Ένα μικρό αφιέρωμα σε όλες και όλους τις/τους δασκάλες/δασκάλους της καρδιάς μας. ΚΡΙΤΩΝΑΣ ΠΑΝΗΓΥΡΗΣ

 

Ο ΛΟΓΟΣ στους αναγνώστες: Η Μαρία Παυλίδου, Γαριβάλδη 3, Αθήνα, γράφει: «Πριν

από λίγες μέρες διάβασα στη στήλη σου, ένα κείμενό σου για τον Χρήστο
Σβολόπουλο, τον άνθρωπο που σε στήριξε στα πρώτα βήματά σου τη δημοσιογραφία,
τον δάσκαλό σου που αγάπησες πολύ και χάθηκε στα μέσα του Μάρτη.

Σήμερα που σου γράφω, πέθανε και ο δικός μου δάσκαλος. Ο Κρίτων Πανηγύρης. Ο
άνθρωπος που έχω αγαπήσει πιο πολύ στη ζωή μου, εκτός από τους γονείς μου.
Όμως, το σωστό είναι να πω: ο άνθρωπος που με αγάπησε πιο πολύ απ' όλους, όπως
αγάπησε όλους τους μαθητές και τους φίλους του.

"Ο Πανηγύρης", όπως τον λέγαμε, ήταν η ίδια η αγάπη. Η ομορφιά. Το "Πανυγήρης"
αν δεν ήταν το επώνυμό του, θα ήταν το παρατσούκλι του. Ήταν πάντα εκεί, όταν
τον ήθελες. Πάντα. Να σε στηρίξει. Να σε βάλει στην τεράστια αγκαλιά του και
να μη θες να βγεις ποτέ. Να σε πάρει στο ατέλειωτο ταξίδι της καρδιάς και του
νου. Να ψάξει μαζί σου πράγματα, που ούτε είχες φανταστεί ότι υπάρχουν. Ένας
κόσμος περίεργος, άλλος απ' αυτόν εδώ, πολύ μακρινός και θαυμαστός. Άνοιγε την
πορτούλα μέσα σε κάθε άνθρωπο και έδειχνε: Να ο παράδεισος!

Ήταν ο πιο μοναχικός άνθρωπος στον κόσμο. Ο πιο αθώος και πιο σοφός. Θαμμένος
στους "αρχαίους" του. Ψάχνοντας την αλήθεια. Πόσες αλήθειες πήρε μαζί του,
πόση μαγεία, πόση πίκρα!

Τώρα θα πάω σπίτι του και δεν μπορώ να πιστέψω ότι δεν θα είναι εκεί. Να μ'
αγκαλιάσει. Δεν θα με περιμένει να με ρωτήσει. Να κάνει φύλλο και φτερό την
ψυχή μου και να μου τη δώσει πίσω ελαφριά σαν πούπουλο. Δεν θα με ξαναπεί
"κωλόπαιδο" για τα πειράγματά μου. Δεν θα ξανακούσω το γέλιο του. Είχα
ορκιστεί ότι εγώ δεν θα τον εγκαταλείψω όπως οι άλλοι. Τελικά το έκανα. Πού να τον βρω τώρα να του πω πως τον αγαπάω;

Αγαπώ πολύ τα τραγούδια σου (και ποιος δεν τ' αγαπάει;). Ένα απ' αυτά, μου
φέρνει στο μυαλό η φράση που έγραψα πιο πάνω: είχα ορκιστεί ότι εγώ δεν θα τον
εγκαταλείψω, όπως οι άλλοι. Τελικά "το έκανα". Είναι το τραγούδι "Ο αρχηγός"
και λέει: "Φτιάχναμε καπέλα από χαρτί/ και είχαμε και ξύλινα ντουφέκια/ κι
ήτανε ο πόλεμος γιορτή/ στα παλιά μας στέκια. / Όλοι σε φωνάζαν αρχηγό/ κι
ήξερες μονάδα να διατάζεις/ κι έτρεχα ξοπίσω σου κι εγώ/ για να με κοιτάζεις.
/ Έγειρες στη γη να κοιμηθείς/ κι έγιν' η καρδιά σου κυπαρίσσι. / Σου 'πα θα
πεθάνω αν σκοτωθείς. / Κι όμως, έχω ζήσει...". Έτσι είναι...».

Πηγή: ΤΑ ΝΕΑ

Η συμφωνία του πεπρωφώνου

ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ in.gr

Τι είναι το Πεπρώφωνο;» ρωτάει εντελώς ατάραχος ο δάσκαλος της μουσικής. «Ενα όργανο, κύριε…». «Εγχορδο; Κρουστό; Πνευστό;». «Πνευστό!» απαντάει ο Ηλιάδης με ξαφνική αυτοπεποίθηση. «Σήκω στον πίνακα να μας το ζωγραφίσεις!».

Η πλούσια κόμη του γκρίζαρε όχι από την ηλικία μα από την πιτυρίδα. Είχε και ένα μικρό σφηνοειδές μούσι. Μοντέρνος για την εποχή, με πλουμιστά πουκάμισα, πέτσινο καφετί σακάκι, εφαρμοστά παντελόνια. Στηριζόταν σε κάτι τετράγωνα τακούνια για να κερδίζει μπόι. Εμπαινε στην τάξη χαμογελαστότατος και βραχνός από τα τσιγάρα, μας προσφωνούσε «νεολαία!» και μας δίδασκε Χημεία. Χημεία δεν μάθαμε οι περισσότεροι. Μας έχει μείνει ωστόσο ο ερωτοπαθής τρόπος με τον οποίον μιλούσε για τις ενώσεις και τις αντιδράσεις. «Το άζωτο βγαίνει ραντεβού με το οξυγόνο… Μέσα στον δοκιμαστικό σωλήνα γίνονται Σόδομα και Γόμορρα!».

