Life for Life
"Το θαύμα δεν είναι πουθενά
παρά κυκλοφορεί μέσα
στις φλέβες του ανθρώπου!!!"


"Στης σκέψης τα γυρίσματα μ’ έκανε να σταθώ
ιδέα περιπλάνησης σε όμορφο βουνό.
Έτσι μια μέρα το ’φερε κι εμέ να γυροφέρει
τ’ άτι το γοργοκίνητο στου Γοργογυριού τα μέρη !!!"


ΣΤΗΝ ΑΥΛΗ ΜΑΣ
Εμείς στο χωριό μας έχουμε ακόμα αυλές. Εκεί μαζευόμαστε, αμπελοφιλοσοφούμε,
καλαμπουρίζουμε, ψιλοτσακωνόμαστε μέχρι τις... πρώτες πρωινές ώρες! Κοπιάστε ν' αράξουμε!!!
-Aναζητείστε το"Ποίημα για το Γοργογύρι " στο τέλος της σελίδας.

16.2.16

Ένα επίκαιρο άρθρο του κ. ΚΑΡΚΑΓΙΑΝΝΗ 15 χρόνια πριν.

Εμείς, η Αντιγόνη του Σοφοκλή και. ο Μπιν Λάντεν

Α. Καρκαγιάννη. Ο πρωθυπουργός της Ιταλίας, ο καναλάρχης κ. Μπερλουσκόνι δεν είναι ίσως ο καταλληλότερος ηγέτης Ευρωπαίος να μιλήσει για τον πολιτισμό της Δύσης και την ανωτερότητά του. Αν όμως αναρωτηθούμε με ειλικρίνεια, πολλοί θα ομολογήσουμε, ότι είπε φωναχτά και άκομψα αυτό που σκεφτόμαστε ή αυτό που είναι σφηνωμένο πίσω από τη σκέψη μας, στον τρόπο της ζωής μας.

Ότι ανήκουμε σ' έναν πολιτισμό, ούτε ανώτερο ούτε κατώτερο, ούτε λιγότερο ή περισσότερο βάρβαρο, ούτε λιγότερο ή περισσότερο πολιτισμένο. Αν η επιθετικότητα, η αρπαγή και η βία είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που ορίζουν τη βαθμίδα του πολιτισμού, τότε σίγουρα ανήκουμε στην κατώτατη βαθμίδα. Αυτό μάλλον δεν συμβαίνει γιατί η Δύση είναι πιο «άγρια», αλλά γιατί ο ρόλος της στην Ιστορία ήταν διαφορετικός. Μάλλον θα ήταν προτιμότερο να πούμε απλά ότι ανήκουμε σ' έναν πολιτισμό διαφορετικό από τους άλλους χωρίς άλλα επίθετα. Ωστόσο, πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα: «Γιατί ο κόσμος έχει την τάση να δυτικοποιείται». Όχι μόνο τώρα με την λεγόμενη «παγκοσμιοποίηση», αλλά τουλάχιστον από την Αναγέννηση και μετά.
Επιτρέψτε μου να μεταφέρω, περιληπτικά, ένα ολόκληρο κεφάλαιο από το βιβλίο «Ποιος σκότωσε τον Όμηρο» των Αμερικανών ελληνιστών Victor Davis Hanson και John Heath (εκδ. ΚΑΚΤΟΣ). Αν η Δύση αναγκαζόταν κάποτε να αναζητήσει τον... δικό της φονταμενταλισμό (όλοι ελπίζουμε ότι δεν θα χρειασθεί) δεν θα ανέτρεχε σε θρησκευτικά κείμενα και παραδόσεις, αλλά στην αρχαία ελληνική γραμματεία, στην «ελληνικότητά» της, όπως υποστηρίζουν οι δύο Αμερικανοί ελληνιστές: στη φιλοσοφία, στην ιστορία, στη ρητορική, στο δράμα, στην ποίηση.
Προς αποφυγή κάθε παρεξήγησης, σπεύδω να προσθέσω ότι αυτή η «ελληνικότητα» χαρακτηρίζει περισσότερο τη Δύση παρά εμάς τους Ελληνες, έστω και αν ζούμε περίπου στον ίδιο τόπο και μιλούμε περίπου την ίδια γλώσσα. Επαναλαμβάνω αυτό που έγραψαν πολλοί συγγραφείς: Η δική μας «ελληνικότητα» είναι «αντιδάνειο» που μας ήρθε από την Ευρώπη με την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό και μετέχουμε της οικουμενικής «ελληνικότητας» στον βαθμό που είμαστε «δυτικοί». Μη φωνάζετε! Δεν παραγνωρίζω διόλου τη χριστιανική «παρακαταθήκη» του Βυζαντίου. Αλλά και αυτή ακόμα ως «αντιδάνειο» μας ήρθε. 
Οι δυο Αμερικανοί ελληνιστές φέρνουν το παράδειγμα της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή, τραγωδίας που γράφτηκε στην ακμή της αθηναϊκής ηγεμονίας. «Έστω και αν η τραγωδία συνιστά διερεύνηση της πολιτικής ηθικής και όχι πραγματεία περί πολιτισμού», είκοσι πέντε αιώνες μετά, βρίσκουμε σ' αυτήν τις βασικές αρχές για τον άνθρωπο και τον πολιτισμό, για τον πολίτη και το κράτος, για τη δραματική σύγκρουση που διέπει και ολόκληρη την ιστορία της Δύσης.
«Η ηρωίδα του έργου είναι η Αντιγόνη, αδελφή και ταυτόχρονα κόρη του τραγικού και νεκρού πια βασιλιά Οιδίποδα». Οι δύο αδελφοί της ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης κείτονται νεκροί, έπεσαν ταυτόχρονα στην εμφύλια διαμάχη. Ο ένας θεωρείται «πατριώτης» και ο άλλος «προδότης». Η Αντιγόνη παρακούει τη διαταγή του Κρέοντα και αποδίδει ταφικές τιμές και στον «προδότη» Πολυνείκη, όπως ακριβώς επιτάσσει το έθιμο και το «δίκαιο του αίματος». Η ευσεβής αλλά παράνομη πράξη της επισύρει τη θανατική της καταδίκη και τη «σοφόκλεια καταστροφή» για όλους τους πρωταγωνιστές του δράματος, για την πόλη πρώτα, για τον Κρέοντα και τον γιο του, για την Αντιγόνη.
Αυτός είναι ο ιστός του δράματος και μέσα σε αυτόν, σημειώνουν οι δύο ελληνιστές, «βρίσκουμε σήμερα σχεδόν κάθε αιτία του γιατί είμαστε τώρα αυτό που είμαστε», δηλαδή ο πολιτισμός της Δύσης. Απαριθμούν, χωρίς να τις εξαντλούν, τις κατηγορίες των αξιών που και σήμερα τις αναγνωρίζουμε στην καθημερινότητά μας:
Ο άνθρωπος είναι ικανός για όλα, «πολλά τα δεινά κουδέν ανθρώπου δεινότερον», ψάλλει ο χορός των γερόντων Θηβαίων. Φοβερός, τρομακτικός, ικανός «με τέχνες μαστορικές που σοφίστηκε», ο άνθρωπος και πολίτης εφαρμόζει τέχνες «που δεν τις βάζει ο νους σου», όμως «μια στο καλό, μια στο κακό κυλάει». Αυτό που σήμερα ονομάζουμε «πρόοδο» με κάθε αποτέλεσμα και κάθε αντίτιμο, διαδικασία άκρως αντιφατική, «ηθική» και ταυτόχρονα βαθύτατα «ανήθικη», όπου ό, τι είναι εφικτό πραγματώνεται, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα. Ένα όριο έχει που δεν μπορεί να το ξεπεράσει: τον θάνατό του, που επειδή είναι τόσο σκοτεινός, ακατανόητος και ακαταμάχητος επέρχεται ως θεϊκή μοίρα και θρησκευτικό δέος, αλλά ποτέ δεν διατάραξε τη «γραμμή της προόδου» έστω με την απλή και γραμμική διαδοχή των γενεών. Η δικαιοδοσία των θρησκειών περιορίζεται ουσιαστικά στον θάνατο και στις ταφικές τιμές.
Ο νόμος, προσωποποιημένος στον Κρέοντα, δεν είναι πάντοτε αρεστός ου δίκαιος, ακριβέστερα για άλλους είναι και για άλλους δεν είναι, αλλά υποχρεωτικός για όλους επειδή πίσω του έχει τη «νόμιμη» βία του κράτους και τον εξαναγκασμό, την κρατική τρομοκρατία, για να εκφρασθούμε με όρους αυτών των ημερών.
Οι αντιφάσεις και συγκρούσεις που απορρέουν από τον νόμο είναι το ουσιαστικό περιεχόμενο της διακυβέρνησης. Οδηγούν στη «σοφόκλεια καταστροφή» και στην ύβριν στον βαθμό που η διακυβέρνηση αποχωρίζεται και αποξενώνεται από τους πολίτες. Όλοι οι Έλληνες τραγικοί γράφουν με πρωθύστερα σχήματα π.χ. για τη Θήβα των βασιλιάδων και των πατριών, αλλά στην ουσία γράφουν για την αθηναϊκή δημοκρατία, όπου δεν ήταν μόνο το κράτος και ο νόμος που λειτουργούσε αλλά και οι πολίτες, η «κοινωνία των πολιτών», όπως θα λέγαμε σήμερα, και οι περίπλοκες σχέσεις της με το κράτος και τον νόμο και εξίσου περίπλοκες διαδικασίες συμμετοχής, συνυπευθυνότητας, αλλά και άρνησης. Οι συγκρούσεις στην Πολιτεία είναι τραγικές, όπως του Κρέοντα και της Αντιγόνης, όπως και σε μια επανάσταση ή στον εμφύλιο πόλεμο. Δεν είναι ο ένας δίκαιος και ο άλλος άδικος, ο ένας νόμιμος και ο άλλος παράνομος, η Αντιγόνη και η Ισμήνη γνωρίζουν ότι παρανομούν και ότι «η παρανομία στρέφεται εναντίον των πολιτών», οι οποίοι «όταν κυβερνούν στη συνέχεια κυβερνώνται».
Η θρησκεία είναι χωριστή από την πολιτική εξουσία και υπόκειται σ' αυτήν. Οι αρχαίες κοινωνίες ήσαν έντονα θρησκευόμενες, αλλά ο αρχιερέας, παρατηρούν οι δύο Αμερικανοί ελληνιστές, ποτέ δεν έχει πολιτική εξουσία (στις αρχαίες κοινωνίες έχουμε πολιτικούς, στρατηγούς και φιλοσόφους, αλλά ούτε έναν Πάπα, Χριστόδουλο, Αγιατολάχ ή Ταλιμπάν). Ο διαχωρισμός των ρόλων κράτους και θρησκείας θα διαρκέσει ώς την ελληνιστική εποχή και θα καθιερώσει το ιδεώδες για τους επόμενους 25 αιώνες. Από τους Αθηναίους «θεατές» της «Αντιγόνης» κανένας δεν θα σκεφτόταν ότι ο ερμηνευτής του υπερφυσικού Τειρεσίας θα έπρεπε να επιβάλει τις αντιρρήσεις του ως «θρησκευτική επιταγή», ούτε βέβαια θα ανέθετε στον Κρέοντα... να διαβάσει αυτός τους οιωνούς. 
Ο άνθρωπος και ο θάνατος, η Πολιτεία και ο πολίτης, ο νόμος, η νομιμοποίηση και η παρανομία, το κράτος και η θρησκεία, ιδού μερικά από τα ζεύγη των εννοιών (χωρίς να είναι τα μόνα) που τα βρίσκουμε στην «Αντιγόνη» και στην Αθηναϊκή Δημοκρατία σε ένταση τραγικής σύγκρουσης. Τα ίδια ζεύγη εννοιών και πολλά ακόμη συνθέτουν την εποποιία και την τραγωδία του πολιτισμού της Δύσης.
Η Δύση έχει εξαπολύσει και εξαπολύει επιθέσεις και πολέμους, αλλά η ίδια υπήρξε πάντοτε δυναμικό πεδίο μάχης, όπως είναι και η σκηνή όπου παίζεται η «Αντιγόνη». Αυτή είναι η δυναμική (σήμερα ως «παγκοσμιοποίηση») που προκαλεί την παντοδύναμη τάση του εκδυτικισμού. Ούτε ανώτερος ούτε κατώτερος ο πολιτισμός της Δύσης. Απλά, πιο δυνατός και πιο δυναμικός πρώτα στις πολιτισμικές κατακτήσεις και αναπόφευκτα σε όλες τις άλλες.
Αμφιβάλλω αν οι ηγέτες της Δύσης φοβούνται πραγματικά ότι αυτός ο πολιτισμός απειλείται από την... τρομοκρατία του Μπιν Λάντεν. Μάλλον συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, με πρόσχημα τον Μπιν Λάντεν.
 
«ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»,  30 - 09 - 2001

15.2.16

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ - ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ (ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ")

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ - ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ (ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ")

Η φιλοσοφία του Παρμενίδη εμπεριέχεται σε ένα αποκαλυπτικό ποίημα, γραμμένο σε δακτυλικό εξάμετρο, από το οποίο ευτυχώς διασώθηκαν τα πιο σημαντικά μέρη. Στο ποίημα ένας νέος (ο ίδιος ο Παρμενίδης) διηγείται τη μύησή του στη φιλοσοφία από μια θεά, η οποία αναλαμβάνει να τον κρατήσει μακριά από τις κοινές αντιλήψεις των ανθρώπων, «όπου αληθινή εμπιστοσύνη δεν υπάρχει», και να τον οδηγήσει στην «ατρόμητη καρδιά της ολοστρόγγυλης αλήθειας». Πηγή: http://ellinikoskoinotismos.blogspot.gr/
Το ποίημα του Παρμενίδη χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο εκτενές προοίμιο, σε καθαρά επική γλώσσα, περιγράφεται η ανάβαση του νέου προς τις πύλες της Ημέρας και της Νύκτας, όπου θα συναντήσει τη θεά. Το δεύτερο και κύριο μέρος του ποιήματος είναι ο λόγος της θεάς [Α] για τη φύση της αλήθειας. Το τρίτο και πιο αινιγματικό, από το οποίο έχουν σωθεί λίγα αποσπάσματα, θα πρέπει να ήταν μάλλον μια ανάπλαση κοσμολογικών αντιλήψεων που θυμίζουν προγενέστερους φιλοσόφους.
Στα χρόνια του Παρμενίδη ο φιλόσοφος είναι ακόμη ελεύθερος να εκφραστεί μέσα από το είδος του λόγου που ο ίδιος θεωρεί πρόσφορο. Η φιλοσοφική πραγματεία σε πεζό λόγο, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, θα καθιερωθεί μόνο μετά τον Αριστοτέλη. Το γεγονός λοιπόν ότι ο Παρμενίδης επιλέγει τον ποιητικό λόγο, την ίδια στιγμή που ο Ηράκλειτος εκφράζεται με χρησμούς και οι Πυθαγόρειοι αποφεύγουν τη γραφή, έχει σημασία.
Η γλώσσα του έπους δεν είναι απλώς υποβλητική, είναι η γλώσσα της παιδείας και της θρησκείας των Ελλήνων, η γλώσσα μέσα από την οποία οι Έλληνες έχουν εμπεδώσει την κοινή τους καταγωγή και τις κοινές τους αξίες. Ο Παρμενίδης εντάσσει τον εαυτό του στην παράδοση του Όμηρου και του Ησίοδου. Φιλοδοξεί μέσα από την καθιερωμένη οδό να μεταδώσει ένα νέο μήνυμα παιδείας: ο φιλοσοφικός λόγος μπορεί να αντικαταστήσει τον μύθο.
Τη θέση της Μούσας του ποιητή παίρνει τώρα η θεά του Παρμενίδη. Ο λόγος της είναι υποβλητικός και δογματικός, είναι η ίδια η αποκάλυψη μιας μοναδικής Αλήθειας. Είναι όμως ταυτοχρόνως ένας λόγος συνεκτικός και αποδεικτικός, ένας λόγος που μπορεί να γίνει κατανοητός μόνο αν αφυπνιστεί η λογική ικανότητα και το κριτικό πνεύμα του αποδέκτη. Αυτή είναι άλλωστε και η συμβουλή της στον νεαρό Παρμενίδη:
«Να κρίνεις με τον λόγο τον επίμαχο έλεγχο που εγώ πρότεινα» (απόσπ. 7).
Οι αρχαίοι δεν εκτιμούσαν ιδιαίτερα τα ποιητικά χαρίσματα του Παρμενίδη. Τον θεωρούσαν μεγάλο φιλόσοφο αλλά μέτριο ποιητή. Οι αφηρημένες έννοιες και οι αποδεικτικοί συλλογισμοί της Παρμενίδειας φιλοσοφίας ασφυκτιούν μέσα στο περίβλημα της επικής ποίησης. Η φιλοσοφία έπρεπε να βρει τον δικό της τρόπο έκφρασης. 
Η θεωρία του Παρμενίδη, είναι διάχυτη από την αμφιβολία, [1] κατά πόσο οι αισθήσεις μπορούν να μας δώσουν την αντικειμενική αλήθεια. Ακόμα και ο Ηράκλειτος αναρωτιόταν για την αντικειμενικότητα της Λογικής. Τις φιλοσοφικές του ιδέες και τις προσπάθειές του να ερμηνεύσει τον κόσμο εκθέτει στο φιλοσοφικό ποίημά του «Περί φύσεως» από το οποίο σώθηκαν μόνο αποσπάσματα. Κατέβασε το σε pdf στο τέλος του άρθρου.
ΠΗΓΗ:
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ (Ή ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ) ΤΟΥ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ:
ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ (Ή ΠΕΡΙΦΥΣΕΩΣ) - ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ

