Το Τάο Τε
Τσινγκ αποτελεί ένα σύνολο στιχομυθιών με θέμα τη φιλοσοφία και την ερμηνεία
του κόσμου, ενώ η απευθείας μετάφρασή του είναι «Το κλασικό βιβλίο
του Λόγου και της Αρετής». Πιθανολογείται πως γράφτηκε κοντά στο 600 π.Χ. στη
Κίνα από τον Λάο Τσε, ενός εκ των δύο καθοριστικότερων συγγραφέων
της Ταοιστικής φιλοσοφίας αλλά και της Κινέζικης σκέψης γενικότερα
(δεύτερος ήταν ο Τσουάνγκ Τζου). Η ίδια η ύπαρξη του συγγραφέα έχει
ωστόσο αμφισβητηθεί κατά καιρούς, και ουκ ολίγοι έχουν υποστηρίξει πως το Τάο Τε
Τσινγκ αποτελεί μείγμα έργων πολλών διαφορετικών συγγραφέων.
Το να δώσεις σε
έναν άνθρωπο του δυτικού κόσμου σήμερα το θεωρητικό υπόβαθρο για να
κατανοήσει τις έννοιες και τον τρόπο σκέψης που προάγει το εξής έργο, είναι
κάτι πραγματικά δύσκολο. Σε έναν πολιτισμό όπου η ανάλυση, ο ορισμός και η αρχή
του «καλού» και του «κακού» αποτελούν τους πυλώνες της σκέψης, η Ταοϊστική
αντίληψη του κόσμου φαντάζει ίσως αδύνατη ως προς τη σύλληψη. Ας προσπαθήσουμε
όμως να εξερευνήσουμε μαζί τις πιο καθοριστικές και σημαντικές αρχές του Τάο Τε
Τσινγκ.
Το μονοπάτι του Τάο
«Το Τάο που
περιγράφεται με λόγια,
Δεν είναι το αιώνιο Τάο.
Τα πλάσματα με όνομα δεν μπορούν
Να ονομάσουν το αιώνιο όνομα.
Το να δίνεις ονόματα γεννά τα μύρια πράγματα.»
Δεν είναι το αιώνιο Τάο.
Τα πλάσματα με όνομα δεν μπορούν
Να ονομάσουν το αιώνιο όνομα.
Το να δίνεις ονόματα γεννά τα μύρια πράγματα.»
Ο πυρήνας είναι
το Τάο. Ταό σημαίνει «δρόμος», «μονοπάτι», είναι η αλήθεια και η
ουσία του κόσμου. Ο κόσμος για τη Ταοϊστική φιλοσοφία δεν αποτελεί μία ακέραια
και συγκεκριμένη μάζα, αλλά έχει τη μορφή της διαδρομής – ο κόσμος και η ζωή
είναι ένα ποτάμι. Το Ταό είναι αυτό το ποτάμι, και παρότι η ιδέα του είναι απλή
ως προς τη σύλληψη, κρύβει μέσα του τα πάντα. Είναι η αρχή και το τέλος, το
σημείο και ο χώρος ταυτόχρονα. Δεν υπάρχει αντίθετό του, το Τάο δεν
έχει αντιφάσεις, ούτε αντίθετα – είναι η πραγματικότητα και η αλήθεια.
Το Τάο όμως
δεν μπορεί να το συλλάβει ο ανθρώπινος νους με τη σκέψη, αλλά με τη μη σκέψη.
Γεννιέται μέσα από το κενό, χρωστάει την ύπαρξή του στη μη ύπαρξη. Γι’ αυτό, ο
μόνος τρόπος να το προσεγγίσει ο άνθρωπος, είναι να μην το προσεγγίσει. Να
αδειάσει το μυαλό του – και τότε, αφού αφεθεί, θα βρεθεί μέσα στο Τάο, τον
πραγματικό εαυτό όλης της ύπαρξης.
«Αν γεμίσεις
υπερβολικά ένα δοχείο, θα ξεχειλίσει.