Μαλλί τρικυμιώδες, γυαλάκια στρογγυλά, κοστούμι καρώ. Ο δάσκαλός μας της μουσικής. Εβαζε στο πικάπ εισαγωγές από όπερες και τις διηύθυνε ανεμίζοντας τα χέρια του, έτοιμος – λες – να απογειωθεί. Μας ανήγγειλε τον θάνατο του Μότσαρτ συντετριμμένος, σαν να είχε συμβεί το προηγούμενο μόλις βράδυ. «Μίλα μας, Ηλιάδη, για τις συμφωνίες του Μπετόβεν!». Ο Ηλιάδης δεν είχε ιδέα. Του πασάρω κάτω από το θρανίο τις σημειώσεις μου. Τα γράμματά μου – φευ! – ορνιθοσκαλίσματα. «Η Πέμπτη Συμφωνία…» συλλαβίζει. «Του Πεπρω… Του Πεπρω… Του Πεπρωφώνου!» «Τι είναι το Πεπρώφωνο;» ρωτάει εντελώς ατάραχος ο δάσκαλος της μουσικής. «Ενα όργανο, κύριε…». «Εγχορδο; Κρουστό; Πνευστό;». «Πνευστό!» απαντάει ο Ηλιάδης με ξαφνική αυτοπεποίθηση. «Σήκω στον πίνακα να μας το ζωγραφίσεις!».

Διατηρούμε τις σπαρταριστότερες αναμνήσεις από το σχολείο. Αναπολούμε ευτράπελα περιστατικά και μικροδράματα, θυμόμαστε την ωραία και τον σπασίκλα, τον κολλητό και τον εχθρό μας, τον καθηγητή που μας είχε βάλει στο μάτι. Τα μόνα που έχουμε ξεχάσει είναι όσα διδαχθήκαμε. Προ μηνών, κλήθηκα να εξηγήσω στην κόρη μου τη διαίρεση με διψήφιο διαιρέτη. Συνειδητοποίησα ότι δεν είχα ιδέα. Κι ας είχα ξοδέψει στην Τετάρτη Δημοτικού ώρες και ώρες για να γίνω ξεφτέρι στην αριθμητική.

Τα σχολεία είναι αυλές θαυμάτων. Συγχρωτίζεσαι με κάθε σχεδόν καρυδιάς καρύδι. Μαθαίνεις τους κανόνες της φιλίας. Ερωτεύεσαι. Βασανίζεις και βασανίζεσαι από συμμαθητές και καθηγητές. Ενας δάσκαλος ιχνογραφίας πίστευε ακράδαντα πως ήμουν παθολογικά ηλίθιος. Μου απευθυνόταν σαν σε νήπιο, μου έπιανε το χέρι για να με βοηθήσει να τραβήξω μια ευθεία γραμμή. Διαολιζόμουν. Σταδιακά άρχισα να το διασκεδάζω. Να του κάνω πλάκα. Να κεκεδίζω προκειμένου να με συμπονέσει ακόμα περισσότερο. «Εχει κι αυτό το πρόβλημα στην άρθρωση ο Χρηστάκης…» είπε περίλυπος στη μάνα μου.

Οχι ότι δεν συναντήσαμε εμπνευσμένους δασκάλους που μας μύησαν σε καινούργιους κόσμους. Ο δικός μου ονομαζόταν Κρίτων Πανηγύρης. Ο Κρίτων Πανηγύρης έδωσε στη σκέψη μου κατεύθυνση και στο αίσθημά μου φτερά. Με έμαθε να καταλαβαίνω, κυρίως δε να αισθάνομαι, τους αρχαίους τραγικούς και τη σύγχρονη ποίηση. Οταν είδα τον «Κύκλο των Χαμένων Ποιητών», κάγχασα. Ποιος Ρόμπιν Γουίλιαμς; Ο Πανηγύρης ήταν ο «Captain! My Captain»…

Το ποια ακριβώς μαθήματα θα διδάσκονται, για πόσες τάξεις και για πόσες ώρες το καθένα, δεν έχει – φρονώ – και τόση σημασία. Ενας εμπνευσμένος παπάς πιθανόν να σε φέρει στα νερά της πίστης μα εξίσου πιθανόν να σε κάνει να ακονίσεις το μυαλό σου για να στηρίξεις την αθεΐα σου. Είναι οπωσδήποτε προτιμότερος από έναν αγκυλωμένο κοινωνιολόγο, ο οποίος μονότονα επαναλαμβάνει το βιβλίο. Ενας θεατρολόγος -που διαψεύστηκε και κακοφόρμισε το όνειρό του να γίνει ηθοποιός – μπορεί να κάνει τα παιδιά να μισήσουν για πάντα το θέατρο. Ο Παύλος Σταμέλος, αστέρι κάποτε του Σπόρτιγκ, δεν κατάφερε να μου μάθει μπάσκετ. Μου έδειξε όμως, σε ένα πεντάλεπτο διάλειμμα, τι σημαίνει άνδρας λεοντόκαρδος…

Το μεγάλο πρόβλημα του ελληνικού σχολείου δεν είναι – κατά τη γνώμη μου – η ύλη. Είναι ότι στις χαμηλότερες τάξεις λειτουργεί σαν πάρκινγκ παιδιών και στις υψηλότερες σαν προθάλαμος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Σπαρακτικό το θέαμα ενός μπόμπιρα ή μίας πιτσιρίκας που ξυπνάει αχάραγα για να προφτάσει το πρώτο κουδούνι και που μετά το τελευταίο κουδούνι την τρέχουν από γλώσσες σε αθλήματα και σε μπαλέτα – εν μέρει επειδή οι γονείς έχουν προβάλει δικά τους απωθημένα επάνω της, εν μέρει διότι δυσκολεύονται, νιώθουν αμηχανία, να περάσουν ελεύθερο χρόνο μαζί της.