14.2.16

ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ ΑΛΛΟΣ ΕΝΑΣ ΜΙΛΗΣΙΟΣ

Αναξιμένης ο Μιλήσιος «Αήρ και πολλαπλοί κόσμοι»
 
Για τον μαθητή του Αναξίμανδρου, Αναξιμένη, ο αήρ ήταν η αχανής υλική μάζα -που βρισκόταν σε συνεχή κίνηση, όπως ακριβώς το άπειρο του Αναξίμανδρου- στην οποίαν αναγόταν γενετικά καθετί που υπήρχε.
«Ο Αναξιμένης ήταν Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, ο τρίτος στη διαδοχή Μιλήσιος φιλόσοφος, ήταν γιος του Ευρύστρατου και μαθητής του Αναξίμανδρου. Δραστηριοποιήθηκε στο δεύτερο μισό του 6ου π.κ.ε. αιώνα και πέθανε πιθανώς σε ηλικία 60 χρονών κατά την 63η Ολυμπιάδα (528-525 π.κ.ε.). Για τον βίο και τις δραστηριότητες του Αναξιμένoυς γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα. Οι περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του βασίζονται στον Θεόφραστο, που διασώζεται περιληπτικά από τον Σιμπλίκιο. Αποσπάσματα της φιλοσοφίας του βρίσκονται σε κείμενα του Αριστοτέλη, του Πλούταρχου, του Ιππόλυτου και του Αέτιου.
Ο Αναξιμένης αποδεχόταν κι αυτός, όπως όλοι οι άλλοι Ίωνες φιλόσοφοι, την βασική μονιστική αρχή της Ιωνικής Σχολής ότι τα πάντα πηγάζουν από μία αρχή και τελικά καταλήγουν σ’ αυτήν. Σύμφωνα με τις απόψεις του μεγάλου Έλληνα φιλοσόφου, αρχή των πάντων ήταν ο αέρας, που κατ’ αυτόν ήταν άπειρος, δηλαδή απροσδιόριστος και αιώνιος. Ο αήρ ήταν η αχανής υλική μάζα στην οποίαν αναγόταν γενετικά καθετί που υπήρχε. Αυτό ακριβώς επισημαίνει ο Ψευδο-Πλούταρχος: «Αναξιμένην δε φασι την των όλων αρχήν τον αέρα ειπείν και τούτον είναι τω μεν μεγέθει άπειρον, ταις δε περί αυτόν ποιότησιν ωρισμένον» {[Plut.] Strom. 3 (D 579)}.
«Αήρ και πολλαπλοί κόσμοι»
Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει για τον Αναξιμένη ότι, εκτός από μαθητής του Αναξίμανδρου (610-540 π.κ.ε.), υπήρξε και μαθητής του Παρμενίδη (540-470 π.κ.ε.) – δεν αντιστοιχούν, όμως, σωστά οι ημερομηνίες–, ενώ επισημαίνει ότι θεωρούσε τον αέρα ως πρώτη αρχή:
«Αναξιμένης Ευρυστράτου, Μιλήσιος ήκουσεν Αναξιμάνδρου, ένιοι δε και Παρμενίδου φασίν ακούσαι αυτόν. ούτος αρχήν αέρα είπεν και το άπειρον. Κινείσθαι δε τα άστρα ουχ υπό γην, αλλά περί γην. κέχρηταί τε λέξει Ιάδι απλή και απερίττω» (Φιλοσόφων Βίοι ΙΙ, 3).
Ο Ήλιος, η Σελήνη και όλα τα άστρα δεν περνούν κάτω, αλλά γύρω από τη Γη. Αυτό σημαίνει ότι ο Αναξιμένης «σχεδίασε» μια εικόνα του Κόσμου όχι σφαιρική, όπως πρότεινε ο δάσκαλός του Αναξίμανδρος, αλλά μάλλον ημισφαιρική.
Ο αέρας του Αναξιμένη βρισκόταν σε συνεχή κίνηση, όπως ακριβώς το άπειρο του Αναξίμανδρου. Τελικά από αυτή την αέναη κίνηση του αέρα δημιουργήθηκε όλη η ποικιλία φαινομένων και πραγμάτων. Από τον αέρα μέσω της αραίωσης προερχόταν το πυρ, ενώ μέσω της συμπύκνωσης του αέρα δημιουργήθηκαν τα ύδατα και η γη.
Πράγματι, ο Αναξιμένης θεωρούσε ως καθοριστική υλική αρχή της Δημιουργίας τον αέρα:
«Τον τα πάντα περιλαμβάνοντα και συνέχοντα και δι  ἀραιώσεως και πυκνώσεως πάντα τα ορατά και αισθητά παράγοντα».
Γένεσις και φθορά κόσμων διαδέχονται ακατάπαυστα η μία την άλλη. Ο Αναξιμένης πρέσβευε, όπως και ο Αναξίμανδρος, ότι ο Κόσμος μας δεν ήταν ο μοναδικός που υπήρχε. Ταυτόχρονα υποστήριζε ότι η αχανής μάζα του αέρα περιείχε αναρίθμητους Κόσμους που συνεχώς γεννιούνταν και πέθαιναν, επιστρέφοντας στο αρχικό άπειρο (νεφέλωμα;).
Μολονότι ο Αναξιμένης, υιοθέτησε το «άπειρον» του Αναξίμανδρου για να προσδιορίσει μ’ αυτό την βασική αρχή του, τον αέρα, εντούτοις δεν ακολούθησε την άποψη του προκατόχου του ως προς τα παράγωγά του πρωταρχικού αυτού υλικού στοιχείου. Αυτό σημαίνει ότι, ενώ στον Αναξίμανδρο έχουμε διαδοχή κόσμων, η φιλοσοφική σκέψη του Αναξιμένη μας οδηγεί στην ταυτόχρονη πολλαπλότητα κόσμων. Φαίνεται πως ο Αναξιμένης υπερκέρασε την φιλοσοφική άποψη του διδασκάλου του και επέφερε αισθητή βελτίωση στο κοσμολογικό σύστημα του Αναξίμανδρου.
Η άποψή του αυτή αντικατοπτρίζει σύγχρονες απόψεις της Αστροφυσικής για άπειρους υπεραισθητούς κόσμους, που συνυπάρχουν με τον δικό μας, αλλά δεν γίνονται αισθητοί από εμάς. Επίσης, στην φιλοσοφία του παραλλήλισε τον Κόσμο και το άτομο, τον αέρα και την ψυχή, πράγμα που φαίνεται στην μόνη φράση που επιζεί από το έργο του: «Οίον η ψυχή, φησίν, η ημετέρα αήρ ούσα συγκρατεί ημάς, και όλον τον κόσμον πνεύμα και αήρ περιέχει» [(Αέτ. I 3, 4 (D. 278)].
Αυτή η πρόταση περιέχει το σπέρμα της διδασκαλίας της Φυσικής για τον μακρόκοσμο και τον μικρόκοσμο, η οποία διαμορφώθηκε πολύ πολύ αργότερα.
Αυτό ακριβώς θέλουμε να δείξουμε επιμένοντας στην θέση μας ότι ο 17ος αιώνας και οι μετέπειτα δύο αιώνες δεν ήταν τίποτε άλλο από μία ρήξη, μια επικράτηση της Μηχανοκρατίας και, για λίγους αιώνες, του περιορισμένου μοντέλου της Νευτώνειας-Ευκλείδειας επιστήμης, ενώ ουσιαστικά η μη αισθητή γεωμετρία του Riemann είναι εκείνη η οποία περιγράφει αυτό ακριβώς που πίστευαν και πρέσβευαν οι περισσότεροι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. 
Η κίνηση: Το πυρ, όπως ήδη αναφέραμε, παράγεται από την μάνωση (αραίωση) του αέρα, ενώ το νερό και η γη από την συμπύκνωσή του. Αντίθετη διεργασία παρέχει και πάλι τον αέρα. Η κίνηση, κατά τον Αναξιμένη, είναι έμφυτη ιδιότητα της αεριώδους ύλης και με την επενέργειά της επιτυγχάνονται τόσο η αραίωση όσο και η πύκνωση. Δηλαδή ο Αναξιμένης πίστευε ότι από τον αέρα, μέσω μιας διαδικασίας πύκνωσης και αραίωσης, δημιουργήθηκαν το πυρ, το νερό και η γη.
Από τον αέρα διαχωρίστηκαν με πύκνωση τα βαριά σώματα που κατευθύνθηκαν προς τα κάτω και σχημάτισαν την Γη. Μια αντίθετη διαδικασία, μέσω της αραίωσης, σχημάτισε τα ελαφρά σώματα. Αυτά οδηγήθηκαν προς τα επάνω και δημιούργησαν τα άστρα και τον Ήλιο. Η κίνηση των σωμάτων προέκυπτε από την διαφορά στο βάρος και την θερμότητά τους. Τέλος, η συνοχή τους οφειλόταν στον πυκνό και ψυχρό αέρα, τον οποίο περιείχαν τα σώματα αυτά.
Πολύ πιθανόν, όπως διατείνονται πολλοί μελετητές του έργου του, η κίνηση που περιγράφει ο Αναξιμένης να αντικατοπτρίζει την περιστροφική κίνηση. Η περί άξονα, λοιπόν, κίνηση δίνει γένεση σε όλα τα σώματα, τα οποία αφού διανύσουν και τερματίσουν τον βίο τους, διαλύονται μέσω της διαδικασίας της αραιώσεως. 
Γη και δημιουργία: Στην δημιουργία που βρισκόμαστε, πρώτη δημιουργήθηκε η Γη από συμπύκνωση του αεριώδους περιβλήματός της. Επειδή δε στον αέρα -καλύτερα απ’ όλα τα σώματα- συγκρατούνται εκείνα που έχουν μεγάλη επιφάνεια, γι’ αυτόν τον λόγο η Γη παρομοιάζεται με τεράστιο πλατύ δίσκο μεγάλης έκτασης. Η Γη ήταν «πλατεία επ  ἀέρος οχουμένη», δηλαδή είναι μία πεπλατυσμένη επιφάνεια, η οποία ακινητεί στο κέντρο του Σύμπαντος, στηριζόμενη στον αέρα.
Ο Αριστοτέλης (Περί Ουρανού Β, 294b, 13-17) ανέφερε ότι ο Αναξιμένης, όπως ο Αναξαγόρας και ο Δημόκριτος, θεωρούσαν πως αιτία της ακινησίας της Γης ήταν το πλατύ σχήμα της:
«Αναξιμένης δε και Αναξαγόρας και Δημόκριτος το πλάτος αίτιον είναί φασι του μένειν αυτήν. Ου γαρ τέμνειν, αλλ  ἐπιπωμάζειν τον αέρα τον κάτωθεν, όπερ φαίνεται τα πλάτος έχοντα των σωμάτων ποιείν ταύτα γαρ και προς τους ανέμους έχει δυσκινήτως δια την αντέρεισιν» (Αριστοτ. Περί Ουρανού Β,  294b, 13-17).
Ο Αναξιμένης, ο Αναξαγόρας και ο Δημόκριτος ισχυρίζονται πως αιτία της ακινησίας είναι το πλατύ σχήμα της (γης). Δεν κόβει, αλλά σκεπάζει σαν καπάκι τον αέρα από κάτω της, πράγμα που φαίνεται να κάνουν τα σώματα με το πλάτος. Αυτά δυσκολεύονται να τα κινήσουν ακόμα και οι άνεμοι, λόγω της αντίστασης.
Πράγματι, ο Αναξιμένης ο Μιλήσιος, θεωρούσε, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ότι η Γη ήταν πλατιά και πως ο Ήλιος, η Σελήνη, όπως και όλοι οι αστέρες, προήλθαν από τον πλανήτη μας: «Πιλομένου δε του αέρος πρώτην γεγενήσθαι λέγει την γην πλατείαν μάλα· διο και κατά λόγον αυτήν εποχείσθαι τω αέρι· και τον ήλιον και την σελήνην και τα λοιπά άστρα την αρχήν της γενέσεως έχειν εκ γης. Αποφαίνεται γουν τον ήλιον γην, δια δε την οξείαν κίνησιν και μαλ  ἱκανῶς θερμήν ταύτην καύσιν λαβείν» {[Plut.] Strom. 3 (D 579) ‹ I, 6}.
Την ίδια πληροφορία βρίσκουμε και στον Ιππόλυτο, ο οποίος χαρακτηριστικά αναφέρει: «Την δε γην πλατείαν είναι επ  ἀέρος οχουμένην, ομοίως δε και ήλιον και σελήνην και τα άλλα άστρα πάντα πύρινα όντα εποχείσθαι τω αέρι δια πλάτος. Γεγονέναι δε τα άστρα εκ της γης δια το την ικμάδα εκ ταύτης ανίστασθαι» [Hippol. Ref. I, 7, 4-5 (D. 560 W11)].
Όσον αφορά το σχήμα του πλανήτη μας, αναφέρεται ότι η Γη, που δημιουργήθηκε από την συμπύκνωση του αεριώδους περικαλύμματός της, ήταν επίπεδη και στηριζόταν στον αέρα (Πλούταρχ. «Στρωματείς» Ι, 6 και Ιππόλυτος, «Κατά πασών των αιρέσεων έλεγχος» Ι, 7).
Ο Αέτιος γράφει ότι ο Αναξιμένης υποστήριζε πως η Γη, χάρη στο επίπεδο σχήμα της, επέπλεε στον αέρα, ο οποίος πληρούσε όλο τον χώρο του Σύμπαντος. Στον τελευταίο κρυστάλλινο ουρανό, που αποτελεί την εξώτατη ως προς την Γη στιβάδα τροχιών, βρίσκονται οι αστέρες σαν καρφιά και περιφέρονται έτσι γύρω από την Γη: «Αναξιμένης πυρίνην μεν την φύσιν των άστρων, περιέχειν δε τινα και γεώδη σώματα συμπεριφερόμενα τούτοις αόρατα» [Αέτ. II, 13, 10, (D. 342)].
«Αναξιμένης ήλων δίκην καταπεπηγέναι τα άστρα τω κρυσταλλοειδεί. Ένιοι [;] δε πέταλα είναι πύρινα ώσπερ ζωγραφήματα» [Αέτ. ΙΙ, 14, 3, (D. 344)], και
«Αναξιμένης ουχ υπό γην, αλλά περί αυτήν στρέφεσθαι τους αστέρες» [Αέτ. II, 16, 6, (D. 346)].
Η Γη, λοιπόν, σύμφωνα με τον Αναξιμένη, ήταν ένα επίπεδο σώμα που αιωρούνταν στον αέρα και στηριζόταν πάνω σ’ αυτόν.
Όσον αφορά τον Ήλιο, ο Αναξιμένης πίστευε πως προήλθε από την Γη, ήταν όμοιος μ’ αυτήν, «πλάτος ως πέταλον» [Αέτ. II, 23, 1, (D. 352)] και ότι απέκτησε μεγάλη θερμότητα, λόγω της γρήγορης κίνησής του [Πλούταρχ. «Στρωματείς» Ι, 6 και Στρωματείς I, 3 (D. 579)]. Πρώτη, λοιπόν, σχηματίστηκε η Γη και κατόπιν τα άστρα και οι πλανήτες, που αποτελούσαν το πεπερασμένο Σύμπαν, εντός του οποίου υπήρχε ένα πλήθος σκοτεινών σωμάτων. 
Η φιλοσοφία του Αναξιμένη: Ουσιαστικά δύο ήταν οι βασικές έννοιες της φιλοσοφίας του Αναξιμένη, που καθόρισαν την συμβολή του στην επιστήμη.
Αφενός μεν η έννοια του αέρα σαν κάτι το αόρατο, αφετέρου δε η θέση του ότι όλα τα είδη έχουν μία κοινή καταγωγή. Πράγματι, στην καθαρή προκοσμική του κατάσταση ο αέρας ήταν αόρατος χωρίς εσωτερική διάρθρωση και χωρίς ποιοτικά χαρακτηριστικά, έτσι ώστε να κάνουν αισθητή την ύπαρξή του. Γίνεται αισθητός μόνο με την κοσμογονική και κοσμολογική του λειτουργία, όταν η θερμοκρασία και η υγρασία του υπόκεινται σε μεταβολές (ποιοτικός μετασχηματισμός).
Μ’ αυτές τις βασικές φιλοσοφικές έννοιες του Αναξιμένη, η Σχολή της Μιλήτου πρόσφερε στην επιστήμη συγκεκριμένη επιστημονική Κοσμολογία. Επίσης, ο καθαρός λόγος του Αναξιμένη και το ότι εισήγαγε το ποσοτικό κριτήριο για τις ποιοτικές διαφορές τον κάνουν πρόδρομο της «λογικής εξήγησης». Ο Αναξιμένης ήταν ο πρώτος φυσιοδίφης, ο οποίος σε κάθε υλική μεταβολή έβλεπε μία αληθινή αιτία. Πρώτος επίσης διέκρινε τους απλανείς αστέρες από τους πλανήτες και έδωσε την φυσική εξήγηση των ηλιακών και των σεληνιακών εκλείψεων.
Για τον Ήλιο ο Αναξιμένης αναφέρει, πως προήλθε από τη Γη, πως έχει σχήμα όμοιο με αυτήν αλλά πως απέκτησε μεγάλη θερμότητα λόγω της γρήγορης κίνησής του.
Ωστόσο, είναι γεγονός ότι ο Αναξιμένης, παρά την καθαρότητα της φιλοσοφικής σκέψης του, δεν χρησιμοποίησε το εργαλείο των μαθηματικών^ αυτό το βασικό βήμα προς τον ορθολογισμό, όπως θα δούμε στην συνέχεια, το κάνουν οι Πυθαγόρειοι. 
Βιβλιογραφία
Θεοδοσίου Στράτος: Η εκθρόνιση της Γης – Η διαπάλη του γεωκεντρικού με το ηλιοκεντρικό σύστημα. Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα, 2007.
ΑΝΙΧΝΕΥΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΠΕΠΟΣ

ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ

Η ζωή του
Ο Αναξίμανδρος γεννήθηκε στη Μίλητο το 610 π. Χ. περίπου και πέθανε λίγο μετά το 546 π. Χ. Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, ήταν μαθητής του Θαλή και άμεσος συνεχιστής του έργου του. Για την ζωή του ξέρουμε πολύ λίγα. Σύμφωνα με τον Αιλιανό ηγήθηκε της αποστολής της Μίλητου στην ίδρυση αποικίας στην Απολλωνία, ενώ σύμφωνα με τον Κικέρωνα προειδοποίησε τους Σπαρτιάτες να εγκαταλείψουν προσωρινά την Σπάρτη προβλέποντας τον σεισμό που έγινε λίγο μετά καταστρέφοντας οικίες και ιερά. Γενικώς όλες οι πληροφορίες που αφορούν τον Αναξίμανδρο είναι δευτερογενείς, συνήθως από μεταγενέστερους σχολιαστές οι οποίοι όμως είχαν ανά χείρας το βιβλίο του, άρα οι πληροφορίες τους είναι κατά πάσα πιθανότητα έγκυρες, ειδικά αν αναλογιστούμε το γεγονός ότι ταυτίζονται μεταξύ τους στο περιεχόμενο.
 Το έργο του
Το έργο του Αναξίμανδρου ήταν πολύπλευρο και σε πολλούς τομείς της επιστήμης, πολλών εκ των οποίων θεωρείται και ιδρυτής. Συγκεκριμένα είναι ο ιδρυτής της επιστήμης της γεωγραφίας, αφού ήταν αυτός ο οποίος δημιούργησε τον πρώτο χάρτη του Ελληνικού κόσμου. Θεωρείται από τους ιδρυτές της αστρονομίας καθώς δημιούργησε τον πρώτο χάρτη με τους αστερισμούς του ουράνιου στερεώματος, προσπάθησε να καταγράψει τις διαδοχικές θέσεις του ήλιου, ενώ εφηύρε το ηλιακό ρολόι το οποίο με μια κάθετη βελόνα κατέγραφε τον χρόνο σε συνάρτηση με την πορεία του ήλιου. Σύμφωνα με το κοσμολογικό σύστημα το οποίο κατασκεύασε ο
Αναξίμανδρος και το οποίο κατέγραψε στο βιβλίο του "Περί φύσεως" (το οποίο φυσικά δεν έχει διασωθεί), στο κέντρο του σύμπαντος βρισκόταν η γη και αυτό γιατί ισαπέχει από όλα τα σημεία της ουράνιας περιφέρειας. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό η γη είχε σχήμα δίσκου, γύρω από τον οποίο κινούνταν τα άστρα και η σελήνη σε προδιαγεγραμμένες τροχιές. Αλλά και ως βιολόγος διετύπωσε την τολμηρή και καινοφανή θεωρία ότι ο άνθρωπος προήλθε από μια αργή εξελικτική διαδικασία, ενώ ο πρόγονος του ήταν το ψάρι.
Η προέλευση της φύσης και τον όντων
Αναμφίβολα η φήμη του Αναξίμανδρου οφείλεται στο γεγονός ότι, ως τις μέρες μας έχει φτάσει αυτούσιο ένα μικρό απόσπασμα του βιβλίου του, το οποίο περιγράφει με έναν ποιητικό -και εν πολλοίς ανεπανάληπτο - τρόπο, το πως δημιουργήθηκε ο κόσμος. Το απόσπασμα που σώζει ο δοξογράφος Σιμπλίκιος είναι το ακόλουθο:
.....λέγει δαὐτὴν μήτε ὕδωρ μήτε ἄλλο τι τῶν καλουμένων εἶναι στοιχείωνἀλλἑτέραν τινὰ φύσιν ἄπειρον,ἐξ ἧς ἅπαντας γίνεσθαι τοὺς οὐρανοὺς καὶ τοὺς ἐν αὐτοῖς κόσμους· ἐξ ὧν δὲ ἡ γένεσίς ἐστι τοῖς οὖσικαὶ τὴν φθορὰν εἰς ταῦτα γίνεσθαι κατὰ τὸ χρεών· διδόναι γὰρ αὐτὰ δίκην καὶ τίσιν ἀλλήλοις τῆς ἀδικίας κατὰ τὴν τοῦ χρόνου τάξιν...
Μετάφραση
(Ο Αναξίμανδρος) υποστήριξε ότι ούτε το νερό ούτε κάποιο άλλο στοιχείο είναι η αρχή των όντων, αλλά το άπειρο από το οποίο προήλθαν όλοι οι ουρανοί και οι κόσμοι. Από εκεί που γεννιούνται όλα τα όντα, εκεί επιστρέφουν μοιραία όταν ολοκληρωθεί η φθορά τους. Έτσι τιμωρούνται και επανορθώνουν αμοιβαία την αδικία τους σύμφωνα με την τάξη του χρόνου....
Πριν προχωρήσουμε διαβάστε εκ νέου δύο τουλάχιστον φορές το απόσπασμα και αισθανθείτε την μέθεξη της φυσικής φιλοσοφίας με την ατόφια ανθρώπινη έμπνευση....
α) Το Αναξιμάνδρειο "Απειρον"
Σύμφωνα με την ορθολογική και φιλολογικά ορθότερη ερμηνεία, το "Άπειρον" του Αναξίμανδρου  σήμαινε αυτό που δεν έχει όριο από την άποψη του χώρου. Δεν είναι ξεκάθαρο όμως αν το Άπειρον είναι κάποιας μορφής ύλη, η οποία φυσικά δεν έμοιαζε με καμία μορφή από όσες είναι ήδη γνωστές, η αντιθέτως μια θεϊκή ουσία που περικλύει την κίνηση, ενυπάρχει παντού λειτουργώντας με βούληση.
Ο Αριστοτέλης σε ένα εδάφιο του στα "Φυσικά" (Φυσ. Γ΄ 4, 203b 7) ερμηνεύοντας τον Αναξίμανδρο απέδιδε θεϊκές ιδιότητες στο "Άπειρο" ως περιέχον τα πάντα, αθάνατο και θείο. Είναι φανερό πως η επιλογή της ερμηνείας του "Απείρου" έχει και μια ιδεολογική χροιά. Πολλοί σχολιαστές έβλεπαν στο Άπειρο μια κατάσταση χάους από όπου αναδύθηκε ο κόσμος όπως τον ξέρουμε. Ο Γαίγκερ ανακαλύπτει πίσω από το "Άπειρο" μια θρησκευτική έννοια που ενσαρκώνει παραστατικά την θεία βούληση σε μια αρχέγονη λειτουργία. Ο Νίτσε ερμηνεύει το άπειρο ως απροσδιόριστο, επειδή ακριβώς δεν έχει κανένα γνωστό χαρακτηριστικό η ιδιότητα, αφού αν είχε σημαίνει ότι θα ήταν φθαρτό.
Σύμφωνα με το Μαρξιστή Γιάννη Κορδάτο, το Άπειρον είναι η αρχική ύλη, η οποία είναι άφθαρτη και χωρίς τέλος. Ο μαθηματικός Ευάγγελος Σταμάτης χαρακτήρισε το Άπειρον ως ενέργεια. Ο κ. Δημήτριος Μακρυγιάννης στο βιβλίο του "η έννοια του θεού στην προσωκρατική φιλοσοφία" υποστηρίζει ότι η υλική υφή του αναξιμάνδρειου απείρου οφείλει να αποκλειστεί, αφού σύμφωνα με τα αποσπάσματα το Άπειρο δεν ταυτιζόταν σύμφωνα με τα αποσπάσματα με ένα από τα τέσσερα βασικά υλικά στοιχεία (πυρ, ύδωρ, αήρ, γη) των Αρχαίων Ελλήνων άρα το θεωρεί ως μια θεϊκή ουσία, αλλά προχωρεί ακόμη περισσότερο χαρακτηρίζοντας την κινούν αίτιο, ίδιο με το αριστοτέλειο πρώτο κινούν όν. Ο υλοζωιστής Πάνος Παναγιώτου κινείται σε μια μέση λύση. Θεωρεί το "Απειρον" ως μια αρχετυπική μορφή ύλης, απροσδιόριστη μάζα που περιέχει το παν, του αναγνωρίζει όμως τα Αριστοτελικά γνωρίσματα του "άφθαρτου", του "αθάνατου", του "αγέννητου" και αυτού που κυβερνάει τα πάντα, γνωρίσματα όμως που δεν ταιριάζουν στην ύλη σε οποιαδήποτε μορφή.
β) Η συνολική ερμηνεία του αποσπάσματος
Το ομολογουμένως αινιγματικό αυτό απόσπασμα υπήρξε αφορμή για πολυάριθμες ενδιαφέρουσες
ερμηνείες από φιλολόγους και φιλοσόφους σε όλες τις εποχές της ανθρώπινης Ιστορίας, ένα αληθινό γοητευτικό πνευματικό παιχνίδι για την παγκόσμια διανόηση που εξελίχθηκε τα τελευταία 150 χρόνια. Κατ΄αρχάς ας δώσουμε μια επίπεδη διάσταση στην ερμηνεία του:
Όλα τα φυσικά όντα προέρχονται από το Άπειρον στο οποίο επιστρέφουν λόγω της συνεχούς φθοράς τους. Ουσιαστικά υπάρχει μια κυκλικότητα της ύλης, η οποία μετά την φθορά της επιστρέφει από εκεί που εκπορεύτηκε, αναγεννάται και πιθανά αναδημιουργείται. Ουσιαστικά έχουμε την περιγραφή ενός μηχανιστικού ντετερμινιστικού μοντέλου δημιουργίας της φύσης. Σύμφωνα με αυτή την πλέον διαδεδομένη και "επιστημονικά ορθή" ερμηνεία του αποσπάσματος (από τους φιλολόγους Kirk - Raven - Schofield), από το άπειρον προέρχονται τα "αντίθετα" (π.χ. ψυχρό - ζεστό, σκληρό-μαλακό, βλέπε τα σχετικά αποσπάσματα). Στα αντίθετα αυτά το ένα από τα δύο υπερέχει του άλλου και έτσι δημιουργεί. Η υπεροχή αυτή είναι μια μορφή "αδικίας" η οποία επανορθώνεται με την αποκατάσταση της ισότητας έναντι του "αδικούμενου" αντίθετου σε ένα συμμετρικό χρονικό διάστημα που συνέβη η "αδικία" αυτή.