Αν ακονίσεις υπερβολικά ένα μαχαίρι, θα στομώσει.
Όταν γεμίσεις ένα ολόκληρο δωμάιο με χρυσό και νεφρίτη,
Δύσκολα θα το προστατεύσεις από τους κλέφτες.
Ο πλούτος και η υπερηφάνεια προκαλούν λάθη.
Όμως, το να ξέρεις πού να σταματήσεις,
Είναι ο Δρόμος του Ουρανού.»
Αν ακονίσεις υπερβολικά ένα μαχαίρι, θα στομώσει.
Όταν γεμίσεις ένα ολόκληρο δωμάιο με χρυσό και νεφρίτη,
Δύσκολα θα το προστατεύσεις από τους κλέφτες.
Ο πλούτος και η υπερηφάνεια προκαλούν λάθη.
Όμως, το να ξέρεις πού να σταματήσεις,
Είναι ο Δρόμος του Ουρανού.»
Άλλη μία σημαντική
έννοια είναι το Τε. Τε είναι η αρετή, οι καρποί που δίνονται στον άνθρωπο που
ξέρει να ακούει τη σιωπή και να ακολουθεί τη φυσική ροή των πραγμάτων. Το
κοντινότερο που έχουμε στο δικό μας λεξιλόγιο είναι η «σοφία». Μία σοφία όμως
που δεν στηρίζεται πάνω στη συσσώρευση γνώσεων, αλλά στη συνειδητή
παρατήρηση, στη θεμελιώδη γνώση που φέρει εκ φύσεως ο άνθρωπος.
Ο άνθρωπος που
ακολουθεί το Τάο και που έχει το Τε, για τους Ταοϊστές είναι
«αθάνατος». Είναι ουσιαστικά ελεύθερος και απαλλαγμένος από τον διπολισμό και
τα βάσανα αυτού του κόσμου, ακόμη κι από τον ίδιο τον θάνατο. Δεν υπηρετεί
κανέναν, δε προσπαθεί να τηρεί τους νόμους μίας κοινωνίας, ούτε καν να είναι
ηθικός – και, γι’ αυτό, είναι ο μόνος αγαθός και ο πιο ωφέλιμος απ’ όλους, και
για όλους. Αποτελεί μία πηγή του Τάο για τον κόσμο. Η προσωπική του
επανάστασή φέρνει την ειρήνη και την αγάπη. Άξιο αναφοράς είναι πως οι
περιγραφές του σοφού θυμίζουν τρομακτικά τον Ξένο
του Καμύ, ο οποίος επίσης «περιφέρεται όπου τον πάει ο κόσμος,
δίχως πολλές σκέψεις», ή και τον «Ηλίθιο» του Ντοστογιέβσκι. Είναι
καθαρός, είναι ο εαυτός του.
«Σταμάτα να
σκέφτεσαι υπερβολικά,
Επειδή αυτό οδηγεί στη θλίψη.
Επειδή αυτό οδηγεί στη θλίψη.
Τι διαφορά έχει το
Ναι από το Όχι;
Τι διαφορά έχει η επιτυχία από την αποτυχία;
Τι νόημα έχει να τιμάς ό,τι τιμούν κι οι άλλοι,
Και να φοβάσαι ό,τι φοβούνται;
Ανοησία!
Οι άνθρωποι ντύνονται χαμόγελα
Σαν να πηγαίνουν σε καρναβάλι.
Μόνο εγώ παραμένω ατάραχος κι ανέκφραστος
Σαν μωρό που δεν ξέρει ακόμα να χαμογελάει.
Οι άλλοι έχουν ό,τι χρειάζονται,
Αλλά εγώ δεν έχω τίποτε.
Περιπλανιέμαι σαν άστεγος,
Και το μυαλό μου είναι άδειο από σκέψεις κι έγνοιες,
Σαν να ήμουν χαζός.
Οι άλλοι δείχνουν τόσο φωτεινοί,
Αλλά εγώ τόσο σκοτεινός.
