημονικής ανακάλυψης ίσως έχει ρίζες αντίστοιχες με αυτές της δημιουργικής ποίησης και χρειάζεται κάποια μορφή εσωστρέφειας ή τουλάχιστον ησυχίας. Αυτή η ησυχία δεν είναι, βέβαια, ζήτημα έλλειψης ντεσιμπέλ ή μηδενικής πυκνότητας συνανθρώπων στο περιβάλλον. Τόσο στην επιστήμη όσο και στην ποίηση, νέες ιδέες μού έχουν έρθει τόσο σε έρημες τοποθεσίες, όπως στη Σίκινο ή στους Αντίπαξους, αλλά και σε πυκνά συγχρωτισμένους χώρους, όπως σε στενά καθίσματα αεροπλάνων με τριακόσιους επιβάτες τριγύρω. Το πόθεν έσχες των ιδεών, τόσο στην επιστήμη όσο και στην τέχνη, παραμένει μυστήριο. Θέλω απλώς να πω, τελικά πρέπει να είμαστε έτοιμοι και διαθέσιμοι. Άλλοτε πάλι η επιστημονική εσωστρέφεια είναι κακώς εννοούμενη, π.χ. όταν επιστημονικά ευρήματα αποκρύπτονται, επειδή δεν συμφέρουν τους χρηματικούς χορηγούς ή τους υποστηρικτές κάποιας θεωρίας. Ένα μέρος της επιστημονικής μου δουλειάς αναφέρεται ακριβώς στο πώς μπορούμε να διορθώσουμε την κακώς εννοούμενη εσωστρέφεια στην επιστήμη και να οδηγηθούμε σε μεγαλύτερη διαφάνεια, ακρίβεια και συνεκτικότητα. Οι ίδιοι στόχοι (διαφάνεια, ακρίβεια και συνεκτικότητα) αποτελούν στόχους και της ποιοτικής λογοτεχνίας.
Πηγή Βερονίκη Δαλακούρα.
Ανιχνεύτρια η Μελισσάνθη του Πεπέ.