Νίτσε
Από εκεί και πέρα έχουμε μια σειρά από άλλες ερμηνείες. Σύμφωνα με τον Νίτσε, ο Αναξίμανδρος ήταν ο πρώτος που κατάλαβε την ύπαρξη ως πράξη χειραφέτησης από το ανώτερο ον που αποτελεί όμως μια αδικία εις βάρος του και η οποία ξεπληρώνεται μόνο με τον θάνατο. Από την εργασία του Νίτσε φαίνεται η επιρροή του φιλοσόφου Schopenauer ο οποίος σε ένα απαισιόδοξο χωρίο του χαρακτήριζε την ανθρώπινη ύπαρξη ως καταδικασμένη από την γέννηση της να καταστραφεί. Στο ίδιο μήκος κύματος ο Λέον Τσέστοβ ερμηνεύει την ειδικότητα της ύπαρξης ως μια ανευλαβή πράξη εις βάρος της ολότητας η οποία επανορθώνεται μόνο με τον θάνατο. Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή, η ύπαρξη είναι μια τραγική τροχιά προς την μοιραία επανένταξη στην ολότητα, στο αναξιμάνδρειο "Άπειρον".
Για τον μεγάλο Γερμανό φιλόλογο Γαίγκερ, αποκλείεται στην Αρχαία Ελληνική φιλοσοφία να ταυτίζεται η ύπαρξη με την αμαρτία. Σύμφωνα με τον Γαίγκερ η διατύπωση του Αναξίμανδρου παραπέμπει σε μια διαδικασία ανταγωνισμού μεταξύ των δυνάμεων

werner jaeger
της φύσης, η οποία ομοιάζει με τον κοινωνικό ανταγωνισμό. Η διαδικασία επανόρθωσης της φύσης μοιάζει με αυτή της κοινωνίας που μετά από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με τον ένα η τον άλλο τρόπο, εξισορροπεί τις αντίρροπες κοινωνικές δυνάμεις. Άρα η Αναξιμάνδρεια διατύπωση έχει ηθικό περιεχόμενο παρά φυσικό.
Ο νομπελίστας φιλόσοφος Ράσελ διαβάζει το απόσπασμα ως μι ακόμη επιβεβαίωση για την σημασία της δικαιοσύνης στην Αρχαία Ελληνική κοινωνία. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, ο Αναξίμανδρος εφαρμόζει την λειτουργία της δικαιοσύνης, της ισομέρειας, της συμμετρίας στην διαδικασία επαναφοράς της ισορροπίας μεταξύ των όντων που ανταγωνίζονται αέναα. Ο Paul Selingman υποστηρίζει ότι με το απόσπασμα αυτό σκιαγραφείται ο αφανισμός του όντος ως μια επανένωση με την θεία ουσία από την οποία εκπορεύτηκε. Άρα ενώ η πεπερασμένη ύπαρξη φοβάται το τέλος της, με την αναξιμάνδρεια θεωρεία το τέλος μοιάζει με μια απολύτρωση, με μια απελευθέρωση που κάθε άνθρωπος, εγκλωβισμένος στο εδώ και τώρα, οφείλει να αναζητά.
Σύμφωνα με τον υλιστή Γιάννη Κορδάτο το απόσπασμα περιγράφει μια μηχανιστική διαδικασία όπου από την αρχική άφθαρτη ύλη του απείρου χάρις την πάλη των αντιθετικών στοιχείων προκύπτουν τα

bertrand russell
όντα, τα οποία όμως επειδή ταξινομούν την αρχική άφθαρτη ύλη ποιοτικά την αδικούν, αδικία που επανορθώνουν με την φθορά και τον θάνατο τους και την συνεπακόλουθη επιστροφή στην αρχετυπική ύλη.
Σύμφωνα με τον Πάνο Παναγιώτου, το νόημα του αποσπάσματος είναι ότι υπάρχει μια μάχη μεταξύ αντίπαλων πραγμάτων όντων, η οποία μοιραία καταλήγει σε νίκη ενός από αυτά. Αυτή η νίκη όμως του ενός όντος επί του άλλου είναι μια αδικία που η φύση ως δικαστής επανορθώνει ώστε να επέλθει εκ νέου η ποθητή ισορροπία.
Σύμφωνα πάλι με τον κ. Δημήτριο Μακρυγιάννη, το χωρίο υπαινίσσεται μια θεωρία μετεμψύχωσης, κατά την οποία όταν το ον ζήσει και πεθάνει χωρίς να δώσει αποζημίωση ("δίκη"), χωρίς να ξεπληρώσει δηλαδή την οφειλή του, τότε οφείλει να επανέλθει στον υλικό κόσμο κατά την τάξη του χρόνου για να υποστεί τις συνέπειες της δικίας του.
Επίλογος
Χάρις τις τέσσερις αυτές γραμμές, ο Αναξίμανδρος καταχωρείται στην παγκόσμια φιλοσοφία ως ο πρώτος άνθρωπος που κατάφερε να καταγράψει και να εξηγήσει σε ένα ενιαίο σύστημα όλες τις εμπειρίες της ανθρώπινης νόησης. Είναι φανερό πως μια απόλυτη ερμηνεία της θεωρίας του Αναξίμανδρου είναι αδύνατη, λόγω έλλειψης στοιχείων, αλλά και αποσπασμάτων από το υπόλοιπο βιβλίο του. Ακόμη και η χρησιμοποίηση στοιχείων από τον Αριστοτέλη και τους δοξογράφους ίσως δίνουν ένα προσανατολισμό και να αποτελούν ελκυστικές εκκινήσεις, αλλά αποτελούν πάντοτε μια ερμηνεία τρίτων που υπόκειται σε σοβαρούς περιορισμούς, πόσο μάλλον όταν και αυτοί είχαν φιλοσοφικές απόψεις που επηρέαζε την κρίση τους και τις απόψεις τους.
Αν και όταν ξεκίνησα να γράφω το άρθρο είχα άλλη πρόθεση, τελικά πιστεύω ότι δεν έχει αξία να φανερώσω την προσωπική μου άποψη, ειδικά από την στιγμή που ταυτίζεται με κάποια από αυτές που προσπάθησα να περιγράψω (άλλωστε, πιστεύω ότι φαντάζεστε προς τα που προσανατολίζομαι). Πιστεύω πως γίνεται κατανοητό πως το προσωπικό ιδεολογικό φορτίο κάθε ερμηνευτή διαμορφώνει τελικά τις απόψεις και τις θέσεις του, οπότε στην αλυσίδα αυτή ερμηνειών δεν χρειάζεται να προσθέσουμε τον δικό μας κρίκο. Να ολοκληρώσω παρατηρώντας πόσο  σημαντική τελικά είναι η επιβίωση ενός και μόνο αποσπάσματος από έναν αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο για την παγκόσμια διανόηση, αλλά και πόσο διαφορετική ίσως ήταν η παγκόσμια Ιστορία της φιλοσοφίας αν είχαμε πληρέστερη εικόνα της Αρχαίας Ελληνικής διανόησης.
Πηγή:http://www.istorikathemata.com

ΘΑΛΗΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ

Πρόκειται για έναν από τους αρχαιότερους επιστήμονες που κατάφεραν να διατηρήσουν την φήμη τους στην σύγχρονη επιστημονική κοινότητα. Μπορεί τα ονόματα άλλων αρχαίων μαθηματικών όπως ο Πυθαγόρας ή ο Αρχιμήδης, να ακούγονται πιο... οικεία στα αυτιά των περισσότερων, όμως δεν χρειάζεται πολύ προσπάθεια για να αντιληφθεί κανείς πως ο Θαλής ήταν ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες όλων των εποχών.
Ο «σοφός» επιστήμονας που αποτέλεσε πρότυπο για τους αρχαίους Ελληνες μαθηματικούς και φιλοσόφους
Σε αρκετές περιπτώσεις, δεν χρειάζεται να εξετάσουμε αναλυτικά το έργο κάποιου επιστήμονα για να καταλάβουμε το «μέγεθος» του. Αρκεί να δούμε κατά πόσο η ζωή και το έργο του έχουν επηρεάσει τους μεταγενέστερους... συναδέρφους του. Οι αναφορές στο όνομα του Μιλήσιου μαθηματικού αρχίζουν ήδη από την αρχαία Ελλάδα. Ο Αριστοτέλης, ο Πλάτωνας αλλά και αρκετοί ακόμα φιλόσοφοι του θεωρούν το Θαλή τον πρώτο φιλόσοφο της ιστορίας. Αλλωστε το όνομα του βρίσκεται ανάμεσα σε αυτά των «7 σοφών της αρχαιότητας».
Το έργο του Θαλή δεν περιορίστηκε καθαρά στον μαθηματικό κλάδο. Οπως οι περισσότεροι επιστήμονες της εποχής, έτσι και αυτός ασχολήθηκε με πολλά ζητήματα, που είχαν κύριο άξονα την κοσμολογία. Με τεράστιες και πρωτοποριακές για την εποχή γνώσεις γύρω από κάθε φυσική επιστήμη, ο Θαλής αποτέλεσε πρότυπο για τους επιστήμονες των επόμενων γενιών. Ο Πυθαγόρας, για παράδειγμα, θα μπορούσε να θεωρηθεί συνεχιστής των γεωμετρικών ιδεών του Μιλήσιου, χωρίς αυτό βέβαια να «μειώνει» τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις του.
Ο Θαλής στην σύγχρονη εποχή – Ενας μαθηματικός με... αθάνατη υστεροφημία
Ακόμα και στην σύγχρονη εποχή, ο Θαλής διατηρεί το... μαθηματικό του «κύρος». Ενας από τους σημαντικότερους μαθηματικούς των τελευταίων αιώνων, ο Μπέρναρντ Ράσελ, είχε δηλώσει πως: «Η δυτική φιλοσοφία αρχίζει με τον Θαλή». Φυσικά η δήλωση αυτή μπορεί να δικαιολογηθεί, αφού ο Θαλής ήταν από τους πρώτους επιστήμονες που ασχολήθηκαν σε μεγάλο βαθμό με την έννοια της «λογικής», η οποία αποτέλεσε βασικό αντικείμενο μελέτης του Ράσελ.
Σήμερα το όνομα του σπουδαίου μαθηματικού χρησιμοποιείται πολύ συχνά στους επιστημονικούς κύκλους. Εχουν δημιουργηθεί εκπαιδευτικές ομάδες όπως η «Θαλής και φίλοι», ενώ παράλληλα ο σημαντικότερος ελληνικός διαγωνισμός μαθηματικών έχει το όνομα «Θαλής». Υπάρχει ακόμα και πολυεθνική εταιρία ηλεκτρικών συστημάτων που ονομάζεται «Thales» προς τιμήν του αρχαίου Ελληνα μαθηματικού. Πως γίνεται όμως ένας άνθρωπος να διατηρεί τόσο «ζωντανή» την υστεροφημία του, χωρίς να έχει διάσημο επιστημονικό έργο;
Η ζωή, τα ταξίδια και το επιστημονικό έργο του Μιλήσιου – Πως κατάφερε να μετρήσει την πυραμίδα της Γκίζας με μια μικρή ράβδο
Γεννημένος στην Μίλητο, στο δεύτερο μισό του 7ου αιώνα π.Χ., ο Θαλής ξεκίνησε από πολύ μικρός να ασχολείται με την μελέτη των φυσικών φαινομένων. Για να μπορέσει να ενισχύσει τις γνώσεις του, ο διάσημος μαθηματικός πραγματοποίησε πολλά και μεγάλα ταξίδια, ειδικά για τα δεδομένα της εποχής. Ανάμεσα σε όλα, επισκέφτηκε την Αίγυπτο και την Μεσοποταμία, φροντίζοντας να συλλέξει πολύ χρήσιμες γνώσεις γύρω από την γεωμετρία και την αστρονομία.
Κατά την διάρκεια του μεγάλου του ταξιδιού, ο Θαλής φρόντισε να μεταδώσει και κάποιες από τις γνώσεις του στους γειτονικούς λαούς. Μάλιστα όταν βρισκόταν στην Αίγυπτο, μπροστά στο εντυπωσιακό θέαμα των επιβλητικών πυραμίδων, φρόντισε να πραγματοποιήσει την πιο... γνωστή του μέτρηση. Κανείς δεν γνώριζε το πραγματικό ύψος της μεγάλης πυραμίδας της Γκίζας, μέχρι που ο Θαλής έκανε μια πολύ απλή αλλά και έξυπνη σκέψη. Τοποθετώντας μια ράβδο δίπλα στο τερατώδες κτίσμα, περίμενε την στιγμή της μέρας όπου η σκιά θα έφτανε στο ίδιο μήκος με ξύλο. Την ίδια στιγμή, το ύψος της πυραμίδας μπορούσε να μετρηθεί μέσω της σκιάς της. Ενα αιώνιο πρόβλημα, άλυτο ακόμα και για τους χτίστες της πυραμίδας, είχε λυθεί με έναν τόσο απλό τρόπο.
Γυρίζοντας στην Μίλητο, ο Θαλής δημιούργησε την Ιωνική Σχολή της φυσικής φιλοσοφίας. Οι μοναδικές γνώσεις του σπουδαίου μαθηματικού κατάφεραν με αυτόν τον τρόπο να μεταδοθούν στις επόμενες γενιές επιστημόνων. Σημαντικές φιλοσοφικές ιδέες, μοναδικές γεωμετρικές αποδείξεις αλλά και θεωρήματα γύρω από κάθε φυσική επιστήμη, ήταν γεννήματα του σημαντικού επιστήμονα από την Ιωνία.
Ειδικά στον τομέα της Γεωμετρίας, ο Θαλής ήταν μια πραγματική ιδιοφυΐα. Χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά μια περίεργη μορφή «απαγωγής», έφτασε σε πολύ σημαντικά συμπεράσματα. Δημοφιλέστερο όλων είναι το γνωστό και ως «Θεώρημα του Θαλή», το οποίο αποδεικνύει πως όταν δύο παράλληλες ευθείες τέμνονται από δύο άλλες ευθείες τότε τα τμήματα μεταξύ των παραλλήλων που ορίζονται στην μια τέμνουσα, είναι ανάλογα.
Ενας επιστήμονας-προάγγελος της επιστημονικής ακμής – Οσα χάρισε ο Θαλής στους μεταγενέστερους μαθηματικούς
Μπορεί να μην δημιούργησε ξακουστά θεωρήματα, όπως ο Πυθαγόρας ή ο Αρχιμήδης, μπορεί το έργο του να μην θεωρείται αντάξιο των σπουδαιότερων μαθηματικών της ιστορίας, όμως είναι σίγουρο πως ο Θαλής δικαίως θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες. Αυτό διότι ο Μιλήσιος μαθηματικός ήταν αυτός που ουσιαστικά έδωσε το έναυσμα ώστε οι μαθηματικοί να αρχίσουν να σκέφτονται με... πιο επιστημονικό τρόπο.
Εφαρμόζοντας πρώτος την «αρχή της απαγωγής», έδωσε στα χέρια των μεταγενέστερων επιστημόνων ένα πανίσχυρο εργαλείο. Παράλληλα, μπορεί να μην άφησε σαν κληρονομιά κάποιο βαρυσήμαντο θεώρημα, όμως μέσω των αποδείξεων του αλλά και την Ιωνικής Σχολής ενίσχυσε τις γνώσεις των μαθηματικών της εποχής. Ηταν ο άνθρωπος που αφιέρωσε την ζωή του στην επιστήμη, ρίσκαρε ταξιδεύοντας μίλια μακριά και εν τέλει κατάφερε να συνδυάσει τις γνώσεις πολλών λαών, ώστε να δημιουργηθεί μια θαυματουργή γενιά αρχαίων μαθηματικών και επιστημόνων.
Ο Θαλής ο Μιλήσιος υπήρξε ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα με βάση φυσικές διαδικασίες. Χαρακτηριστική ήταν η προσπάθεια του να εξηγήσει το φαινόμενο των σεισμών. Σύμφωνα με τον Θαλή η Γη επιπλέει στο νερό και οι σεισμοί προκαλούνται όταν η Γη κλυδωνίζεται από κύματα του νερού.
Στην κοσμολογία του φιλόσοφου σημαντικό ρόλο παίζει το νερό (ύδωρ). Του αποδίδονται δύο κοσμολογικές απόψεις:
  • Η Γη έχει τη μορφή ενός κυκλικού δίσκου που στηρίζεται στο νερό
  • Το νερό είναι η αρχή των πάντων
  • Η διάμετρος κύκλου διχοτομεί τον κύκλο.
  • Οι κατά κορυφή γωνίες είναι ίσες.
  • Οι παρά τη βάση ισοσκελούς τριγώνου γωνίες είναι ίσες.
  • Αν δυο τρίγωνα έχουν μια πλευρά ίση και τις προσκείμενες σε αυτή γωνίες ίσες, είναι και μεταξύ τους ίσα.
  • Η εγγεγραμμένη σε ημιπεριφέρεια γωνία είναι ορθή.
  • Στον Θαλή, όπως και στους υπόλοιπους σοφούς, αποδίδονταν διάσημα γνωμικά της αρχαιότητας. Ορισμένα από τα γνωμικά που αποδίδονται στον Θαλή είναι:
  • «Γνώθι σ' αυτόν»,
  • «Μέτρω χρω»,
  • «πρεσβύτατον των όντων θεός αγέννητον γαρ»,
  • «κάλλιστον κόσμος ποίημα γαρ θεού»,
  • «μέγιστον τόπος άπαντα γαρ χωρεί»,
  • «τάχιστον νους δια παντός γαρ τρέχει»,
  • «σοφώτατον χρόνος ανευρίσκει γαρ πάντα»..
Πηγή: Θαλής ο Μιλήσιος: Ο μαθηματικός με την αθάνατη υστεροφημία – Ενας προάγγελος της αρχαίας επιστημονικής «επανάστασης» | iefimerida.gr http:

13.2.16

ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΕΛ ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ Μέρος πρώτο.

