Οι Επικούρειοι και ο Επικούριος Απόλλωνας. Ο επιφανής φιλόσοφος και ο επιβλητικός ναός. Η επιλογή έγινε από τον Επικούρειο Πέπο.

Ο Επίκουρος, που γεννήθηκε στη Σάμο το 341 π.Χ. και απεβίωσε στην Αθήνα το 270 π.Χ., υπήρξε, ως γνωστόν, επιφανής ηθικός και φυσικός φιλόσοφος της αρχαιότητας.

Αναζητώντας την αταραξία της ψυχής και δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στην ευζωία, ο Επίκουρος ίδρυσε στην Αθήνα δική του φιλοσοφική σχολή, τον «Κήπο», και θεμελίωσε ένα από τα σημαντικότερα ρεύματα της αρχαίας σκέψης, τον επικουρισμό.

Όσοι σχετίζονται με τον Επίκουρο και τη φιλοσοφία του, όσοι ανήκουν στη φιλοσοφική σχολή του και ακολουθούν τη διδασκαλία και τα δόγματά του, ονομάζονται Επικούρειοι.

Εξάλλου, συχνές είναι οι αναφορές στην επικούρεια ηθική, την επικούρεια φυσική, την επικούρεια λογική, την επικούρεια αντίληψη, κοσμοθεωρία ή οπτική.

Όπως καθίσταται σαφές από όσα προαναφέραμε, το επίθετο επικούρειος/επικούρεια/επικούρειο γράφεται με ει (-ειος) και όχι με ι (-ιος), όπως όλα σχεδόν τα ανθρωπωνυμικά επίθετα, δηλαδή τα επίθετα που παράγονται από ανθρωπωνύμια (ονόματα που δηλώνουν πρόσωπα): αχίλλειος πτέρνα, ηράκλεια δύναμη, πυθαγόρειο θεώρημα, δαμόκλειος σπάθη, αισχύλεια μεγαλοπρέπεια, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο κ.ο.κ. (από τον κανόνα αυτόν εξαιρούνται μόνον τα ανθρωπωνυμικά επίθετα απολλώνιος και ποσειδώνιος).

Ένα πολύ συνηθισμένο σφάλμα σε ό,τι αφορά τη χρήση του επιθέτου επικούρειος/επικούρεια/επικούρειο είναι η σύνδεσή του με ένα από τα άριστα μνημεία στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, το ναό του Απόλλωνα στη θέση «Βάσσες» του όρους Κωτιλίου, στην ευρύτερη περιοχή της Ανδρίτσαινας Ηλείας και της Αμπελιώνας Μεσσηνίας.

Όταν αναφερόμαστε στο συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό κομψοτέχνημα, η ενδεδειγμένη γραφή είναι αυτή που φαίνεται και στον τίτλο του παρόντος άρθρου, δηλαδή Επικούριος Απόλλωνας και όχι Επικούρειος Απόλλωνας.

Και τούτο, διότι ο επιβλητικός ναός δε συνδέεται με τον Επίκουρο ή τη φιλοσοφία του (κάτι τέτοιο θα δικαιολογούσε τη γραφή επικούρειος), αλλά με τη συνήθη επίκληση πολλών θεών που παρείχαν βοήθεια, συνδρομή ή προστασία (επικουρία), κατεξοχήν όμως του Απόλλωνα, ο οποίος λατρευόταν ως τέτοιος (δηλαδή, επικούριος) από τους κατοίκους της γειτονικής Φιγαλείας, σημαντικής αρκαδικής πόλης της αρχαιότητας, επειδή τους είχε απαλλάξει από επιδημία πανώλης κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Έχοντας πλέον ξεκαθαρίσει το ζήτημα της ορθής γραφής του επιθέτου που συνοδεύει το όνομα του Απόλλωνα, θεωρούμε ότι αξίζει να αφιερώσουμε λιγοστές αράδες στον περικαλλή αυτόν ναό.

Έργο των Κλασικών Χρόνων (τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ.) που αποδίδεται στον Ικτίνο, τον αρχιτέκτονα του Παρθενώνα (εξ ου και «δεύτερος Παρθενώνας»), ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα ανεγέρθηκε σε ειδικά διαμορφωμένο πλάτωμα από κατοίκους της Φιγαλείας.

O ναός αποτελεί ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό αριστούργημα, καθώς συνδυάζει αρμονικά στοιχεία των τριών αρχιτεκτονικών ρυθμών της αρχαιότητας: του δωρικού, του ιωνικού και του κορινθιακού.

Το σημαντικότερο διακοσμητικό στοιχείο του περίπτερου ναού ήταν η μαρμάρινη ιωνική ζωφόρος, που υπήρχε πάνω από τους ιωνικούς ημικίονες μέσα στο σηκό. Η ζωφόρος, έργο πιθανώς του γλύπτη Παιωνίου (δημιουργού του φημισμένου αγάλματος της Νίκης στην Αρχαία Ολυμπία), είχε συνολικό μήκος 31 μ. και συνίστατο από είκοσι τρεις μαρμάρινες πλάκες (μεταφέρθηκαν το 1815 στο Bρετανικό Mουσείο του Λονδίνου και εκεί εκτίθενται έως σήμερα).

Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα υπήρξε το πρώτο μνημείο της ελληνικής επικράτειας που συμπεριελήφθη στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, το 1986. Πηγή: in.gr.

Οι ρίζες της ανομίας: μικρή συμβολή στην κατανόηση του ελληνικού προβλήματος. ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΟΥΡΑΒΕΛΟΣ

Ο Eλληνας σκέφτεται με όρους αντιπαλότητας»
ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΓΚΡΑΤΗΣ
Ο Θανάσης Κουραβέλος, συν-συγγραφέας του βιβλίου «Οι ρίζες της ανομίας: μικρή συμβολή στην κατανόηση του ελληνικού προβλήματος» μιλάει στην «Κ» για τους αστούς.
Οι περισσότεροι από εμάς αγνοούμε όχι μόνο σημαντικά γεγονότα της σύγχρονης Ιστορίας μας, αλλά και την ιστορία της ίδιας της γειτονιάς και της πόλης μας. Πόσο «Αθηναίοι» είναι λοιπόν οι Αθηναίοι;

