Είναι φορές που η συζήτηση μεταξύ φίλων οδηγεί σε τόπους απροσδιόριστους και σε συμπεράσματα που μπορούν ή να σε φοβίσουν ή να σου δώσουν πειστικές απαντήσεις για κάποια ανείπωτα ερωτήματα. Αρκεί η παρέα των φίλων να "επικοινωνεί" - με την ριζική έννοια του όρου- και όχι απλά να ανταλλάσσει πληροφορίες. Είναι σημαντικό, δηλαδή, οι απόψεις, τα βιώματα και οι εξομολογήσεις του καθενός να αποτελούν ερέθισμα για σκέψη και να πυροδοτούν κάποιες καταχωνιασμένες στο υποσυνείδητο θέσεις που αγωνιούν και προσπαθούν να εξωτερικευτούν ενάντια στις απαγορεύσεις της συνείδησης και των κοινωνικών συμβατικοτήτων.
Σε μια τέτοια συζήτηση μεταξύ τριών φίλων, στο πατάρι του βιβλιοπωλείου Ιανός στην Αθήνα, διατυπώθηκαν απόψεις για την πολιτική κατάσταση της χώρας μας -προσφιλές θέμα εξάλλου- το θέμα των Πρεσπών, την διεθνή κατάσταση και το θέμα της παιδείας στην ευρύτερη έννοιά του. Δεν έλειψαν βέβαια και οι Φιλοσοφικές συζητήσεις, αφού έτσι κι αλλιώς ο χώρος του βιβλιοπωλείου έδινε τα κατάλληλα ερεθίσματα. Ο Αριστοτέλης, ο Ηράκλειτος, ο Επίκουρος και ο Επίκτητος είχαν την τιμητική τους στις αναφορές της παρέας.
Κι ενώ η συζήτηση -κάπως ακατάστατη και χωρίς συγκεκριμένο στόχο- περιστρεφόταν για το αβέβαιο της ανθρώπινης ύπαρξης και στο στοιχείο της περατότητας που την διέπει, στο διπλανό τραπέζι μια άλλη παρέα φίλων, η δική μου παρέα, να σας συστηθώ είμαι η Ηχώ- και τα μέλη της παρέας μου ήταν νεανικής ηλικίας- ίσως προκαλέσαμε εντύπωση για την ακατάσχετη ευθυμία μας και τους ηχηρούς και συνεχείς γέλωτες. Για μια στιγμή φάνηκε πως οι δύο παρέες αποτυπώνουν με ενάργεια την πραγματικότητα της ζωής αλλά και την πορεία του ανθρώπου στον χρόνο.
Η πορεία του ανθρώπου στον χρόνο δεν είναι ακύμαντη. Οι εναλλαγές είναι διαρκείς και όχι σπάνια έχουν βίαιο χαρακτήρα. Οι παράγοντες που την καθορίζουν είναι πολλοί. Εκείνοι, όμως, που κατεξοχήν την διαμορφώνουν είναι ο περίγυρος με όλες τις αποχρώσεις του (κοινωνικές, οικονομικές, περιβαλλοντικές...) και ο τρόπος με τον οποίον το άτομο ως υποκείμενο αντιδρά στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος (βιοθεωρία...).
Κι ενώ η ευθυμία της δικής μας παρέας κυριαρχούσε στην ατμόσφαιρα ο ένας από την παρέα της τρίτης "λυκείου" μελαγχόλησε και με ύφος ανήσυχο είπε: "Εμένα γιατί δεν μου αρέσουν τα συνεχόμενα γέλια; Γιατί έχω μια τάση να ακούω "λυπητερά" τραγούδια και να βλέπω ταινίες πόνου; Πολλές φορές νιώθω την ανάγκη να κλάψω, ιδιαίτερα όταν θυμάμαι τους νεκρούς γονείς μου. Η μελαγχολία είναι το δικό μου κλίμα. Μήπως είμαι καταθλιπτικός;"
Ίσως δεοντολογικά αυτό που έκανα να μην ήταν σωστό αλλά ''καιγόμουν'' από περιέργεια.
Οι άλλοι δύο μείνανε άναυδοι από την απρόσμενη εξομολόγηση του φίλου τους, σάστισαν. Σκυθρώπιασαν όλοι ξαφνικά και άβολα αναζητούσαν τρόπο διαφυγής από αυτήν την ατμόσφαιρα. Προς στιγμήν σκέφτηκα να παρέμβω στη συζήτηση και να συστηθώ στην παρέα τους ενημερώνοντάς τους παράλληλα πως είμαι φοιτήτρια της ψυχολογίας και ίσως η συμμετοχή μου να ήταν χρήσιμη στην όλη συζήτηση. Δεν το έπραξα τελικά γιατί διαπίστωσα πως ο ένας από την παρέα που θα πρέπει να ήταν γιατρός πήρε το λόγο και προσπάθησε να βρει μια πειστική απάντηση στα ερωτήματα του φίλου τους, να βρει έναν παρηγορητικό λόγο.
Ήταν ο φίλος τους καταθλιπτικός ή λίγο πολύ όλοι αισθανόμαστε κάπως έτσι κατά διαστήματα;
Οι άλλοι δύο μείνανε άναυδοι από την απρόσμενη εξομολόγηση του φίλου τους, σάστισαν. Σκυθρώπιασαν όλοι ξαφνικά και άβολα αναζητούσαν τρόπο διαφυγής από αυτήν την ατμόσφαιρα. Προς στιγμήν σκέφτηκα να παρέμβω στη συζήτηση και να συστηθώ στην παρέα τους ενημερώνοντάς τους παράλληλα πως είμαι φοιτήτρια της ψυχολογίας και ίσως η συμμετοχή μου να ήταν χρήσιμη στην όλη συζήτηση. Δεν το έπραξα τελικά γιατί διαπίστωσα πως ο ένας από την παρέα που θα πρέπει να ήταν γιατρός πήρε το λόγο και προσπάθησε να βρει μια πειστική απάντηση στα ερωτήματα του φίλου τους, να βρει έναν παρηγορητικό λόγο.
Ήταν ο φίλος τους καταθλιπτικός ή λίγο πολύ όλοι αισθανόμαστε κάπως έτσι κατά διαστήματα;
Ο φιλόλογος της παρέας του τόνισε πως αυτή η στροφή του προς το αρνητικό τοπίο της ζωής και των πραγμάτων δεν είναι μια "πάθηση" αλλά μία αντίδραση -ασυνείδητη εν πολλοίς - του ανθρώπου απέναντι στη δύναμη του κακού και στο μοιραίο . (Θάνατος). Εξήγησε πως δεν είναι τυχαίο πως τα Λογοτεχνικά κείμενα (ποιητικά και πεζά) αλλά και τα τραγούδια στην πλειονότητα τους προβάλλουν τον πόνο και την αρνητική πλευρά της ζωής (θάνατος, κακοτυχίες, προβλήματα, χωρισμοί..).
Αυτό ερμηνεύεται ως μια προσπάθεια του ανθρώπου να ξορκίσει το κακό και να απαλλαγεί από την πίεση που ασκείται στον ψυχισμό του από τη συνειδητοποίηση της περατότητάς του ως βιολογικού όντος. Επειδή τη νομοτέλεια του θανάτου και το κακό δύσκολα μπορεί να τα αντιπαλέψει ο άνθρωπος σε πραγματικές συνθήκες, δημιουργεί ένα εικονικό πλαίσιο και με όχημα το τραγούδι και την λογοτεχνία προσπαθεί να υπερνικήσει τις ενδόμυχες φοβίες.
Ήμουν ενθουσιασμένη από τη τροπή που πήρε η συζήτηση, το θεώρησα ως ουράνιο δώρο αυτό το σεμινάριο. Ναι, είχα την εντύπωση πως συμμετείχα σε ένα σεμινάριο ψυχολογίας υψηλού επιπέδου, είχα απορροφηθεί από την συζήτηση και τώρα πια είχα ξεκόψει εντελώς από την νεανική μου παρέα.
Συνεχίζοντας ο φιλόλογος της παρέας είπε: Αντίθετα το καλό, αν έρθει κι όταν έρχεται, είναι καλοδεχούμενο και δεν μας αναστατώνει. Γι' αυτό τόσο στην λογοτεχνία όσο και στο τραγούδι κατέχει μικρό μερίδιο.
Ίσως αυτή η ερμηνεία να μην έπεισε απόλυτα τον "καταθλιπτικό" της παρέας αλλά σίγουρα τον καθησύχασε αφού στην προσωπική του περίπτωση διείδε μια γενικευμένη και διαχρονική ανθρώπινη συμπεριφορά.
Ωστόσο, η ερμηνεία της συμπεριφοράς του "καταθλιπτικού" της παρέας που δόθηκε από τον γιατρό μου φάνηκε πιο πειστική. Ήταν μια ερμηνεία που εμπεριείχε στοιχεία ιατρικής, ψυχιατρικής και φιλοσοφίας. Σημαντική παράμετρος της ερμηνείας, ωστόσο, στάθηκε και η βαθιά γνώση του χαρακτήρα και της βιοθεωρίας του φοβισμένου "καταθλιπτικού" της παρέας.