Γιατί δεν είμαι χριστιανός (Μπέρτραντ Ράσελ)

Εισαγωγή
Το θέμα για το οποίο θα σας μιλήσω, είναι το «Γιατί δεν είμαι χριστιανός». Ίσως θα ήταν καλό, πρώτα απ’ όλα να προσπαθήσω να ξεκαθαρίσω τι εννοεί κανείς με τη λέξη «χριστιανός». Χρησιμοποιείται στις μέρες μας με ένα ευρύ νόημα από πολλούς ανθρώπους. Μερικοί άνθρωποι δεν εννοούν τίποτα περισσότερο με αυτή από ένα πρόσωπο που προσπαθεί να ζήσει μια καλή ζωή. Υπό αυτή την άποψη θα πρέπει να υπάρχουν χριστιανοί σε όλες τις σέκτες και τα δόγματα· όμως δεν πιστεύω ότι αυτό είναι το πραγματικό νόημα της λέξης, διότι θα προϋπέθετε όλους τους ανθρώπους που δεν είναι χριστιανοί -όλους τους βουδιστές, κομφουκιανούς, μωαμεθανούς κ.λπ.- να μη ζουν μια καλή ζωή.
Δεν εννοώ ως χριστιανό κάθε άνθρωπο που προσπαθεί να ζήσει μια αξιοσέβαστη ζωή σύμφωνα με τα φώτα του. Νομίζω ότι πρέπει να έχεις μια ορισμένη ποσότητα καθορισμένης πίστεως πριν να έχεις το δικαίωμα να αποκαλείς τον εαυτό σου χριστιανό. Η λέξη δεν έχει ένα τόσο καθαρόαιμο νόημα όπως είχε τον καιρό του Αγίου Αυγουστίνου και του Αγίου Θωμά του Ακινάτη. Σε εκείνες τις μέρες, αν ένας άνθρωπος έλεγε πως ήταν χριστιανός, όλοι καταλάβαιναν τι εννοούσε. Αποδεχόσουν μια σειρά από δόγματα που ήταν διατυπωμένα με μεγάλη ακρίβεια, και κάθε μία συλλαβή αυτών των δογμάτων την πίστευες με όλη τη δύναμη των πεποιθήσεών σου.
Τί είναι ένας χριστιανός;
Στις μέρες δεν είναι ακριβώς αυτό. Πρέπει να γίνουμε λίγο περισσότερο γενικόλογοι για το νόημα του Χριστιανισμού. Σκέφτομαι, πάντως, ότι υπάρχουν δύο διαφορετικά στοιχεία που είναι αρκετά θεμελιώδη για κάθε ένα που αποκαλεί τον εαυτό του χριστιανό. Το πρώτο είναι δογματικής φύσης -και για να το κατονομάσουμε θα πούμε ότι πρέπει να πιστεύεις στον Θεό και την αθανασία. Αν δεν πιστεύεις σε αυτά τα δύο πράγματα, δεν νομίζω ότι μπορείς ουσιαστικά να καλείς τον εαυτό σου χριστιανό. Μετά, και κατόπιν τούτου, όπως απαιτεί και η ονομασία, πρέπει να έχεις μια κάποιου είδους πίστη στον Χριστό. Οι μωαμεθανοί, για παράδειγμα, το ίδιο πιστεύουν στον Θεό και την αθανασία, αλλά δεν καλούν τους εαυτούς τους χριστιανούς. Νομίζω πως πρέπει να έχεις τουλάχιστον την πίστη ότι ο Χριστός ήταν, αν όχι Θεός, τουλάχιστον ο καλύτερος κι ο σοφότερος άνθρωπος. Αν δεν πιστεύεις αυτά τα ελάχιστα για τον Χριστό, δεν νομίζω ότι έχεις κάποιο δικαίωμα να αποκαλείς τον εαυτό σου χριστιανό. Φυσικά, υπάρχει και ένα άλλο νόημα που βρίσκει κανείς στον Αλμανάκ του Γουάιτέικερ και σε γεωγραφικά βιβλία, όπου ο πληθυσμός του κόσμου διαιρείται σε χριστιανούς, μωαμεθανούς, βουδιστές, λάτρεις φετίχ, κ.ο.κ. μα με αυτή τη λογική είμαστε όλοι χριστιανοί. Τα γεωγραφικά βιβλία μάς καταμετρούν όλους, αλλά αυτή είναι μια γεωγραφική αντίληψη, την οποία θαρρώ ότι μπορούμε να παραβλέψουμε. Εκ τούτων, εξηγώντας σας το γιατί δεν είμαι χριστιανός, θα πρέπει να δηλώσω δύο διαφορετικά πράγματα: Πρώτον, γιατί δεν πιστεύω στον Θεό και την αθανασία· και δεύτερον, γιατί δεν πιστεύω ότι ο Χριστός ήταν ο καλύτερος και ο σοφότερος άνθρωπος, αν και του αποδίδω ένα μεγάλο βαθμό ηθικής καλοσύνης.
Όμως για τις επιτυχείς προσπάθειες των απίστων του παρελθόντος, δεν μπορώ να λάβω ένα τόσο ελαστικό ορισμό του Χριστιανισμού ως αυτόν. Όπως είπα πιο πριν, στις παλιές ημέρες είχε ένα πιο καθαρόαιμο νόημα. Για παράδειγμα, συμπεριέλαβε την πίστη στην Κόλαση. Η πίστη στην αιώνια Κόλαση του πυρός ήταν μια βασική χριστιανική πίστη μέχρι πρόσφατα. Σε αυτήν τη χώρα, όπως γνωρίζετε, σταμάτησε να είναι μια βασική πίστη εξαιτίας της αποφάσεως του συμβουλίου του Privy, και από αυτή την απόφαση διαφώνησαν οι αρχιεπίσκοποι του Καρτέρμπουρι και της Υόρκης· όμως σ’ αυτή τη χώρα η θρησκεία μας καθορίζεται από κοινοβουλευτική πράξη, ως εκ τούτου, το συμβούλιο του Privy μπόρεσε και ξεπέρασε τις προσευχές τους κι η Κόλαση δεν ήταν πλέον απαραίτητη για έναν χριστιανό. Κατά συνέπεια, δεν θα επιμείνω στο ότι ένας χριστιανός πρέπει να πιστεύει στην Κόλαση.
Η ύπαρξη του Θεού
Το ερώτημα της ύπαρξης του Θεού, είναι ένα μεγάλο και σοβαρό ερώτημα, κι αν δοκιμάσω να το αντιμετωπίσω με κάποιο κατάλληλο τρόπο θα πρέπει να σας κρατήσω εδώ μέχρι την έλευση της βασιλείας (σ.σ.: του Θεού), γι’ αυτό θα πρέπει να με συγχωρέσετε αν το αντιμετωπίσω με έναν μάλλον περιληπτικό τρόπο. Γνωρίζετε, ασφαλώς, ότι η Καθολική Εκκλησία το έθεσε επί τάπητος ως ένα δόγμα όπου η ύπαρξη του Θεού μπορεί να αποδειχθεί από την αναίτια αιτία. Αυτό είναι ένα κάπως σοβαρό δόγμα, αλλά είναι ένα από τα δόγματά τους. Έπρεπε να το εισάγουν, γιατί κάποια στιγμή οι ελευθερόφρονες απέκτησαν τη συνήθεια να λένε ότι υπάρχουν αυτά και εκείνα τα ζητήματα που η κοινή λογική μπορεί να σηκώσει ενάντια στην ύπαρξη του Θεού, αλλά βέβαια γνώριζαν ως ζήτημα της πίστης ότι ο Θεός υπάρχει. Τα επιχειρήματα και οι αιτίες τέθηκαν σε μεγάλη κλίμακα, κι η Καθολική Εκκλησία ένιωσε ότι έπρεπε αυτό να σταματήσει. Εκ τούτου το έθεσαν κάτω, πως η ύπαρξη του Θεού μπορεί να αποδειχθεί από την αναίτια αιτία, και συνέθεσαν ότι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιχειρήματα περί της αποδείξεώς της. Υπάρχουν, φυσικά, μια σειρά από αυτά, αλλά θα λάβω υπ’ όψιν μου λίγα.

ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΕΛ ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ Μέρος Δεύτερο

Γιατί δεν είμαι χριστιανός (Μπέρτραντ Ράσελ)