Καταφέραμε να γίνουμε αστοί ή παραμένουμε «χωριατοαστοί» που νοσταλγούν την κοινωνία του χωριού; Αναλογικά, μπορεί να ζούμε σε ένα δυτικό κράτος δικαίου από το οποίο έχουμε αξιώσεις, αλλά με την πρώτη ευκαιρία παρανομούμε περήφανα – αρκεί να μην μας πιάσουν επ’ αυτοφώρω... Με αφορμή το βιβλίο των Θανάση Πολλάτου και Θανάση Κουραβέλου «Οι ρίζες της ανομίας: μικρή συμβολή στην κατανόηση του ελληνικού προβλήματος» (εκδ. Αρμός), ακολουθεί μια συζήτηση με τον Θανάση Κουραβέλο, ο οποίος γεννήθηκε στην Καλαμάτα το 1976. Σπούδασε Οικονομικά στον Πειραιά. Εξέδωσε τον ανθρωπολογικό τόμο «Κοινωνίες μοιράσματος: οι σύγχρονοι απλοί τροφοσυλλέκτες» (Πολιτειακές Εκδόσεις, 2009) και επιμελείται τον διαδικτυακό τόπο: πολιτειακό.
Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στις ελληνικές σπουδές και στη θεωρία του φιλελεύθερου πολιτειοκρατισμού.
–Τι σημαίνει αστός;
– Ο αστός αναλαμβάνει την ατομική του ευθύνη, αποστρέφεται τις «παρέες» και διεκδικεί ένα κράτος δικαίου.
– Υπάρχει αυτός ο τύπος ανθρώπου στην Αθήνα; Με την πρώτη ευκαιρία, η μνήμη όλων ανατρέχει στα χωριά τους.
– Η διαμονή μας στην Αθήνα δεν μας καθιστά αναγκαστικά αστούς. Ιδεατά μιλώντας, αστός είναι ο άνθρωπος της εξατομίκευσης, του αναστοχασμού, αλλά και της αλληλεγγύης.
– Ιστορικά πότε προσδιορίζεται η προσπάθεια εξατομίκευσης;
– Για τη χώρα μας διακρίνω τέσσερα επεισόδια: πρώτο, τον Αρχαίο Ελληνικό Διαφωτισμό (Σωκράτης, σοφιστές, «Επιτάφιος Περικλή»), δεύτερο, τη ματαιωμένη Βυζαντινή Αναγέννηση του 11ου-12ου αιώνα, τρίτο, τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό και, τέταρτο, τα νεολαιίστικα κινήματα αμφισβήτησης της δεκαετίας του ’80.
– Η Εκκλησία μας δεν θέλει με τίποτα την εξατομίκευση. Επομένως, οι αστοί μας δεν έχουν βοήθεια από την Εκκλησία, και σίγουρα όχι από το παρελθόν τους. Τι αναφορές έχουν λοιπόν;
– Πέρα από τις αναφορές που ήδη προανέφερα, η βασική μας αναφορά παραμένει η Δύση. Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός, ο πολιτικός φιλελευθερισμός και πιο πρόσφατα ο Μάης του ’68.
– Ο «αστός» είναι ηθική στάση;
– Ο αστός είναι ο «ενδοκοσμικός ασκητής» του προτεσταντισμού, ο «ενάρετος πολίτης» της ρεπουμπλικανικής θεωρίας. Eνας χριστιανός εμβαπτισμένος στο πνεύμα της νεωτερικότητας.
– Αναφέρετε στο βιβλίο ότι το νεοσύστατο νεοελληνικό κράτος, εγγυητής της αστικής κοινωνίας, δεν κατάφερε να μονοπωλήσει την άσκηση βίας. Η βία διαφόρων ομάδων (ληστών, κοτζαμπάσηδων) εξακολουθούσε να υπάρχει. Η άρνησή τους να ενταχθούν στην κρατική βία δεν ήταν οργανωμένη/ιδεολογική. Απλώς, δεν ήθελαν να ενταχθούν στη νέα πραγματικότητα. Γιατί;
– Οι κάθε είδους ομάδες συμφερόντων εμμένουν στην προάσπιση των επιμέρους συμφερόντων τους εις βάρος του κοινού καλού. Οι «κλέφτες και αρματολοί» του ’21 μετεβλήθησαν, τρόπον τινά, στις συντεχνίες του Δημοσίου, τα κλειστά επαγγέλματα, αλλά και τους αρπακτικούς κρατικοδίαιτους επιχειρηματίες.
– Ο Eλληνας φρίττει και μόνο στο άκουσμα της έννοιας μιας «απρόσωπης δομής».
– Ο Eλληνας δεν θέλει να αντιμετωπίζεται ως ανώνυμος, ισότιμος πολίτης, αλλά ως «πρόσωπο», δηλαδή ως συγγενής, ως συνάδελφος, ως «πελάτης», ως φιλαράκι. Eτσι, καταστρατηγεί τους κανόνες και τυγχάνει προνομιακής μεταχείρισης.
– Σε τι συνίσταται η αξιοπρέπεια ενός τέτοιου ατόμου;
– Η «αξιοπρέπεια» σε αυτή την περίπτωση έχει να κάνει με τη «μαγκιά» του να κλέβω το κράτος, δηλαδή τον συμπολίτη μου.
– Πώς μπορεί ένα τέτοιο άτομο να πειστεί ότι αξιοπρέπεια είναι να σκέφτεσαι τον άλλον;
– Παιδεία και ξανά Παιδεία, και αυστηρή εφαρμογή των νόμων για μικρούς και μεγάλους.
– Τέτοια φαινόμενα είναι καθολικά στην Ελλάδα;
– Ναι... όλοι μαζί τα φάγαμε.
– Στο βιβλίο γίνεται αναφορά στον «ενδοκοσμικό ασκητισμό» των προτεσταντών, στάση ζωής που εκφράζεται με την αποταμίευση και την πρόοδο. Κάτι παρόμοιο συνέβαινε στην Ελλάδα μέχρι τη δεκαετία του ’80. Ποια είναι η διαφορά της ελληνικής εργασιομανίας με τον ενδοκοσμικό ασκητισμό των δυτικών;
– Πράγματι, οι παλιότερες, αλλά ακόμα και οι σημερινές γενιές, προκειμένου να σπουδάσουν τα παιδιά τους εργάζονται σκληρά και κάνουν αιματηρές οικονομίες. Oλο αυτό, όμως, δεν έχει οδηγήσει σε καλύτερους πολίτες. Πιο πολύ μας νοιάζει να κάνουμε τα παιδιά μας γιατρούς για να «μπούμε στο μάτι του γείτονα».
Aλλωστε, τα πτυχία νοούνται σχεδόν αποκλειστικά ως αναγκαίο διαβατήριο για το Δημόσιο ή για τη συνέχιση της οικογενειακής επαγγελματικής παράδοσης. Αν είναι «για τη γνώμη των άλλων» ή για στενά ωφελιμιστικούς λόγους μπορούμε να κάνουμε θαύματα, και μετά τέρμα. Ο Eλληνας σκέφτεται με όρους αντιπαλότητας και ο προτεστάντης με όρους αυτοβελτίωσης. Από τον πρώτο υπονομεύεται ο κοινωνικός δεσμός, από τον δεύτερο εμπλουτίζεται.
– Ανεξαρτήτως θρησκείας, υπάρχει το «Υπερεγώ», δηλαδή τα «πρέπει». Είναι διαφορετικό το «Υπερεγώ» του Eλληνα από αυτό του προτεστάντη;
– Στον προτεστάντη το «Εγώ» και το «Υπερεγώ» είναι, νομίζω, πιο συμφιλιωμένα, τα «πρέπει» έχουν σε κάποιον βαθμό εσωτερικευθεί. Ο προτεστάντης αντιλαμβάνεται τον νόμο ως σωτήρα του και όχι μόνο ως δυνάστη του.
– Αυτή η αντίσταση στα νεωτερικά πρότυπα, μήπως μας δίνει αξία;
– Εννοείται. Μεταξύ του ήρωα της Τροίας, του αγωνιστή του ’21, του αντάρτη του ’41-’44 και του υποστηρικτή του «Οχι» στο πρόσφατο δημοψήφισμα υπάρχει, νομίζω, μια αξιοθαύμαστη πολιτισμική συνέχεια. «Είμαι ο καλύτερος, δεν χρειάζομαι κανέναν».
– Μα, οι «επαναστάτες» μας με την πρώτη ευκαιρία συμβιβάζονται…
– Οι επαναστάτες α λα ελληνικά θέλουν να βολευτούν από τη μέρα που γεννήθηκαν, είναι συντηρητικοί. Ο Ελληνας επαναστάτης είναι ένα ατίθασο παιδί που κατά βάθος, όμως, «ψοφάει» για το ταπεράκι της μαμάς.
– Γράφετε ότι έχουμε μια αρπακτική διάθεση.
– Βλέπουμε το κράτος ως λάφυρο και όποιος προλάβει πρόλαβε…
– Γιατί γράψατε αυτό το βιβλίο;
– Είναι και ένας διάλογος με τον εαυτό μου. Γενικότερα ισχυρίζομαι ότι πρέπει να ξαναγραφτεί η ιστορία της ανθρωπότητας από τη σκοπιά της ατομικότητας. Τελειώνοντας, και για να μην παρεξηγηθώ, δεν νομίζω ότι η κουλτούρα μας έχει μόνο αρνητικά στοιχεία. Αλλωστε, η πρόσφατη άνοδος του λαϊκισμού στη Δύση ανέδειξε και τα δικά της όρια, αν και βεβαίως παραμένει το καλύτερο «οικόπεδο» στον πλανήτη.
Ανιχνευτής ο Επικούρειος Πέπος.

«Ο ΜΑΗΣ ΤΟΥ ’68: Νοσταλγία ή διάψευση;» Ακόμη ένα άρθρο του δασκάλου, συγγραφέα, και άξιο τέκνο της Πιαλείας Τρικάλων κ. Ηλία Γιαννακόπουλου

«Εγώ είμαι τέκνο της Ανάγκης κι ώριμο τέκνο της Οργής»

Ο Γαλλικός Μάης του 1968σε κάποιους ηλικιωμένους διεγείρει τη μνήμη και διευρύνει τα όρια και την ένταση της νοσταλγίας τους. θυμούνται την εφηβεία τους, τα ανεκπλήρωτα όνειρά τους και όλα εκείνα τα γεγονότα που άλλαξαν τη ζωή τους, έστω και για λίγες μέρες.