Οι άλλοι δείχνουν τόσο έξυπνοι,
Αλλά εγώ τόσο ανόητος.
Οι άλλοι δείχνουν να έχουν ένα σκοπό,
Αλλά εγώ παρασέρνομαι εδώ και κει.
Σαν ένα κύμα στους ωκεανούς,
Και σαν τον άνεμο,
Περιπλανιέμαι άσκοπα όπου με πάει το Ταό.
Είμαι διαφορετικός από τους άλλους,
Επειδή πίνω από το στήθος της Μεγάλης Μητέρας»
Τι διαφορά έχει η επιτυχία από την αποτυχία;
Τι νόημα έχει να τιμάς ό,τι τιμούν κι οι άλλοι,
Και να φοβάσαι ό,τι φοβούνται;
Ανοησία!
Οι άνθρωποι ντύνονται χαμόγελα
Σαν να πηγαίνουν σε καρναβάλι.
Μόνο εγώ παραμένω ατάραχος κι ανέκφραστος
Σαν μωρό που δεν ξέρει ακόμα να χαμογελάει.
Οι άλλοι έχουν ό,τι χρειάζονται,
Αλλά εγώ δεν έχω τίποτε.
Περιπλανιέμαι σαν άστεγος,
Και το μυαλό μου είναι άδειο από σκέψεις κι έγνοιες,
Σαν να ήμουν χαζός.
Οι άλλοι δείχνουν τόσο φωτεινοί,
Αλλά εγώ τόσο σκοτεινός.
Οι άλλοι δείχνουν τόσο έξυπνοι,
Αλλά εγώ τόσο ανόητος.
Οι άλλοι δείχνουν να έχουν ένα σκοπό,
Αλλά εγώ παρασέρνομαι εδώ και κει.
Σαν ένα κύμα στους ωκεανούς,
Και σαν τον άνεμο,
Περιπλανιέμαι άσκοπα όπου με πάει το Ταό.
Είμαι διαφορετικός από τους άλλους,
Επειδή πίνω από το στήθος της Μεγάλης Μητέρας»
Η τέχνη της
μη-πράξης
Ο Ταοϊστής
πράττει με το Wu Wei, τη μη δράση, μία άλλη σημαντική ιδέα. Το να δρας με
το Wu Wei είναι αντιφατικό, μιας και η μετάφρασή του είναι: «μη δράση», αλλά
όχι με τη δική μας προσέγγιση της απραξίας. Η συγκεκριμένη μη δράση, αυτή η
συνειδητή και φαινομενική αποχή, έχει ως αποτέλεσμα την τέλεια κι
εναρμονισμένη τέλεση όλων των διαδικασιών του κόσμου. Ο σοφός επιτρέπει τη
διαδικασία, δίχως να επεμβαίνει σε αυτή, γίνεται ο ίδιος αγωγός, κι όχι μοχλός
– δεν είναι ρυθμιστής, αλλά θεμελιωτής. Έτσι, ό,τι είναι να γίνει, γίνεται.
Σε μία
καθημερινότητα που όλα γίνονται με βιασύνη και βία (πρωτίστως ως προς τον
εαυτό μας), ο σύγχρονος άνθρωπος δεν μπορεί να καταλάβει την αξία του να
«αφήνεσαι». Κι όταν λέμε «αφήνεσαι» δεν εννοούμε μία ανούσια παράδοση,
αλλά μία συνειδητή εσωτερική επανάσταση απέναντι σε όλον τον κόσμο, που
αποτέλεσμα έχει την αυθεντικότερη μορφή αυτογνωσίας. Αδειάζοντας απ’ όλες τις
ξένες του πεποιθήσεις και τα κοινωνικά πρέπει, ακόμη κι από τις ίδιες του
τις σκέψεις, ο άνθρωπος δύναται να επιστρέψει στο κενό, τη σιωπή, τον πιο
προσωπικό και αληθινό του πλούτο. Μέσα σε αυτή, βρίσκει όλες τις απαντήσεις (ή
μάλλον, την απάντηση) και πλέον όλα γίνονται μόνα τους. Όπως ένας ζωγράφος που
αγαπάει τη δουλειά του, ακολουθεί αυτό που αγαπάει και πλέον η δουλειά γίνεται
παιχνίδι, έτσι και η ύπαρξη γίνεται ζωή. Έτσι κανείς ακολουθεί αβίαστα το
μονοπάτι του και, πλέον, όλα φαίνονται να γίνονται δίχως προσπάθεια.