Το επιχείρημα της πρώτης αιτίας
Ίσως το πιο απλό και πιο εύκολο να εννοηθεί είναι το επιχείρημα της πρώτης αιτίας. Θεωρείται ότι καθετί που βλέπουμε σ’ αυτόν τον κόσμο έχει μιαν αιτία, κι όσο προχωράμε προς τα πίσω στην αλυσίδα των αιτιών όλο και περισσότερο, πρέπει να φτάσουμε σε κάποιο πρώτο αίτιο, και σ’ αυτό το πρώτο αίτιο αποδίδουμε το όνομα του Θεού. Αυτό το επιχείρημα, υποθέτω, δεν έχει πολύ βαρύτητα στις μέρες μας, επειδή, κατ’ αρχάς, δεν είναι ότι ακριβώς ήταν άλλοτε. Οι φιλόσοφοι κι οι άνθρωποι της επιστήμης χρησιμοποιούσαν το αίτιο αλλά δεν έχει σήμερα τίποτα από τη ζωτικότητα που είχε άλλοτε· μα εκτός από αυτό, μπορείς να δεις πως το επιχείρημα ότι πρέπει να υπάρχει κάποιο πρώτο αίτιο είναι ένα επιχείρημα που δεν έχει αξία. Ίσως πρέπει να πω ότι, όταν ήμουν νέος, και σκεφτόμουν αυτές τις ερωτήσεις σοβαρά στο μυαλό μου, εγώ ο ίδιος για πολύ καιρό δεχόμουν αυτό το επιχείρημα της πρώτης αιτίας, μέχρι που μιαν ημέρα, στην ηλικία των δεκαοκτώ, διάβασα την αυτοβιογραφία του Τζον Στιούαρτ Μιλ κι εκεί βρήκα αυτή την πρόταση: «Ο πατέρας μου με έμαθε ότι η ερώτηση, ποιός με έφτιαξε, δεν μπορεί να απαντηθεί, επειδή αμέσως επιφέρει την ακόλουθη ερώτηση: Ποιός έφτιαξε τον Θεό;». Αυτή η απλή πρόταση μου έδειξε, όπως ακόμη σκέφτομαι, το σφάλμα στο επιχείρημα του πρώτου αιτίου. Αν καθετί πρέπει να έχει μιαν αιτία, τότε κι ο Θεός πρέπει να έχει μιαν αιτία. Αν μπορεί να υπάρχει κάτι χωρίς καμιά αιτία, θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ο κόσμος-θεός, έτσι δεν μπορεί να υπάρχει καμιά αξία σ’ αυτό το επιχείρημα. Είναι ακριβώς της ίδιας φύσης με την προοπτική των ινδουιστών, ότι ο κόσμος στηρίζονταν πάνω σ’ έναν ελέφαντα, κι ότι ο ελέφαντας στηρίζονταν πάνω σε μια χελώνα· κι όταν ρώτησαν: «Και η χελώνα; (πού στηρίζονταν;)», ο Ινδός απάντησε: «Ας αλλάξουμε θέμα». Πράγματι το επιχείρημα της πρώτης αιτίας δεν είναι καλύτερο από αυτό. Δεν υπάρχει λόγος για τον οποίο θα πρέπει να υποθέσουμε ότι ο κόσμος είχε μιαν απαρχή. Η ιδέα ότι τα πράγματα θα πρέπει να έχουν μιαν απαρχή οφείλεται στην έλλειψη της φαντασίας μας. Εκ τούτου, ίσως, δεν χρειάζεται να χάσω άλλο χρόνο πάνω στο επιχείρημα της πρώτης αιτίας.
Το επιχείρημα του φυσικού νόμου
Μετά υπάρχει ένα πολύ κοινό επιχείρημα εκ του φυσικού νόμου. Αυτό ήταν ένα αγαπημένο επιχείρημα κατά τη διάρκεια του δέκατου όγδοου αιώνα, ιδίως κάτω από την επίδραση του σερ Ισαάκ Νιούτον και της κοσμογονίας του. Οι άνθρωποι παρατηρούσαν τους πλανήτες που περιστρέφονταν γύρω από τον ήλιο σύμφωνα με το νόμο της βαρύτητας, και πίστευαν ότι ο Θεός είχε δώσει μια διαταγή σ’ αυτούς τους πλανήτες ώστε να κινούνται σύμφωνα με κάποιον τρόπο. Κι αυτός ήταν ο λόγος που αυτό γίνονταν. Αυτή ήταν, φυσικά, μια συμφέρουσα κι απλή εξήγηση που τους έσωζε από το πρόβλημα της περαιτέρω εξέτασης για την ερμηνεία του νόμου της βαρύτητας. Σήμερα εξηγούμε τον νόμο της βαρύτητας με κάποιο σύνθετο τρόπο που εισήγαγε ο Αϊνστάιν. Δεν διατίθεμαι να σας δώσω διάλεξη για τον νόμο της βαρύτητας, όπως ερμηνεύτηκε από τον Αϊνστάιν, διότι αυτό ξανά θα μας έπαιρνε κάποιο χρόνο· από κάθε άποψη, δεν έχουμε πλέον το είδος του φυσικού νόμου που είχαμε στο Νευτώνειο Σύστημα, όπου, για κάποιο λόγο που κανένας δεν μπορούσε να καταλάβει, η φύση συμπεριφέρονταν κατά κάποιον ομοιόμορφο τρόπο.
Τώρα ανακαλύπτουμε πως πολλά πράγματα που πιστεύαμε ότι ήταν φυσικοί νόμοι είναι στην πραγματικότητα ανθρώπινες συμβάσεις. Γνωρίζετε πως ακόμη και στο πιο απόμακρο βάθος του αστρικού διαστήματος χρειάζονται τρία πόδια για να συμπληρωθεί μια γιάρδα μήκους. Αυτό είναι, χωρίς αμφιβολία, ένα αξιοσημείωτο γεγονός, αλλά πολύ δύσκολα θα το βάπτιζες φυσικό νόμο. Και πολλά πράγματα που θεωρήθηκαν φυσικοί νόμοι είναι στην πραγματικότητα τέτοιου είδους. Από την άλλη μεριά, εκεί που μπορείς να βρεις τη γνώση για το τι κάνουν πραγματικά τα άτομα, θα δεις ότι υπόκεινται λιγότερο στους νόμους, από όσο οι άνθρωποι νόμιζαν, κι ότι οι νόμοι στους οποίους θα φτάσεις είναι στατιστικές πιθανότητες οι οποίες προκύπτουν τυχαία.
Υπάρχει, όπως όλοι γνωρίζουμε, ένας νόμος σύμφωνα με τον οποίο σαν πετάξεις μια ζαριά θα πετύχεις εξάρες μόνο μια φορά στις τριάντα έξι φορές, κι αυτό δεν το εκλαμβάνουμε ως απόδειξη της ρύθμισης της πτώσης του ζαριού από κάποιο σχεδιασμό· αντίθετα, αν κάθε φορά λαμβάναμε εξάρες θα σκεπτόμασταν ότι υπάρχει κάποιο σχέδιο. Οι περισσότεροι νόμοι της φύσης είναι του αυτού ιδίου είδους. Είναι στατιστικές πιθανότητες τέτοιες όπως προκύπτουν από τους νόμους της τύχης· κι αυτό μας λέει πως όλη αυτή η ιστορία του φυσικού νόμου είναι πάρα πολύ λιγότερο εντυπωσιακή από ότι ήταν πριν. Εκτός από αυτό, που αναπαριστά την παρούσα κατάσταση της επιστήμης που μπορεί να αλλάξει αύριο, η όλη ιδέα πως οι φυσικοί νόμοι απαιτούν κάποιον νομοθέτη είναι μια σύγχυση μεταξύ φυσικού κι ανθρώπινου νόμου. Οι ανθρώπινοι νόμοι αποδίδονται για να συμπεριφέρεσαι σύμφωνα με κάποιον τρόπο, στον οποίο τρόπο επιλέγεις να συμμορφωθείς ή δεν επιλέγεις να συμμορφωθείς· αλλά οι φυσικοί νόμοι είναι μια περιγραφή για το πως τα πράγματα συμπεριφέρονται στην πραγματικότητα, και, αφού δεν είναι τίποτα άλλο παρά η περιγραφή του πως πράγματι είναι, δεν μπορείς να επιχειρηματολογείς ότι κάποιος τους είπε να είναι έτσι, διότι ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι τους είπε, τότε είσαι αντιμέτωπος με την ερώτηση: Γιατί ο Θεός διέταξε μόνο αυτούς τους φυσικούς νόμους και όχι άλλους;
Αν υποστηρίξεις πως το έκανε απλά από την καλή του συμπεριφορά, και χωρίς κανέναν λόγο, τότε θα ανακαλύψεις ότι υπάρχει κάτι που δεν υπόκεινται στο νόμο και έτσι το τρένο του φυσικού νόμου διακόπτεται. Αν πεις, όπως λένε οι περισσότεροι θεολόγοι, ότι ο Θεός είχε κάποιο λόγο για τον οποίο διέταξε τους νόμους να είναι έτσι κι όχι αλλιώς -ο λόγος, φυσικά, είναι η κατασκευή του καλύτερου σύμπαντος, αν και δεν θα σκεφτόσουν ποτέ να το κοιτάξεις, αν υπήρχε κάποιος λόγος για τους νόμους που ο Θεός έδωσε, τότε ο Θεός ο ίδιος υπόκεινται στον νόμο, και συνεπώς δεν κερδίζεις τίποτα εισάγοντας τον Θεό ως διαμεσολαβητή. Έχεις πράγματι έναν νόμο εκτός και προηγούμενο των θεϊκών εντολών, κι ο Θεός δεν εξυπηρετεί τους σκοπούς σου, αφού δεν είναι ο απώτατος νομοθέτης.
Εν συντομία, όλο αυτό το επιχείρημα του φυσικού νόμου δεν έχει καμιά δύναμη από όση είχε παλαιότερα. Ταξιδεύω στον χρόνο κατά την εξέταση αυτών των επιχειρημάτων. Τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται για την ύπαρξη του Θεού αλλάζουν το χαρακτήρα τους καθώς περνά ο χρόνος. Ήταν στην αρχή διαλεκτικά επιχειρήματα που ενσωμάτωναν ορισμένες καθοριστικές σοφιστείες. Καθώς ερχόμαστε στην εποχή μας γίνονται λιγότερο σεβαστά κι όλο και περισσότερο επηρεάζονται από μια ηθική ασάφεια.
Το επιχείρημα του σχεδίου
Το επόμενο βήμα μας φέρνει στο επιχείρημα του σχεδίου. Όλοι σας γνωρίζετε το επιχείρημα του σχεδίου: Καθετί στον κόσμο κατασκευάστηκε έτσι ώστε να μπορούμε να ζούμε στον κόσμο, κι αν ο κόσμος ήταν ελάχιστα διαφορετικός δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε σ’ αυτόν. Αυτό είναι το επιχείρημα του σχεδίου. Μερικές φορές λαμβάνει μια παράξενη μορφή· για παράδειγμα, λέγεται πως οι λαγοί έχουν άσπρες ουρές, ώστε να είναι εύκολο να τους πυροβολήσεις. Δεν γνωρίζω πως θα αντιλαμβάνονταν αυτή την εφαρμογή οι λαγοί. Είναι ένα επιχείρημα το οποίο εύκολα γίνεται παρωδία. Όλοι σας γνωρίζεται τη σημείωση του Βολτέρου, ότι η μύτη σχεδιάστηκε έτσι ώστε να ταιριάζει στα θεάματα. Αυτή η μορφή της παρωδίας δεν είναι τόσο επιτυχημένη όπως ήταν το δέκατο όγδοο αιώνα, εξαιτίας τού ότι από την εποχή του Δαρβίνου καταλαβαίνουμε πολύ καλύτερα γιατί τα ζωντανά πλάσματα προσαρμόστηκαν στο περιβάλλον τους. Δεν είναι το ότι το περιβάλλον κατασκευάστηκε ώστε να είναι κατάλληλο γι’ αυτά, κι αυτή είναι η βάση της προσαρμογής. Δεν υπάρχει απόδειξη του σχεδιασμού.
Όταν εξετάζεις αυτό το επιχείρημα του σχεδίου, είναι πολύ εκπληκτικό το ότι οι άνθρωποι μπορούν να πιστεύουν πως αυτός ο κόσμος, με όλα τα πράγματα μέσα του, με όλα τα ελαττώματά του, πρέπει να είναι το καλύτερο που ο παντοδύναμος κι ο παντογνώστης ήταν ικανός να κατασκευάσει σε εκατομμύρια χρόνια. Πραγματικά δεν μπορώ να το πιστέψω. Πιστεύεις ότι, αν σου δίνονταν παντοδυναμία και παντογνωσία κι εκατομμύρια έτη στα οποία θα τελειοποιούσες τον κόσμο, εσύ δεν θα κατασκεύαζες τίποτα περισσότερο από Κου Κλουξ Κλαν, τους φασίστες και τον κ. Ουίνστον Τσόρτσιλ; Πραγματικά δεν είμαι τόσο εντυπωσιασμένος με τους ανθρώπους που λένε: «Κοίταξέ με· είμαι ένα τόσο τέλειο προϊόν που πρέπει να υπάρχει κάποιο σχέδιο στο σύμπαν.» Δεν είμαι τόσο πολύ εντυπωσιασμένος από την λάμψη αυτών των ανθρώπων. Επιπλέον, αν δεχθείς τους νόμους της επιστήμης, θα πρέπει να υποθέσεις ότι η ανθρώπινη ζωή κι η ζωή γενικά σ’ αυτόν τον πλανήτη θα τερματίσει κάποτε· είναι σαν μια σαπουνόφουσκα· είναι ένα στάδιο στην παρακμή του ηλιακού συστήματος· σε ένα στάδιο της παρακμής θα υπάρχει εκείνη η κατάσταση συνθηκών και θερμοκρασίας κ.ο.κ. που είναι ιδανικές για το πρωτόπλασμα και που υπάρχει ζωή για ένα μικρό διάστημα στην ζωή ολάκερου του ηλιακού συστήματος. Βλέπεις στο φεγγάρι το είδος των πραγμάτων στα οποία η γη τείνει -κάτι νεκρό, κρύο αι άνευ ζωής.
Μου λένε ότι αυτή η άποψη των πραγμάτων είναι μελαγχολική κι οι άνθρωποι μερικές φορές λένε πως αν πίστευαν σε κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσαν να συνεχίζουν να ζουν. Μην το πιστεύετε· είναι όλα ανοησίες. Κανένας στην πραγματικότητα δεν ανησυχεί πολύ για το τι πρόκειται να γίνει εκατομμύρια χρόνια μετά από τώρα. Ακόμη κι όταν νομίζουν ότι ανησυχούν πολύ γι’ αυτό, στην πραγματικότητα εξαπατούν τους εαυτούς τους. Ανησυχούν για κάτι πολύ περισσότερο εγκόσμιο όπως για μια δυσπεψία· αλλά στην πραγματικότητα κανείς δεν γίνεται δυστυχής από τη σκέψη ότι κάτι πρόκειται να γίνει σ’ αυτόν τον κόσμο, εκατομμύρια χρόνια μετά. Γι’ αυτό, αν κι είναι μια διαδικασία σκοτεινής οπτικής να υποθέσει κανείς ότι η ζωή θα εκλείψει -τουλάχιστον υποθέτω ότι μπορούμε να το πούμε, αν και μερικές φορές όταν ατενίζω τα πράγματα που κάνουν οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της ζωή τους, το θεωρώ ως παρηγοριά- δεν είναι τόσο ώστε να καταστεί η ζωή ελεεινή. Απλά και μόνο σε κάνεις να στρέφεις την προσοχή σου σε άλλα πράγματα.

ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΕΛ ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ Μέρος Τρίτο

Γιατί δεν είμαι χριστιανός (Μπέρτραντ Ράσελ)

Τα ηθικά επιχειρήματα για την θεότητα
Τώρα πάμε ένα στάδιο μακρύτερα· σε εκείνο που θα αποκαλούσα διανοητικό κατήφορο που οι θεϊστές έκαναν στα επιχειρήματά τους και φτάνουμε σε αυτά που ονομάζονται ηθικά επιχειρήματα για την ύπαρξη του Θεού. Όλοι σας γνωρίζετε, φυσικά, ότι υπήρχαν στις παλαιές ημέρες τρία επιχειρήματα για την ύπαρξη του Θεού, τα οποία όλα αναφέρθηκαν από τον Εμμανουήλ Καντ στην «Κριτική της αγνής λογικής»· και μόλις εξέθεσε αυτά τα επιχειρήματα ανακάλυψε ακόμη ένα· ένα ηθικό επιχείρημα κι αυτό σχεδόν τον έπεισε. Ήταν σαν πολλούς ανθρώπους· στα ζητήματα λογικής ήταν σκεπτικιστής, αλλά στα ζητήματα της ηθικής πίστευε απεριόριστα στα γνωμικά που εμποτίστηκε στα γόνατα της μητέρας του. Αυτό δείχνει αυτό που οι ψυχαναλυτές τόσο πολύ επισημαίνουν -στα απεριόριστα προπύργια που οι αρχικές μας σχέσεις έχουν σε εκείνες τις επόμενες.
Ο Καντ, όπως είπα, ανακάλυψε ένα καινούργιο ηθικό επιχείρημα για την ύπαρξη του Θεού και στις διάφορες μορφές ήταν εξαιρετικά δημοφιλές κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Μια μορφή λέει πως δεν θα υπήρχε λάθος ή σωστό αν ο Θεός δεν υπήρχε. Προς στιγμή δεν ενδιαφέρομαι για το αν υπάρχει μια διαφορά μεταξύ σωστού και λάθους, ή αν δεν υπάρχει καν· αυτή είναι ακόμη μια ερώτηση. Το σημείο που με ενδιαφέρει είναι, αν είσαι αρκετά σίγουρος ότι υπάρχει μια διαφορά μεταξύ σωστού και λάθους, γιατί τότε βρίσκεσαι σ’ αυτή την κατάσταση: Εξαρτάται αυτό από τα διατάγματα του Θεού ή όχι; Αν εξαρτάται από τις διατάξεις του Θεού, τότε για τον Θεό τον ίδιο δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ σωστού και λάθους και δεν είναι λοιπόν μια σημαντική αναφορά να λέγεται πως ο Θεός είναι καλός. Αν πρόκειται να πεις, όπως κάνουν οι θεολόγοι, ότι ο Θεός είναι καλός, θα πρέπει μετά να πεις ότι το ορθό και το λάθος έχουν κάποιο νόημα που είναι ανεξάρτητο από τα διατάγματα του Θεού, επειδή τα διατάγματα του Θεού είναι καλά κι όχι κακά, ανεξάρτητα από το απλό γεγονός ότι αυτός τα έφτιαξε. Αν πρόκειται να παραδεχθείς αυτό, τότε πρέπει να πεις ότι όχι μόνο δια μέσω του Θεού το σωστό και το λάθος υπάρχουν, αλλά το ότι είναι στην ύπαρξή τους λογικά πριν του Θεού. Θα μπορούσες, φυσικά, αν σου αρέσει, να πεις ότι υπήρχε μια ανώτερη θεότητα που έδινε οδηγίες στο Θεό που κατασκεύασε αυτό τον κόσμο ή θα μπορούσες να ακολουθήσεις τη γραμμή που μερικοί αγνωστικιστές ακολούθησαν -μια γραμμή την οποία συχνά θεωρούσα εύλογη- ότι στην πραγματικότητα αυτός ο κόσμος που γνωρίζουμε κατασκευάστηκε από τον Διάβολο κάποια στιγμή που ο Θεός δεν κοιτούσε. Υπάρχουν πολλά καλά να λεχθούν γι’ αυτή και δεν με ενδιαφέρει να την απορρίψω.
Η αποκατάσταση της δικαιοσύνης
Υπάρχει ακόμη μια πολύ παράξενη μορφή ηθικού επιχειρήματος, που είναι η εξής: Λένε πως, η ύπαρξη του Θεού χρειάζεται για να έρθει η δικαιοσύνη στον κόσμο. Στην μεριά του σύμπαντος που γνωρίζουμε υπάρχει μεγάλη αδικία, και συχνά ο καλός υποφέρει, και συχνά ο κακός προοδεύει, και κανείς δύσκολα γνωρίζει ποιο από τα δύο είναι το πιο ενοχλητικό· αλλά αν πρόκειται να έχεις δικαιοσύνη στον κόσμο στο σύνολο θα πρέπει να υποθέσεις ότι μια μελλοντική ζωή θα αποκαταστήσει την ισορροπία της ζωής εδώ στη γη κι έτσι όλοι λένε πως πρέπει να υπάρχει ένας Θεός, κι ότι πρέπει να υπάρχει Παράδεισος και Κόλαση ώστε στο τέλος να υπάρξει δικαιοσύνη.
Αυτό είναι ένα πολύ παράξενο επιχείρημα. Αν κοίταζες το ζήτημα από μια επιστημονική άποψη, θα έλεγες: «Ούτως ή άλλως, γνωρίζω μόνο αυτόν τον κόσμο. Δεν ξέρω για το υπόλοιπο σύμπαν, αλλά μέχρι τώρα, όσο μπορεί κανείς να υποστηρίζει όλες τις πιθανότητες, ένας θα μπορούσε να πει ότι πιθανώς αυτός ο κόσμος είναι ένα καλό παράδειγμα· κι αν υπάρχει αδικία εδώ τότε υπάρχουν οιωνοί πως θα υπάρχει κι αδικία κι αλλού επίσης». Ας υποθέσουμε ότι έχεις ένα καφάσι με πορτοκάλια που είναι ανοικτό κι ανακαλύπτεις όλα τα πορτοκάλια της πάνω σειράς σάπια, δεν θα επιχειρηματολογούσες: «Η κάτω σειρά πρέπει να είναι γερή, για να αποκατασταθεί η ισορροπία». Θα έλεγες: «Πιθανώς όλα τα πορτοκάλια είναι σάπια»· κι αυτό είναι πράγματι ότι ένας επιστήμονας θα επιχειρηματολογούσε γύρω από το σύμπαν. Θα έλεγε: «Εδώ σ’ αυτό τον κόσμο βρίσκουμε μια μεγάλη αδικία κι άρα υπάρχει ένας λόγος να υποθέσουμε ότι το δίκαιο δεν κυβερνά τον κόσμο· επομένως αυτό συνιστά ένα ηθικό επιχείρημα ενάντια στον Θεό κι όχι υπέρ του».
Φυσικά, γνωρίζω πως τα είδη των πνευματικών επιχειρημάτων για τα οποία σας συζητώ δεν είναι πράγματι ότι πείθει τον κόσμο. Αυτό που πείθει τον κόσμο να πιστεύει στον Θεό, δεν είναι κάποιο πνευματικό επιχείρημα εξ άλλου. Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν στον Θεό εξαιτίας του ότι το διδάχτηκαν από την παιδική ηλικία, κι αυτός είναι ο κύριος λόγος. Μετά σκέφτομαι ότι ο επόμενος πιο δυνατός λόγος είναι η επιθυμία για ασφάλεια, ένα είδος συναισθήματος όπου ένας μεγάλος αδελφός υπάρχει για να σε φροντίζει. Αυτό παίζει ένα βαθύ μέρος επηρεάζοντας τους ανθρώπους να πιστέψουν στον Θεό.