Κάποιοι άλλοι, πιο ψυχροί και ορθολογιστές, ρεαλιστές και προσγειωμένοι κάνουν τον απολογισμό της εξέγερσης του Μάη του 68, αφού τα 50 χρόνια είναι αρκετά για να καταστήσουν την κρίση τους αντικειμενική, απαλλαγμένη από φανατισμούς και ιδεοληψίες. Όταν κάνεις απολογισμό συνυπολογίζεις τα όνειρα που έκανες, τον αγώνα που έδωσες, τις νίκες και τις ήττες αλλά κι αυτό που παραδόθηκε μέχρι σήμερα ως κατάκτηση (προσωπική και κοινωνική).

Υπάρχει και μια τρίτη ομάδα ανθρώπων που για τα γεγονότα του Γαλλικού Μάη έχουν μια απόλυτα απορριπτική στάση. Γι’ αυτούς ήταν μια εξέγερση των ακροαριστερών (Μαοϊκοί….) και όσων αναζητούσαν διέξοδο από τα ψυχολογικά τους αδιέξοδα. Ήταν μια τρέλα νεανική, που, όμως, ενέπνευσε χιλιάδες φοιτητές, εργάτες, υπαλλήλους, αγρότες και γιατί όχι πολλούς αστούς. Άνδρες και γυναίκες.

«Γίνετε ρεαλιστές, απαιτήστε το αδύνατο», «η δράση δεν πρέπει να είναι αντίδραση αλλά δημιουργία», «η φαντασία στην εξουσία», «όσο περισσότερο καταναλώνεις, τόσο λιγότερο ζεις», «οι ανέσεις είναι το όπιο του λαού», «σου αγοράζουν την ευτυχία κλέψ’ την», «Απαγορεύεται το απαγορεύεται», «όχι στα σύνορα», «Ζωή, όχι επιβίωση», «αρνηθείτε τους ρόλους που σας δώσανε», «κάθε εξουσία διαφθείρει, η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα».

Η σταχυολόγηση των παραπάνω συνθημάτων αποσκοπεί στο να καταδείξει το εύρος των αιτημάτων και στόχων του Μάη του 68 αλλά και να μας προβληματίσει γι’ αυτό που έμεινε ως ζώσα παρακαταθήκη.

Η καταναλωτική κοινωνία βρίσκεται στο απόγειό της, η εξουσία παραμένει πεζή, η ευτυχία χάθηκε στην καθημερινότητα του άγχους, ο κομφορμισμός και η αγελοποίηση ανθρώπων και κοινωνιών συνιστά μια θλιβερή πραγματικότητα, οι νόμοι της αγοράς εκτόπισαν την πολιτική και την ηθική, η ελευθερία θυσιάζεται στο όνομά της ασφάλειας, η πρωτότυπη δημιουργία υποχώρησε κάτω από το βάρος της εξειδίκευσης και της μαζικής κουλτούρας, η παγκοσμιοποίηση που ευαγγελίζεται τον ασύνορο κόσμο τρομάζει τους λαούς και τρέφει τον εθνικισμό. Νέα τείχη εγείρονται ανάμεσα στους λαούς και στους ανθρώπους. Η αλλοτρίωση μας αποπροσωποποιεί και μας απανθρωπίζει.

Από την ουτοπία, λοιπόν, των συνθημάτων οδηγηθήκαμε στη δυστοπία των σημερινών κοινωνιών; Πολλοί μιλούν για μια διάψευσηκαι μια ιστορική αποτυχία της εξέγερσης, αφού αυτά που κατήγγειλε το 1968 όχι μόνο δεν υποχώρησαν αλλά επέστρεψαν και σκιάζουν την πολιτική και τη ζωή μας. Κι αυτό όχι γιατί τα αιτήματα ήταν σουρεαλιστικά, όχι γιατί κάποιοι από τους πρωταγωνιστές ενσωματώθηκαν στο σύστημα που πολέμησαν, όχι γιατί ο αντίπαλος ήταν δυνατός κι ανίκητος αλλά γιατί αυτή είναι η τύχη των εξεγέρσεων.

Περισσότερο εμπνέουν, ενθουσιάζουν και γονιμοποιούν το μέλλον και λιγότερο πείθουν για την ικανότητά τους να αλλάξουν την πραγματικότητα. Εξάλλου ο αντίπαλος έχει πάντα ένα ακαταμάχητο επιχείρημα. Το φόβο του χάους. «Μεταρρυθμίσεις, ναι. Χάος, όχι». Με το σύνθημα αυτό οι αντίπαλοι κέρδισαν τις εκλογές φοβίζοντας τα πλήθη, που από τη φύση τους σαγηνεύονται από την «τάξη» και νιώθουν άβολα στο χάος και την αταξία.

«Εξεγείρομαι, άρα υπάρχω» (Α. Καμύ)

Μπορεί ο Μάης του 68 κάποιους να λυπεί για τα πολλά συνθήματα και τα υπεσχημένα, αλλά οι περισσότεροι ονειρεύονται τη δική τους εξέγερση. Εξάλλου όλοι ζούμε για να πραγματώσουμε την απωθημένη επιθυμία μας για μια εξέγερση, ως στοιχείο αυτοεπιβεβαίωσης.

Μπορεί να μας φοβίζουν οι ουτοπίες αλλά δεν αντέχουμε και τον επαχθή ρεαλισμό. Έχουμε ανάγκη να διαμαρτυρηθούμε για το παρόν, την πεζότητα της ζωής μας, για τα κενά σύμβολά μας, για την ελευθερία που μας «δώρισαν», για την «ανήθικη» ηθική, τα αληθινά ψεύδη, τις ψευδείς αλήθειες, τον αρρωστημένο ατομικισμό μας, τον αντικοινωνικό ναρκισσισμό μας, την κατευθυνόμενη κριτική, το μύθο της προόδου, την ιδεολογία της καριέρας, τα προσωπεία που πνίγουν το πρόσωπό μας, τη διασκέδαση που βιώνεται ως ψυχαγωγία, για τα πολλά «πρέπει» και τα «μη» της ζωής μας και τελικά για τις «τοξίνες» που παράγει ο πολιτισμός μας.

Εξέγερση, βέβαια, δεν είναι μόνο τα οδοφράγματα, οι καταλήψεις, οι οδομαχίες, τα δακρυγόνα, ο ιδρώτας και τα δάκρυα. Είναι κι αυτά που βιώνεις όταν συνειδητά νιώθεις εχθρός και ενάντιος σε ό,τι σε υποβιβάζει και σε εξαχρειώνει. Δεν υπάρχει η απόλυτη εξέγερση σε μια κοινωνία κανονικότητας, ούτε η απόλυτη άρνηση σε ό,τι σε περιβάλλει. Είμαστε τέκνα της κοινωνίας και της φύσης. Αξία έχει μέσα στα κοινωνικά και φυσικά πλαίσια να πετύχουμε την αυτονομία, την αυτοθέσμισή μας. Να πετύχουμε την αρμονία ανάμεσα στην απόρριψη και τη δημιουργία, στην καταστροφή με την οικοδόμηση. Να βρούμε και να οικοδομήσουμε τη νέα διαλεκτική, συμπληρώνοντας εκείνη του Έγελου.

«Στο πνεύμα εκείνο που απαρνείται ενυπάρχει το πνεύμα εκείνου που δημιουργεί, το πάθος για καταστροφή συνυπάρχει με το πάθος για δημιουργία» (Μπακούνιν).

Η εξέγερση δεν συνιστά μόνο μια πολιτική πράξη αλλά και μια προσπάθεια αναστοχασμού και αυτογνωσίας. Εξάλλου ο άνθρωπος είναι το μόνο έμβιο ον που εξεγείρεται τόσο εναντίον του περιβάλλοντός του όσο και εναντίον του εαυτού του. Μπορεί η εξέγερση να προϋποθέτει την απόλυτη αποδοχή του εαυτού μας αλλά αυτό δεν συνεπάγεται τον έσχατο σχετικισμό και το μηδενισμό των πάντων.

Η κοινωνική εξέγερση είναι ορφανή χωρίς την ατομική εσωτερική εξέγερση. Ο τύραννος και ο αντίπαλος δεν είναι πάντοτε και υποχρεωτικά έξω από εμάς. Δεν χρειαζόμαστε μόνο συνθήματα για να εκφράσουμε την οργή μας και το όραμά μας. Τα συνθήματα εμπνέουν αλλά και παραπλανούν. Τα συνθήματα μπορούν ακόμη και σήμερα να δονούν την ψυχή μας, αλλά δεν είναι ικανά να πυροδοτήσουν την εξέγερση. Οι εξεγέρσεις του μέλλοντος χρειάζονται τόσο τη λογική – συνείδηση, όσο και τη φαντασία.