«Το πιο τρυφερό
πράγμα στον κόσμο
Νικά με ευκολία το πιο σκληρό.
Αυτό που δεν έχει σκληρή ουσία,
Μπαίνει με ευκολία εκεί όπου δεν υπάρχει καθόλου χώρος.
Αυτό δείχνει την αξία της αβίαστης δράσης.
Η διδασκαλία χωρίς λόγια,
Και η αβίαστη δράση:
Με αυτά μπορείς να ξεχωρίσεις το Σοφό
Από τους συνηθισμένους ανθρώπους.»
Νικά με ευκολία το πιο σκληρό.
Αυτό που δεν έχει σκληρή ουσία,
Μπαίνει με ευκολία εκεί όπου δεν υπάρχει καθόλου χώρος.
Αυτό δείχνει την αξία της αβίαστης δράσης.
Η διδασκαλία χωρίς λόγια,
Και η αβίαστη δράση:
Με αυτά μπορείς να ξεχωρίσεις το Σοφό
Από τους συνηθισμένους ανθρώπους.»
Δομή του κόσμου
Γενικώς, στη
Ταοϊστική σκέψη, η δημιουργία του κόσμου έχει ως εξής. Στην αρχή υπάρχει
το Wuji, το τίποτα – όχι όμως το τίποτα που ξέρουμε εμείς. Όπως διαβάζουμε
στο Τάο Τε Τσινγκ: «Το βάζο χρωστάει την αξία και τη χρησιμότητά του
στο κενό που δημιουργεί μέσα του». Το Wuji συμβολίζεται ως ένας
κύκλος, και μοιάζει με τον γνωστό κύκλο του Ζεν. Μέσα από το Wuji,
γεννιέται το Tai Chi, το υπέρτατο άκρο. Όταν λέμε όμως άκρο, δεν εννοούμε δεξιά
ή αριστερά, πάνω ή κάτω, αλλά αναφερόμαστε στην ουσία του άκρου ως ιδέα κι
ως έννοια. Είναι το απόλυτο άκρο, που δεν περιορίζεται σε κατευθύνσεις και
πόλους. Και, τέλος, μέσα από το Tai Chi, το άκρο, γεννιέται η γνωστή σε όλους μας
διπολικότητα, το Yin & Yang, το άσπρο και το μαύρο, το αρσενικό και το
θηλυκό, η μέρα και η νύχτα, το ζεστό και το κρύο. Σε καμία περίπτωση όμως το
«καλό» και το «κακό», αυτές οι έννοιες δεν συναντιόνται στην εν λόγω φιλοσοφία.
Το Yin αλληλοσυμπληρώνει και χρωστάει την ύπαρξή του στο Yang (κι αντιστρόφως),
είναι σταγόνες της ίδιας ουσίας. Η υποχώρηση (Yin) μπορεί φαινομενικά να είναι
πιο αδύναμη από την επίθεση (Yang), το μαλακό μοιάζει πιο αδύναμο από το
σκληρό, αλλά αυτό δεν είναι παρά μία ψευδαίσθηση. Μέχρι και στη φύση το
βλέπουμε, όπου το νερό (στοιχείο ταυτόσημο με το Τάο), παρότι εκ φύσεως
είναι απόλυτα ήρεμο, μπορεί να «φάει» βράχια και να προκαλέσει τις μεγαλύτερες
καταστροφές.
Πηγή:http://philipposphilios.com
Ανιχνευτής ο Επικούρειος Πέπος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου