«Η ιστορία δεν καθορίζεται τελικά παρά μόνο από την καθοριστική δράση του ανθρώπου»
Οι ύμνοι της Κυριακής των Βαΐων και οι ήχοι της μουσικής του Χαίντελ από το έργο «Ο Μεσσίας» ανασύρουν άθελά μας σκέψεις και συναισθήματα που συνειρμικά παραπέμπουν στο φαινόμενο του Μεσσιανισμού. Αρωγός στους παραπάνω ύμνους και ήχους έρχεται και η εποχή μας που χαρακτηρίζεται από φαινόμενα αταξίας, αβεβαιότητας και ριζικών αναδιαρθρώσεων και ανακατατάξεων. Όλα αυτά γεννούν σε άτομα, κοινωνίες, λαούς και έθνη αισθήματα ανασφάλειας για το παρόν και το μέλλον και εμποδίζουν την ορθολογική ερμηνεία της πραγματικότητας και την ψύχραιμη αντιμετώπιση των προβλημάτων. Αυτή, λοιπόν, η εξωτερική πραγματικότητα σε συνδυασμό με την ψυχολογία των ανθρώπων συνθέτουν τους υποκειμενικούς και αντικειμενικούς παράγοντες που επωάζουν – συντηρούν το φαινόμενο του Μεσσιανισμού.
Κριτήριο αξιολόγησης ενός ατόμου, μιας κοινωνίας, ενός λαού ή Έθνους συνιστά ο τρόπος αντίδρασης απέναντι στα σοβαρά προβλήματα, στα αδιέξοδα και στις πολυποίκιλες κρίσεις. Αναντίρρητα η αγωνιστικότητα, η ανάληψη πρωτοβουλιών και ο υψηλός βαθμός αυτοεκτίμησης – αυτοπεποίθησης χαρακτηρίζουν εκείνα τα άτομα ή λαούς που αναζητούν διέξοδο και λύσεις όχι σε κάποια υπερβατική δύναμη ή πρόσωπο αλλά στη δική τους δράση. Ωστόσο υπάρχουν στιγμές που ένας Θεός, ένα πρόσωπο (πολιτικός, στρατηγός…) ή μια ιδεολογία προβάλλει ως «υπόσχεση» ή προσδοκία για επίλυση των προβλημάτων (ατομικών – εθνικών). Σε αυτό το πλαίσιο συναθροίζονται όλα τα στοιχεία που συνυφαίνουν το φαινόμενο του Μεσσιανισμού. Αυτός ως φαινόμενο βαδίζει παράλληλα με τον άνθρωπο και την ιστορία των Εθνών.
Η ερμηνεία του μεσσιανισμού
Το φαινόμενο του Μεσσιανισμού – όχι μόνο στη θρησκευτική του έκφραση – απασχόλησε πολλούς μελετητές της ανθρώπινης ψυχολογίας αλλά και της ψυχολογίας του όχλου (κοινωνιοψυχολογία). Για το μεσσιανισμό και τις παράλληλες ανθρώπινες συμπεριφορές ο Έριχ Φρομ επισημαίνει: «Η εκμηδένιση του ατομικού εγώ και η προσπάθεια να υπερνικηθεί με αυτόν τον τρόπο το ανυπόφορο αίσθημα της αδυναμίας, είναι μια μόνο πλευρά των μαζοχιστικών τάσεων. Η άλλη πλευρά είναι η προσπάθεια του ατόμου να αποτελέσει μέρος ενός ευρύτερου και ισχυρότερου συνόλου έξω από τον εαυτό του, να διαλυθεί και να συμμετέχει σε αυτό. Τη δύναμη αυτή μπορεί να αναζητήσει σε ένα πρόσωπο, σε ένα θεσμό, στο Θεό, στο Έθνος, στη συνείδηση ή σε ένα φυσικό καταναγκασμό. Με το να γίνει μέρος μιας δύναμης που τη θεωρεί αδιατάραχτη, πανίσχυρη, αιώνια και ένδοξη συμμερίζεται τη δύναμη και τη δόξα της, παραδίδει το ατομικό του εγώ και απαρνείται κάθε δύναμη και υπερηφάνεια που συνδέεται με αυτό, χάνει την ακεραιότητά του σαν άτομο και εγκαταλείπει την ελευθερία. Εξασφαλίζει, όμως, μια νέου είδους σιγουριά και μια νέα υπερηφάνεια, συμμετέχοντας στη δύναμη μέσα στην οποία διαλύθηκε. Εξασφαλίζει, επίσης, βεβαιότητα για να αντιμετωπίσει το βασανιστήριο της αμφιβολίας».