«Δεν μπορείς να εξαρτάσαι από την κρίση σου όταν η φαντασία σου δεν λειτουργεί» (Μαρκ Τουέιν). Πηγή: Αντικλείδι.

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΑΤΟΜΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ. ΗΛΙΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ δάσκαλος, φιλόλογος, συγγραφέας, περιηγητής, και όχι μόνο.

«Η προκοπή σας και η μάθησί σας να μην γίνει σκεπάρνι μόνο δια το άτομό σας, αλλά να κοιτάζει το καλό της κοινότητος, και μέσα εις το καλό αυτό ευρίσκεται και το δικό σας» (Θ. Κολοκοτρώνης, Λόγος στην Πνύκα).

Ο φιλόλογος Ηλίας Γιαννακόπουλος με την Μούσα του.

   Η ατομική πρόοδος και η κοινωνική εξέλιξη θεμελιώθηκαν πάνω στη δυνατότητα του ανθρώπου να προχωρά σε εκείνες τις υπερβάσεις που τον κατατάσσουν στην ανώτερη βαθμίδα της φυσικής δημιουργίας. Ιστορικά, δηλαδή, ο άνθρωπος δεν υπερέβη μόνο τη βιολογική του φύση και μετασχηματίστηκε σε πνευματικό ον αλλά τιθάσευσε τα άλογα πάθη του και τις ενστικτώδεις δυνάμεις στο όνομα της κοινωνικής συνύπαρξης.  Κορυφαία πράξη του ανθρώπου στην ιστορική του πορεία θεωρείται η παραίτησή του από τη μονομερή υπεράσπιση του ατομικού συμφέροντος προς όφελος του αντίστοιχου κοινωνικού. Έκτοτε η προσπάθεια του κοινωνικού ανθρώπου να συνδυάσει και να συνδέσει σε μια αρμονία τα δυο αυτά είδη συμφέροντος προσδιόρισε και να καθορίζει ακόμη και σήμερα την ποιότητα και την ταχύτητα της κοινωνικής εξέλιξης.

Ωστόσο, γενική παραμένει η διαπίστωση πως στις μέρες μας κυριαρχεί ένας αχαλίνωτος ατομικισμός, προϊόν ενός αρρωστημένου εγωκεντρισμού. Η τάση να εκθειάζεται ως αξία η ατομικότητα οδήγησε στην περιφρόνηση της αναγκαιότητας της κοινωνίας, ως «ενωμένης ολότητας». Απογυμνωμένος ο σύγχρονος άνθρωπος από κάθε ηθικό ενδοιασμό κι αποκομμένος από το«κοινωνικό είναι» αγωνίζεται για το προσωπικό του συμφέρον, αδιαφορώντας για το κοινωνικό, αν δεν το περιφρονεί – υπομονεύει φανερά και συνειδητά.
Φιλόσοφοι, κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι ερμηνεύοντας αυτό το φαινόμενο διαβλέπουν έναν κίνδυνο για το μέλλον των κοινωνιών που εμφανίζουν διαλυτικές τάσεις, πέρα από το γενικευμένο πνεύμα της «ανομίας». Γι’ αυτό προτείνουν τρόπους επανασύνδεσης του Ατόμου με την Κοινωνία, γιατί ο άνθρωπος δεν υφίσταται μόνον ως «ιδιώτης», αλλά και ως «πολίτης» με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου. Οι δυο αυτές σφαίρες συνυπάρχουν και διαμορφώνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο το άτομο αρτιώνεται ως μονάδα και η κοινωνία εξελίσσεται. Την ανάγκη υπεράσπισης τόσο της ιδιωτικής σφαίρας όσο και της κοινωνικής διακήρυξε με έμφαση ο Περικλής στον «Επιτάφιό» του, κ.40 «Ένι τε τοις αυτοίς οικείων άμα και πολιτικών επιμέλεια, και ετέροις προς έργα τετραμμένοις τα πολιτικά μη ενδεώς γνώναι˙ μόνοι γαρ τον τε μηδέν τώνδε μετέχοντα ουκ απράγμονα, αλλ’ αχρείον νομίζομεν».
Υπάρχουν, λοιπόν, πολλοί λόγοι για τους οποίους το σύγχρονο άτομο οφείλει να προτάξει ως «προτεραιότητα» την υπεράσπιση του κοινωνικού συμφέροντος, χωρίς να παραιτηθεί από το δικαίωμα προστασίας του ατομικού του συμφέροντος. Εξάλλου η κοινωνία (κοινωνικό συμφέρον) προηγείται οντολογικά του ατόμου (ατομικό συμφέρον) και υπερέχει αξιολογικά.
Αρχικά, σημαντική κρίνεται η συμβολή του πνεύματος του κοινοτισμού στην προάσπιση του κοινωνικού συμφέροντος. Ο κοινοτισμός ως ιδέα και θεσμός ισορροπεί μεταξύ του υπερβολικού ατομικισμού και της απόλυτης θυσίας στο γενικό συμφέρον. Συνιστά «μεσότητα»που έχει ως άκρα τον εγωκεντρισμό και τη διάχυση του προσωπικού ενδιαφέροντος στο κοινωνικό καλό. Είναι το μέσον ενός ευθύγραμμου τμήματος που έχει ως άκρα την απόλυτη προσωπική ελευθερία και το κοινωνικό συμφέρον. Σύμφωνα με το κίνημα του κοινοτισμού ούτε η ατομική ελευθερία ούτε η ανθρώπινη ύπαρξη μπορούν να επιβιώσουν έξω από την κοινότητα στην οποία όλοι ανήκουμε. Ο κοινοτισμός εξάλλου ενισχύει τους δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων, προβάλλει τις κοινές αξίες, τους ίδιους κανόνες, την κοινή ιστορία και την κοινή ταυτότητα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναπτύσσεται η συλλογικότητα και το συντροφικό πνεύμα που συνιστούν τις βασικές προϋποθέσεις για τη διακονία του κοινωνικού συμφέροντος. Επιπρόσθετα, το πνεύμα του κοινοτισμού χωρίς να καταργεί και να ακυρώνει την ατομική αυτονομία καλλιεργεί στα μέλη της κοινότητας την ψυχολογία της αλληλεξάρτησης, της αλληλεγγύης και της κοινής πορείας. Κανείς, δηλαδή, δεν μπορεί να εννοήσει τον εαυτό του έξω και ενάντια στην ομάδα και την κοινότητα, χωρίς αυτό, βέβαια, να επιφέρει την ισοπέδωσή του και την αγελοποίησή του. Ο κοινοτισμός αναδεικνύει την αξία του Εμείς και φράζει το ναρκισσιστικό Εγώ.
«Ναρθεί ένας να μου ειπεί ότι θα πάγει ομπρός η πατρίδα, στρέγομαι να μου βγάλει και τα δυό μου τα μάτια. Ότι αν είμαι στραβός, και η πατρίδα μου είναι καλά, με θρέφει˙ αν είναι η πατρίδα μου αχαμνά, δέκα μάτια νάχω, στραβός θανά μια» (Μακρυγιάννης).
Ωστόσο, η συνειδητοποίηση πως το ατομικό συμφέρον είναι επάλληλος κύκλος του κοινωνικού συμφέροντος (Πατρίδα) μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από τη διαδικασία τηςκοινωνικοποίησης. Μια κοινωνικοποίηση που να στοχεύει όχι στην παροχή αποστεωμένων γνώσεων αλλά στηβιωματική σχέση σχέση – συνειδητοποίηση του αδιάσπαστου χαρακτήρα του ατομικού – ιδιωτικού με το συλλογικό – κοινωνικό. Δεν αρκεί, δηλαδή, μια απλή διδαχή από τους πρωτογενείς και δευτερογενείς φορείς κοινωνικοποίησης αλλά χρειάζεται η προσωπική «εμπλοκή» του ατόμου σε δράσεις και έργα που συνειδητά σκοπεύουν στην υπηρέτηση του κοινού καλού. Χωρίς να παραβλέπεται ο ιδεολογικός εξοπλισμός του ατόμου, αναγκαία κρίνεται η συμμετοχή σε εκδηλώσεις, προγράμματα και δράσεις όπου η ομαδικότητα, η συλλογικότητα και ο αλτρουισμός σμιλεύουν το κοινοτικό πνεύμα και την κοινωνική συνείδηση συνείδηση. Ο διαπαιδαγωγητικός ρόλος της οικογένειας   και του σχολείου συμβάλλει καταλυτικά στην ενστάλαξη των βασικών αρχών της κοινωνικής συνείδησης στον εύπλαστο ψυχισμό του νέου. Ο νέος, δηλαδή, διαπαιδαγωγείται από νωρίς και σταθερά στην αρχή περί διαλεκτικής σχέσης ατόμου και κοινωνίας.  Μιας σχέσης που αναδεικνύει την αναγκαιότητα   προάσπισης του κοινωνικού συμφέροντος, γιατί όταν αυτό υποχωρεί και υποβαθμίζεται τότε δοκιμάζεται σκληρά και το ατομικό συμφέρον, όπως σχετικά επισημαίνει και ο Αριστοτέλης «αναιρουμένου του όλου, ουδ’ έσται πους, ουδέ χείρες». Γι’ αυτό, λοιπόν, ομολογείται από όλους πως η κοινωνικοποίηση ως διαδικασία γαλουχεί το νέο στην ανάγκη υπεράσπισης του κοινωνικού συμφέροντος, γιατί αυτό εκφράζει το «όλον», από το οποίο νοηματοδοτείται το μέρος.
«Ο άνθρωπος πραγματοποιεί τον εαυτό του όχι έξω αλλά μέσα στην πολιτεία και δια της πολιτείας…» (Ε. Παπανούτσος).
Ο Νίτσε προσπάθησε με τον Υπεράνθρωπο να υψώσει το άτομο, αλλά διαψεύστηκε από την εγγενή του αδυναμία (ατόμου). Το άτομο έξω από την κοινωνία – πολιτεία δεν υπάρχει. Γι’ αυτό χρειάζεται και μια άλλη «κοινωνική ηθική» που θα προτάσσει το κοινωνικό συμφέρον έναντι του ατομικού. Σε αυτήν την ηθική μπορεί να συνεισφέρει η δημοκρατία που προϋποθέτει τη σύνθεση του ατομικού με το κοινωνικό.
Ο Σωκράτης πρώτος έδειξε το παράδειγμα. Προτίμησε το κώνειο από την αυτοαναίρεσή του. Προτίμησε το θάνατο από την εύκολη φυγή και προδοσία της διδασκαλίας του (προέχει η πατρίδα, οι νόμοι…). Όλα αυτά δεν συνιστούν ένα φθηνό «πατριωτισμό».   Σε μια πολιτεία γκρεμισμένη και βυθισμένη το πιθανότερο είναι κι εμείς να βουλιάξουμε. Ενώ, όμως, όπως έγραψε και ο Σοφοκλής στην «Αντιγόνη»:
«Ταύτης πλέοντες ορθής επί φίλους ποιούμεθα».Ηλία Γιαννακόπουλε σ' ευχαριστούμε για την πνευματική τροφή που μας προσφέρεις απλόχερα.

«Ομοιομορφία και ποικιλομορφία» Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

«Το να ζεις σε αγέλη, είναι σαν να ζεις ανάμεσα σε καθρέπτες».

«Μια πτυχή της υπέροχης ποικιλομορφίας και του μυστηρίου της ζωής βρίσκεται στο γεγονός ότι οι ομάδες διαφέρουν μεταξύ τους σε ό,τι αφορά τα έθιμα, τον τρόπο ζωής, τη θρησκεία, το χρώμα του δέρματος, το ντύσιμο κ.ο.κ.Αυτή η διαφορετικότητα των επιμέρους κοινοτήτων μπορεί βέβαια να γίνε αποδεκτή με κατανόηση ως κάτι το οποίο εμπλουτίζει τη ζωή, μπορεί να τιμάται και να τυγχάνει σεβασμού ακόμα και να προκαλεί χαρά»  (ΒάσλαβΧάβελ).

Στην παραπάνω επισήμανση του Χάβελ για την παρουσία της ποικιλομορφίας, ως μιας φυσικής αναγκαιότητας, κάποιοι αντιτείνουν πως στις σύγχρονες παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες κυριαρχεί ένας άλλοτε εμφανής – συνειδητός κι άλλοτε ένας ασυνείδητος κομφορμισμός. Η δεύτερη επισήμανση εκλαμβάνει την ομογενοποίηση – κομφορμισμό ως προϊόν μιας αδήριτης κοινωνικής αναγκαιότητας.

Ο συγγραφέας-φιλόλογος με τη Μούσα του στην Πιαλεία.

«Σε κανένα δεν δόθηκε η δυνατότητα να επιλέξει την εποχή στην οποία θα ζήσει ούτε και η δυνατότητα να ζήσει έξω από την εποχή στην οποία γεννήθηκε. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην είναι τέκνο του καιρού του και επομένως που να μην είναι κατά κάποιον τρόπο «ομογενοποιημένος». Σε σχέση με τις εποχές που προηγήθηκαν η εποχή μας είναι η πρώτη που ζητάει την ομογενοποίησηόλων των ανθρώπων ως προϋπόθεση της ύπαρξής τους» (Δημοσίευμα εφημερίδας).

Αν δεχτούμε την παραπάνω θέση ως κάτι επιβεβλημένο που υπερβαίνει τη βούλησή μας, μόνο αρνητικές σκέψεις μπορούν να γεννηθούν για το μέλλον της ανθρωπότητας. Αυτήν την επιβεβλημένη ομογενοποίηση πολλοί τη χαρακτηρίζουν ως «υγιή ρεαλισμό» που οδηγεί ευκολότερα στην κοινωνική αποδοχή και στην επαγγελματική επιτυχία. Συναφής προς τις διαπιστώσεις αυτές είναι και η προβολή της άποψης – που αγγίζει τα όρια της προπαγάνδας – πως αυτός ο κόσμος είναι ο μοναδικός κόσμος και γι’ αυτό προαπαιτείται ένας βαθμός ομογενοποίησης και απώλειας κάποιων στοιχείων της διαφορετικότητάς μας.

Πολλοί μελετητές της ανθρώπινης ψυχολογίας αλλά και του τρόπου λειτουργίας της κοινωνίας θεωρούν πως η ληξιαρχική πράξη γέννησης της κοινωνίας πρόβλεπε κι ένα ελάχιστο όριο ομογενοποίησης και κομφορμισμού. Η εξέλιξη των κοινωνιών άλλοτε στιγματίστηκε από την απόλυτη ομογενοποίηση και τον ισοπεδωτικό κομφορμισμό κι άλλοτε από την εξασφάλιση συνθηκών για την ελεύθερη έκφραση των επί μέρους ιδιαιτεροτήτων κάθε ατόμου. Διαχρονικά, δηλαδή, παρατηρείται μια σύγκρουση ανάμεσα στην κοινωνική αναγκαιότητα που επιβάλλει έναν στοιχειώδη κομφορμισμό και στη βιολογική – γονιδιακή αναγκαιότητα που επιτάσσει το σεβασμό στην πολυπλοκότητα και ποικιλότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Οι αρχές του «νέου ανθρωπισμού» προβάλλουν με έμφαση την ανάγκη ανάδειξης της ανθρώπινης ποικιλομορφίας ως της απόλυτης ατομικής και κοινωνικής αξίας. Η δυσκολία διατήρησης της ποικιλομορφίας είναι μεγάλη, αν αναλογιστούμε την ανάγκη του σύγχρονου ατόμου να εργάζεται και να εκφράζεται στο εσωτερικό ενός μηχανισμού που πιέζει αφόρητα για πλήρη συμμόρφωση. Κι αυτό, γιατί«το πλήθος μισεί τον άνθρωπο που δεν είναι κομμάτι του. Το πλήθος γίνεται πολύ ανήσυχο βλέποντας ανάμεσά του κάποιον άγνωστο, επειδή ο άγνωστος γίνεται ένα ερωτηματικό» (Μπουκάι).

Κυρίαρχο στοιχείο αντίστασης ενάντια στην καταθλιπτική ομοιομορφία και διάσωσης της ποικιλομορφίας – σε όλες τις εκδοχές της – μπορεί να είναι πραγμάτωση της εσωτερικής πληρότητας. Αποτελεί κοινό τόπο η διαπίστωση πως την τάση για τον κομφορμισμό την τρέφουν η αβεβαιότητα, η ανασφάλεια και τα διάφορα συμπλέγματα. Όσο, δηλαδή, ανασφαλές νιώθει ένα άτομο τόσο επιρρεπές είναι στην ανάγκη για ένταξη στην ομάδα – αγέλη. Η άρση αυτών των αρνητικών συναισθημάτων και η διαφύλαξη της ατομικότητας προϋποθέτει την κατάκτηση ενός υψηλού επιπέδου αυτοεκτίμησης.