Θλιβερή η κατάντια του λυκείου μας, το οποίο λειτουργεί συμπληρωματικά προς την παραπαιδεία. Τι διαφορά εάν έχεις καλλιτεχνικά ή λατινικά, όταν μέσα στην τάξη ουσιαστικά κοιμάσαι, εξοικονομείς δυνάμεις, για να ανταποκριθείς στις απαιτήσεις του φροντιστηρίου; Για να παπαγαλίσεις το απόγευμα τα γραμματικά φαινόμενα, τους τύπους της Φυσικής, τις κοινότοπες ιδέες που θα σε βάλουν στο πανεπιστήμιο;

'Οπως οι ποινικοί δικαστές θα όφειλαν να εγκλειστούν καμιά εβδομάδα ιγκόγκνιτο στη φυλακή, έτσι και οι πολιτικοί. Προτού εξαγγείλουν εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις ή χτυπηθούν για να τις ακυρώσουν, θα έπρεπε να επιστρέψουν στο σχολείο. Να θυμηθούν τι αλήθεια εκεί συμβαίνει.

ΠΗΓΗ:in.gr

40 ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΓΝΩΜΙΚΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ με την ελπίδα να μας κάνουν κι εμάς καλύτερους. Καλησπέρα σε σένα και σε όσους το αξίζουν.

Ο Πλάτων ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος από την Αθήνα, ο πιο γνωστός μαθητής του Σωκράτη και δάσκαλος του Αριστοτέλη.

Το έργο του με τη μορφή φιλοσοφικών διαλόγων έχει σωθεί ολόκληρο και άσκησε τεράστια επιρροή στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και γενικότερα στη δυτική φιλοσοφική παράδοση μέχρι τις ημέρες μας.

Ο Πλάτων, μεταξύ άλλων, έγραψε την Απολογία του Σωκράτους, το Συμπόσιο όπου μιλά για την φύση του έρωτα, ενώ σε δύο μακρούς διαλόγους, την Πολιτεία και τους Νόμους, περιέγραψε την ιδανική πολιτεία.

Τα έργα του Πλάτωνα είναι 36 και όλα, εκτός από την Απολογία, διαλογικά. Μεταξύ των άλλων υπήρξε και ο ιδρυτής της Ακαδημίας.

Ø Άγνοια, η ρίζα και ο μίσχος όλου του κακού.

Ø Από τις απολαύσεις, άλλες μεν είναι καλές κι άλλες κακές. Καλές μεν είναι οι ωφέλιμες, κακές είναι οι βλαβερές.

Ø Σκοπός όλων των πράξεών μας πρέπει να είναι το καλό και χάριν αυτού πρέπει τα πάντα να πράττουμε.

Ø Αυτή η πόλη είναι αυτό που είναι γιατί οι πολίτες της είναι αυτό που είναι.

Ø Αυτός που κλέβει λίγα κλέβει με την ίδια επιθυμία με αυτόν που κλέβει πολλά, αλλά με μικρότερη δύναμη.

Ø Αφήστε τους γονείς να κληροδοτήσουν στα παιδιά τους όχι πλούτη, αλλά το πνεύμα του σεβασμού.

Ø Δεν είναι δυνατόν δύο κακοί να γίνουν ποτέ φίλοι, ούτε ένας καλός να μην έχει φίλο καλό.

Ø Δικαιοσύνη σημαίνει ο καθένας να νοιάζεται για τις δουλειές του και να μην αναμιγνύεται στις δουλειές των άλλων.

Ø Εάν ο άνθρωπος λάβει την ορθή παιδεία, μέσα του ξυπνάει σφοδρή η δύναμη και η θέληση να αναπτυχθεί ως το θεϊκότερο και ημερότερο ζώο.

Αλλά αν δεν τύχη της καλής και επιμελούς ανατροφής, γίνεται το πιο άγριο απ’ όσα γεννάει η γη.

Ø Εκείνος που θέλει να γίνει άριστος, δεν πρέπει να αγαπά περισσότερο τον εαυτό του, μήτε τα δικά του, αλλά τα δίκαια.

Ø Όπως λένε οι κτίστες, οι μεγάλες πέτρες δεν στέκονται καλά χωρίς τις μικρότερες.

Ø Όμοιος ομοίω αεί πελάζει. (Όμοιος τον όμοιο αγαπά κι όμοιος τον όμοιο θέλει.)

Ø Η υπερβολική ελευθερία μοιάζει με υπερβολική δουλεία, αφού αλλάζει και τον πολίτη και την πολιτεία

Ø Φαίνεται πως η υπερβολική ελευθερία μετατρέπεται σε υπερβολική υποδούλωση

Ø Αυτό που αξίζει δεν είναι να ζεις για να αποκτήσεις περισσότερα αλλά να ζεις καλά

Ø Ο θεός δεν έχει ευθύνη για τις πράξεις αυτών που έχουν ελευθερία επιλογής

Ø Άνθρωπος: αυτός που αναλογίζεται και κρίνει όσα έχει δει.

Ø Δεν πρέπει να νοιαζόμαστε τόσο πολύ, για το τι θα πουν για μας οι πολλοί, αλλά τι θα πει όποιος ξέρει καλά για τα δίκαια και τα άδικα, ο ένας δηλαδή και αυτή θα είναι η αλήθεια.

Ø Καλύτερα να σε αδικούν παρά να αδικείς

Ø Το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν

Ø Πας μη Έλλην βάρβαρος

Ø Όταν μιλούν άσχημα για σένα, ζήσε έτσι ώστε κανένας να μην μπορεί να τους πιστέψει.

Ø Ζώον δίπουν άπτερον (ο ορισμός του ανθρώπου κατά τον Πλάτωνα)

Ø Το βλάκα μπορείς να τον καταλάβεις από δυο ενδείξεις: μιλάει για πράματα που είναι γι’ αυτόν άχρηστα και εκφράζει γνώμη για κάτι που κανένας δεν τον ρωτάει.

Ø Μια από τις τιμωρίες που δεν καταδέχεσαι να ασχοληθείς με την πολιτική είναι ότι καταλήγεις να σε κυβερνούν οι κατώτεροί σου.

Ø Οι σοφοί μιλούν επειδή έχουν κάτι να πουν. Οι ανόητοι μιλούν επειδή πρέπει κάτι να πουν.