Ο χαρακτήρας τού Ιησού
Θέλω τώρα να πω, λίγες λέξεις γύρω από ένα θέμα που νομίζω συχνά που δεν νομίζω ότι έχει αρκετά ικανοποιητικά αντιμετωπισθεί από τους ορθολογιστές κι αυτό είναι το ερώτημα για το αν ο Χριστός ήταν ο καλύτερος κι ο σοφότερος των ανδρών. Συχνά θεωρείται δεδομένο ότι όλοι πρέπει να συμφωνούμε ότι έτσι έχουν τα πράγματα. Εγώ δεν συμφωνώ. Νομίζω ότι υπάρχουν ένα σωρό ζητήματα με τα οποία συμφωνώ με τον Χριστό περισσότερο από τους επαγγελματίες χριστιανούς. Δεν ξέρω αν θα μπορούσα να συμφωνήσω με τον Χριστό σε όλα, αλλά θα μπορούσα να συμφωνήσω μαζί του, πολύ περισσότερο από ότι οι περισσότεροι επαγγελματίες χριστιανοί μπορούν. Θα θυμάστε ότι είπε: «39 ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μὴ ἀντιστῆναι τῷ πονηρῷ· ἀλλ' ὅστις σε ῥαπίζει εἰς τὴν δεξιὰν σιαγόνα, στρέψον αὐτῷ καὶ τὴν ἄλλην·» (Κατά Ματθαίον, κεφ. Ε΄). Αυτή δεν είναι μια νέα παραίνεση ή ένας νέος κανόνας. Χρησιμοποιήθηκε από το Λάο Τσε και τον Βούδα περίπου 500 ή 600 χρόνια πριν τον Χριστό, αλλά δεν είναι ένας κανόνας που στην πραγματικότητα οι χριστιανοί αποδέχονται. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι ο παρών πρωθυπουργός, για παράδειγμα, είναι ένας πολύ σοβαρός χριστιανός, αλλά δεν θα συμβούλευα κανέναν να πάει και να τον χαστουκίσει στο μάγουλο. Σκέφτομαι ότι ίσως βρίσκετε αυτό το κείμενο να εννοείται με ένα συμβολικό νόημα.
Μετά υπάρχει ένα άλλο σημείο το οποίο θεωρώ εξαιρετικό. Θυμάστε πως ο Χριστός είπε, «37 Καὶ μὴ κρίνετε, καὶ οὐ μὴ κριθῆτε·» (Κατά Λουκά, κεφ. Στ΄). Αυτός ο κανόνας δεν νομίζω ότι ήταν δημοφιλής στα δικαστήρια των χριστιανικών χωρών. Γνώρισα στην εποχή μου αρκετούς δικαστές που ήταν πολύ σοβαροί χριστιανοί και κανείς εξ αυτών δεν ένιωσε να κάνει κάτι αντίθετο με τις χριστιανικές αρχές. Έπειτα ο Χριστός είπε, «30 παντὶ δὲ τῷ αἰτοῦντί σε δίδου, καὶ ἀπὸ τοῦ αἴροντος τὰ σὰ μὴ ἀπαίτει» (Κατά Λουκά, κεφ. Στ΄). Αυτός είναι ένας πολύ καλός κανόνας. Ο πρόεδρος σάς υπενθύμισε ότι δεν είμαστε εδώ για να συζητήσουμε για πολιτική, αλλά δεν μπορώ να μην παρατηρήσω ότι οι τελευταίες γενικές εκλογές κρίθηκαν από το πόσο επιθυμητό ήταν το να «ἀπαιτείς τὰ σὰ τοῦ αἴροντος», ώστε κανείς να μπορεί να υποθέσει, ότι οι φιλελεύθεροι κι οι συντηρητικοί αυτής της χώρας αποτελούνται από ανθρώπους που δεν συμφωνούν με τη διδασκαλία του Χριστού, διότι βεβαίως απομακρύνθηκαν με έμφαση σ’ αυτή την περίπτωση.
Έπειτα υπάρχει ακόμη μια εντολή του Χριστού που νομίζω έχει πολύ ενδιαφέρον, μα δε νομίζω ότι είναι πολύ δημοφιλείς ανάμεσα στους χριστιανούς φίλους. Λέει: «21 ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· Εἰ θέλεις τέλειος εἶναι, ὕπαγε πώλησόν σου τὰ ὑπάρχοντα καὶ δὸς πτωχοῖς...» (Κατά Ματθαίον, κεφ. Ιθ΄). Αυτή είναι μια εξαιρετική εντολή, αλλά, όπως είπα, δεν εφαρμόζεται αρκετά. Όλα αυτά είναι, νομίζω, καλά γνωμικά, αν κι είναι λίγο δύσκολο να ζήσεις σύμφωνα με αυτά. Δεν επαγγέλλομαι ότι θα ζούσα εγώ σύμφωνα με αυτά· αλλά, εξάλλου, δεν είμαι εγώ αυτός που θα ’πρεπε να τα εφαρμόσει, ενώ δεν είναι ακριβώς το ίδιο για έναν χριστιανό.

12.2.16

ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΕΛ ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ Μέρος Τέταρτο

Γιατί δεν είμαι χριστιανός (Μπέρτραντ Ράσελ)