Παράλληλα προς την αυτοεκτίμηση αναγκαία κρίνεται και η συναισθηματική ισορροπία ως αποτέλεσμα όχι της συμμόρφωσης στις επιταγές της κοινής γνώμης αλλά της αντίστασης στους ποικίλους μηχανισμούς χειραγώγησης. Να διεκδικούμε χωρίς φόβο τη «μοναξιά» της διαφορετικότητας και να μην μας φοβίζει η απόρριψη της μάζας. Όσο περισσότερο γνωρίζουμε και αποδεχόμαστε τον εαυτό μας τόσο περισσότερο αντιστεκόμαστε στις σειρήνες της ασφάλειας – δύναμης που μας υπόσχεται η μάζα.

Σημαντική, επίσης, κρίνεται και η δόμηση μιας υγιούς κοινωνικής και ηθικής ταυτότητας στον αγώνα για διαφύλαξη της ατομικότητας ως αναγκαίας προϋπόθεσης για την υπεράσπιση τις ποικιλομορφίας. Οι «τιποτόφρονες» και οι θιασώτες της ιδιώτευσης είναι οι κατεξοχήν τρόφιμοι της κοινωνικής ομοιομορφίας και της αγελοποίησης. Αντίβαρο σε αυτά μπορεί να σταθεί ο κοινωνικός προβληματισμός και η «ηθική ανησυχία». Κι αυτό γιατί ο κοινωνικός μιθριδατισμός και ο διογκωμένος αμοραλισμός οδηγούν τα άτομα στην ευτυχία της αγέλης και διαβρώνουν τους πυλώνες της αυτόνομης προσωπικότητας.

Βοηθητικό στοιχείο σε όλα τα παραπάνω μπορεί να υπάρξει ο ιδεολογικός εξοπλισμός, η συνειδητοποίηση της αξίας της διαφορετικότητας και η απόρριψη κάθε μοιρολατρικής στάσης μπορούν να ενεργοποιήσουν τα αντισώματα και τους ηθικούς μηχανισμούς. Μόνον έτσι κατακτιέται η αυτοβουλία, η αυτονομία και το αυτεξούσιο που συνιστούν το υπόβαθρο της ελευθερίας ως αναγκαίας συνθήκης για την προάσπιση της ατομικότητας, της διαφορετικότητας και της μοναδικότητας. Η ηθική αρτίωση και η κοινωνική ωρίμανση συνδράμουν καταλυτικά στον αγώνα του ανθρώπου να αντιμετωπίσει την εξουσία του σύγχρονου «μεγάλου αδελφού» με στόχο την υπεράσπιση της ποικιλομορφίας ως ζωτικού στοιχείου των ανθρώπινων κοινωνιών.

Εξίσου, όμως, θετική θεωρείται και η συνδρομή των πνευματικών εφοδίων στην προσπάθεια του ανθρώπου να διαφυλάξει το «πρόσωπό» του από την επίθεση της ομοιομορφίας. Κι αυτό γιατί η πνευματική αρτίωση ενεργοποιεί τα πνευματικά αντισώματα που βοηθούν το άτομο να κατακτήσει τόσο την αυτογνωσία του όσο και την διαβρωτική λειτουργία των κοινωνικοποιητικών μηχανισμών που στοχεύουν στον πλήρη συμμόρφωση. Η κριτική σκέψη, η φαντασία, τα ερωτήματα και ο ορθολογισμός ως πνευματικά εφόδια προφυλάσσουν το σύγχρονο άνθρωπο από τη μακαριότητα και τις ψευδαισθήσεις που απλόχερα «μοιράζει» η βεβαιότητα της αγελαίας σκέψης.

Η διαφύλαξη του προσώπου και η υπεράσπιση της μοναδικότητας και της ποικιλομορφίαςπροϋποθέτουν μια συνεχή πνευματική εγρήγορση που μπορεί να διακρίνει τα όρια της κοινωνικής αναγκαιότητας και το αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα του ανθρώπου να είναι ο «εαυτός» του. Εξάλλου, οι αξιολογικοί κώδικες με τους οποίους το άτομο ερμηνεύει την πραγματικότητα καθορίζονται από το επίπεδο πνευματικότητας. Μια πνευματικότητα που ακτινοβολεί στα διάφορα χρώματα της ποικιλομορφίας και μας προφυλάσσει από την ύπνωση των φενακισμένων συνειδήσεων.

Θα αποτελούσε παράλειψη, ωστόσο, αν δεν τονιστεί ο ρόλος της αισθητικής στην αντιμετώπιση της μαζοποίησης. Γιατί ο κομφορμιστής – μαζοποιημένος δεν χαρακτηρίζεται μόνο από την απουσία ταυτότητας και ατομικότητας αλλά κι από μια έλλειψη αισθητικής, ικανής να αναδείξει την αξία της ομορφιάς του διαφορετικού και της ποικιλότητας. Το αγελαίο άτομο είναι τυφλωμένο από τη μονομέρεια του μαζικού πνεύματος και αναγνωρίζει το πρόσωπό του στους καθρέπτες της αγέλης. «Το να ζεις σε αγέλη, είναι σαν να ζεις ανάμεσα σε καθρέπτες».

Αντίθετα, η αισθητική της διαφοράς καλλιεργεί τη σύνθεση και τη σύζευξη των διαφορετικοτήτων, ευνοεί το συγχρωτισμό τους και πυροδοτεί την εξέλιξη, την πρόοδο και την αναζωογόνηση των κοινωνιών και του πολιτισμού. Εξάλλου σε ένα άλλο επίπεδο η αισθητική και η ηθική αν δεν ταυτίζονται, αλληλοτροφοδοτούνται«η αισθητική είναι η ηθική του μέλλοντος».

Η φύση, λοιπόν, οπλισμένη με τους δικούς της νόμους επιβάλλει την πειθαρχία σε όλα τα συστήματά της εξασφαλίζοντας έτσι την ισορροπία της σε όλα τα επίπεδα του σύμπαντος. Κατ’ αναλογία λειτουργεί και η κοινωνία στοχεύοντας στην εξισορρόπηση των αντιθέτων και την επιβολή ενός μόνου προτύπου κοινωνικής συμπεριφοράς και δράσης. Ωστόσο, αυτή η πραγματικότητα, ως ένα βαθμό, συνεισφέρει θετικά στη λειτουργία της κοινωνίας, αλλά μακροπρόθεσμα ακυρώνει την ανανέωση και την εξέλιξή της.

Γι’ αυτό είναι αναγκαία η υπέρβαση των καθιερωμένων «σχημάτων», η απελευθέρωση από τα δεσμά της ομοιομορφίας – αγέλης και η καλλιέργεια ενός πνεύματος αμφισβήτησης με στόχο την πραγμάτωση της αυθεντικότητας του ανθρώπου και την ανάδειξη της ποικιλομορφίας ως αξία ζωής.

Μπροστά στους ύπουλους κι αφανείς μηχανισμούς της ομοιομορφίας το σύγχρονο άτομο επιβάλλεται να σταθεί όρθιο και να αποφύγει τον εύκολο δρόμο της συμμόρφωσης. Η αξία του ατόμου και η πορεία του μέσα στον χρόνο σημασιοδοτείται θετικά από το βαθμό συνειδητοποίησης της ιδιαιτερότητάς του. Η ζωή, η φύση και ο πολιτισμόςπροάγουν και εμπεριέχουν την ποικιλομορφία. Η διαφύλαξη της ιδιοπροσωπίαςκαι η προβολή της ποικιλότητας ως κοινωνικής αξίας συνιστούν το προοδευτικό πρόταγμα της εποχής μας. Σύμφωνα και με τον ποιητή του «αντισταθείτε».

            «Το ζήτημα πια έχει τεθεί: Ή θα εξακολουθούμε να γονατίζουμε ή θα σηκώσουμε άλλον πύργο ατίθασο απέναντί τους».

Αρθρο Ιωάννη Π.Α. Ιωαννίδη στην «Κ»: Εκρηκτική εκτόξευση επιστήμονος Ιωάννης Π. Α. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ* Η επιλογή έγινε από τον Επικούρειο Πέπο.