Ø Δεν υπάρχει πιο ακριβής ένδειξη κακής οργάνωσης της πολιτείας, από την αφθονία γιατρών και νομικών.

Ø Αυτή και μόνο είναι η ρίζα από όπου ξεπετιέται ένας τύραννος: όταν εμφανίζεται για πρώτη φορά είναι ο προστάτης.

Ø Φόβος είναι η ψυχική ταραχή που προκαλείται από την αναμονή του κακού.

Ø Η τιμιότητα, ως επί το πλείστον, είναι λιγότερο επικερδής από την ατιμία.

Ø O θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ο διαχωρισμός δύο πραγμάτων, του ενός απ’ το άλλο, δηλαδή της ψυχής από το σώμα.

Ø Όλοι οι πόλεμοι γίνονται για την απόκτηση υλικών αγαθών

Ø Ένας που σκέφτεται σωστά είναι καλύτερος από μύριους που δεν σκέφτονται

Ø Κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από το πεπρωμένο του

Ø Ο Θεός δεν είναι ποτέ καθόλου άδικος

Ø Από όλες τις ηδονές ο έπαινος είναι η πιο γλυκιά.

Ø Η ένωση της ψυχής και του σώματος [η γέννηση] δεν είναι με κανένα τρόπο καλύτερη από το χωρισμό τους

Ø Η ψυχή έρχεται στον Άδη χωρίς να κουβαλάει τίποτε άλλο πέρα από την παιδεία της και την αγωγή της

Ø Η γνώση δημιουργεί ευημερία

Ø Το καλό είναι καλό επειδή αρέσει στους θεούς ή αρέσει στους θεούς επειδή είναι καλό;

Ø Ένας ήρωας γεννιέται ανάμεσα σε 100, ένας σοφός βρίσκεται ανάμεσα σε 1.000, αλλά ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος μπορεί να μην βρεθεί ούτε ανάμεσα σε 100.000.

Πηγή: http://e-didaskalia.blogspot.com/2016/06/40_29.html#ixzz7ETxYSJLX

ΗΛΙΑΣ ΒΕΝΕΖΗΣ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ''ΓΑΛΗΝΗ''

Ο Ηλίας Βενέζης (1904-1973) ενσωμάτωσε στα λογοτεχνικά του κείμενα την προσωπική και οικογενειακή προσφυγική διαδρομή, καθώς η οικογένειά του αναγκάστηκε να μετοικήσει από το Αϊβαλί της Μικράς Ασίας αρχικά στη Λέσβο και κατόπιν στην Αθήνα, ο ίδιος δε είχε υποχρεωθεί μέχρι το 1923 να υπηρετήσει στα τάγματα εργασίας στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Το 1931 εκδόθηκε το πρώτο του μυθιστόρημα "Το νούμερο 31328", εμπνευσμένο από την εμπειρία του στα τάγματα εργασίας της Ανατολής. Το 1939 κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα του "Γαλήνη".

Στο παρακάτω απόσπασμα από τη "Γαλήνη" ο Βενέζης περιγράφει τις αγωνιώδεις προσπάθειες μίας ομάδας προσφύγων να εκχερσώσουν και να μετατρέψουν τις γαίες που τους παραχωρήθηκαν στην Ανάβυσσο της Αττικής σε κατάλληλες για καλλιέργεια. Στην περίπτωση της Αναβύσσου, οι γαίες που παραχωρήθηκαν στους πρόσφυγες αποτελούνταν από αλυκές και έλη, με αποτέλεσμα οι πρόσφυγες να χρειαστεί να παλέψουν σκληρά προκειμένου να τις καταστήσουν κατάλληλες για την αγροτική παραγωγή.

Τεκμήριο

Η ζωή άρχισε τον κανονικό δρόμο της στην Ανάβυσσο. Δώσανε στους πρόσφυγες σκηνές, εργαλεία και λίγα μέσα για να σηκώσουν από ένα καλύβι και να τραφούν, ως ότου να τους δώσει καρπό η γη που θα καλλιεργούσαν.
Από πολύ πρωί, απ’ τα χαράματα, όλος ο πληθυσμός του κοπαδιού έπαιρνε το δρόμο για τα χωράφια. Μονάχα οι άρρωστοι και οι γέροι μέναν να φυλάγουν στον καταυλισμό. Φοβόντανε ακόμα τους βλάχους, αυτοί όμως δεν είχαν δώσει κανένα σημείο ζωής από κείνην την πρώτη μέρα, που είχαν στείλει την πρεσβεία τους. Μένανε ακόμα στον καταυλισμό και οι χτίστες που χτίζαν τα καλύβια του συνοικισμού με πηλό.
Στη διαλεγμένη γη, πλάι στο ξωκλήσι, δούλευε κι ο Γλάρος με τη φαμίλια του. Από καιρό σε καιρό πήγαινε και σ’ ένα άλλο χωράφι, στο “Θυμάρι”, που έπεσε στον κλήρο του.
Η δουλειά ήταν πολύ δύσκολη, το χέρσο χώμα πολύ σκληρό κι ο τόπος γεμάτος από πέτρα και σκοίνα. Όσο περνούσαν οι μέρες, η γυναίκα του Γλάρου φοβόταν πιο πολύ πως η εκλογή του κλήρου δεν ήταν καλή.
- Θα είναι ακόμα σε πολύ βάθος, φαίνεται, πέτρα, έλεγε μόνο στον άντρα της.
Ο Γλάρος σταματούσε το σκάψιμο μια στιγμή, καταλαβαίνοντας που πάει η κουβέντα της.
- Μια φορά εδώ φαίνεται πως μείναν άνθρωποι, της απαντούσε με πείσμα. Ξέρω εγώ τι κάνω! Θ’ ακολουθήσουμε τ’ αχνάρια τους.
Η Ελένη δεν έλεγε τίποτα άλλο και πάλι άρχιζε να σκάβει. Ίσως να είχε δίκιο ο άντρας της. Σίγουρη δεν μπορούσε να ήταν πως το χώμα εδώ θα ήταν πολύ χειρότερο από άλλα μέρη που πήγαν οι πατριώτες τους. Αλλά το ότι πατούσαν σε χώμα που ίσως, κάποτε, το δουλέψαν κι άλλοι άνθρωποι, η αναζήτηση των αχναριών που θ’ άφησαν, έδινε παρηγοριά.