Λάθη στην διδασκαλία τού Ιησού
Αποδίδοντας τον έπαινο σ’ αυτά τα γνωμικά, έρχομαι σε ορισμένα σημεία στα οποία δεν πιστεύω ότι κάποιος μπορεί να αποδώσει τη μέγιστη σοφία ή τη μέγιστη καλοσύνη στον Χριστό όπως αυτή περιγράφεται στα Ευαγγέλια· κι εδώ θα μπορούσα να πω ότι δεν ανησυχεί για το ιστορικό ερώτημα. Ιστορικά, είναι αρκετά αμφίβολο αν ο Χριστός υπήρξε πράγματι, κι αν υπήρξε δεν γνωρίζουμε τίποτα γι’ αυτόν, προς τούτο δεν με απασχολεί το ιστορικό ερώτημα, που είναι πολύ δύσκολο. Με ενδιαφέρει ο Χριστός όπως εμφανίζεται στα Ευαγγέλια, λαμβάνοντας την ευαγγελική περιγραφή ως αυτή έχει κι εδώ κάποιος βρίσκει ορισμένα πράγματα τα οποία δεν φαίνονται πολύ σοφά. Κατ’ αρχής, αναμφίβολα νόμιζε ότι η Δευτέρα Παρουσία του θα ελάμβανε χώρα σε σύννεφα δόξας προτού τον θάνατο των ανθρώπων που ζούσαν στην εποχή του. Υπάρχουν μια σειρά από κείμενα που το αποδεικνύουν αυτό. Λέει για παράδειγμα: «ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, οὐ μὴ τελέσητε τὰς πόλεις τοῦ Ἰσραὴλ ἕως ἂν ἔλθῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου.» (Ματθαίος, κεφ. Ι΄ )· κι υπάρχουν αρκετά σημεία όπου είναι ξεκάθαρο ότι πίστευε ότι η Δευτέρα Παρουσία του θα συνέβαινε ενώ ορισμένοι από τους τότε ζώντες δεν θα είχαν πεθάνει. Αυτή ήταν η πίστη των πρώτων του μαθητών κι ήταν η βάση της ηθικής του διδασκαλίας. Όταν είπε, «34 Μὴ οὖν μεριμνήσητε εἰς τὴν αὔριον» (Ματθαίος, Στ΄), κι άλλα τέτοια, αυτό συνέβαινε διότι πίστευε ότι η Δευτέρα Παρουσία θα έρχονταν πολύ γρήγορα, κι όλες οι συνηθισμένες ασχολίες δεν είχαν σημασία. Έχω, στη πραγματικότητα, γνωρίσει κάποιους χριστιανούς που πίστευαν ότι η Δευτέρα Παρουσία ήταν επικείμενη. Γνώριζα έναν άνθρωπο που τρόμαζε το εκκλησίασμά του τραγικά λέγοντας του ότι η Δευτέρα Παρουσία ήταν πράγματι επικείμενη, αλλά που παρηγορήθηκε (σ.σ.: το εκκλησίασμα) όταν ανακάλυψε πως αυτός φύτευε δένδρα στο κήπο του. Οι πρώτοι χριστιανοί πραγματικά πίστευαν σ’ αυτήν κι απείχαν από τέτοια πράγματα, όπως το φύτεμα των δένδρων στους κήπους τους, γιατί αποδέχθηκαν από τον Χριστό, την πίστη πως η Δευτέρα Παρουσία ήταν επικείμενη. Από αυτή την άποψη δεν ήταν τόσο ξεκάθαρα σοφός όπως ήταν άλλοι άνθρωποι, και βεβαίως δεν ήταν άνθρωπος ασύγκριτης σοφίας.
Το ηθικό πρόβλημα
Μετά καταλήγεις σε ερωτήσεις περί ηθικής. Υπάρχει ένα πολύ σοβαρό μειονέκτημα στο μυαλό μου για τον ηθικό χαρακτήρα του Ιησού κι αυτό ήταν ότι πίστευε στην Κόλαση. Δεν νιώθω ο ίδιος πως οποιοδήποτε πρόσωπο που είναι βαθιά ανθρώπινο μπορεί να πιστεύει στην ατέρμονη τιμωρία. Ο Χριστός σίγουρα όπως περιγράφεται στα Ευαγγέλια πίστευε στην αιώνια τιμωρία κι κάποιος βρίσκει επανειλημμένα μια εκδικητική μανία ενάντια σε εκείνους τους ανθρώπους που δεν άκουγαν το κήρυγμά του -μια συμπεριφορά που δεν είναι ασυνήθιστη στους ιερείς, αλλά που μειώνει την υπέρτατη υπεροχή. Για παράδειγμα δεν βρίσκεις αυτή τη συμπεριφορά στον Σωκράτη. Τον βρίσκεις αρκετά ήπιο κι ευγενικό προς τους ανθρώπους που δεν τον άκουγαν· κι είναι, για το μυαλό μου, πολύ πιο άξιο για έναν σοφό να ακολουθήσει εκείνη τη γραμμή παρά τη γραμμή της αγανάκτησης. Πιθανόν όλοι θα θυμάστε αυτά που ο Σωκράτης έλεγε καθώς πέθαινε και για αυτά που γενικότερα έλεγε στους ανθρώπους που δεν συμφωνούσαν μαζί του.
Θα δείτε τον Χριστό στα Ευαγγέλια να λέγει «Γεννήματα ἐχιδνῶν, τίς ὑπέδειξεν ὑμῖν φυγεῖν ἀπὸ τῆς μελλούσης ὀργῆς;» (Ματθαίος, κεφ. Γ΄ 7). Αυτό λέγονταν σε εκείνους που δεν άρεσε το κήρυγμα του. Δεν είναι, κατά την άποψή μου, ο καταλληλότερος τόνος κι υπάρχουν πολλά τέτοια γύρω από την Κόλαση. Υπάρχει, φυσικά, το γνωστό κείμενο για το Άγιο Πνεύμα: «29 ὃς δ' ἂν βλασφημήσῃ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, οὐκ ἔχει ἄφεσιν εἰς τὸν αἰῶνα, ἀλλ' ἔνοχός ἐστιν αἰωνίου κρίσεως» (Κατά Μάρκον, κεφ. Γ΄). Αυτό το κείμενο προκάλεσε μια απερίγραπτη δυστυχία στον κόσμο, για όλους εκείνους τους ανθρώπους που έπραξαν την αμαρτία κατά του Αγίου Πνεύματος και που νόμιζαν ότι δεν θα τους συγχωρηθεί ούτε στον παρόντα ούτε στον επόμενο αιώνα. Πραγματικά δεν νομίζω ότι ένας άνθρωπος με έναν ορθό βαθμό καλοσύνης στη φύση του, θα μπορούσε να βάλει τέτοιου είδους φοβίες και τρόμους στον κόσμο.
Μετά λέει ο Χριστός: «41 ἀποστελεῖ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ, καὶ συλλέξουσιν ἐκ τῆς βασιλείας αὐτοῦ πάντα τὰ σκάνδαλα καὶ τοὺς ποιοῦντας τὴν ἀνομίαν, 42 καὶ βαλοῦσιν αὐτοὺς εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρός· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.» (Κατά Ματθαίος, κεφ. Ιγ΄)· και συνεχίζει για τον κλαυθμό και τον τριγμό των οδόντων. Συνεχίζει στο ένα εδάφιο μετά στο άλλο κι είναι πρόδηλο στον αναγνώστη ότι υπάρχει ενός είδους ευχαρίστηση στην ενατένιση του κλαυθμού και του τριγμού των οδόντων, ειδάλλως δε θα επαναλαμβάνονταν τόσο συχνά. Έπειτα όλοι σας, φυσικά, θα θυμάστε για τα πρόβατα και τα κατσίκια· πως στην Δευτέρα Παρουσία θα μοιράσει τα πρόβατα από τα κατσίκια και θα πει στα κατσίκια: «πορεύεσθε ἀπ' ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον» (Ματθαίος, κεφ. Κε΄). Συνεχίζει «46 καὶ ἀπελεύσονται οὗτοι εἰς κόλασιν αἰώνιον». Μετά ξαναλέει «43 καὶ ἐὰν σκανδαλίζῃ σε ἡ χείρ σου, ἀπόκοψον αὐτήν· καλόν σοί ἐστι κυλλὸν εἰς τὴν ζωὴν εἰσελθεῖν, ἢ τὰς δύο χεῖρας ἔχοντα ἀπελθεῖν εἰς τὴν γέενναν, εἰς τὸ πῦρ τὸ ἄσβεστον, 44 ὅπου ὁ σκώληξ αὐτῶν οὐ τελευτᾷ καὶ τὸ πῦρ οὐ σβέννυται.». Το επαναλαμβάνει ξανά και ξανά επίσης. Πρέπει να πω ότι πιστεύω ότι όλο αυτό το δόγμα, της Κόλασης ως τιμωρία για την αμαρτία, είναι ένα απάνθρωπο δόγμα. Είναι ένα δόγμα που έφερε απανθρωπιά στον κόσμο κι έδωσε στον κόσμο γενιές από απάνθρωπα βασανιστήρια· κι ο Χριστός των Ευαγγελίων, αν τον λάβεις όπως τα χρονικά τον εξιστορούν, πρέπει βεβαίως να θεωρηθεί μερικά υπεύθυνος γι’ αυτό.
Υπάρχουν άλλα πράγματα μικρότερης σημασίας. Υπάρχει το παράδειγμα των γουρουνιών των Γαδαρηνών, όπου δεν ήταν τόσο καλός προς τα γουρούνια βάζοντας τους δαίμονες μέσα τους και κάνοντάς τα να τρέξουν κάτω στον λόφο και μέσα στη θάλασσα. Πρέπει να θυμηθείτε πως ήταν παντοδύναμος και πως μπορούσε να διώξει απλώς τα δαιμόνια· αλλά διάλεξε να τα στείλει μέσα στα γουρούνια. Μετά υπάρχει η παράξενη ιστορία με τη συκιά που πάντοτε με μπέρδευε. Θα θυμάστε τι έγινε με τη συκιά. «12 Καὶ τῇ ἐπαύριον ἐξελθόντων αὐτῶν ἀπὸ Βηθανίας ἐπείνασε· 13 καὶ ἰδὼν συκῆν ἀπὸ μακρόθεν ἔχουσαν φύλλα, ἦλθεν εἰ ἄρα τι εὑρήσει ἐν αὐτῇ· καὶ ἐλθὼν ἐπ' αὐτὴν οὐδὲν εὗρεν εἰ μὴ φύλλα· οὐ γὰρ ἦν καιρὸς σύκων. 14 καὶ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτῇ· Μηκέτι ἐκ σοῦ εἰς τὸν αἰῶνα μηδεὶς καρπὸν φάγοι.» και του είπε ο Πέτρος: «Ραββί, ἴδε ἡ συκῆ ἣν κατηράσω ἐξήρανται». Αυτή είναι μια πολύ παράξενη ιστορία γιατί δεν ήταν η κατάλληλη περίοδος του έτους για σύκα και στην πραγματικότητα δεν θα μπορούσες να κατηγορήσεις το δέντρο. Δεν νιώθω πως είτε από μεριάς σοφίας είτε από μεριάς αρετής ο Χριστός στέκεται τόσο ψηλά όσο μερικοί άλλοι άνθρωποι γνωστοί από την Ιστορία. Πιστεύω πως πρέπει να βάλω τον Βούδα και τον Σωκράτη πάνω από αυτόν, υπό από αυτές τις απόψεις.
Ο συναισθηματικός παράγοντας
Όπως είπα προηγουμένως, δεν νομίζω ότι ο πραγματικός λόγος που ο κόσμος δέχεται τη θρησκεία δεν έχει να κάνει με την επιχειρηματολογία. Αποδέχεται τη θρησκεία συναισθηματικά. Συχνά λέγεται πως είναι ένα πολύ κακό πράγμα η επίθεση κατά της θρησκείας, επειδή η θρησκεία κάνει τους ανθρώπους ενάρετους. Έτσι μου λένε· δεν το παρατήρησα. Γνωρίζετε, φυσικά, την παρωδία αυτού του επιχειρήματος στο βιβλίο του Σαμουήλ Μπάτλερ, «Erewhom Revisited». Θα θυμάστε ότι στο «Erewhom» υπάρχει κάποιος Χιγκς που φτάνει σε μια απόμακρη χώρα, και μετά από κάποιο διάστημα παραμονής του εκεί το σκάει μ’ ένα αερόστατο. Μετά από 20 χρόνια επιστρέφει σ’ εκείνη τη χώρα και βρίσκει μια νέα θρησκεία, όπου αυτός λατρεύεται υπό το όνομα του «Υιού του Ηλίου»· κι όπου λέγονταν ότι αναλήφθηκε στους ουρανούς. Μαθαίνει ότι η εορτή της Ανάληψης είναι προ των θυρών κι ακούει τους καθηγητές Χάνκι και Πάνκι να λένε πως δεν είδαν ποτέ τον Χίγκς κι ελπίζουν αυτό να μη συμβεί ποτέ· αλλά αυτοί είναι οι ανώτατοι ιερείς της θρησκεία του Υιού του Ηλίου. Είναι πολύ αγανακτισμένος, κατευθύνεται προς αυτούς και λέει: «Θα εκθέσω όλη αυτή την απάτη και θα πω στους ανθρώπους του "Erewhom" ότι εγώ είμαι μόνο, ο άνθρωπος Χιγκς, που πήγα ψηλά με αερόστατο». Του απάντησαν: «Πρέπει να μην το κάνεις γιατί όλη η ηθική αυτής της χώρας είναι συνδεδεμένη με αυτό τον μύθο κι αν μάθουν ότι δεν αναλήφθηκες στους ουρανούς θα γίνουν όλοι τους μοχθηροί»· έτσι πείσθηκε με αυτό κι έφυγε ήσυχα.
Αυτή είναι η ιδέα -ότι όλοι μας θα γίνουμε μοχθηροί αν δεν κρατηθούμε εις τη χριστιανική θρησκεία. Εμένα μου φαίνεται πως οι άνθρωποι που έμειναν σ’ αυτή ήταν κατά την πλειοψηφία τους εξαιρετικά μοχθηροί. Βλέπετε, αυτό το παράξενο γεγονός, του όσο περισσότερο έντονη ήταν η θρησκεία σε μια περίοδο κι όσο βαθύτερο το δογματικό πιστεύω, τόσο περισσότερη ήταν η απανθρωπιά και τόσο χειρότερη η κατάσταση των πραγμάτων. Στην λεγόμενη εποχή της πίστης, όταν οι άνθρωποι πραγματικά πίστευαν τη χριστιανική θρησκεία σε όλα της την πληρότητα, εκεί ήταν η Ιερά Εξέταση με όλα της τα βασανιστήρια· εκεί ήταν εκατομμύρια άτυχες γυναίκες που κάηκαν ως μάγισσες· κι εκεί βρίσκονταν κάθε είδος απανθρωπιάς που εφαρμόσθηκε σε κάθε είδος ανθρώπου στο όνομα της θρησκείας.
Βρίσκεις καθώς κοιτάς τον κόσμο τριγύρω, ότι κάθε μικρή πρόοδο στα ανθρώπινα συναισθήματα, κάθε πρόοδος στην εγκληματική νομοθεσία, κάθε βήμα προς την μείωση του πολέμου, κάθε βήμα προς την καλύτερη συμπεριφορά προς τους έγχρωμους ή κάθε μετριασμός της δουλείας, κάθε ηθική πρόοδος που πραγματοποιήθηκε στον κόσμο, εναντιώθηκε από τις οργανωμένες εκκλησίες του κόσμου. Το λέγω αρκετά σκόπιμα ότι η χριστιανική θρησκεία, όπως είναι οργανωμένη στις εκκλησίες της, υπήρξε κι ακόμη είναι ο κύριος εχθρός στην ηθική πρόοδο του κόσμου.

Πως οι εκκλησίες καθυστέρησαν την πρόοδο
Ίσως να νομίζετε ότι υπερβάλλω όταν λέω πως οι εκκλησίες καθυστέρησαν την πρόοδο κι εξακολουθούν να το κάνουν, αλλά δεν υπερβάλλω. Πάρτε ένα παράδειγμα. Θα με υποστηρίξετε αν το αναφέρω. Δεν είναι ένα ευχάριστο γεγονός αλλά οι εκκλησίες επιβάλλουν σε κάποιον να αναφέρει γεγονότα που δεν είναι ευχάριστα. Ας υποθέσουμε ότι σε αυτόν τον κόσμο που ζούμε σήμερα, ένα άπειρο κορίτσι παντρεύεται ένα συφιλιδικό άνδρα, σ’ αυτή την περίπτωση η Καθολική Εκκλησία λέγει: «Αυτό είναι ένα αδιάλυτο μυστήριο. Πρέπει να μείνετε μαζί για όλη σας τη ζωή» και κανένα είδους βήμα δεν πρέπει να γίνει από εκείνη τη γυναίκα για να προστατευτεί από τη γέννηση ενός συφιλιδικού παιδιού. Αυτό είναι όσα λέει η Καθολική Εκκλησία. Κι υποστηρίζω ότι είναι σατανική απανθρωπιά και κανενός οι φυσικές συμπόνιες που δεν έχουν διαστρεβλωθεί από το δόγμα, ή εκείνοι που η ηθική φύση τους δεν είναι πλήρως νεκρή σε όλα τα είδη πόνου, μπορεί να υποστηρίξει ότι είναι σωστό και κατάλληλο να παραμείνει εκείνη η κατάσταση ως έχει. Αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα. Υπάρχουν πολλά πράγματα αυτή τη στιγμή όπου η Εκκλησία, με το πείσμα της να καλεί τις δικές της επιλογές ηθική, επιφέρει πάνω σε όλα τα είδη ανθρώπων άδικη και μη απαραίτητη δυστυχία. Και φυσικά, όπως γνωρίζουμε, είναι σε ένα μεγάλο μέρος αντίπαλος στην πρόοδο και στην καλυτέρευση όλων εκείνων των οδών που μειώνουν τη δυστυχία στον κόσμο, επειδή διάλεξε να βαπτίσει ως ηθική ένα σχετικά στενό σύνολο κανόνων συμπεριφοράς, που δεν έχουν καμία σχέση με την ανθρώπινη ευτυχία· κι όταν λες εκείνο ή το άλλο πρέπει να γίνουν γιατί κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους, νομίζουν πως δεν έχει καμία σχέση με τα πράγματα. Τί σχέση έχει η ανθρώπινη ευτυχία με την ηθική; Ο σκοπός της ηθικής δεν είναι να κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους.
Ο φόβος, θεμέλιο της θρησκείας
Η θρησκεία στηρίζεται, πιστεύω, πρωταρχικά και κυρίως στον φόβο. Είναι κατά μέρος ο φόβος για το άγνωστο και μερικά, όπως έχω πει, η ευχή να νιώθει κανείς ότι έχει ένα είδος μεγαλύτερου αδελφού που του συμπαραστέκεται σε όλα τα προβλήματα και τις δυσκολίες. Ο φόβος είναι η βάση όλου του πράγματος -φόβος για το μυστήριο, φόβος για την ήττα, φόβος για τον θάνατο. Ο φόβος είναι ο συγγενής της απανθρωπιάς, και γι’ αυτό δεν είναι θαύμα που η απανθρωπιά κι η θρησκεία πάνε χέρι χέρι. Είναι γιατί ο φόβος είναι η βάση και για τα δύο αυτά πράγματα. Σε αυτόν τον κόσμο μπορούμε τώρα να αρχίσουμε λιγάκι να καταλαβαίνουμε τα πράγματα και λίγο να τα ελέγχουμε με τη βοήθεια της επιστήμης, που εκβίασε το δρόμο της βήμα βήμα κατά της χριστιανικής θρησκείας, ενάντια στις εκκλησίες κι ενάντια στην αντίθεση όλων των παλαιών παραινέσεων. Η επιστήμη μπορεί να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε αυτό το δειλό φόβο μέσα στον οποίο ο άνθρωπος έζησε για τόσες γενιές. Η επιστήμη μπορεί να μας διδάξει, και νομίζω πως κι οι καρδιές μπορούν να μας διδάξουν να μη ψάχνουμε γύρω μας για φανταστικά στηρίγματα, να μην εφευρίσκουμε εξωγήινους στους ουρανούς, αλλά αντίθετα να κοιτάξουμε τις δικές μας προσπάθειες εδώ κάτω και να φτιάξουμε αυτόν τον κόσμο κατάλληλο να μένουμε ενάντια στο είδος του κόσμου που οι εκκλησίες σε όλους τους αιώνες έφτιαξαν.
Τι πρέπει να κάνουμε
Θέλουμε να σταθούμε πάνω στα δικά μας πόδια και να δούμε δίκαια και τετράγωνα τον κόσμο -τα καλά του, τα κακά του, τις ομορφιές του και τις ασχήμιες του· να δούμε τον κόσμο όπως είναι και να μην το φοβόμαστε. Να κατακτήσουμε τον κόσμο με την λογική κι όχι απλώς επειδή σκλαβωθήκαμε υποδουλωμένοι στον τρόμο που έρχεται από αυτόν. Η όλη σύλληψη του Θεού είναι μια ιδέα που προέρχεται από τις αρχαίες ανατολικές δεσποτείες. Είναι μια ιδέα εντελώς ανάξια του ελεύθερου ανθρώπου. Σαν ακούς στην Εκκλησία ανθρώπους να εξευτελίζουν τους εαυτούς τους και να λένε ότι είναι δυστυχείς αμαρτωλοί, κι όλα τα υπόλοιπα, μοιάζει άξιο περιφρονήσεως κι ανάξιο της αυτοεκτίμησης ανθρωπίνων πλασμάτων. Πρέπει να σταθούμε και να δούμε τον κόσμο ειλικρινά στο πρόσωπο. Πρέπει να κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε για τον κόσμο, κι αν δεν είναι τόσο καλό όσο ελπίζουμε, όπως και να έχει θα εξακολουθεί να είναι καλύτερος από ότι όλοι οι άλλοι έπραξαν όλες τις άλλες εποχές. Ένας καλός κόσμος χρειάζεται γνώση, καλοσύνη και κουράγιο· δεν χρειάζεται λαχτάρα μετάνοιας για το παρελθόν ή τα δεσμά της ελεύθερης λογικής από τα λόγια που εκστομίστηκαν πολύ παλιά από αμόρφωτους ανθρώπους. Χρειάζεται μια άφοβη προοπτική και μια ελεύθερη νοημοσύνη. Χρειάζεται ελπίδα για το μέλλον, χωρίς να κοιτάμε πίσω σε ένα παρελθόν που έχει πεθάνει, ότι εμπιστευόμαστε θα προσπεραστεί από το μέλλον που η νοημοσύνη μας μπορεί να δημιουργήσει.
Πηγή: apologitis.com

Διαβάστε περισσότερα: Γιατί δεν είμαι χριστιανός (Μπέρτραντ Ράσελ) | Πάρε-Δώσε http://www.pare-dose.net/4061#ixzz3zVGq60Cj