Αφετηριακό σημείο της ερμηνείας του γιατρού ήταν ο εντοπισμός μιας Φιλοσοφικής διάθεσης του "πάσχοντος". Η τάση του να εμβαθύνει στον πυρήνα των πραγμάτων και να επιδιώκει μια εξήγηση, όχι πάντα με τα κριτήρια της συστημικής λογικής, τον οδηγεί αναπότρεπτα σε μια sui generis αντίληψη για τη ζωή όπου πλεονάζουν η Φαντασία, η ευαισθησία, η ανθρωπιά και η ανασφάλεια - απορία για τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν. Όλα αυτά, σύμφωνα με τη γνώμη του γιατρού, γονιμοποιούν τους προβληματισμούς και ενεργοποιούν τα πνευματικά αντισώματα. Διαπλάθουν ένα αντίστοιχο αξιακό σύστημα που λειτουργεί ως αποκωδικοποιητής της πραγματικότητας.
Έτσι οι φιλοσοφικές ενατενίσεις του ατόμου αποκρυσταλλώνονται με τον καιρό σε πνευματικούς κώδικες που με τη σειρά τους διαμορφώνουν και τον εσωτερικό του κόσμο. Τα συναισθήματα και η συμπεριφορά, προϊόν εξωγενών και εσωγενών ερεθισμάτων συνθέτουν πλέον το βασικό πλέγμα της χαρακτηρολογικής δομής του ατόμου. Σε ένα άλλο επίπεδο, σύμφωνα και με την ερμηνεία του γιατρού της παρέας, πραγματώνεται ασυνείδητα μια σωματοποίηση όλων των προηγούμενων στοιχείων (φιλοσοφικές απορίες, πνευματικά ερωτήματα, ψυχοσυναισθηματικές - εξάρσεις..).
Αυτή η διεργασία είναι που αιτιολογεί και την μελαγχολική διάθεση του "καταθλιπτικού" της παρέας. Πάντοτε οι φιλοσοφικές αναζητήσεις και οι πνευματικές αναλύσεις συνοδεύονται από κάποια μελαγχολικά ευρήματα για τον ρόλο και τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν και την ματαιότητα της ύπαρξής μας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ασπαζόμαστε απόλυτα την φιλοσοφία του Σοπενχάουερ.
Ο γιατρός, επίσης, τόνισε πως το κλάμα δεν συνιστά στοιχείο ανησυχίας ούτε γνώρισμα κάποιας ψυχολογικής ευπάθειας αλλά μια ενδογενής ανάγκη για αποφόρτιση. Οι ειδικοί εξάλλου επισημαίνουν τη θεραπευτική λειτουργία του κλάματος και πως αυτό δεν είναι υποχρεωτικά ίδιον γνώρισμα μόνον των γυναικών σύμφωνα με τα επικρατούντα στερεότυπα (" οι άνδρες δεν κλαίνε").
Άκουσα να συστήνει στους φίλους του δύο βιβλία, το ένα ήταν το "Ηπειρώτικο Μοιρολόι" και το δεύτερο ήταν οι "Κύριες Δόξες" του Επίκουρου. Τους παρότρυνε επίσης να διαβάζουν τα άρθρα κάποιου Ηλία Γιαννακόπουλο και σχημάτισα την εντύπωση πως θα πρέπει να ήταν κάποιος αξιόλογος φιλόλογος, ή συγγραφέας.
Κάποιος από την παρέα των φίλων μου σχολίασε το εξής: ''Η Ηχώ μας ξέχασε, είχε ενθουσιαστεί από την συζήτηση της διπλανής παρέας και δείχνει ευτυχής που η τύχη της την βοήθησε να παραβρεθεί σήμερα στο πατάρι του ΙΑΝΟΥ, είχε απόλυτα δίκιο.
Κάποιος από την παρέα των φίλων μου σχολίασε το εξής: ''Η Ηχώ μας ξέχασε, είχε ενθουσιαστεί από την συζήτηση της διπλανής παρέας και δείχνει ευτυχής που η τύχη της την βοήθησε να παραβρεθεί σήμερα στο πατάρι του ΙΑΝΟΥ, είχε απόλυτα δίκιο.
Κάποια στιγμή η συζήτηση τελείωσε με ορατά τα αποτελέσματα αφού όλοι ομολόγησαν πως κατά διαστήματα όλοι εμφανίζουν μια τάση για εσωστρέφεια και μελαγχολική αντιμετώπιση των δεδομένων της πραγματικότητας. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος δεν είναι μία τεχνικά απόλυτα ρυθμιζόμενη μηχανή προς μια μόνιμη κι αναλλοίωτη συμπεριφορά. Αυτό για άλλους είναι ευτυχία του και για άλλους η τραγωδία του.
Κάθε, λοιπόν, ανθρώπινη συμπεριφορά δεν καθορίζεται τόσο από τα "πράγματα" - εξωτερική πραγματικότητα - αλλά από την εικόνα που έχουμε γι' αυτά. Γι αυτό αυτήν την εικόνα παλεύουμε ν' αλλάξουμε, αφού η αντικειμενική πραγματικότητα (θάνατος, προβλήματα..) μας υπερβαίνει.
"Ταράττει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα" (Επίκτητος]
ΥΓ. Καλή Σαρακοστή στα εξερχόμενα!!!