Κι οι μέρες περνούσαν ως που ένα πρωινό η αξίνα του Γλάρου έβγαλε στην επιφάνεια ένα πιο βέβαιο μήνυμα αυτών των ανθρώπων. Ένας θαμμένος τοίχος, καμωμένος με τεράστιες πέτρες, φάνηκε σε λίγο βάθος.
- Έλα δω να δεις! Φώναξε στη γυναίκα του. Τούτο, δεν είναι τοίχος;
Βέβαια ήταν τοίχος. Τον περιεργαζόνταν κι οι δυό, τη γερή δεσιά του.
Τι να ήταν; Τι να ήταν ο κόσμος που έβγαιναν τ’ αχνάρια του;
- Οι άνθρωποι της αλυκής, που ξέρουν τον τόπο, λένε παράξενα πράματα, είπε ο Γλάρος. Λένε πως κάποτε εδώ ήταν μεγάλη πολιτεία και πως ένα μέρος της βούλιαξε μες τη θάλασσα.
Έτσι λένε. Όταν δε φυσά το αγέρι και είναι μπουνάτσα, στο βυθό του κόρφου μπορούν να δουν τοίχους και μεγάλα πυθάρια κι άλλα έργα από χέρι ανθρώπου.

Ηλίας Βενέζης, Γαλήνη, Αθήνα 1939, σ. 48-50

Το «μοιρολόγι της φώκιας» και τα πάθη από τον κορωνοϊό (Τα πάθια και οι καημοί του κόσμου). Ηλίας Γιαννακόπουλος.

 α. «Η πρώτη αλήθεια είναι ο θάνατος. Απομένει να μάθουμε

ποια είναι η τελευταία».(Ελύτης)

β.«Δεν το ‘λπιζα να ‘ν’ η ζωή μέγα καλό και πρώτο».(Σολωμός)

 

Σε καθημερινό επίπεδο τείνει να γίνει συνήθεια η απογευματινή ενημέρωση από τους υπεύθυνους του Εθνικού Οργανισμού Υγείας (Ε.Ο.Δ.Υ.). Σε ανακοινώσεις του τύπου «Βαρύ και σήμερα το ιικό φορτίο με 6.393 κρούσματα, 93 θανάτους και 459 διασωληνωμένους…» άλλοτε ως ακροατές κι άλλοτε ως αναγνώστες αντιδρούμε με μία περίεργη αμφιθυμία. Μία αμφιθυμία που άλλοτε εμπεριέχει συναισθήματα αγωνίας, φόβου και ανασφάλειας για το αύριο κι άλλοτε μία απάθεια του τύπου «αυτό είναι αναμενόμενο, αφού δεν βρέθηκε ακόμη το κατάλληλο φάρμακο».

Η λεπτομερής περιγραφή από τα Μ.Μ.Ε. του αριθμού και του τρόπου θανάτου των θυμάτων του κορωνοϊού προκαλεί έντονο προβληματισμό τόσο για την επιβίωσή μας – που δεν είναι καθόλου δεδομένη – όσο και για τη φύση της ανθρώπινης μοίρας. Άλλοι τρομάζουν με τους αριθμούς ανθρώπων που καθημερινά χάνονται από τον κορωνοϊό κι άλλοι μακαρίζουν τον εαυτό τους που ακόμη ζουν. Δεν λείπουν, βέβαια, κι εκείνοι που αφορμώμενοι από την φονική επέλαση του covid 19 φιλοσοφούν πάνω στο ευμετάβλητο της ανθρώπινης ύπαρξης και στο αβέβαιο της ζωής.

Η ψυχρή φωνή του εκφωνητή της ανακοίνωσης των θανάτων – σε αντίθεση με το δάκρυ του Σ. Τσιόρδα των πρώτων ημερών – υπόρρητα δημιουργεί ένα κλίμα συμβιβασμού με την σκληρή πραγματικότητα που επιβάλλει η δύναμη του κορωνοϊού. Και η σκληρή πραγματικότητα είναι το εφήμερον της ανθρώπινης ύπαρξης και η άνιση μάχη μεταξύ Ζωής και Θανάτου.

Ωστόσο η καθημερινή θανατολογία ή θανατογραφία νομοτελειακά μάς οδηγεί σε διαπιστώσεις για το εύθραυστον και την τραγικότητα της ανθρώπινης ζωής που μόνιμα είναι εκτεθειμένη σε ένα αόρατο και απροσδιόριστο πλέγμα κινδύνων και παθών. Αυτό το πλέγμα της αβεβαιότητας και τα ατέλειωτα πάθη του ανθρώπου κεντρίζουν καθημερινά τις ανασφάλειές μας και ανακαλούν στη μνήμη μας το «μοιρολόγι της φώκιας» που συνιστά την πιο μεγάλη και διαχρονική αλήθεια δοσμένη με τον πιο απλό και λυρικό τρόπο.

«Σα να ‘χαν ποτέ τελειωμό/ τα πάθια και οι καημοί του κόσμου»

Ο θάνατος ως φυσική αναγκαιότητα

Η παραπάνω φιλοσοφική τοποθέτηση του Παπαδιαμάντη με την επικουρία ενός ποιητικού ευρήματος – της φώκιας – καταγράφει με περισσή ενάργεια την τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας γενικεύοντας μία ειδική περίπτωση (θάνατος – πνιγμός της Ακριβούλας).

Στο διήγημα«Το μοιρολόγι της φώκιας» ο συγγραφέας σκιαγραφεί ένα τοπίο – μοτίβο θανάτου που ωστόσο συμπλέει με ένα ανάλογο μοτίβο ζωής. Θάνατος και Ζωή, λύπη και χαρά, απελπισία και ελπίδα, πόνος και λύτρωση συνυπάρχουν, συγκρούονται, συμπλέκονται και τελικά οδηγούν σε μία εύθραυστη ισορροπία – αρμονία που αποτελεί και τον απόλυτο συμπαντικό νόμο. Ο Ηράκλειτος τον νόμο αυτόν τον απέδωσε με τη γνωστή του θεωρία: Η παλίντονος αρμονία.

Το μοιρολόγι της φώκιας είναι ένα διαχρονικό και πικρό τραγούδι για την ανθρώπινη ζωή. Μέσα από αυτό αναδύονται αλήθειες που επικυρώνει η πραγματικότητα και που είναι δύσκολο να τις παραβλέψουμε. Δεν ζούμε χρόνια παρά μόνο στιγμές… Τα «πάθια κ’ οι καημοί του κόσμου» δεν πρόκειται να σταματήσουν όσο θα υπάρχει άνθρωπος.

Ο θάνατος στο διήγημα του Παπαδιαμάντη συνιστά μία φυσική αναγκαιότητα. Η μη αποδοχή αυτής της αναγκαιότητας θα παρέπεμπε σε μία ρομαντική ανταρσία ατελέσφορη. Η κοσμική τάξη δεν ανατρέπεται με την ασύγγνωστη εθελοτυφλία του ανθρώπινου ναρκισσισμού. Το γεγονός του θανάτου, ως σκληρή άρνηση και ακύρωση της ζωής, σκοτεινός και ανερμήνευτος, δεν βιώνεται ούτε και εξηγείται με τους κωδικούς της κοινής ανθρώπινης λογικής. Ο θάνατος συνιστά μία αταξία και πηγή εντροπίας.

Κριτική και μία έμμεση αμφισβήτηση της εξουσίας του θανάτου μόνον ο Καζαντζάκης τόλμησε με το παροιμιώδες:

«Απάνω στην κοπριά του κόσμου ετούτου κάθεται ο νους μου, σαν τον Ιώβ, και φωνάζει: Είναι άδικο, άδικο, δεν το δέχομαι».

Θανατολογία ή Ρεαλισμός;

Πολλοί αναγνώστες του διηγήματος «Το μοιρολόγι της φώκιας» διαβλέπουν μια απαισιόδοξη θεώρηση της ζωής, μία άμετρη μοιρολατρία και θανατολογία του Παπαδιαμάντη. Ωστόσο ο συγγραφέας περισσότερο διαπιστώνει και λιγότερο θρηνολογεί. Κι αυτό γιατί η ανθρώπινη ζωή συντίθεται από ένα πλήθος παθημάτων και πόνων – δυστυχιών. Είναι αυτά που τη νοηματοδοτούν σε μια προοπτική χρόνου. Ο Παπαδιαμάντης τονίζει με έναν ρεαλιστικό τρόπο μία σκληρή πραγματικότητα που φαίνεται να συνοδεύει τον άνθρωπο μετά την έξοδο - εκδίωξή του από τον παράδεισο.

Ο τρόπος που καταγράφει αυτήν την πραγματικότητα δεν συνιστά κατ’ ανάγκην και μία απαισιόδοξη αποτίμηση της ζωής ή ένα κάλεσμα για παραίτηση και μοιρολατρία. Είναι μία βιοθεωρία, μία αντίληψη για το περιεχόμενο της ζωής, την πορεία του ανθρώπου και την απόλυτη κυριαρχία του κακού, του θανάτου, της λύπης και της δυστυχίας δίπλα στην επιθυμία και προσπάθεια του ανθρώπου να επιβιώσει – ζήσει. Κάπου και ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης διερωτάται για το άδικο του θανάτου:

«Αλλά τώρα θα είπωσι: πού το δίκαιον; Και δεν είναι όλα τυφλή ειρμαμένη; Και κατά τι είχε πταίσει η κόρη δια να τιμωρηθεί τόσον σκληρώς;».

Η δύναμη της ζωής

Παρόλα αυτά η ζωή στο διήγημα έχει τη δική της δύναμη και δυναμική που αισθητοποιείται μέσα από το λεκτικό εφεύρημα του πεζογράφου «Εξηκολούθει…». Όσο κι αν η ζωή σύμφωνα και με τη διαπίστωση του Καζαντζάκη «Ερχόμαστε από μία σκοτεινή άβυσσο, καταλήγουμε σε μία σκοτεινή άβυσσο, το φωτεινό διάστημα το λέμε ζωή» είναι βραχύχρονη, δεν παύει να αποτελεί «μέγα καλό και πρώτο».

Ο Παπαδιαμάντης με έναν αξιωματικό κι απόλυτο τρόπο δηλώνει πως μπορεί ο θάνατος να κυριαρχεί, ωστόσο η ζωή συνεχίζεται… Μέσα σε ένα οδοιπορικό και τοπίο θανάτου με βάσανα, αδιέξοδα, παγιδεύσεις και λύπες η ζωή αντιστέκεται και διεκδικεί τα «δικαιώματά» της στο κοσμικό σύμπαν. Η επανάληψη του «εξηκολούθει» αυτό υπονοεί. Την αέναη προσπάθεια της ζωής ενάντια στο πεπρωμένο…

«Κι εξηκολούθει τον δρόμον της (η γριά Λούκαινα). Κι η γολέτα εξηκολούθει ακόμη να βολνταντζάρη… Κι ο μικρός βοσκός εξηκολούθει να φυσά τον αυλόν του…»

Η επανάληψη του «εξηκολούθει» συνιστά την άλλη νομοτέλεια που αποτελεί και το κυρίαρχο στοιχείο της ζωής. Η πίστη στη ζωή είναι και η δύναμή της. Αυτό το διδάσκει και η ίδια η φύση που αντιπαλεύει με όλες τις δυνάμεις χωρίς να «φοβάται».