Συνεχίζοντας ο Γερμανός διανοητής τονίζει πως «το πρόσωπο απαλλάσσεται από την αμφιβολία του ποιο είναι το νόημα της ζωής του και ποιος είναι «αυτός». Στα ερωτήματα αυτά δίνει απαντήσεις η σχέση του προς την εξουσία στην έχει προσκολληθεί. Το νόημα της ζωής του και η ταυτότητά του καθορίζονται από το ευρύτερο σύνολο μέσα στο οποίο έχει διαλυθεί». Όλα αυτά, επομένως, τρέφουν και οξύνουν προφητείες και όνειρα με έντονα σωτηριολογικό χαρακτήρα. Όσο κι αν ο μεσσιανισμός καταγράφεται ως μια αρνητική στάση ζωής πολλές φορές λειτούργησε θεραπευτικά στην ψυχολογία του απλού ανθρώπου, αφύπνισε τις μάζες και πυροδότησε τη λαϊκή οργή και δυσαρέσκεια.
Αναγκαία, όμως, κρίνεται η παρακολούθηση της ιστορικής διαδρομής του Μεσσιανισμού αλλά και η καταγραφή των διαφόρων μορφών που αυτός έλαβε. Ετυμολογικά ο όρος προέρχεται από την Εβραϊκή λέξη Μεσσίας και σημαίνει Σωτήρας. Παραπέμπει στην πίστη, στην ύπαρξη ενός Σωτήρα ή στην προσδοκία της έλευσης ενός Λυτρωτή. Αν και ως φαινόμενο ταυτίστηκε με τη θρησκεία και ιδιαίτερα με τις ανατολικές θρησκείες γρήγορα εξαπλώθηκε ως ψυχολογική αντίδραση και συμπεριφορά και σε άλλους χώρους.
Οι μορφές του μεσσιανισμού
Ειδικότερα οι μορφές του Μεσσιανισμού είναι:
α. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΜΕΣΣΙΑΝΙΣΜΟΣ: Η πίστη στην ύπαρξη ενός Θεού μεσσία που η έλευσή του θα σώσει τους πιστούς. Μεσσιανικές αντιλήψεις εκφράστηκαν σε όλες τις θρησκείες: Χριστιανισμός, Ιουδαϊσμός, Ισλαμισμός. Η μορφή αυτή του μεσσιανισμού συνοδεύτηκε κι από ανάλογες λατρευτικές εκδηλώσεις.
β. ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ – ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΣ ΜΕΣΣΙΑΝΙΣΜΟΣ: Στο χώρο αυτό προβλήθηκαν ή λατρεύτηκαν πολιτικά πρόσωπα ως μεσσίες – σωτήρες σε λαούς με έντονα οικονομικά, κοινωνικά, ψυχολογικά ή και εθνικά προβλήματα. Επίσης, ιδεολογίες κοινωνικο – πολιτικές εμπεριείχαν στοιχεία μεσσιανισμού παρασέρνοντας τις μάζες σε μια άκριτη αποδοχή. Κορυφαίο παράδειγμα τέτοιας μορφής μεσσιανισμού η κομμουνιστική θεωρία που θεμελιώθηκε πάνω στη βάση της Μαρξιστικής Σκέψης. Ανάλογα φαινόμενα μεσσιανικών προσδοκιών καταγράφηκαν και στην ιδεολογία του Ναζισμού και του Φασισμού.
γ. ΕΘΝΙΚΟΣ – ΙΣΤΙΚΟΣ ΜΕΣΣΙΑΝΙΣΜΟΣ: Πολλά Έθνη έκτισαν μύθους για να αιτιολογήσουν – δικαιολογήσουν την κυριαρχία του εις βάρος άλλων εθνών. Οι μύθοι αυτοί αποτέλεσαν κίνητρο ψυχολογικό για λαούς που υπεράσπισαν με τυφλό πάθος την ιδέα για την ανωτερότητα – καθαρότητα του Έθνους τους. Δίπλα στον Εθνικό μεσσιανισμό γεννήθηκε και ο Ρατσιστικός μεσσιανισμός (αν και είναι δύσκολος ο διαχωρισμός τους) που πρόβαλε με έμφαση την ανωτερότητα μιας φυλής έναντι των άλλων. Αντιπρόσωπος του Ρατσιστικού μεσσιανισμού ο Γερμανός Χιούστον Τσάμπερλεν που υποστήριζε την υπεροχή της Αρείας Φυλής και του γερμανικού στοιχείου έναντι των άλλων. Το ρατσιστικό αυτό ιδεολόγημα οδήγησε εκατομμύρια Εβραίους στην εξόντωση. Απότοκα φαινόμενα αυτής της μορφής μεσσιανισμού ο ναζισμός, ο σιωνισμός, τα αποικιοκρατικά ρεύματα (Ισπανοί, Πορτογάλοι) και κάποια εθνικιστικά κινήματα του 20ού αιώνα.
δ. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΜΕΣΣΙΑΝΙΣΜΟΣ: Η εκρηκτική ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας τρέφει τη νέα αυτή μορφή του μεσσιανισμού. Οι άνθρωποι επενδύουν τις ελπίδες τους στις δυνατότητες της τεχνολογίας για πραγμάτωση όλων των επιθυμιών τους. Εδώ ο Μεσσίας δεν είναι κάποιο πρόσωπο αλλά ένα ανθρώπινο δημιούργημα, η τεχνολογία. Προνομιακό χώρο σε αυτόν τον τομέα κατέχει η Γενετική αλλά και οι Η/Υ. Όλοι προσδοκούν στη δημιουργία ενός νέου τύπου ανθρώπου, του «μετανθρώπου».
Στις παραπάνω μορφές μεσσιανισμού μπορεί να προστεθεί και ο Φονταμενταλισμός. Αυτός το ιδιαίτερο είδος – sui generis – του μεσσιανισμού σημαίνει την απόλυτη και κατά γράμμα προσήλωση στα θεμελιώδη δόγματα μιας θρησκείας, όπως αυτά ορίζονται στα ιερά κείμενα. Οι Φονταμενταλιστές πιστεύουν ότι οι λέξεις του ιερού βιβλίου της θρησκείας τους αντιπροσωπεύουν την απόλυτη αλήθεια και ότι αυτές πρέπει να ερμηνεύονται μόνο κυριολεκτικά. Για τους φονταμενταλιστές η σωτηρία του ατόμου και των λαών πηγάζει από την πιστή τήρηση όσων επιτάσσουν τα ιερά κείμενα.
Η στάση μας
Με όποια μορφή κι αν εμφανίζεται ο μεσσιανισμός οι συνέπειές του τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο είναι εμφανείς και ανησυχητικές. Κυριαρχεί ο ανορθολογισμός, το άτομο αδυνατεί να αυτοπροσδιοριστεί ψυχολογικά, το πλήθος χειραγωγείται και ακολουθεί τυφλά τους κανόνες της «αγέλης». Ανθοφορεί η προσωπολατρία και η μοιρολατρία. Οι κοινωνίες διαποτίζονται από ιδεοληψίες και αναζητούν τη «φαντασιακή διαφυγή» μέσα από τη λατρεία του Μεσσία.
Η αντιμετώπιση, λοιπόν, του Μεσσιανισμού και η εξάλειψη των παρενεργειών του προϋποθέτουν σε ατομικό επίπεδο έναν υψηλό βαθμό αυτογνωσίας κα αυτοπεποίθησης. Σε συλλογικό επίπεδο αναγκαία κρίνεται η συνειδητοποίησή πως η πορεία ενός λαού προδιαγράφεται και καθορίζεται μόνο από τη δική του δράση. Οι «σωτήρες» είναι κατασκευάσματα της ανασφάλειας και της πνευματικής έκπτωσης ατόμων και λαών. Μόνο όσοι αισθάνονται δυνατοί και σίγουροι για τον εαυτό τους μπορούν να διαβούν τα δύσβατα μονοπάτια της ιστορίας.
«Η ιδέα ενός ιστορικού νόμου, εγγυητή μιας ιδανικής κοινωνίας, είναι ιδέα άγνωστη στους Έλληνες, όπως άγνωστος είναι ο μεσσιανισμός ή η δυνατότητα εξωκοσμικής φυγής. Η θεώρηση αυτή εμπνέει μια στάση, σύμφωνα με την οποία ό,τι είναι να γίνει, θα γίνει εδώ» (Καστοριάδης).
Πηγή:iliasgiannakopoulos.blogspot.