Αρθρο Ιωάννη Π.Α. Ιωαννίδη στην «Κ»: Εκρηκτική εκτόξευση επιστήμονοςΙωάννης Π. Α. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ*

Το σενάριο ακούγεται συνηθισμένο και προβλέψιμο. Ελληνας επιστήμονας διεθνούς κύρους έρχεται σε επαφή με το ελληνικό Δημόσιο και τη γραφειοκρατία του. Μοιάζει σαν να ρίχνεις νάτριο, κάλιο ή άλλο άλκαλι στο νερό. Η επαφή δημιουργεί βίαιη χημική αντίδραση. Προβλέψιμα ακολουθεί έκρηξη. Ανάλογα με το τι είδους επιστήμονας πρόκειται και τι επιστημονικό βάρος διαθέτει, η εικόνα που δίνει η χημική αντίδραση ποικίλλει. Σε κάποιες περιπτώσεις, προκύπτουν φλογίτσες καθώς το άλκαλι (ο επιστήμονας) τσουρουφλίζεται παρατεταμένα πάνω στην κατά τα άλλα ατάραχη επιφάνεια του γραφειοκρατικού ύδατος. Το δράμα συνεχίζεται μέχρι να εξαλειφθούν πλήρως και ο επιστήμονας και η όποια επιστημονικότητά του. Σε άλλες περιπτώσεις, γίνεται ένα μεγάλο μπαμ γρήγορης παραίτησης, με ατμούς και φωτιά με τα όλα της, καθώς παράγονται μεγάλες ποσότητες φλεγόμενου υδρογόνου.
Μια χώρα αναντίρρητα χρειάζεται τους καλύτερους επιστήμονες για να πάει μπροστά. Διάβασα με λύπη λοιπόν την επιστολή παραίτησης του διακεκριμένου Σταμάτη Κριμιζή από τον Ελληνικό Διαστημικό Οργανισμό. Μόλις είχα φτάσει στην Μπανγκόκ ύστερα από διαλέξεις στο ΜΙΤ και 21 ώρες ταξίδι. Η Ταϊλάνδη προσπαθεί να πάει μπροστά και για να το πετύχει αυτό αποφάσισε να συνεργαστεί με το Στάνφορντ και να ζητήσει τη βοήθεια δεκάδων καθηγητών και της τεχνογνωσίας του πανεπιστημίου μας. Ακόμα κι η φτωχή Ταϊλάνδη ζητάει επιτέλους αμέριστα την επιστημονική βοήθεια χωρίς «ναι μεν, αλλά». Η Ελλάδα; Πότε με χρόνια με καιρούς;

Πριν καν διαβάσω ολόκληρο το κείμενο παραίτησης του κ. Κριμιζή, το μάτι μου έπιασε αμέσως κάποια παθογνωμονικά σημεία. «Υπ. Απ. 3095/2018, Αρ. ΦΕΚ 915, 15/3/2018». Αμα βλέπεις Υπ. Απ., Αρ. ΦΕΚ, νούμερα και καθέτους, να φοβάσαι. Είναι απίθανο να πρόκειται για κάτι καλό. Θυμάμαι τα χρόνια που ήμουν πανεπιστημιακός στην Ελλάδα: υπουργικές αποφάσεις έρχονταν από το ανεξερεύνητο βαθύ Διάστημα της γραφειοκρατίας και του κομματισμού. Από εκεί όπου κανένα διαστημόπλοιο Enterprise δεν έχει φτάσει και που κανένα τηλεσκόπιο δεν μπορεί να δει.
Πρέπει να παραδεχθώ ότι είχαν (και έχουν) κάποια συνέπεια αυτά τα περίεργα, εξωγήινα κείμενα των υπουργικών αποφάσεων. Συστηματικά προωθούσαν (και προωθούν) την αναξιοκρατία και τα κομματικά συμφέροντα. Παρέπεμπαν (και παραπέμπουν) σε άλλα νούμερα του εκάστοτε κυβερνητικού τσίρκου και σε άλλες εγκαθέτους, χτίζοντας βήμα βήμα την επαύξηση της διακομματικής αθλιότητας. Επάνω επάνω, με γραμματοσειρά ξεφτισμένη από την πολύ φωτοτύπηση, με κεφαλαία γράμματα οι λέξεις «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» βεβαίωναν (και βεβαιώνουν) ότι η Υπ. Απ. ΦΕΚ νούμερο κατιτί δεν είναι απλώς μια κάκιστη αστοχία, αλλά απόφαση κοτζάμ υπουργού με βαρύτητα. Αρα, δεν μπορείς να αντιδράσεις. Δεν υπάρχουν επιχειρήματα, επιστήμη, τεκμηρίωση – είναι Υπ. Απ., ΦΕΚ, νούμερα και κάθετοι. Πάει, τέλειωσε.

Το σενάριο ακούγεται συνηθισμένο και προβλέψιμο. Ο διακεκριμένος επιστήμονας στην επιστολή παραίτησης παραθέτει το όνομα ενός αντίζηλου γενικού γραμματέα που «δεν έχει καμία γνώση και εμπειρία σε αυτόν τον τομέα», αλλά γίνεται «τσάρος» του αντικειμένου που θέλει να ελέγξει. Βαριά καταγγελία. Αναζητώ λοιπόν την ιστοσελίδα του αξιότιμου γενικού γραμματέα. «Προϊστάμενος Επιχειρηματικής Ανάπτυξης στην Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου. Αναπληρωτής Επιστημονικός Διευθυντής στο Ινστιτούτο Στρατηγικών και Αναπτυξιακών Μελετών - Ανδρέας Παπανδρέου. Προϊστάμενος Αξιοποίησης Ειδικών Περιουσιακών Στοιχείων στην Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου. Διευθυντής του Πολιτικού Γραφείου της υφυπουργού Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού αρμόδιας για Θέματα Βιομηχανίας» και τα λοιπά.
Δεν καταλαβαίνω γιατί διαμαρτύρεται και πικραίνεται ο αγαπητός κ. Κριμιζής. Πρόκειται για έναν θεματικά άσχετο, καλά δικτυωμένο γενικό γραμματέα, όπως θεματικά άσχετοι και καλά δικτυωμένοι ήταν και είναι (και μάλλον και θα είναι) οι περισσότεροι γενικοί γραμματείς. Τίποτε ασυνήθιστο, business as usual. Θα μπορούσε να του τύχει κάτι πολύ χειρότερο. Τουλάχιστον, ο γενικός γραμματέας που τον ανάγκασε να εκτοξευθεί έχει και συγγραφικό έργο. Κάποιοι τίτλοι συγγραμμάτων του είναι άκρως ελκυστικοί. Π.χ. το «Αξίες, Δράση, Μέθοδος», ή το «Σύγκρουση Πολιτισμών ή Σύγκρουση Συμφερόντων». Μα δεν καταλαβαίνει ο κ. Κριμιζής ότι πρόκειται για σύγκρουση πολιτισμών, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων; Πώς περιμένει να τα βγάλει πέρα, ένας διεθνώς καταξιωμένος επιστήμονας με 20.000 αναφορές στην παγκόσμια βιβλιογραφία με κάποιον που είναι ειδικός στη σύγκρουση των πολιτισμών, στις αξίες, στη δράση και στη μέθοδο; Πού πήγε και έμπλεξε; Ανιση μάχη.
Δεν στενοχωριέμαι για τον κ. Κριμιζή. Η αξία του έχει αναγνωριστεί στην υφήλιο και είναι ευρύτατα γνωστός και τιμημένος στην Ελλάδα. Το όποιο τραύμα θα επουλωθεί. Αντιθέτως, πολλοί άλλοι εξίσου διακεκριμένοι με αυτόν Ελληνες αστροφυσικοί και ειδικοί στις επιστήμες του Διαστήματος, των δορυφόρων και των τηλεπικοινωνιών είναι εντελώς άγνωστοι στην Ελλάδα και κανένας δεν τους έχει ζητήσει τη γνώμη τους και την ανιδιοτελή αρωγή τους. Προσωπικά ομολογώ ότι δεν έχω ιδέα από δορυφόρους – είμαι εξίσου αδαής όσο και ο γενικός γραμματέας. Ομως, θυμάμαι τη συζήτηση που είχα πριν από λίγες εβδομάδες στην Καλιφόρνια με τον καθηγητή Περικλή Παπαδόπουλο, ειδικό στους δορυφόρους, κοντά στην βάση Ames της NASA. Μου εξηγούσε πώς η Ελλάδα επί χρόνια χάνει τη μάχη (και) του Διαστήματος, των επικοινωνιών, των προηγμένων τεχνολογιών. Πώς ο Ελληνικός Διαστημικός Οργανισμός θεωρητικά θα μπορούσε να βοηθήσει να καλυφθεί το χαμένο έδαφος.
Θα μπορούσε άραγε; Ισως ναι. Φτάνει να μην υπήρχε σύγκρουση πολιτισμών, να μην υπήρχε σύγκρουση συμφερόντων. Φτάνει να δίναμε επιτέλους μια απροϋπόθετη ευκαιρία στους καλύτερους.
* Ο κ. Ιωάννης Π. Α. Ιωαννίδης κατέχει την έδρα C.F. Rehnborg Πρόληψης Νοσημάτων στο Πανεπιστήμιο Stanford των ΗΠΑ, όπου είναι καθηγητής Παθολογίας, Ερευνας και Πολιτικής Υγείας, Επιστημών Δεδομένων και Στατιστικής.
Έντυπη

Η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΗΣ ΑΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 2018 Η επιλογή έγινε από τον Επικούρειο Πέπο.

Πώς φτάσαμε να θεωρείται κανονικότητα η επίδειξη των κακών τρόπων;
Οταν συναντιούνται τυχαία δύο άγνωστοι στον δρόμο, έλεγε ο Ερβιν Γκόφμαν (αμερικανός κοινωνιολόγος των ηθών της καθημερινής ζωής), αυτό που ακούγεται συχνότερα να βγαίνει από το στόμα τους είναι «καλημέρα» και «συγγνώμη». Και συμπλήρωνε: Αυτά τα «καλημέρα» και τα «συγγνώμη» πρέπει να τα λάβουμε σοβαρά υπόψη και να τα μελετήσουμε, αν θέλουμε να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί μια κοινωνία.

Αν ο Γκόφμαν μπορούσε να κάνει μια βόλτα σε ένα ελληνικό αστικό κέντρο τού σήμερα, ας πούμε στην πρωτεύουσα, θα παρατηρούσε ότι όταν συναντιούνται δύο άγνωστοι μπορούν να ακουστούν πολλά διαφορετικά πράγματα, εκ των οποίων σπανιότερα «καλημέρα» και «συγγνώμη». Ο εισαγωγικός χαιρετισμός συχνά απουσιάζει ή στην καλύτερη περίπτωση αντικαθίσταται από ένα, μάλλον επιθετικό, «να σας πω!». Η έκφραση δε του αιτήματος που πυροδοτεί την επικοινωνία είναι συχνά αδιαμεσολάβητη: «Θέλω αυτό» ή «Εχετε το τάδε;» ή «Το τσιγάρο σας έρχεται κατευθείαν πάνω μου!». Η απουσία  της λεκτικής ευγένειας συνοδεύεται συχνά και από εκφράσεις αγένειας πέραν της φυσικής γλώσσας: η παντελής αδυναμία συγκρότησης ουράς σε ένα ταμείο και οι συνακόλουθοι αναστεναγμοί δυσαρέσκειας που βγαίνουν από το παρατοποθετημένο μπουλούκι των ανθρώπων, το σολιψιστικό μπλοκάρισμα του διαδρόμου ή της πόρτας στο βαγόνι του μετρό, η ευκολία με την οποία κάποιος «δεν σε βλέπει» και σε προσπερνά κλέβοντας τη σειρά σου, χωρίς να αντιλαμβάνεται καν το «δυνατό άγγιγμα» που προκύπτει από το «ασυναίσθητο» σκούντημα ή ποδοπάτημα, δεν είναι παρά μερικές από αυτές.
Η αγένεια δεν είναι προφανώς ελληνικό προνόμιο. Σε όλες τις πόλεις, όπου η επικοινωνία δεν γίνεται με όρους γνωριμίας όπως συμβαίνει στις πιο μικρές κοινότητες, οι άνθρωποι συχνά απογοητεύονται από τη συμπεριφορά τρίτων απέναντί τους.
🎭🎭🎭🎭🎭🎭🎭🎭🎭
Το ενδιαφέρον όμως της ελληνικής αγένειας στις τυχαίες δημόσιες συναντήσεις μεταξύ αγνώστων είναι ότι αυτή δεν γίνεται ποτέ αντιληπτή ως μεμονωμένη παρέκκλιση από έναν κανόνα αστικής ευγένειας παρά θεωρείται κανονικότητα. Αντίθετα, μέσα σε ένα καθεστώς απόλυτης αστικής διαστροφής, οι τύποι ευγένειας είναι εκείνοι που θεωρούνται παρέκκλιση και γίνονται συχνά αντικείμενο γελοιοποίησης, σχολιασμού και (καλοπροαίρετης;) πλάκας.
Η κουλτούρα της αγένειας διαμορφώνει ασφαλώς και τους όρους δημοσιότητας των δημοσίων προσώπων. Φωνές, τσιρίδες, υποτιμητικός πληθυντικός και μάγκικος ενικός κυριαρχούν στη ζωντανή και τηλεοπτική πολιτική αντιπαράθεση. «Ακούς τι σου λέω, ρε; Ακούς τι σου λέω;», «Αυτό που σου λέω, εγώ!» ακούγονται να βγαίνουν από το στόμα μελιτζανοκόκκινων προσώπων έτοιμων να εκραγούν. Περιγραφικά επίθετα εν είδει κατηγορητηρίου (Καραγκιόζης, μαφιόζοι, λαμόγια, ρουφιάνοι) και ηθικολογίζοντες αφορισμοί («σα δεν ντρέπεστε!», «καλά, εντάξει, μπαρμπούτσαλα») και πού και πού κανένα αναστοχαστικό συγγνώμη («Μα είστε εντελώς ηλίθιος, συγγνώμη κιόλας») δίνουν και παίρνουν προτού τα διακόψει ρυθμικά η τέλεια μονοτονία της επανάληψης: «Με αφήνετε να μιλήσω; Με αφήνετε να μιλήσω; Μα γιατί δε με αφήνετε να μιλήσω;».
Η ελληνική κουλτούρα της αγένειας δεν είναι καθαυτή κακή, όπως αντίστοιχα μια άλλη εθνική κουλτούρα ευγένειας δεν είναι καθαυτή καλή. Πράγματι η χρήση κάποιων λέξεων όπως «καλημέρα», «συγγνώμη», «ορίστε», «παρακαλώ», «ευχαριστώ», καθώς και η χρήση του πληθυντικού αριθμού δεν εξασφαλίζουν από μόνες τους την καλή συμβίωση των κατοίκων των πόλεων, ούτε επαρκούν για να εξαλείψουν τη βία – βίαιες συμπεριφορές εκδηλώνονται κάλλιστα και σε συνθήκης απόλυτης ευγένειας. Επιτελούν όμως, όπου χρησιμοποιούνται, μια σειρά από πολύπλοκες κοινωνικές λειτουργίες τις οποίες δεν πρέπει να παραβλέψουμε: οργανώνουν τις τυχαίες αλλά αναπόφευκτες συναντήσεις μεταξύ αγνώστων, φτιάχνουν μικρές καθημερινές τελετουργίες, αισθητικοποιούν την επικοινωνία κρύβοντας την πραγματική αδιαφορία που μπορεί να νιώθει ο ένας για τον άλλον, επιτρέπουν την έκφραση μέχρι και των πιο παράδοξων αιτημάτων διαλύοντας και ξαναφτιάχνοντας στιγμιαίες σχέσεις εξάρτησης. Κυρίως, όμως, υφαίνουν το πλαίσιο μιας κουλτούρας που υπολογίζει τον Άλλον, επιτρέπει την κριτική, αλλά επιζητεί τη συναίνεση.
Όχι, η κουλτούρα της αγένειας δεν είναι καθαυτή κακή. Ευνοεί όμως τις εκρήξεις, τις φορμαλιστικές αντιπαραθέσεις και τις ανταγωνιστικές επιδείξεις υπέρμετρων εγώ. Αντίθετα, η αναγνώριση του Άλλου και η προσοχή στις ανάγκες του, που αυτόματα προκύπτουν από τη μηχανική χρήση ξερών τύπων ευγένειας, καθρεφτίζουν μία προδιάθεση συναίνεσης, απαραίτητη για την αστική συμβίωση. Ευγένειες και αγένειες, ήρθε η ώρα όλες αυτές τις λέξεις, τις στάσεις, τις συμπεριφορές, να τις πάρουμε στα σοβαρά.
🤔🤔🤔🤔🤔🤔🤔🤔🤔
 Η Χαριτίνη Καρακωστάκη είναι πολιτική επιστήμων, υποψήφια διδάκτωρ Κοινωνιολογίας στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (Paris)
Καλημέρα και καλή τύχη σ.ο.τ.α.
ΠΗΓΗ: ΤΑ ΝΕΑ, ΑΝΤΙΚΛΕΙΔΙ.