«Βίος βίου δεόμενος ουκ έστω βίος»

(Η ζωή που φοβάται τη ζωή δεν είναι ζωή, Μένανδρος)

 ΙΔΕΟπολις

Ευτυχία και Πνευματικότητα: Παράλληλη πορεία. Ηλίας Γιαννακόπουλος φιλόλογος - συγγραφέας.

 Δεν μπορείς να ταξιδέψεις στην ευτυχία. Δεν μπορείς να την κατακτήσεις, να την κερδίσεις ή να την καταναλώσεις. Η ευτυχία είναι μία πνευματική εμπειρία…».(Denis Waitley)

Στο λεξιλόγιό μας υπάρχουν έννοιες που τα λεξικά αδυνατούν να προσδιορίσουν με ακρίβεια το περιεχόμενό τους. Ωστόσο αυτές τις λέξεις – έννοιες τις χρησιμοποιούμε τακτικά γιατί παραπέμπουν σε μία επιθυμητή και προσδοκώμενη κατάσταση. Στο σημείο αυτό ανιχνεύεται η πρώτη παραδοξότητα και εγείρεται το απότοκο ερώτημα: Πώς είναι δυνατόν το υποκείμενο να προσδένεται στο όραμα μιας θετικής κατάστασης (ψυχολογικής, πνευματικής, ηθικής…) με τη βοήθεια της λέξης που το νοηματικό της φορτίο δεν είναι σαφές; Η εξήγηση είναι μία. Ο καθένας βιώνει σε φαντασιακό επίπεδο την επιθυμητή κατάσταση αδιαφορώντας αν η γλωσσική αποτύπωσή της, δηλαδή η λέξη, μπορεί να αποδώσει με καθαρότητα το βίωμά του. Εξάλλου όλοι γνωρίζουν πως το σημαίνον (ήχος, εικόνα…) και το σημαινόμενο (έννοια, ιδέα, αντίληψη) τα διέπει μία αυθαίρετη σχέση. 

Στην κατηγορία αυτών των λέξεων ανήκουν και η Ευτυχία καθώς και η Πνευματικότητα. Η επιλογή αυτών των δύο λέξεων στοχεύει στην καταγραφή της σχέσης μεταξύ τους στο βαθμό που μπορεί να οριοθετηθεί με σαφήνεια το περιεχόμενό τους. Μία γρήγορη περιδιάβαση στο χώρο των λεξικών θα μάς έδινε τα παρακάτω γνωρίσματα του νοηματικού πεδίου των δύο αυτών όρων.

Ως Ευτυχία ορίζεται το αίσθημα εσωτερικής πληρότητας του ανθρώπου και ό,τι ακολουθεί αυτό το αίσθημα. Η ετυμολογία της λέξης Ευ+τύχη (τυγχάνω) πολύ λίγο μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση και κοινή αποδοχή του περιεχομένου της. Κι αυτό γιατί την ευτυχία άλλοι την κατατάσσουν στο συναίσθημα και στο βίωμα. Άλλοι τη θεωρούν ως στόχο ή ουτοπική κατάσταση. Άλλοι τονίζουν πως η ευτυχία είναι περισσότερο στιγμές και λιγότερο μία μόνιμη ή διαρκής κατάσταση. Για τον Καντ ως ευτυχία ορίζεται:

«Η ικανοποίηση όλων των κλίσεών μας τόσο σε έκταση, δηλαδή σε πολλαπλότητα, όσο και σε ένταση, δηλαδή σε διάρκεια».

Η έννοια της Πνευματικότητας παρουσιάζει κι αυτή μεγάλα προβλήματα στην σαφή οριοθέτηση του περιεχομένου της αφού αλλάζει συνεχώς. Έχουν δοθεί πάμπολλοι ορισμοί ανάλογα με τη σκοπιά που εξετάζει κανείς την έννοια. Άλλοι θεωρούν πως η πνευματικότητα συνδέεται με την αναζήτηση ενός νοήματος ζωής. Άλλοι τονίζουν την επίτευξη μιας εσωτερικής αρμονίας και ισορροπίας. Κάποιοι άλλοι επισημαίνουν το στοιχείο τη αυθυπέρβασης. Ίσως για κάποιους η πνευματικότητα να είναι η αναγκαία κατάσταση (πνευματική – ηθική) για την μέθεξη με το θείο. Η πνευματική, ψυχολογική, κοινωνική και ηθική διάσταση της έννοιας την καθιστούν δυσερμήνευτη και γι’ αυτό δεν μπορεί να χωρέσει σε έναν ορισμό. Κι αυτό γιατί:

«Το πνευματικό ταξίδι δεν είναι ένα ταξίδι ανακάλυψης αλλά

ένα ταξίδι αποκατάστασης. Είναι ένα ταξίδι ανακάλυψης

της εσωτερικής σου φύσης».(Billy Gorgan)

Η σχέση Ευτυχίας και Πνευματικότητας

Η πνευματικότητα, λοιπόν, με όποια σημασία κι αν την εκλάβουμε συνιστά τον αναγκαίο όρο για την πραγμάτωση της Ευτυχίας. Βέβαια, κάποιοι άλλοι θα αντιτείνουν πως η πνευματικότητα μπορεί να συνιστά την αναγκαία «αιτία» για την βίωση της ευτυχίας αλλά δεν είναι και «επαρκής» σύμφωνα με τους κανόνες ενός «τέλειου» επαγωγικού συλλογισμού.

Ωστόσο θα πρέπει να τονιστεί πως η πορεία του ανθρώπου προς την πνευματικότητα, ως μία προσπάθεια αυθυπέρβασης δεν είναι και τόσο ακύμαντη. Προσκρούει πάντα σε πολλά εμπόδια που παρεμβάλλονται τόσο από το εξωτερικό περιβάλλον όσο κι από το εσωτερικό. Τα εμπόδια αυτά αντανακλούν την αντιφατικότητα της κοινωνίας μας, όπως γλαφυρά την απέδωσε ο Χόρχε  Μπουκάϊ στο έργο του «Ο δρόμος της Πνευματικότητας».

Με οδηγό, λοιπόν, τις επισημάνσεις του Χόρχε Μπουκάϊ θα δοθούν οι παράπλευρες απώλειες που επιφέρουν οι αντιφατικότητες της ζωής μας στην κατάσταση της πνευματικότητας και κατ’ ακολουθίαν της ευτυχίας 

Οι αντιφατικότητες

α.«Ζούμε σε κτίρια πιο ψηλά… αλλά μια ζωή χωρίς βάθος»

Ο σύγχρονος άνθρωπος και ιδιαίτερα αυτός των μεγαλουπόλεων βιώνει το οδυνηρό αίσθημα της απώλειας νοήματος ζωής. Η καθημερινότητα επιβάλλει τους γρήγορους ρυθμούς ζωής, την παροδικότητα και το επιφανειακό. Από την άλλη πλευρά η υλιστική αντίληψη ζωής με τον άκριτο καταναλωτισμό οδηγούν στην αποβιταμίνωση κάθε πνευματικού στοιχείου της ζωής μας. Η ρηχότητα, όμως, και η επιπεδότητα της ζωής μας δεν μπορούν να αναιρεθούν από τα απρόσωπα και τερατώδη κτίρια που εγκλωβίζουν την ύπαρξή μας στα στενά πλαίσια μιας παράλογης και απάνθρωπης οικιστικής αρχιτεκτονικής. Το ύψος, δηλαδή, των κτιρίων – ως μία κακοσχεδιασμένη αντίληψη φυγής προς το υπερπέραν – προκαλεί ίλιγγο και μάς απογυμνώνει από κάθε γνήσιο και γήϊνο στοιχείο της ύπαρξής μας.

β.«Έχουμε περισσότερους ειδικούς… και λιγότερες λύσεις»

Η ανάγκη για εξειδίκευση επέβαλε την εξουσία των ειδικών και των τεχνοκρατών σε κάθε έκφανση της ζωής μας. Αποτέλεσμα αυτής της εξουσίας η παραίτησή μας από κάθε προσπάθεια για εξεύρεση εκείνης της λύσης που θα μας αναδείξει ως πρωταγωνιστές της ζωής μας. Αφεθήκαμε στη γνώμη των ειδικών ακόμη και σε θέματα που αφορούν λεπτές και προσωπικές πτυχές της ζωής μας. Έτσι αναδύθηκε ένας ιδιαίτερος «κρετινισμός» που μάς καθοδηγεί ως κοινωνικά και πολιτικά όντα. Κι ενώ πιστεύαμε πως η γνώση των ειδικών θα υποδείκνυε και τις ανάλογες λύσεις σε ένα πλήθος προβλημάτων, με απογοήτευση διακρίνουμε μία αδυναμία να επιπλεύσουμε στις φουρτούνες της ζωής. Βρήκαμε το δέντρο, αλλά χάσαμε το δάσος. Ο άνθρωπος είναι μία ολότητα συμπαντική και όχι μόνο μία «ειδική» περίπτωση. 

 

γ.«Υψώνουμε τις σημαίες της ισότητας, αλλά κρατάμε τις προκαταλήψεις»

Η εποχή μας και οι κοινωνίες μας επαίρονται για την θεσμοθετημένη ισότητα αλλά αδιαφορούν ή διάκεινται εχθρικά απέναντι σε ό,τι θρυμματίζει τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις μας. Διατυμπανίζουμε την ισότητα δικαιωμάτων αλλά είμαστε καχύποπτοι και ειρωνικοί απέναντι στο διαφορετικό και στην «άλλη άποψη». Αυτοπαρουσιαζόμαστε ως προοδευτικοί και υπερασπιστές της αλλαγής, αλλά δεν θέλουμε να αποκοπούμε από τις κοινωνικές, πολιτικές, ηθικές και πνευματικές μας προκαταλήψεις. Γινόμαστε σημαιοφόροι της ισότητας αλλά την ίδια στιγμή αρνούμαστε να παραχωρήσουμε οποιοδήποτε δικό μας «κεκτημένο». Βαθιά ριζωμένοι στις αναχρονιστικές μας προκαταλήψεις προπαγανδίζουμε την ισότητα χωρίς ίχνος αυτογνωσίας αλλά με μεγάλη δόση υποκρισίας…

Ο Χαράρι για την ευτυχία

Για το ανέφικτο της ευτυχίας ο Ισραηλινός συγγραφέας Yuval Noah Harari δίνει μία άλλη διάσταση, αφού συνδέει την ευτυχία με τις αντικειμενικές συνθήκες και τις προσδοκίες μας:

«Ο χόμο σάπιενς δεν μπορεί ποτέ να είναι ικανοποιημένος. Η ανθρώπινη ευτυχία εξαρτάται λιγότερο από τις αντικειμενικές συνθήκες και περισσότερο από τις προσδοκίες μας. Οι προσδοκίες, ωστόσο, έχουν την τάση να προσαρμόζονται στις υπάρχουσες συνθήκες, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών στις οποίες ζουν οι άλλοι. Όταν τα πράγματα βελτιώνονται, οι προσδοκίες μας μεγαλώνουν και, συνεπώς, ακόμα και με τεράστιες βελτιώσεις στις συνθήκες μπορεί να μείνουμε το ίδιο ανικανοποίητοι όπως και πριν. Αν η καθολική βασική υποστήριξη έχει στόχο να βελτιώσεις τις αντικειμενικές συνθήκες του μέσου ανθρώπου το 2050, έχει αρκετές πιθανότητες να πετύχει. Αν, όμως, ο στόχος της είναι να κάνει τους ανθρώπους αντικειμενικά πιο ικανοποιημένους με τη μοίρα τους και να προλάβει την κοινωνική δυσαρέσκεια, μάλλον θα αποτύχει».

 * Xρήσιμα Βιβλία

       ** 1."Ο δρόμος της Πνευματικότητας",Χόρχε  Μπουκάι

   2." 21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα ",Yuval Noah Harari

 ΙΔΕΟπολις